jaar registratie van psychiatrische opnames in de residentiële geestelijke gezondheidszorg: periode 99 Vanaf 99 registreren de initiatieven van beschut wonen (IBW) en de psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) de Minimale Psychiatrische Gegevens (MPG) zoals voordien de psychiatrische ziekenhuizen (PZ) en de psychiatrische afdelingen binnen de algemene ziekenhuizen (PAAZ) al deden sinds het tweede semester van 996. Op dit moment zijn de MPG beschikbaar tot en met. Aanpassingen aan het registratiesysteem in de loop van de periode 99- betroffen telkens vereenvoudigingen van de registratieprocedure: eliminatie van te registreren behandelperiodes,versoepeling van de registratie bij behandelingen van zeer korte duur, afschaffing van de steekproefregistratie en vereenvoudiging van antwoordmogelijkheden. Vanaf 3 dienen ten gevolge van besparingsmaatregelen niet langer de problemen bij aanvang van een behandelperiode noch de zorgverlening in de periode tussen opname en ontslag geregistreerd te worden. De gegevens die bij opname en bij ontslag geregistreerd worden bleven in de loop van de tijd gevrijwaard en laten daardoor toe om patiënten- en opnamekenmerken over een periode van jaren te beschrijven. De beschrijving van jaar psychiatrische opnamegegevens is voor de overheid een gelegenheid cijfermatig te evalueren in hoeverre beleidsinitiatieven betreffende de geestelijke gezondheidszorg de gewenste effecten hebben of gewenste evoluties in gang hebben gezet. Zo vonden er bijvoorbeeld reconversies plaats die een herbestemming van beschikbare bedden/plaatsen mogelijk maakten. Opname van jongeren op behandeldiensten voor volwassen werd ontmoedigd. Behandeling door middel van partiële daghospitalisatie werd aangemoedigd. Nieuwe behandeldiensten (Sp psychogeriatrie, IB,internering ) werden opgestart en bestaande behandeldiensten (A en K) werden uitgebreid of afgebouwd (T) De presentatie van jaar medische opnamegegevens kan bovendien dienen als voormeting in het kader van de reorganisatie in de geestelijke gezondheidszorg waarin vermaatschappelijking van de zorg nagestreefd wordt in plaats van de klassieke hospitalisatie. Artikel 7 van de wet op de ziekenhuizen laat toe bedden tijdelijk buiten gebruik te stellen zodat met de middelen die voor dit residentiële ggz-aanbod voorzien worden mobiele multidisciplinaire teams kunnen samengesteld worden die zich richten op begeleiding, behandeling of psychosociale revalidatie van personen met psychische problemen, bij hen thuis of eender waar zij zich bevinden. In deze bijdrage worden volgende MPG-items beschreven:.-opnames per behandeldienst naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening.-opnames per woonplaats naar leeftijd,geslacht,type voorziening en behandeldienst Page
