http://www.iph.fgov.be/bacterio 25 NATIONAAL REFERENTIECENTRUM VOOR NEISSERIA MENINGITIDIS JAARVERSLAG NEISSERIA MENINGITIDIS STAMMEN AFGEZONDERD IN BELGIË IN 25 AFDELING BACTERIOLOGIE WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID
NEISSERIA MENINGITIDIS STAMMEN GEISOLEERD IN BELGIE, IN 25 Nationaal voor Afdeling Bacteriologie Departement Microbiologie Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Bronnen : Nationaal voor en klinische laboratoria Verslag : opgemaakt door het Nationaal voor (F. Carion) Web Site: http://www.iph.fgov.be/bacterio Financiering : FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, Vlaamse Gemeenschap, Franse Gemeenschap Kopieën kunnen gevraagd worden aan : Nationaal voor W.I.V. /Afdeling Bacteriologie J. Wytsmanstaat, 14 1 Brussel Tel : 2/642 89 Fax : 2/642 52 4 Het verslag is ook beschikbaar in pdf formaat op internet: http://www.iph.fgov.be/bacterio Depotnummer: D/26/25/45 W.I.V. Bacteriologie 1
DANKBETUIGINGEN Graag danken wij de Gezondheidsinspecties die regelmatig aangifte hebben gedaan van de meningitisgevallen. Tevens danken we de laboratoria die, door het zenden van hun stammen, meewerken aan het toezicht op besmettelijke ziekten en bijdragen tot een betere kennis van de meningokokkeninfecties in België. Wij danken ook Dr Sophie Bertrand voor de uitvoering van de moleculaire diagnose en typering van de meningokokken. INHOUDSTAFEL INLEIDING... 3 GROEP 1 : MENINGITIS EN SEPSIS... 3 VERDELING VOLGENS DE AARD VAN HET STAAL EN VAN DE INFECTIE... 3 VERDELING PER MAAND... 3 VERDELING PER LEEFTIJDSGROEP EN GESLACHT... 4 VERDELING IN SEROGROEPEN... 4 VERDELING PER LEEFTIJDSGROEP EN SEROGROEP... 4 GEOGRAFISCHE SPREIDING... 5 VERDELING IN SEROTYPES EN SUBTYPES... 7 GEVOELIGHEID VOOR ANTIBIOTICA... 7 RETROSPECTIEVE 1991-25... 8 COMMENTAAR EN BESLUIT... 8 GROEP 2 : GEZONDE DRAGERS... 1 GROEP 3 : BRONCHO-PULMONAIRE INFECTIES... 1 GROEP 4 : DIVERSE OORSPRONG... 1 LIJST VAN DE LABORATORIA DIE STAMMEN VERSTUURD HEBBEN... 11 BIJLAGE : FORMULIER VOOR DE VERZENDING VAN EEN STAM...12 W.I.V. Bacteriologie 2
Inleiding In 25 stuurden 79 laboratoria voor klinische biologie 214 stalen naar het referentielaboratorium (W.I.V. - Dienst Bacteriologie). De stalen kunnen worden ingedeeld in 4 groepen afhankelijk van hun klinische vorm en oorsprong : Groep 1 : 177 stalen (174 stammen, 2 LV en 1 serum) afgenomen bij patiënten met meningitis of sepsis; Groep 2 : 11 stammen geïsoleerd bij gezonde dragers; Groep 3 : 15 stammen geïsoleerd bij patiënten met een broncho-pulmonaire infectie; Groep 4 : 11 stammen van diverse oorsprong (oog, urethraal/vaginaal secreet, ). De volgende analyses werden uitgevoerd : biochemische identificatie van de stam; bepaling van de serogroep van alle meningokokken door agglutinatie met de antisera A, B, C, X, Y, Z, W135 en 29E; diagnose en bepaling van de serogroep met behulp van PCR op LV of bloedstalen