Advies Industrieraad: Conceptnota slimme specialisatiestrategie Op 14 maart jl. werd de Industrieraad Vlaanderen, via een schrijven van de Ministerpresident aan de voorzitter, verzocht advies te verlenen over de conceptnota Een slimme specialisatiestrategie voor een gericht clusterbeleid, goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 8 maart 2013. De Industrieraad verwelkomt deze adviesvraag, wat voor haar aangeeft dat het Nieuwe Industriële Beleid blijvend op de agenda van de Vlaamse Regering staat. In antwoord op de door de Minister-president gestelde vraag, heeft de industrieraad dit advies op haar vergadering van 16 april ll. besproken en opgesteld. Dit advies valt samen te vatten in twee delen, met name een meer algemene beoordeling en een set van aanbevelingen met het oog op de operationalisering van de conceptnota. De Industrieraad wil hiermee een aanzet geven om vertrekkende van de conceptnota snel te komen naar een praktische implementatie van de geformuleerde principes. I. ALGEMENE BEOORDELING Met de conceptnota Een slimme specialisatiestrategie voor een gericht industriebeleid heeft Vlaanderen de aanzet gegeven om een innovatiegedreven industriebeleid gericht op de toekomst op te zetten. Keuzes maken in tijden van grote maatschappelijke veranderingen, economische crisis en budgettaire restricties, om publieke middelen effectief in te zetten, is een voorname beleidsopdracht. Een kleine regio als Vlaanderen kan niet in alle domeinen internationaal meespelen, wegens de te kleine kritische massa en de beperkte budgetten. Bijgevolg is focus, prioriteitsstelling, het maken van keuzes gebaseerd op feiten, en speerpuntvorming noodzakelijk. De Industrieraad onderschrijft deze strategische beleidskeuze van de Vlaamse Regering. De Industrieraad onderschrijft eveneens het principiële uitgangspunt van de Vlaamse Regering om daarbij voluit te gaan voor een participatief beleid, waarbij de belanghebbenden de ondernemingen en kennisinstellingen zelf de drijvende kracht zijn voor het vorm geven van de toekomstopties. Of zoals het in de conceptnota op pagina 8 expliciet beschreven is: De belangrijkste boodschap van deze slimme specialisatiebenadering is dat
de ontwikkeling van een innovatiesysteem voor de toekomstgerichte gebieden geen administratief coördinatieproces is, maar een door ondernemende actoren gedreven ontdekkingsproces is. Met andere woorden het draagvlak voor de conceptnota en het samenhangende beleid komt vanuit concrete initiatieven uit het veld, komt vanuit concrete samenwerkingsverbanden tussen bedrijven onderling of tussen bedrijven en kennisinstellingen, een zogenaamde bottom up benadering. Dit vereist een dynamisch beleidskader dat kansen biedt aan nieuwe initiatieven, maar tegelijkertijd het tijdig bijsturen niet schuwt. Leren met vallen en opstaan is inherent aan ondernemen en het maken van keuzes. Het is positief dat het beleid dit erkent. Een transformatieproces van de economie zonder de betrokkenheid van de ondernemingen is onmogelijk. Verder kan de Industrieraad toejuichen dat de conceptnota sterk focust op de internationalisering en hoe Vlaanderen zich hierin positioneert. De Industrieraad vindt dat de slimme specialisatiestrategie voor Vlaanderen de juiste toon zet door via een gericht clusterbeleid een beperkt aantal speerpuntclusters van internationaal belang te identificeren. Internationale marktleiders actief in Vlaanderen zouden een goed vertrekpunt kunnen zijn voor dergelijke clusterbenadering. In elk geval pleit de Industrieraad er voor dat de markt de scheidrechter is voor het bepalen van de speerpuntclusters. Het zal noodzakelijk zijn dat bedrijven of clusters van bedrijven en instellingen voldoende aandacht hebben en begeleiding krijgen om hun eigen strategische visie te ontwikkelen, hun entrepreuneurial discovery strategisch te onderbouwen, te evalueren en bij te sturen. Daarom is de Industrieraad het met de Vlaamse Regering eens dat deze slimme specialisatiestrategie niet op zichzelf mag beschouwd worden, maar dat ze zich kadert in een totaalbenadering om effectief bedrijven aan te zetten tot transformatie, waarbij de algemene randvoorwaarden of omgevingsfactoren om tot een gedragen nieuw industrieel beleid te komen niet uit het oog mogen verloren worden. De Industrieraad verwijst hiervoor naar haar eerder geleverde advies van 31 januari ll., voorgesteld aan het Interministeriële Comité voor het Nieuw Industrieel Beleid. Een aantrekkelijk ondernemersklimaat en vruchtbare voedingsbodem, waarin nieuwe (creatieve) ondernemingen kunnen groeien en bestaande zich kunnen ontwikkelen, blijft onontbeerlijk.