3.-Volgnummer van de opnames naar leeftijd,geslacht,type voorziening en behandeldienst 4.-Type opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening.-wijze van opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening 6.-Verwijzende instantie naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening 7.-Leefmilieu voor opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening.-niveau laatst beëindigd onderwijs naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening 9.-Beroepsstatus bij opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening.-huidig of laatste hoofdberoep naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening.-dsm-iv hoofddiagnosegroepen naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Deze MPG-items worden voor elk registratiejaar99- beschreven voor subpopulaties: De leeftijd betreft de groep jongeren (-7j), volwassenen (-64j) en ouderen (6+j) omdat met elk ontwikkelingsniveau andere problemen gepaard gaan en de reorganisatie van de geestelijke gezondheidszorg voor deze groepen aparte zorgcircuits en netwerken wil opzetten. Het onderscheid man-vrouw laat toe maatschappelijke veranderingen vast te stellen in de psychiatrische problemen en de opnamekenmerken van beide geslachten. De geografische variabele regio betreft de drie gewesten Vlaanderen-Brussel-Wallonië. Omdat Vlaanderen het grootste aantal bedden/plaatsen telt is zijn impact op de geregistreerde MPG groot. Daarom is het nuttig de gegevens per gewest te beschrijven om eventuele verschillen vast te stellen. Het type voorziening betreft de vier sectoren van de residentiële geestelijke gezondheidszorg PZ-PAAZ-IBW-PVT. De beschrijving laat toe de sectoren onderling te vergelijken en eventuele wijzigingen in de loop van de tijd vast te stellen. De behandeldiensten zijn entiteiten die beschreven staan in de ziekenhuiswetgeving met een eigen financiering,organisatie,uitrusting en taakomschrijving. De gegevens laten toe het gebruik van deze diensten op te volgen in de tijd en eventuele accentverschuivingen vast te stellen. jaar MPG.xlsx IBW en PVT registreren het item wijze van opname niet Betreft de, in de tijd, laatste instantie die tussenkwam in de medische opname Page
De beschrijving van de MPG-items voor deelpopulaties per registratiejaar toont het aantal geregistreerde opnames N en het percentage van dit aantal ten opzichte van het totale aantal opnames van de deelgroep. Bijvoorbeeld:Onderstaande gegevens betreffen een uittreksel van tabel : Opnames per behandeldienst naar leeftijd bij opname JAAR MPG OPNAMEJAAR 99 999 N % N % OPNAMES IN JAAR 9 697 BEHANDELDIENST BIJ OPNAME OPNAMELEEFTIJD A -7 36. 7 33.9-64 63797 6. 64967 6. 6+ 7379 4. 7336 4. A -7 43.4 39. -64 44 6. 4443.9 6+ 7 3. 6 3.3 A -7.3 4. -64 3.4.4 6+. 3. Het registratiejaar is gelijk aan het opnamejaar gezien de meeteenheid de opnames zijn die plaatsvinden in het registratiejaar. In totaal vonden er in 99 N=9 opnames plaats in de vier sectoren en in 999 N=697 opnames. De 9 opnames van 99 worden in de tabel opgesplitst in de opnames van de -7jarigen, de opnames van de -64jarigen en de opnames van de 6+jarigen. De opnames van de 3 leeftijdsgroepen samen geven terug het totale aantal 9 opnames van 99. Page 3
Alle opnames van een leeftijdsgroep worden in het voorbeeld verder opgesplitst volgens de behandeldienst bij opname. De opnames van de leeftijdsgroep opgeteld over alle behandeldiensten geeft terug het totaal aantal opnames van de leeftijdsgroep. In de tabel van ons voorbeeld ziet men slechts een gedeelte van de gegevens. In het opnamejaar 99 ziet men dat 36.