Hebben lokale energiecoöperaties een rol bij aardgasvrije wijken? Timo Veen en Gertjan Brand 7 februari 2019

Welkom! Timo Veen Programmamanager Berkum Energieneutraal 2025 TiMove Duurzaamheid sinds 2009 oa Duurzaam Hoonhorst timo@timove.nl 06-317 87 126 Gertjan Brand Regiocoördinator Noordwest & projectleider Aardgasvrij Stichting Pioneering Energieleverende woning oa Nieuwleusen Synergie g.brand@pioneering.nl 06-183 44 272

De CO2 uitstoot is nog nooit zo hoog geweest

Opgave voor Nederland Min 25% Min 49%

Klimaatakkoord

Klimaatakkoord Regionale Energie Strategie (RES)

Regionale Energie Strategie In 2019 bod per regio aan Den Haag Rijk verzamelt, verwerkt en telt op In 2020 reactie van kabinet Akkoord of aanwijzing per regio

Energietransitie: ontwikkelingen 1. Klimaatakkoord - 2019 2. Regionale Energie Strategie - 2019/2020 3. Aardgasvrij warmteplannen - 2020/2021

Praktijkvoorbeeld pilot aardgasvrij wijk

Doelstelling Energieneutraal Berkum Per 31 december 2025 maken alle gebouwen in Berkum deel uit van energie neutrale wijk, waarbij alle jaarlijks verbruikte energie vanuit de gebouwde omgeving duurzaam in de wijk wordt opgewekt. Het streven is om per die datum het aardgasvrij te zijn.

Kentallen wijk Berkum 1.800 woningen, waarvan 600 huurwoningen 4.000 inwoners 50 bedrijfsgebouwen Energieverbruik woningen en bedrijven samen 60 miljoen kwh equivalenten 45 mio particulier 15 mio zakelijk

Betrokken partijen bij project Berkum

Energieneutrale wijk energie vraag energie aanbod

Energieneutrale wijk huidige energie huidig energie aanbod vraag

Energieneutrale wijk 30-35% 65-70% gedrag besparing nieuwe energie vraag huidig energie aanbod

Energieneutrale wijk 65-70% nieuwe energie vraag huidig energie aanbod

Energieneutrale wijk 65-70% nieuwe energie vraag nieuw energie aanbod

Issues scenario s energietransitie energievraag verminderen van vraag: - isoleren - energiezuinige apparaten - eigen opwek/opslag - gedragsverandering infrastructuur energiedrager: - elektriciteit - waterstof/biogas - warmte energieaanbod oogsten van energie: - collectieve productie - collectieve bronnen - opslag

Ideeën energiecoöperatie Berkum Leveren en uitwisselen van energie in de wijk Marketing product energie gericht op participatie en gedragsverandering Coöperatie Berkum Woningen verduurzamen (isoleren/pv op dak met aantrekkelijk financieringsarrangement) Opwekken energie met windmolens en/of zonneparken

Meer-partijen vraagstuk overheid inwoners bedrijven

Ideeën energiecoöperatie Berkum Leveren en uitwisselen van energie in de wijk Marketing product energie gericht op participatie en gedragsverandering Coöperatie Berkum Woningen verduurzamen (isoleren/pv op dak met aantrekkelijk financieringsarrangement) Opwekken energie met windmolens en/of zonneparken In samenwerking met een of meer uitvoeringspartners

ENERGIENEUTRAAL VERBOUWEN West-Overijssel

Even voorstellen Pioneering maakt met zinvolle innovaties de gebouwde omgeving slimmer, mooier en duurzamer Het doel is de gebouwde omgeving innovatief te veranderen, in samenwerking met de 4 O s: Overheden Ondernemers Onderwijs Onderzoek Deelnemers van Pioneering delen dezelfde passie en investeren hier in

Pioneering werkt: Bottum-up, regionaal en aanvullend Concrete werkplaatsen en projecten Relevante maatschappelijke opgaves en ontwikkelingen Ruim 200 deelnemers en 100 innovaties Leerlijnen, onderzoek- & promotieplaatsen, stage/afstudeeropdrachten Ca 200 bijeenkomsten (events, fieldlabs, kennissessie,veldtochten)

Vormen Agenderen Ontmoeten Matchen Innoveren Kennis ontwikkelen Kennisdelen Speerpunten Energietransitie Duurzaam Bouwen Circulaire Economie Co-creatie Asbest van het dak Slimme steden en dorpen IDF-bouw (HTSM) Klimaat actieve stad

Aardgasvrij, energieneutraal, een hele opgave Waar begin je?