indien de bacteriële cultuur negatif is; bepaling van de serotypes (1, 2a, 2b, 4, 14, 15, 21) en subtypes (P1.1, P1.2, P1.3, P1.4, P1.5, P1.6, P1.7, P1.9, P1.1, P1.12, P1.13, P1.14, P1.15, P1.16) van de meningokokken door middel van een ELISA-techniek met monoclonale antilichamen geleverd door het National Institute for Biological Standards and Control (Potters Bar, UK); bepaling van de gevoeligheid voor 7 antibiotica (MIC) met de Etest : penicilline G, ampicilline, cefotaxime, chloramphenicol, rifampicine, ciprofloxacine, sulfadiazine. Groep 1 : Meningitis en sepsis In 25, ontving het referentiecentrum 177 stalen: - 171 N. meningitidis geïsoleerd in België bij patiënten met meningitis of sepsis; - 2 N. meningitidis geïsoleerd in Luxemburg bij patiënten met meningitis of sepsis; - 1 N. flava. Voor de 3 andere stalen kon de diagnose van N. meningitidis niet bevestigd worden. Verdeling volgens de aard van het staal en van de infectie Tabel 1 : N. meningitidis : verdeling volgens de aard Tabel 2 : N. meningitidis : verdeling volgens de aard van het staal (N; 25) van de infectie (N; 25) Lumbaal vocht 81 Meningitis 56 Bloed 82 Meningitis + sepsis 56 Nasofarynx Niet vermeld 7 1 Sepsis Niet vermeld 9 Totaal 171 Totaal 171 In 48% van de gevallen werd de stam uit bloed Als gevolg van deze infecties werden 14 doden geïsoleerd en in 47% van de gevallen uit LV. gemeld (letaliteit: CFR = 8,2%). Verdeling per maand In 25 traden veel gevallen op in de winter en de lente (piek in april) (figuur 1). 4 35 3 25 2 15 1 5 26 21 21 18 17 1 11 11 12 9 7 8 j f m a m j j a s o n d Figuur 1 : N. meningitidis : verdeling per maand (N; 25) W.I.V. Bacteriologie 3
Verdeling per leeftijdsgroep en geslacht Bij mannen werden 94 stammen geïsoleerd en bij vrouwen 77 stammen; de geslachtsverhouding M/V bedroeg 1,22. Kinderen jonger dan 5 jaar vertegenwoordigden 45,9% van de gevallen. Dit jaar werd de secundaire piek bij jongeren tussen 15 en 19 jaar niet waargenomen (tabel 3). Tabel 3 : N. meningitidis : verdeling per leeftijdsgroep en geslacht (N; 25) Leeftijdsgroep Mannen Vrouwen Totaal % Overledenen < 1 maand 1-11 maand 19 13 32 18,8 2 1-4 jaar 23 23 46 27,1 4 5-9 jaar 12 8 2 11,8 2 1-14 jaar 9 7 16 9,4 15-19 jaar 11 4 15 8,8 1 2-24 jaar 5 4 9 5,3 1 25-44 jaar 8 7 15 8,8 2 45-64 jaar 4 4 8 4,7 > 64 jaar 3 6 9 5,3 2 onbekend 1 1 - Totaal 94 77 171 1 14 Verdeling in serogroepen Serogroep B, de voornaamste serogroep, werd in 83,6% van de stammen teruggevonden en serogroep C in 1,5% van de gevallen (tabel 4). Tabel 4 : N. meningitidis : verdeling in serogroepen (25) Serogroep N % A, B 143 83,6 C 18 1,5 X 1,6 Y 3 1,8 W135 6 3,5 Totaal 171 1, Verdeling per leeftijdsgroep en serogroep Voor serogroep B was het aantal infecties hoog bij jonge kinderen en verminderde het met de leeftijd. Voor serogroep C waren er evenveel gevallen bij volwassenen als bij jongeren onder de 2 jaar (tabel 5 en figuur 3). Tabel 5 : N. meningitidis : verdeling per leeftijdsgroep en serogroep (N; 25) Leeftijdsgroep B C X Y W135 < 1 maand 1-11 maand 27 3 1 1 1-4 jaar 44 2 5-9 jaar 18 2 1-14 jaar 15 1 15-19 jaar 13 1 1 2-24 jaar 9 25-44 jaar 7 6 1 1 45-64 jaar 7 1 > 64 jaar 2 1 1 4 onbekend 1 Totaal 143 18 1 3 6 W.I.V. Bacteriologie 4