% (n=) van alle opnames van jongeren (- 7j) plaatsvonden in een A-dienst voor volwassenen,.4% (n=43) in daghospitalisatie A en.3% (n=) in nachthospitalisatie A. In 999 werden minder jongeren opgenomen in een A- dienst:33.9% (n=7). Volwassenen en ouderen worden duidelijk vaker dan jongeren opgenomen in een A-dienst (99:volwassenen 6.% ouderen 4.%) en daghospitalisatie A(999:volwassenen.9% ouderen 3.3%). Jongeren worden in 99 (.3%) en 999 (.%) vaker opgenomen in nachthospitalisatie A dan ouderen (telkens.%) en in 999 ook vaker dan volwassenen (.4%). De percentages van de leeftijdsgroepen kunnen onderling vergeleken worden omdat ze berekend worden op het totale aantal opnames van de leeftijdsgroep. Hierdoor kan een groter aantal observaties N toch een kleiner percentage opleveren zoals blijkt bij de vergelijking van de nachthospitalisaties A in 999 van jongeren (n=4=.%) en volwassenen (n==.4%). De bedoeling om dezelfde gegevens in opeenvolgende jaren weer te geven is de dynamiek binnen de sector van de residentiële geestelijke gezondheidszorg vaststellen. Veranderingen kunnen verschillende oorzaken hebben. Beleidsmatige ingrepen kunnen het aantal registraties in een combinatie van variabelen veranderen maar ook maatschappelijke en economische factoren spelen een rol. Ook factoren die de registratie zelf betreffen kunnen de cijfers beïnvloeden. Bijvoorbeeld wanneer een type voorziening geen nut ziet in het registreren van al die MPG-items kan ze onzorgvuldiger gaan registreren en zo een foutief beeld van zichzelf veroorzaken. Enige voorzichtigheid in de interpretatie van veranderingen is dus geboden en dient een mate van criteriumvaliditeit te bevatten. Zo verwachten we bijvoorbeeld dat tengevolge van reconversiemaatregelen (KB /4/3) in de algemene ziekenhuizen - waardoor er nieuwe PAAZ ontstonden er ook meer opnames zullen plaatsvinden na 3. Wanneer het aantal opnames echter daalt dan is dit verdacht en zijn de cijfers onbetrouwbaar. Onderstaande grafiek toont dat dit vooralsnog niet het geval is: Page 4
49 4 47 46 4 44 43 4 4 4 99 4 6 PAAZ per. Zw. Gem. (PAAZ) Opmerking bij de figuren: De zwarte lijn(en) betreffen het voortschrijdend gemiddelde waarbij de aantallen van telkens opeenvolgende jaren worden gemiddeld om zo toevallige verschillen te neutraliseren In hetgeen volgt geven we per tabel (-) een illustratie van de informatie die de gegevens bevatten. Afhankelijk van de eigen gezichtshoek kan de geïnteresseerde lezer andere evoluties onderzoeken. Page
Tabel : Opnames per behandeldienst naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening In onderstaande figuur is te zien dat het opnamebeleid van jongeren (-7j) in de loop van jaren is gewijzigd. De groene lijn 3 is de ratio A/K van de ruwe opnameaantallen en geeft weer dat het aantal jongeren dat voltijds gehospitaliseerd wordt in een A-behandeldienst ten opzichte van het aantal dat voltijds gehospitaliseerd wordt in een K-behandeldienst daalt van,7 naar,. De rode en de blauwe lijn verklaren de daling van de ratio door een toename van K- opnames en een daling van A-opnames.,, 7,,7 6,,6,, 4,,4 3,,3,,,,, A 36, 33,9 3,9 3,6 7,3 4,4 4,,4, 3,4,,7 6,, 4,9 K,9,,9,9,6 7,4 7,7 6, 6,, 7,9 6,9 6, 67,6 67, A/K,79,69,7,6,467,46,4,3,369,4,33,3,6,3, 3 De waarden van de groene lijn worden afgelezen op de tweede Y-as Page 6