Dat wil toch iedereen? Hoe dan? Waar begin je? Een standaardaanpak? Voor niet-standaard - woningen? Zou mooi zijn Als dát lukt dan

Proeftuin Energieneutraal Renoveren

Projectopzet 2x workshop Energieneutraal Verbouwen Excursies Energieneutraal Coach: Advies Uitvraag aan bedrijven Offertebegeleiding (max. 2) Optie: begeleiding realisatie Alle deelnemers van 2 e workshop doen mee aan excursies en gaan vervolgens aan de slag (!)

Welke route past bij mij? = Startpunt Welke isolatiegraad is al aanwezig of haalbaar in je woning? Kan in je woning laagtemperatuurverwarming aangebracht worden? Is het toepassen van CO 2 -gestuurde ventilatie met warmteterugwinning haalbaar in je woning? Haalbaar kun je ook lezen als betaalbaar Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Welke route past bij mij? acceptatie overlast tijdens verbouwing Wil ik tijdens het energieneutraal verbouwen in de woning blijven wonen? Heb ik een alternatieve woonruimte om tijdens de verbouwing kort uit de woning te gaan? Hoe gebruik ik mijn woning? Wordt de eerste en eventueel tweede verdieping wel of niet verwarmd? Tijdelijke oplossing? Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Welke route past bij mij? verbouwen <-> alleen verduurzamen Wordt het energieneutraal maken gecombineerd met een forse verbouwing en/of uitbreiding van je woning? Wordt het energieneutraal maken gecombineerd met een interne verbouwing (bijvoorbeeld badkamer, keuken of andere vloer)? Wordt het energieneutraal maken gecombineerd met bijvoorbeeld het vervangen van kozijnen of een reparatie aan het dak? Ga je alleen verduurzamen? Verbouwen <-> interne verbouwing <-> onderhoud <-> alleen verduurzamen Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Gerard Salemink Resultaatgericht Renoveren Lectoraat Sustainable Building Technology & Material

tabel Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Isoleren en glas 4

Ventilatie Isoleren = ventileren Ventileren veroorzaakt warmteverlies Remedie: warmteterugwinning Bron: Zehnder-J.E. Sork Air

Duurzame warmteproductiesystemen Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Nul-op-de-meter / Elektrisch huis Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Warmtepompen Soorten: Water water Lucht water Vaak in combinatie met zonnestroom Warmtepomp-weetjes.nl www.nibenl.eu Bron: NIBE Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Hybride warmtepomp Combinatie warmtepomp en cv-ketel Opvang piekvraag (koude dagen winter) met bv 200 400 m 3 gas/jaar Of: Warmtepomp + houtpelletkachel met besturingstechniek Ddg.be Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Biobrandstof / hout(pellets / -snippers) Vervangen gasketel door: Pelletketel Houtsnipperketel https://www.milieucentraal.nl/energiebesparen/energiezuinig-huis/energiezuinig-verwarmen-enwarm-water/pelletkachel-of-biomassaketel/ Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst! Boerderij.nl

Warmteafgiftesysteem Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Zonnestroom (PV-panelen) Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Maximaal zon van dak Zuid versus oost west Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Oogsten / collectie warmte zonnecollectoren / zonneboiler Vaak: aanvulling op Energieneutraal verbouwen Energiezuinig en comfortabel wonen en klaar voor de toekomst!

Zonwering Bij voorkeur aan de buitenkant

Maak een afspraak met de Rabobank wanneer u in aanmerking wil komen voor de cheque!

Stelling 1 Een lokale energie coöperatie heeft helemaal geen rol bij aardgasvrije wijken, dat moet de gemeente maar regelen!

Stelling 2 Een lokale energie coöperatie moet zich alleen richten op het collectief opwekken van energie middels zon of wind.

Stelling 3 Een lokale energie coöperatie legt bij het scenario warmte het warmtenet aan en exploiteert dit vervolgens.

Stelling 4 Een lokale energiecoöperatie wil ook graag de werkgelegenheid lokaal houden en werkt dus samen met het plaatselijke bedrijfsleven.