Eigen aan een conceptnota over een strategische aangelegenheid is dat de nota op hoog niveau, op het niveau van het beleidskader en de methode blijft. De nota gaat dus niet dieper in op de concretisering er van. Nochtans is de concretisering en operationalisering onlosmakelijk verbonden aan strategische uitgangspunten, het zijn twee zijden van één medaille. De Industrieraad vraagt dan ook met nadruk dat het proces verder gezet wordt. Na de noodzakelijke conceptfase en de planningsfase kan nu snel overgegaan worden naar de de doe-fase. De Industrieraad wil met het tweede deel van dit advies alvast een aantal concrete voorstellen geven. II. OPERATIONALISERING De Industrieraad beklemtoont dat het nu zaak is om zo snel als mogelijk de in de conceptnota omschreven Vlaamse slimme specialisatiestrategie om te zetten in een PLAN- DO-CHECK-ACT -aanpak, om die effectief tot implementatie te brengen. Wat die concrete operationalisering van de Vlaamse slimme specialisatiestrategie betreft, formuleert de Industrieraad volgende aanbevelingen. Wat de planningsfase betreft, is er al heel wat waardevol werk verricht, getuige daarvan onder meer de voorliggende conceptnota. Een cruciale voorwaarde die echter vervuld moet zijn, vooraleer tot een effectieve uitrol van een gericht speerpunten- of clusterbeleid voor Vlaanderen kan worden overgegaan, is een eenduidige identificatie van de Vlaamse uitgangspositie. Waar zitten de sterktes, de opportuniteiten voor de Vlaams industrie? In welke domeinen kunnen we in de toekomst nog een voorname rol spelen en in welke domeinen hebben we een niet in te halen achterstand opgelopen? Waarin kunnen we vandaag en morgen excelleren? Waar kunnen we onderscheidende waarde toevoegen? Vlaanderen moet wat dit identificatieproces betreft, overigens helemaal niet van een wit blad vertrekken. In het recente verleden werden immers al verschillende initiatieven ondernomen die een aanzet gaven tot de bepaling van de Vlaamse industriële sterktes voor de toekomst. De Industrieraad verwijst hier in het bijzonder naar de VRWI-verkenningsoefening die resulteerde in de identificatie van 6 strategische innovatieclusters en ook de recente eindrapporten van de innovatieregiegroepen.
De VRWI werkt momenteel aan de update van zijn toekomstverkenningsstudie. De Industrieraad ziet in het bijzonder de in uitvoering zijnde mapping van de economische sterktes van het industrieel weefsel aan de wetenschappelijke en technologische sterktedomeinen van Vlaanderen, als te hanteren inspiratiebron voor de identificatie van de terreinen waarop Vlaanderen zou moeten inzetten, waar het een comparatief voordeel kan in uitbouwen. Het identificatieproces van een beperkt aantal slimme specialisatiedomeinen is het cruciale onderdeel van de slimme specialisatiestrategie. Aansluitend is het echter fundamenteel om voor elk van de geïdentificeerde sterktegebieden eveneens een mapping te maken van de individuele Vlaamse ondernemingen actief op de betrokken domeinen. Op deze wijze krijgt men inzicht in wie de mogelijke industriële trekkers (lead actors) zijn en hoe omvangrijk het industrieel weefsel is dat kan worden geactiveerd. De Industrieraad stelt dat er tot op heden hiervoor onvoldoende was, maar merkt op dat er zich nu een strategisch moment aandient voor een dergelijke mapping van de Vlaamse ondernemingen. De uitrol van een slimme specialisatiestrategie voor een gericht clusterbeleid zal maar slagen indien er voldoende industrieel draagvlak en absorptiecapaciteit aanwezig is. De Industrieraad ziet een voorname rol weggelegd voor het Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie in het uitvoeren van die mapping en het identificeren van de mogelijke leiders (lead companies, lead plants). De Industrieraad vraagt daarom dat binnen de opdracht van het steunpunt de nodige ruimte, tijd en middelen worden vrijgemaakt voor deze mapping. Uiteindelijk is deze mapping een concrete vorm van scouting, waar gekeken wordt naar datgene waar ondernemingen mee bezig zijn en waar ze sterk in zijn. Wie deze mapping doet staat ondergeschikt aan het feit dat deze snel tot stand kan worden gebracht. Een gezamenlijke inbreng van kennis aanwezig bij de overheid (bv. database IWT) en bij ondernemingsnetwerken kan hierbij bijzonder aanvullend werken. Voor elk van de geïdentificeerde sterktedomeinen, dient er zoals de conceptnota terecht aangeeft een toekomstgerichte roadmap te worden opgesteld. Voor de uitwerking van dergelijke roadmaps vraagt de Industrieraad zeer expliciet de inzet van een vernieuwde rondetafelaanpak, waarbij bedrijven en kennispartners over de klassieke sectorgrenzen heen worden samengebracht om samen te werken en na te denken over innovatieve ideeën. Het komt er immers om aan in te zetten op vernieuwde waardeketens die multidisciplinair zijn over sectorgrenzen heen, eerder dan te blijven steken in het traditionele sectordenken. Er is immers nood aan crossdisciplinaire en sectoroverschrijdende samenwerking, in een vorm van pre-competitivespace.dit zal bijvoorbeeld een nieuwe wijze van denken over intellectual property met zich meebrengen. Maar de tijd dat alle kennis en know-how in eigen beheer
wordt opgebouwd is definitief verleden tijd. De dagdagelijkse realiteit bewijst dat er heel wat connecties en samenwerkingsmogelijkheden bestaan tussen bvb. de voedingssector, de verpakkingssector en de chemiesector, tussen de bouwsector en de chemiesector of tussen de elektronicawereld en de gezondheidssector. Het is dus terecht dat dan ooit ingezet wordt op multidisciplinaire, sectoroverschrijdende initiatieven. Het moet volgens de industrieraad de ambitie zijn om een paar concrete initiatieven op te starten in 2013, om een enthousiasmerende beweging in gang te brengen. Want de Industrieraad wil er voor waarschuwen dat we er in Vlaanderen over moeten waken dat we niet blijven hangen in de planningsfase. Als we effectief het verschil willen maken en ons internationaal willen manifesteren als voortrekker in een aantal specialisatiedomeinen dan moeten we zeer snel komen tot actie, tot uitvoering van onze plannen. Voor de succesvolle en versnelde uitvoering van het gericht clusterbeleid is het noodzakelijk dat het overheidsbeleid, en in het bijzonder het overheidsinstrumentarium, maximaal wordt geënt op de gekozen strategische aanpak. De Industrieraad benadrukt de nood aan een totaalbenadering over de bevoegdheidsdomeinen van de verschillende overheden heen, waarbij alle relevante actoren worden geappelleerd om zich mee in te zetten. Daarbij mag niet uit het oog verloren worden dat ook het historisch gegroeide versnipperde overheidslandschap verder geoptimeerd moet worden. De Industrieraad leest in de conceptnota het concreet stappenplan naar dit gericht en geïntegreerd clusterbeleid. Zij vraagt dat deze concretisering onmiddellijk wordt opgestart. Bovenop het verlenen van maximale steun vanuit de overheid, is het uiteraard essentieel dat ook de andere actoren uit de triple helix, met name de ondernemingen en de kennisinstellingen, maximaal warm worden gemaakt, gemotiveerd worden en betrokken worden bij de uitwerking en realisatie van de roadmaps. Immers enkel door de doelgerichte inzet van complementaire middelen en actoren kunnen we in Vlaanderen onze specifieke comparatieve voordelen valoriseren. De Industrieraad wil de Vlaamse Regering bijstaan in het opzetten van een enthousiasmerende beweging in industrieel Vlaanderen om dit gericht clusterbeleid in Vlaanderen te realiseren. Het zijn de ondernemingen en hun medewerkers die finaal de drijvende kracht zullen vormen achter de effectieve realisatie van een gericht innovatief clusterbeleid. Enkel door ondernemingen te betrekken, zal het NIB effectieve resultaten kunnen boeken. Daarvoor is er nood aan heldere, duidelijke communicatie, waarbij ondernemers natuurlijk aanvoelen waarom dit voor hen een meerwaarde is. Duidelijke beelden, simpele en concrete
taal zouden in de communicatie dan ook voorop moeten staan, waarbij voorbeelden en rolmodellen inspirerend kunnen werken. De Industrieraad vraagt ten slotte dat er van bij de start ook voldoende aandacht wordt besteed aan de concrete invulling van de latere fasen, met namede opvolgings- en de bijsturingsfase van het slimme specialisatiebeleid. Duidelijke voorwaarden, doelstellingen en eventuele corrigerende acties dienen vooraf duidelijk te worden vastgelegd en gecommuniceerd.