Tabel : Opnames per woonplaats naar leeftijd,geslacht,type voorziening en behandeldienst In deze tabel informeren de gegevens hoe het aanbod aan zorgvoorzieningen voor de eigen inwoners per provincie kan veranderen in de tijd. Reconversie biedt de mogelijkheid om de bestemming van beschikbare erkende plaatsen aan te passen. Voor Oost-Vlamingen betekende dit dat er meer opnamemogelijkheden werden gecreëerd in de algemene ziekenhuizen zoals blijkt uit een toename van hun marktaandeel opnames in de PAAZ. In 99 bedroeg het aandeel Oost-Vlamingen in het totaal aantal PAAZ-opnames 9.6% terwijl het.7% werd in. In de figuur vergelijken we met de groene lijn de ratio van de ruwe opnameaantallen van PZ ten opzichte van die in PAAZ. De groene lijn is dalend wat verklaard wordt door een relatief stabiel gebleven aantal opnames in de psychiatrische ziekenhuizen en een toegenomen aantal opnames in de PAAZ. Sinds 3 somatische bedden in algemene ziekenhuizen gereconverteerd konden worden naar psychiatrische bedden zijn er in Oost- Vlaanderen 4 nieuwe PAAZ ontstaan. 6 4 6 4 PZ,6,3,,7,6,3, 4,9,,,9,9,,4 4,9 PAAZ 9,6,4,3,4, 3, 3, 4,7 4,9 3,9,4,7 PZ/PAAZ,76,63,,3,9,49,373,63,36,97,,4,97,99,9,,6,4,,,6,4, Page 7
Tabel 3: Volgnummer van de opnames naar leeftijd,geslacht,type voorziening en behandeldienst Gelijklopend voor zowel mannen als vrouwen evolueert een opname in de residentiële geestelijke gezondheidszorg steeds meer naar een heropname in dezelfde voorziening. Deze figuur kan dienen als voormeting om aan te tonen of de mobiele teams deze trend in de toekomst kunnen ombuigen. In de figuur wordt het percentage eerste opnames in het totale aantal opnames van mannen respectievelijk vrouwen getoond. De groene lijn geeft de ratio eerste opnames/heropnames van de ruwe opnameaantallen van mannen en vrouwen samen. Het aantal geregistreerde eerste opnames in de zorgvoorzieningen is de laatste jaren nagenoeg gelijk geworden aan het aantal geregistreerde heropnames. 6 6 4 4 3 3 99 99 9 3 Man 6,6 9 7, 7,9, 4,4 4,,7 3,4,3,,4 Vrouw 6,,6 6, 6,4, 4, 3,3,3,3,,6 49,9 49,7 Eerste/heropname,37,49,37,3,49,,69,4,,4,,9,4,,3 4 6 7 9,,6,4,,,6,4, Page
Tabel 4: Type opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Type opname maakt onderscheid tussen opnames die binnen 4 uur na de opnamevraag plaatsvinden en opnames die gepland meer dan 4 uur na de opnameaanvraag plaatsvinden. In de figuur ziet men in de voorzieningen van de drie gewesten het eerste type opnames afnemen. Omdat er in de minimale psychiatrische gegevens geen registratie van wachtlijsten gebeurt is niet duidelijk of deze tendens betekent dat de zorgvoorzieningen ontoegankelijker zijn geworden. Een mogelijke alternatieve verklaring vinden we in de registratie van middelengerelateerde behandelingen in de Treatment Demand Indicator (TDI).Bij vergelijking van TDI en MPG blijken een aantal voorzieningen crisisopnames niet langer te registreren in een psychiatrische kenletter waardoor ze niet meer voorkomen in MPG. 7 6 6 4 4 3 3 Vlaanderen 6,6 64, 63,6 63, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 7,,4 9 9, 7,9 Brussel 3,6,3,6 49, 4, 49, 46,6 46,7 4,6 43, 4,7 4, 4 39,9 4,4 Wallonie 4,7,9 49, 46, 46, 44, 43,6 4,6 4, 39, 3 37,7 36,6 34,7 Page 9
