PERSDOSSIER ZebraZone onderzoek: Stress bij Nederlandse werknemers zorgt voor lagere bedrijfsprestaties! Naarden, februari 2008 Meer dan één vierde van de Nederlandse medewerkers ervaart frequent tot zeer frequent stress op het werk. Factoren die stress in de hand werken zijn onder andere een hoge werkdruk, slechte werkomstandigheden, onvoldoende work-life balance en onvoldoende steun en autonomie op het werk. De gevolgen van stress zijn van allerlei aard: een grotere kans op depressie en een slechte gezondheid, verminderde prestaties op het werk, meer verzuim en een grotere verloopintentie. Deze resultaten blijken uit het meest recente onderzoek van ZebraZone. Aan deze studie nam een representatieve steekproef van 2230 Nederlandse medewerkers in loonverband deel. Het percentage medewerkers in Nederland dat rapporteert frequent tot zeer frequent stress op het werk te ervaren (27%) ligt wel beduidend lager dan in België (42%) en in Frankrijk (36%). Verder valt op dat de werkstress in Nederland gedaald is ten opzichte van vorig jaar. Toen rapporteerde 34% van de medewerkers frequent tot zeer frequent stress op het werk. Het minste stress wordt ervaren in organisaties met minder dan 10 werknemers en door medewerkers die minder dan 20 u per week werken. Hoog opgeleiden, mensen die full-time werken en medewerkers in ploegendienst hebben het meest last van werkstress. Een te hoge werkdruk is de grootste boosdoener voor stress. 58,50% van de medewerkers die vinden dat hun werkdruk te hoog is ervaren frequent tot zeer frequent stress op het werk. Ook slechte werkomstandigheden kunnen een bron zijn van stress. Bijna de helft van de medewerkers die ontevreden zijn over hun werkomstandigheden rapporteren een hoog stressniveau. Werknemers die veel steun van hun leidinggevende en collega s krijgen, ervaren minder stress. Ook werknemers die het werk naar eigen wens kunnen organiseren ervaren minder stress. De gevolgen van stress zijn veelvuldig. Hoe meer werkstress men ervaart, hoe hoger de kans op een depressie. Meer dan 4 op de 10 Nederlandse medewerkers met veel stress geven aan de laatste tijd neerslachtiger te zijn dan anders. Stress is niet alleen nadelig voor het individu zelf, maar ook de organisatie kan eronder lijden. Zo is bijna 30% van de medewerkers met veel stress van plan op korte of lange termijn de organisatie te verlaten (terwijl dit percentage bij niet-gestreste medewerkers slechts 18% bedraagt). Een gestreste medewerker verzuimt gemiddeld bijna 9 dagen per jaar, terwijl een medewerker die geen last heeft van bovenmatige stress gemiddeld slechts 6 dagen verzuimt. 26% van de gestreste medewerkers geeft aan niet goed te presteren, terwijl van de niet-gestreste medewerkers dit slechts 13% is. 1
Toelichting bij de resultaten 1 Ruim één vierde van de Nederlandse medewerkers ervaart frequent stress op het werk 27% van de Nederlandse medewerkers rapporteert frequent tot zeer frequent stress op het werk te ervaren. In België en in Frankrijk liggen deze percentages beduidend hoger (respectievelijk bijna 42% en 36%). Bovendien heeft nog eens 17% van de medewerkers af en toe stress op het werk. Dit brengt het totaal op 44% die af en toe tot zeer frequent stress op het werk heeft in Nederland. 2 Stress op het werk is gedaald In 2007 rapporteerden bijna 34% van de Nederlandse medewerkers frequent tot zeer frequent stress op het werk te ervaren. In 2008 zien we een beduidende daling van het aantal medewerkers onderhevig aan stress op het werk (bijna 27%). 1 Alle items waarover gerapporteerd wordt in dit dossier, werden bevraagd op een 6-puntenschaal (1= Helemaal niet mee eens, 2= Niet mee eens, 3= Eerder niet mee eens, 4= Eerder mee eens, 5= Mee eens, 6= Helemaal mee eens). 2 In het vervolg van dit dossier bedoelen we met gestreste werknemers die werknemers die frequent tot zeer frequent of met andere woorden veel stress ervaren. Diegenen die slechts af en toe stress ervaren horen hier dus niet bij. 2