% 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Gevallen Letaliteit Incidentie N/1. 16 14 12 1 8 6 4 2-4j 5-9j 1-14j 15-19j >19j % 6 4 3 2 1 Serogroep B Serogroep C -4j 5-9j 1-14j 15-19j 2-24j 25+j Leeftijd Leeftijd Figuur 2 : N. meningitidis : percentage gevallen, letaliteit Figuur 3 : N. meningitidis: verdeling volgens serogroep (CFR) en incidentie volgens leeftijdsgroep en leeftijdsgroep (%; 25) (%; N/1. inwoners; 25 ) Geografische spreiding Schatting van de incidentie per arrondissement Op arrondissementsniveau was de incidentie bijzonder hoog in Dinant: 5,9/1., in Ieper: 5,8/1., in Charleroi: 4,3/1., in Huy: 3,9/1. en in Neufchâteau: 3,5/1. (tabel 6 en figuur 4). Op provinciënniveau was de incidentie bijzonder hoog in de provincie Namen (3,1/1.) en in Henegouwen (2,6/1.).De nationale incidentie bedroeg 1,6/1. inwoners. Figuur 4 : N. meningitidis : incidentie per arrondissement (25) W.I.V. Bacteriologie 5
Tabel 6 : N. meningitidis : incidentie van de serogroepen B en C per arrondissement (25; N/1. inwoners) Arrondissement Notatie Bevolking Aantal gevallen Incidentie B-incidentie C-incidentie Antwerpen AW 948.858 12 1,26 1,5,11 Mechelen MH 311.472 3,96,96, Turnhout TH 416.528 5 1,2 1,2, Bruxelles/Brussel B 1.6.749 17 1,69 1,29,3 Halle-Vilvoorde HV 572.697 6 1,5 1,5, Leuven LV 465.89 5 1,8,86,22 Nivelles NV 363.776 2,55,55, Brugge BG 273.613 3 1,1 1,1, Diksmuide DK 48.259 1 2,7,, Ieper IP 14.272 6 5,75 5,75, Kortrijk KR 277.19 2,72,,36 Oostende OS 146.496 3 2,5 1,37, Roeselare RS 141.542 2 1,41 1,41, Tielt TL 88.527,,, Veurne VR 58.64 1 1,71 1,71, Aalst AL 263.914 6 2,27 1,89,38 Dendermonde DM 187.783 5 2,66 2,66, Eeklo EK 79.671,,, Gent GT 5.267 11 2,18 1,39,4 Oudenaarde OD 115.379,,, Sint-Niklaas SN 228.58 4 1,75 1,75, Ath AT 8.567 2 2,48 2,48, Charleroi CR 421.394 18 4,27 2,61 1,66 Mons MN 248.986 3 1,2,8, Mouscron MC 69.966,,, Soignies SN 177.398 4 2,25 1,69, Thuin TN 146.627 4 2,73 2,5,68 Tournai TR 141.337 3 2,12 1,42, Huy HY 13.565 4 3,86 2,9,97 Liège LG 588.287 6 1,2 1,2, Verviers VV 27.822 3 1,11 1,11, Waremme WR 71.3,,, Hasselt HS 392.451 5 1,27 1,27, Maaseik MS 225.323 3 1,33 1,33, Tongeren TG 192.168 2 1,4 1,4, Arlon AR 54.241,,, Bastogne BS 42.466,,, Marche MR 52.18,,, Neufchâteau NC 57.231 2 3,49 3,49, Virton VT 49.958 1 2, 2,, Dinant DN 12.57 6 5,85 5,85, Namur NM 29.576 7 2,41 2,41, Philippeville PV 62.717 1 1,59 1,59, België 1.445.852 168* 1,61 1,34,17 * + 3 gevallen gehospitaliseerd in Henegouwen (1 te Bergen en 2 te Moeskroen ) en die waren in Frankrijk gehuisvest (grenseigenaars). Verdeling per serogroep en