Tabel : Wijze van opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Opnames ter observatie in het kader van de wet op de bescherming van de geesteszieke (6 juni 99) zijn in de loop van jaren procentueel steeds vaker toegepast in de opnames van elk van de drie leeftijdsgroepen. Voor jongeren neemt het aandeel van deze opnames de laatste twee jaren terug af. Waar in het verleden jongeren en ouderen evenveel kans maakten op een dergelijke wijze van opname is die kans voor ouderen gaandeweg groter geworden. 7 6 4 3-7,7 3, 3 3, 3,,6, 3 3, 3,7 3,7 4 3,7,7,7-64 3,7 4 4 4, 4, 4,,4,,,4,,9,, 6+ 3, 3,3 3,, 3, 3, 3, 4, 4, 4 4,3, 4, 4,6, Page
Tabel 6: Verwijzende instantie naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening De proportie opnames waarin de psychiater van de eigen voorziening een rol speelt neemt af in Vlaamse ziekenhuizen. Aanvankelijk bleef dit aandeel stabiel in Wallonië maar de laatste jaren is het verdubbeld. In Brusselse ziekenhuizen is de tussenkomst van de eigen psychiater in opnames altijd belangrijker geweest dan in Vlaanderen en Wallonië tot recent deze rol van de psychiater van de eigen voorziening ook in Wallonië toenam. 6 4 6 4 Vlaanderen, 7,4,7,,4 4,4 4,3 4, 3,6 3, 3, 3,7 3,3 3,3 3,7 Brussel 4, 4,,3,,9,7,4 9,4, 9,7 9,4 9,9,3,4, Wallonie 6,6 6,3,3,3,,,,, 4,,,3 9,,6, Page
Tabel 7: Leefmilieu vóór opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Het item betreft de sociale situatie van de patiënt en weerspiegelt maatschappelijke evoluties. In onderstaande figuur vindt men per geslacht het percentage dat opgenomen wordt vanuit het eigen gezin. De leefomgeving waar de patiënt de laatste 3 maanden voor zijn opname verbleef is minder vaak het eigen gezin. Dit geldt zowel voor mannen als vrouwen. De groene lijn betreft de ratio van de ruwe opnames alleen wonen / binnen een eigen gezin wonen en toont dat de leefsituatie waarin men als alleenwonende wordt opgenomen voor beide geslachten samen in de loop van jaren steeds vaker geregistreerd wordt en de laatste jaren ook vaker dan een opname vanuit de eigen gezinssituatie. 4 4 3 3 99 99 9 3 Man, 7, 6,3 6, 4,3 3,9 3,7 3, 3,3,3,6,, Vrouw 44,7 43, 4,9 4 4,4 39,4 39, 39,3 3,7 3,9 37, 37, 36,4 36, 3,4 Alleen/eigen gezin,77,,39,6,,944,969,9,4,,,,9,,67 4 6 7 9,4,,,6,4, Page
Tabel : Niveau laatst beëindigd onderwijs naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Het percentage van de bevolking ouder dan jaar met een opleidingsniveau hoger onderwijs (hoger niet universitair + universitair onderwijs) steeg van 9.3% in 99 naar 7.9% in. Deze evolutie weerspiegelt zich in de MPG. De figuur toont in de MPG ook een gestage toename van het percentage hooggeschoolden in de opnames van PZ en PAAZ. Voor IBW en PVT zien we deze toename vooralsnog niet. Het kleine aantal opnames hooggeschoolden in PVT zorgt voor een sterk fluctuerend verloop. 3 PZ,7,6 3, 3,4 3,6 3,4 3,6 3, 4, 4,4 4, 4, 4,6 4, 4,6 PAAZ,7,7,,,4,6, 3,6 3, 3 3,6 3, 3, 4, IBW,6, 9,,6 9,7,4 9,,3,6,,,3, PVT 7 4,4 6,9 4,7 4,7 6, 9,,6 6,7 6,7, 7, 7,4,7, Bevolking 9,3 9,6,6,,6, 3, 3,6 4,4 4,6, 6, 7,3 7, 7,9 Page 3