Wie ervaart de meeste stress? Er zijn belangrijke verschillen in werkgerelateerde stress volgens het sociodemografisch profiel van de medewerker: 3 In heel kleine organisaties (met minder dan 10 medewerkers) wordt significant minder stress ervaren dan in grotere organisaties (respectievelijk 21% en 28% van de medewerkers ervaren er frequent tot zeer frequent stress). Van de medewerkers die full-time werken en de medewerkers die 20 à 34 uur per week werken, ervaren 27% veel stress op het werk, terwijl dit percentage bij medewerkers die slechts 12 à 19 uur per week werken significant lager is, namelijk 23%. Medewerkers die in ploegendienst werken zijn significant meer gestrest dan diegenen die vaste werktijden hebben (33% versus 26% van hen heeft frequent tot zeer frequent stress op het werk). Hoog opgeleiden hebben significant meer last van stress (28%) dan medewerkers die lager zijn opgeleid (23%). We stellen geen verschillen vast volgens geslacht, leeftijd, anciënniteit en contracttype. Ook het al dan niet bekleden van een leidinggevende positie heeft geen invloed op de mate waarin stress ervaren wordt. Top 3 van meest stresserende Werk & Organisatie- kenmerken 4 1. Werkintensiteit (werktempo, werkdruk, overwerk, work-life balance en woon-werk verkeer) 2. Werkomgeving (werkomstandigheden, middelen en veiligheid) 3. Werkbelasting (emotionele werkbelasting, fysieke werkbelasting 5 en privé belasting) Deze Werk & Organisatie- kenmerken komen in dit persdossier verder aan bod. 3 Resultaten gebaseerd op ANOVA (Analysis of Variance) en Independent samples t-test. 4 Resultaten gebaseerd op relatieve impactanalyse. 5 Fysieke werkbelasting bleek op basis van een lineaire regressie analyse geen invloed te hebben op werkstress en komt daarom niet voor in de verder beschreven resultaten. 3
Hoog werktempo en veel werkdruk aan de basis Een hoog werktempo 6, veel werkdruk 7 en overwerk 8 leiden tot stress. Daarnaast ervaren ook medewerkers met een minder goede work-life balance 9 meer stress. 26,50% van de medewerkers in Nederland ervaart een hoog werktempo (d.i. regelmatig tegen de klok werken en niet genoeg tijd hebben om het werk af te maken). Ongeveer 38% van hen ervaart veel stress. Van diegenen die een lager werktempo hebben, ervaart slechts 20% veel stress. Bijna 15% ervaart een hoge werkdruk. Nederlandse medewerkers met een positieve kijk op hun werkdruk rapporteren in 22% van de gevallen veel stress, terwijl maar liefst 58,50% van de medewerkers die hun werkdruk negatief percipiëren veel stress ervaren. Bijna 28% van de Nederlandse medewerkers geeft aan teveel overuren te presteren (d.i. negatieve perceptie over overwerk). Deze medewerkers ervaren meer stress dan personen die minder moeten overwerken (35% versus 24%). Maar liefst 36% is niet tevreden over de work-life balance. Medewerkers die positief zijn over het evenwicht tussen hun werk en privé-leven ervaren minder stress dan medewerkers die een onevenwicht gewaarworden (22% versus 37%). 6 De factor werktempo meet of de werknemer voldoende tijd heeft om zijn werk uit te voeren. 7 Werkdruk gaat na in hoeverre de werkhoeveelheid en werkdruk van de werknemer binnen proportie blijven. 8 Overwerk verwijst naar de mate waarin de werknemer meer overuren doet dan hij zou willen. 9 Work-life balance meet of de organisatie een goede balans tussen werk en privé stimuleert. 4
Slechte werkomgeving 2 de grote boosdoener Minder goede werkomstandigheden 10, onvoldoende werkmiddelen 11 en veiligheidsmaatregelen 12 veroorzaken stress op het werk. 12% van de medewerkers in Nederland klaagt over slechte werkomstandigheden (bureaus, machines, geluid, temperatuur, ). Deze groep medewerkers ervaart meer stress dan medewerkers die een positieve perceptie over hun werkomstandigheden hebben (49% versus 24%). 9,5% rapporteert over onvoldoende werkmiddelen (apparatuur, machines, software, ) te beschikken, waaronder veel jongeren onder de 25 jaar, medewerkers met minder dan 1 jaar anciënniteit, met een flexibel arbeidscontract en medewerkers in ploegendienst. 44% van diegenen die klagen over de werkmiddelen ervaren veel stress, in vergelijking met slechts 24% van de medewerkers die hierover een positieve perceptie hebben. Medewerkers die van mening zijn dat er te weinig veiligheidsmaatregelen werden genomen in hun organisatie (d.i., 10% van de Nederlandse medewerkers) ervaren meer stress dan medewerkers die hier een positieve kijk op hebben (45% versus 25%). Vooral ploegenarbeiders klagen over het gebrek aan veiligheid. 10 De factor werkomstandigheden verwijst naar de kwaliteit van de werkomstandigheden van de werknemer. 11 De factor middelen gaat na of de werknemer over voldoende aangepaste werkmiddelen beschikt op zijn werkplek. 12 Veiligheid gaat na in hoeverre de organisatie voldoende initiatief onderneemt om de veiligheid op het werk te garanderen. 5