per gewest 49,6% van de gevallen werden in Vlaanderen waargenomen, 4,4% in Wallonië en 1% in Brussel (tabel 7). Serogroep B overheerste in de drie gewesten. Vierenveertig percent van de infecties van de serogroep C kwamen voor in Henegouwen (vooral in het arrondissement van Charleroi). Tabel 7 : N. meningitidis : verdeling per serogroep en per gewest (N; 25) Gewest B C X Y W135 Totaal % Incidentie** Vlaanderen 73 6 1 1 4 85 49,6 1,4 Brussel 13 3 1 17 1, 1,7 Wallonië 57 9 1 2 69 4,4 2, Totaal 143 18 1 3 6 171 1 1,6 ** Incidentie : N/1. inwoners. W.I.V. Bacteriologie 6
Verdeling in serotypes en subtypes Het serotype en het subtype werden bepaald voor 135 meningokokken B en 18 meningokokken C. In de serogroep B werden serotype 4 (6%) en subtype P1.4 (58%) het frequentst waargenomen. De combinatie van serotype 4 met subtype P1.4 (B:4:P1.4) werd terruggevonden bij 45% van de stammen van serogroep B (tabel 8). Tabel 8 : N. meningitidis : verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep B (N; 25) Subtype Serotypes Totaal 1 2a 2b 4 14 15 21 Niet typeerbaar P1.2 - - - - - - - 1 1 P1.2,5 - - - - - - 1 1 2 P1.3,6 - - - - - - - 1 1 P1.4 2 - - 61 8 1 3 3 78 P1.4,7 - - - 4 - - - - 4 P1.4,12 - - - 1 - - - 1 2 P1.5 - - - 1 - - 1 3 5 P1.6 - - - - - - - 1 1 P1.7,9 - - - 1 - - - - 1 P1.7,16 - - - - 1 - - - 1 P1.9 - - - - - 1-1 2 P1.1 - - 3 - - - - - 3 P1.12 - - - - - - - 1 1 P1.14 5 - - 1-1 1 3 11 P1.15 - - - 6 - - - 3 9 P1.16 - - - 3 - - - - 3 Niet subtypeerbaar 4 - - 3-1 1 1 1 Totaal 11 3 81 9 4 7 2 135 In de serogroep C werden serotype 2a (56%) en subtype P1.2,5 (%) het frequentst waargenomen. De combinatie van serotype 2a met subtype P1.2,5 (C:2a:P1.2,5) werd teruggevonden bij 33% van de stammen van serogroep C. Het serotype 2b (C:2b:P1.2,5) werd in 17% van de meningokokken C aangetroffen (tabel 9). Tabel 9 : N. meningitidis : verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep C (N; 25) Subtype Serotypes Totaal 1 2a 2b 4 14 15 21 Niet typeerbaar P1.1 - - - - - - 1-1 P1.2,5-6 3 - - - - - 9 P1.5-2 - - - - - 3 5 P1.16-1 - - - - - - 1 Niet subtypeerbaar - 1 - - - - - 1 2 Totaal 1 3 1 4 18 Gevoeligheid voor antibiotica Het referentielaboratorium heeft de gevoeligheid van 162 meningokokkenstammen geïsoleerd in 25, getest voor sulfadiazine (epidemiologische merker), penicilline G, ampicilline, cefotaxime en chloramphenicol (behandelingsantibiotica), rifampicine en ciprofloxacine (profylaxeantibiotica). Tabel 1 : N. meningitidis : gevoeligheid van meningokokken voor antibiotica (25) Antibiotica Remmingsconcentratie (MIC) in µg/ml % gevoeligheid Gevoeligheidsdrempel Min. en max. waarden % 9% Penicilline G,6,8 -,5,32,125 81 Ampicilline,6,16 -,75,23,125 79 Cefotaxime,12 <,2 -,12,2,4 1 Chloramphenicol 2,25-2,75 1 1 Sulfadiazine 2,64 - > 256 1,5 128 68 Rifampicine,5 <,2 -,19,8,47 1 Ciprofloxacine,3 <,2 -,6,3,4 1 W.I.V. Bacteriologie 7