Tabel 9: Beroepsstatus bij opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Het aantal voltijds tewerkgestelden in het totale opnamecijfer van de voorzieningen is in elk van de drie gewesten gedaald. Sinds 9 is het percentage voltijds tewerkgestelden consequent onder de % gezakt in Brussel en in Wallonië. In zakt het percentage in Vlaanderen voor het eerst duidelijk onder de %. Volgens de gegevens uit tabel 9 betreft het verschijnsel de opnames van mannen eerder dan die van vrouwen. In 99 waren van alle mannen die opgenomen werden nog % voltijds tewerkgesteld. In waren er dit nog slechts 4%. Voor,% van de vrouwen die in 99 werden opgenomen werd een voltijdse tewerkstelling geregistreerd. In waren het er nog 9%. 6 4 6 4 Vlaanderen 6, 6,7 7, 7,9,3,,,4,6, 4,4, 4,7 3,7 Brussel 4, 4, 3,7 4,,,4,9, 9,9 9,6, 9,,4,3 7,3 Wallonie,,3,6,4,,,4,6 9,9, 9,6,, Page 4
Tabel : Huidig of laatste hoofdberoep naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening Als hoofdberoep wordt de laatst uitgeoefende arbeid of werk genomen waaruit de patiënt een reglementair inkomen betrekt of betrokken heeft. Nieuwe opnames in beschut wonen betreffen steeds vaker mensen die nooit gewerkt hebben. Het aantal mensen zonder hoofdberoep is in PVT steeds groter dan in IBW. Deze toename is volgens de tweede figuur niet te wijten aan een groter aantal opnames van mensen (-64jarigen en 6+jarigen) die nooit werkten. Het aantal 6+jarigen zonder een hoofdberoep neemt eerder af dan toe. 6 4 3 IBW 6,7,9 3,4 3,4 3, 3,6 3,9 3 3,4 3, 3, 37, 36, 37,6 39, PVT 4 4,6 3, 3,3 36,6 3, 36, 4,7 3 43,6 43, 4, 4, 4, 44,9 Page
3 3-64,9,,,6, 3,7 4 3,6 4 4,,9,6 3, 3, 6+ 9, 9,4 3,3 3, 3, 3 9, 6,7 6,9 6,9 4, 4, 4,,, Page 6
Tabel : DSM-IV hoofddiagnosegroepen bij opname naar leeftijd,geslacht,regio en type voorziening. Onderstaande figuren illustreren dat de mix aan problemen die aangeboden worden voor opname kan wisselen in de tijd. Per leeftijdsgroep zijn er problemen die in meerdere mate worden aangeboden terwijl andere in aantal afnemen. De grootste veranderingen vindt men in de groep jongeren (-7) en ouderen (6+). In onderstaande figuur ziet men het percentage autismespectrumstoornissen toenemen in de opnames van jongeren (-7j). Steeds meer ouderen (6+j) worden met een alcoholprobleem opgenomen en bij de volwassenen (-64j) zijn aanpassingsstoornissen belangrijker geworden,,, 6, 4,,, 99 99 9 3 Autisme(-7j),6 6,7,6 6,4 6, 6,,,3,,9 9, 9,3 9,6 9,9, Alcohol(6+) 6, 6, 6, 6, 6,9 7,3,,4,3 9,4 9,3 9,4,,3, Aanpassing(-64) 7, 7, 7, 7,4 7,3 7,4,, 7,9, 7, 7,9,6, 9, 4 6 7 9 In de volgende figuur ziet men het percentage ADHD afnemen in de opnames van jongeren (-7j). Steeds minder ouderen (6+j) worden met een dementie opgenomen en bij de volwassenen (-64j) zijn persoonlijkheidsstoornissen minder frequent geworden. Page 7
99 99 9 3 ADHD(-7) 9, 3, 9, 9,6,4,9,9 6 6,, 9,7 9 6,9 6,4 Dementie(6+),,6 4, 4, 4,4 4, 3,7 3, 3,7 3,,6,,6 9,6, Persoonlijkheid(-64),,,,,9,,3,,3, 9,,,9,4 4 6 7 9 Het aantal opnames van mannen met een alcoholprobleem is in de loop van de tijd niet toegenomen. In het totaal aantal opnames van vrouwen is een alcoholproblematiek wel belangrijker geworden. De groene lijn die in volgende figuur voor de opnames met een alcoholproblematiek de ratio man/vrouw in de tijd volgt toont dat de verhouding zakt van.4 naar.9 De problematiek is bij vrouwen belangrijker geworden. Page
3 3,,, Man 4, 4, 4, 3,9, 3, 3, 3,9 4,3 4,3 3, 3,6 3, 3,3 3,7 Vrouw,,9,9,,9,,,4,9,9, Man/Vrouw,4,3,333,9,47,9,39,39,6,7,3,,,99,999 Page 9