Ook belasting vanuit privé leven zorgt voor stress op het werk Een hoge emotionele 13 werkbelasting, alsook veel privé belasting 14 veroorzaakt stress op het werk. 19,5% van de Nederlandse medewerkers wordt emotioneel zwaar belast door het werk. Medewerkers met een te hoge emotionele werkbelasting (bv. aangrijpende werksituaties), rapporteren méér stress dan medewerkers met een lage emotionele belasting (42% versus 22%). In de quartaire sector 15 is het aantal medewerkers met een hoge emotionele werkbelasting (47,26%) groter dan in andere sectoren. 17% rapporteert een hoge belasting vanuit zijn privé leven. 34% van hen ervaart veel stress op het werk. Dit percentage bedraagt 25% voor de medewerkers met weinig privé belasting. 13 Emotionele werkbelasting verwijst naar de hoeveelheid emotionele belasting waarmee de werknemer bij de uitvoering van zijn werk geconfronteerd wordt. 14 Privébelasting meet de hoeveelheid stress die de werknemer ervaart door zijn privé-leven. 15 De 30 oorspronkelijke sectoren werden gehercodeerd in: 1) de primaire sector (landbouw, visvangst en bosbouw), 2) de secundaire sector (industriële en nijverheidssector), 3) de tertiaire sector (commerciële dienstverlenende sector), en 4) de quartaire sector (niet-commerciële dienstverlening: social profit, overheid, gezondheidszorg, onderwijs). De primaire sector (landbouw, visvangst en tuinbouw) is omwille van het lage aantal respondenten (N<50) uit de analyses verwijderd. 6
Autonomie 16, baangarantie 17 en ondersteuning 18 werken stressreducerend 87% van de Nederlandse medewerkers hebben het gevoel hun werk naar eigen wensen te kunnen organiseren en over voldoende vrijheid te beschikken in hun werk. Deze medewerkers ervaren beduidend minder stress in vergelijking met medewerkers met weinig autonomie (23% versus 52%). Veel jongeren onder de 30 jaar, medewerkers met minder dan 3 jaar anciënniteit, met een HBO-opleiding, niet-leidinggevenden en medewerkers die in ploegendienst werken klagen over onvoldoende autonomie. Eén vijfde heeft het gevoel dat zijn baan in de nabije toekomst op het spel zal staan, waaronder veel niet-leidinggevende vrouwen, uitzendkrachten en medewerkers in grote organisaties (met meer dan 500 werknemers). Medewerkers die het gevoel hebben dat hun baan op het spel staat, ervaren meer stress (35%) dan medewerkers die een gevoel van baangarantie ervaren (24%). 45% van de Nederlandse medewerkers die weinig ondersteuning van hun leidinggevende krijgen (d.i. 14% van de medewerkers in Nederland), zijn gestrest, wat significant meer is dan het percentage gestreste medewerkers met veel steun (23%). Ook ondersteuning van de collega s werkt stressreducerend: 52% van de medewerkers die niet op hun collega s kunnen rekenen (d.i. 5% van de Nederlandse loontrekkende bevolking) ervaart stress (tegenover 24% van de medewerkers die wel op steun vanwege hun collega s kunnen rekenen). 16 Autonomie onderzoekt of de werknemer over voldoende vrijheid beschikt om zijn werk in te plannen. 17 Baangarantie meet hoe zeker de werknemer is om zijn baan te kunnen behouden. 18 Ondersteuning verwijst naar de mate waarin de leidinggevende hulp en ondersteuning biedt aan zijn medewerkers wanneer dat nodig is. 7
Stress verhoogt de kans op depressie Medewerkers onderhevig aan veel stress op het werk hebben een slechter humeur 19, zijn sneller kwaad 20 en zijn meer depressief 21 in vergelijking met personen met weinig stress. Nederlandse medewerkers die veel stress ervaren, rapporteren meer kortaf te zijn tegen mensen in hun omgeving dan medewerkers met weinig stress (9% versus 5%). 9% van de gestreste Nederlandse medewerkers geeft aan de laatste tijd snel kwaad te worden (tegenover 3% van de niet-gestresten). Respectievelijk 13,5% en 5% van de Nederlandse medewerkers met veel en met weinig stress geeft aan de laatste tijd neerslachtiger te zijn dan anders. 19 Humeur gaat na of de werknemer meer dan vroeger kortaf is tegen mensen in zijn omgeving (bvb. collega s, gezin, ). 20 De factor kwaadheid meet of de werknemer de laatste tijd snel kwaad wordt. 21 De factor depressie meet de gemoedstoestand van de werknemer en gaat na of de werknemer de laatste tijd neerslachtiger is dan anders. 8