Alle geteste stammen waren gevoelig voor chloramphenicol, cefotaxime, ciprofloxacine en rifampicine (tabel 1). Negenenzeventig percent van de stammen waren gevoelig voor ampicilline en 81% voor penicilline (MIC,64 µg/ml). Eenendertig stammen (19%) met MICs van,94 tot,5 µg/ml hadden een verminderde gevoeligheid voor penicilline: 2 behoorden tot serogroep B, 6 tot serogroep C, 3 tot serogroep W135 en 2 tot serogroep Y. Wat betreft sulfadiazine, waren 68% van de meningokkokken gevoelig (MIC 2 µg/ml), 1% intermediair (4 MIC 8µg/ml) en 22% resistent. Retrospectieve 1991-25 Tabel 11 : N. meningitidis : incidentie en verdeling van de stammen in serogroepen (1991-25) Jaar Incidentie Stammen Serogroepen A B C W135 Anderen N/1. N % % % % % 1991 1, 96, 84,6 13,2 1,1, 1992 1,2 119,9 8,1 14,7 4,3, 1993 1,4 144, 76,7 17,8 1,6 3,1 1994 1,3 133,8 81, 13,2 2,5 2,5 1995 2, 2,6 86, 11,, 2,4 1996 2,1 21, 91, 7, 1,5,5 1997 2,4 246, 84,5 12,5 1,7 1,3 1998 2,2 229, 75,5 2,8 2,3 1,4 1999 2,9 297, 71,4 27,5,4,7 2 2,6 267, 64,2 33, 1,6 1,2 21 3,7 38, 47,5 49,4 2,8,3 22 2,5 262, 63,6 35,2,4,8 23 2,2 228, 75,8 21,5 1,4 1,3 24 1,5 157, 8,5 13,6 3,2 2,7 25 1.6 171, 83,6 1,5 3,5 2,4 Commentaar en besluit In België nam de incidentie van meningokokkeninfecties toe van 1 geval per 1. inwoners in 1991 tot 3,7 gevallen per 1. inwoners in 21 (tabel 11 en figuur 5). De stijging van de incidentie werd geassocieerd met wijzigingen: in de leeftijdsverdeling, met meer gevallen bij adolescenten en jonge volwassenen (figuur 7); in de geografische spreiding, met een sterke toename van het aantal gevallen in Vlaanderen (figuren 8 en 9); in de verdeling per serogroep en serotype: toename van de frequentie van de isolaties van serogroep B en serotype 4:P1.4 tot 1996 en sinds 1997 toename van de frequentie van de isolaties van serogroep C en serotype 2a (figuur 6). In 21 overheerste serogroep C (49%). Ten gevolge van de hoge incidentie van infecties met meningokokken C (1,7/1. in 21) werd er besloten om een nationale vaccinatiecampagne te organiseren waarbij kinderen van 1 tot 5 jaar gratis met het geconjugeerde vaccin tegen meningokok C zouden worden ingeënt. In de Vlaamse Gemeenschap startte de campagne, die alle jongeren van 1 tot 18 jaar wil beschermen, in november 21 en eindigde in december 24. In de Duitse- en Franstalige Gemeenschappen startte de vaccinatiecampagne in maart 22, ze eindigde in september 22 en beoogde alleen kinderen van 1 tot 5 jaar. Baby s van 12-15 maanden krijgen het vaccin automatisch in het kader van het basisvaccinatieschema. Van 21 tot 24, ten gevolge van de vaccinatiecampagne, daalde het aantal infecties veroorzaakt door serogroep C met 88% in België, 93% in Vlaanderen en 78% in Wallonië. Het aantal meningokokken C- infecties is gedaald bij alle leeftijdsgroepen (figuur 1). In de leeftijdsgroep 1-5 jaar, beoogd door de nationale inentingscampagne, werd een daling van 9% van de C-gevallen waargenomen. Bij