Stress schaadt de algemene gezondheid 22 Bijna 1 op 10 Nederlandse medewerkers die onderhevig zijn aan veel stress, beweren dat hun gezondheid beter zou zijn als ze een andere baan hadden. Dit percentage bedraagt slechts 2% voor medewerkers met weinig stress. Prestatievermindering door stress Medewerkers met veel stress hebben meer moeite om zich te concentreren 23 en presteren 24 minder goed dan medewerkers met weinig stress. 72% van de gestreste medewerkers kan zich toch nog goed concentreren, maar het percentage bij niet-gestresten is significant hoger, namelijk 84%. Het percentage gestreste medewerkers dat goed presteert, is beduidend lager dan het percentage niet-gestreste medewerkers dat goed presteert (74% versus 87%). 22 De factor gezondheid meet in hoeverre de gezondheid van de werknemer wordt aangetast door het werk die hij uitvoert. 23 Concentratie meet of de werknemer moeite heeft om zich te concentreren. 24 Performantie verwijst naar de kwaliteit van de prestaties van de werknemer. 9
Stress leidt tot hogere verzuimpercentages en méér verloop Nederlandse medewerkers die veel stress ervaren zijn langer afwezig op het werk dan medewerkers met weinig stress (gemiddeld 8,64 dagen versus 5,98 dagen per jaar). Bijna 3 op 10 medewerkers met veel stress zijn van plan op lange of op korte termijn de organisatie te verlaten. Dit percentage bedraagt slechts 18% voor medewerkers die weinig stress ervaren. 10
Methodologie en steekproef De enquêtes zijn telefonisch en online afgenomen in de verschillende Nederlandse provincies. De steekproef bestaat uit 2230 respondenten, allen werknemers in loonverband. De sociodemografische kenmerken die in acht zijn genomen om representativiteit van de steekproef te garanderen zijn: geslacht, leeftijd, diploma, regio en arbeidsduur. De steekproef is zodanig opgebouwd, dat de verdeling overeenstemt met de verdeling op de Nederlandse arbeidsmarkt volgens gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Doelstellingen van het onderzoek Deze studie vond plaats in het kader van de meest recente ZebraZone Benchmark. Het jaarlijkse benchmarkonderzoek wil de tevredenheid, vitaliteit, motivatie en betrokkenheid van de Nederlandse loontrekkende werknemer in kaart brengen. Zo verschaft het aan ondernemingen de mogelijkheid om de bedrijfseigen resultaten te vergelijken met up-to-date arbeidsmarktgegevens. Opdrachtgevers Deze studie is uitgevoerd door ZebraZone in opdracht van Securex en Falke & Verbaan ZebraZone stelt ondernemingen in staat om onder meer medewerkerstevredenheid en betrokkenheid, vitaliteit, stress en interne communicatie te evalueren en te optimaliseren. Dankzij eenvoudig te interpreteren boordtabellen, die de resultaten van de wetenschappelijk ontwikkelde meetmodellen weergeven, biedt ZebraZone een HR-beslisser de optimale basis om aangepaste maatregelen te nemen met betrekking tot vorming, coaching, loonpolitiek, carrièrebeheer, leeftijdsbewust ondernemen, gezondheidsmanagement, outplacement, Falke & Verbaan B.V. is een onafhankelijk toonaangevend organisatieadviesbureau, dat gespecialiseerd is in gedrags- en cultuurbeïnvloeding ter verbetering van inzetbaarheid en arbeidsproductiviteit. Falke & Verbaan is de grondlegger en marktleider op het gebied van effectief verzuimmanagement. Naast consultancy activiteiten biedt Falke & Verbaan trainingen en opleidingen aan evenals strategische advisering en advisering op gebied van Arbo-dienstverlening. Aan de organisatie zijn een 40-tal consultants en trainers verbonden. Falke & Verbaan is actief op zowel de Nederlandse als de Belgische markt. De Groep Securex is een Europese dienstengroep die ondernemingen en zelfstandigen helpt om hun sociaal statuut te beheren en hun wettelijke verplichtingen na te komen. Securex levert bovendien innovatieve en betrouwbare oplossingen voor het optimaliseren van het menselijk kapitaal. Perscontacten Saskia Speelman (sasspeel@tiscali.nl) ZebraZone Nederland Mari Beks mari.beks@zebrazone.nl 035 699 71 00; mobiel: 06 10902602 Pierre Eggermont pierre.eggermont@zebrazone.be +32(0)9/280.40.73; mobiel:+32(0)497 / 55.50.55 11