de jongeren van 1 tot 18 jaar was de vermindering gelijk aan 94% en aan 78% bij de volwassenen ouder dan 18 jaar. Dit zijn de veranderingen in 25, in vergelijking met het voorgaande jaar: het aantal meningokokken verstuurd naar het laboratorium is licht gestegen (+ 9%); het aantal meningokokken van serogroep B evenals het percentage van stammen B:4:P1.4 in serogroep B is met 15% verhoogd terwijl het aantal meningokokken van serogroep C stabiel bleef; de letaliteit (CFR) is gestegen: 8,2% in 25 t.o.v 6,4% in 24 (van de stammen verantwoordelijk voor de 14 gemelde overlijdens behoorden 9 tot de serogroep B, 4 tot de serogroep C en 1 tot de serogroep W135. W.I.V. Bacteriologie 8
N Totaal Groep B Groep C % B C B:4:P1.4 C:2a 4 3 3 2 2 1 1 91 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 Jaar 1 9 8 7 6 4 3 2 1 91 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 Jaar Figuur 5 : N. meningitidis : evolutie van de meningo- Figuur 6 : N. meningitidis : evolutie van de voornaamste kokkeninfecties (N; 1991-25) serogroepen en serotypes (%; 1991-25) % 6-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar >19 jaar 4 3 2 1 91 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 Jaar Figuur 7 : N. meningitidis : evolutie van de verdeling van de gevallen per leeftijdsgroep (%; 1991-25) N 4 3 3 2 2 1 1 Vlaanderen Brussel Wallonië N 14 12 1 8 6 4 Vlaanderen Brussel Wallonië 2 91 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 96 97 98 99 1 2 3 4 5 Jaar Jaar Figuur 8 : N. meningitidis : verdeling van de gevallen in Figuur 9 : N. meningitidis : verdeling van de C-gevallen de gewesten (N; 1991-25) in de gewesten (N; 1991-25) W.I.V. Bacteriologie 9
N 6 4 3 2 1 2 21 22 23 24 25 <1jaar 1-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar >19 jaar Figuur 1 : N. meningitidis : evolutie van de verdeling van de C-gevallen per leeftijdsgroep (N; 2-25) Tot besluit: in 25 is het aantal meningokokkeninfecties in vergelijking met het voorgaande jaar licht gestegen. Deze stijging wordt geassocieerd met een toename van het aantal infecties te wijten aan serogroep B. Groep 2 : Gezonde dragers Het laboratorium ontving 11 stammen geïsoleerd uit de nasofarynx van gezonde kiemdragers, doorgaans in de omgeving van een zieke : 9 (6B en 3 niet groepeerbare stammen); 2 stammen die niet meer in cultuur konden gebracht worden. Groep 3 : Broncho-pulmonaire infecties Het laboratorium ontving 15 stammen geïsoleerd uit sputum : 13 (1A, 3B, 1C, 1 X, 1 29E en 6 niet groepeerbare stammen); 2 stammen die niet meer in cultuur konden gebracht worden. Groep 4 : Diverse oorsprong Het laboratorium ontving 11stammen van verschillende oorsprong (vaginale secretie, oog, etter... ): 9 (4B, 1C, 1Y en 3 niet groepeerbare stammen); 1 Neisseria gonorrhoeae; 1 stam die niet meer in cultuur kon gebracht worden. W.I.V. Bacteriologie 1
Lijst van de laboratoria die stammen verstuurd hebben Provincie Antwerpen: -Algemeen Ziekenhuis Middelheim, Antwerpen -Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen -St.-Vincentiusziekenhuis, Antwerpen -Imeldaziekenhuis, Bonheiden -KLINA A.Z., Brasschaat -U.Z.-Antwerpen, Edegem -St.-Elisabethziekenhuis, Herentals -Jan Palfijnziekenhuis, Merksem -St.-Elisabethziekenhuis, Turnhout -A.Z. St.-Jozef, Turnhout -St.-Camillus/St.-Augustinusziekenhuis, Wilrijk Provincie Oost-Vlaanderen: -O.L.-Vrouwziekenhuis, Aalst -A.S.Z., Aalst -A.Z. St.-Blasius, Dendermonde -A.Z. St-Lucas, Gent -A.Z. Jan Palfijn, Gent -A.Z. Maria Middelares, Gent -U.Z., Gent -A.Z.-Maria Middelares, St.-Niklaas -A.Z. Waasland, St-Niklaas -Alg. Ziekenhuis St.-Elisabeth, Zottegem Provincie West-Vlaanderen: -A.Z.-St Jan, Brugge -R.Z. J. Yperman, Ieper -O.L.V. Ter Linden, Knokke-Heist -A.Z. Groeninge, Kortrijk -A.Z. Damiaan, Oostende -H. Hartziekenhuis, Roeselare -Stedelijk Ziekenhuis, Roeselare -St.-Augustinusklinek, Veurne Provincie Limburg: -Z.O.L. Campus St.-Jan, Genk -Virga Jesse Ziekenhuis, Hasselt -St.-Franciscuskliniek, Heusden -Mariaziekenhuis, Overpelt ProvincieVlaams-Brabant: -H. Hartziekenhuis, Leuven -U.Z., Leuven -Regionaal Ziekenhuis St.-Maria, Halle Provincie Waals-Brabant: -Hôpital de Braine-l Alleud-Waterloo -Clinique St Pierre, Ottignies Brussel: -A.Z.-V.U.B. -A.Z. St-Luc -Algemene Kliniek St-Jan -Clinilabo -Frans Ziekenhuis -HCB Koningin Astrid -Labo L.B.S. -M.I.E.Cavell -St.-Elisabethziekenhuis -Universitair Ziekenhuis St-Pieter -Universitair Ziekenhuis Brugmann Provincie Henegouwen: -R.H.M.S., Ath -C.H.R. St Joseph- Warquignies, Boussu -C.H.N.D.R.F., Charleroi -C.H.U., Charleroi -Centre de Santé des Fagnes, Chimay -Hôpital St Joseph, Gilly -Clinique Notre Dame de Grâce, Gosselies -Hôpital de Jolimont, Haine-St-Paul -Centre Hospitalier du Grand Hornu, Hornu -Centre Hospitalier de Tivoli, La Louvière -Hôpital A. Paré, Mons -C.H.U. Vésale, Montigny-le-Tilleul -Refuge de la Ste Famille, Mouscron -C.H.R. de la Haute Senne, Soignies -Clinique Notre Dame, Tournai -R.H.M.S., Tournai Provincie Luik: -Clinique Notre Dame des Bruyères, Chênée -C.H.R., Huy -C.H.U., Liège -Clinique St Joseph, Liège -C.H.R. La Tourelle, Verviers Provincie Luxemburg: -Laboratoire des Cliniques du Sud Luxembourg, Arlon -Centre Hospitalier de l Ardenne, Libramont Provincie Namen: -C.H.R. Val de Sambre, Auvelais -Clinique St Luc, Bouge -C.H.D., Dinant -Clinique Universitaire de Mont-Godinne -C.H.R, Namur -Clinique Ste Elisabeth, Namur Groot Hertogdom Luxemburg -Centre Hospitalier de Luxembourg W.I.V. Bacteriologie 11
Bijlage: formulier voor de verzending van een stam van W.I.V. Bacteriologie 12
NATIONAAL REFERENTIECENTRUM VOOR NEISSERIA MENINGITIDIS JAARVERSLAG 25 AFDELING BACTERIOLOGIE DEPARTEMENT MICROBIOLOGIE W I V, September 26 Verantwoordelijke uitgever : F. Carion J. Wytsmanstraat 14, B-1 Brussel WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID