Pulswing in de Voordelta

Pulswing in de Voordelta Een economische analyse van de Eurokotter TH 7 VR Kees Taal LEI- rapport 2012-048 3 oktober 2012 Projectcode LEI, Wageningen UR, Den Haag

Het LEI kent de werkvelden: [DEZE WORDEN DOOR BUREAUREDACTEUR INGEVOEGD] Dit rapport maakt deel uit van het werkveld << Titel werkveld>>. Een project in het kader van Duurzame ontwikkeling Visserijgemeenschappen, Provincie Zuid- Holland 2 <<Colofonruimte - van onder naar boven - geen extra regels toevoegen>>

Pulsvisserij in de Voordelta Een economische analyse van de Eurokotter TH 7 Kees Taal Rapport <<XXXXX>> ISBN/EAN: <<XXXXX>> <<XXX>> p., fig., tab., bijl. LEI, 2009 Overname van de inhoud is toegestaan, mits met duidelijke bronvermelding. Het LEI is ISO 9000 gecertificeerd. 3

Inhoud Woord vooraf Samenvatting 6 S.1 Belangrijkste uitkomsten 6 S.2 Overige uitkomsten 6 S.3 Methode 7 1 Inleiding 8 1.1 Achtergrond 8 1.2 Doelstellingen 9 1.3 Onderzoeksmethodiek 12 1.4 Leeswijzer 12 2 TH 7, economische analyse 13 2.1 Achtergrond: pulsvisserij als alternatief voor de boomkor 13 2.2 Samenwerkingspartners en investering in pulsvistuig 13 2.3 Visgronden TH 7 14 2.4 Aanvoer, prijzen en opbrengsten van vis 15 2.5 Opbrengsten, gasolieverbruik en kosten van netwerk 17 3 Conclusies 20 3.1 Algemeen 20 3.2 Aanvoer, prijzen en opbrengsten van vis 20 3.3 Opbrengsten 20 3.4 Gasolieverbruik en kosten 20 3.5 Kosten van netwerk en vistuig 20 3.6 Deellonen 21 3.7 Marge voor overige kosten en afschrijvingen 21 Literatuur en websites 22 4

Woord vooraf Voor Zeevisserijbedrijf A.P. Baaij en Zn heeft het LEI een korte studie uitgevoerd naar de economische haalbaarheid van duurzame ontwikkeling van een visserijmethode (pulsvistuig) op het vissersvaartuig TH 7. Het gaat hier om een mogelijk duurzamer alternatief met mogelijk gunstige economische perspec- tieven voor het vangen van platvis op verschillende visgronden. De traditionele platvisvisserij staat de laatste jaren maatschappelijk en economisch gezien sterk onder druk. Het is daarom zeer noodzakelijk om een omschakeling naar een duurzamere en rendabelere platvisvisserij te maken. Uit eerder onderzoek en uit praktijkproeven blijkt dat de pulswing methode een oplossing kan zijn voor de thans (algemeen) onrendabele boomkorvisserij. De pulswing is geënt op het boomkor principe maar de wekkerkettingen zijn vervangen door elektroden. Deze electroden geven pulsen af op de zeebodem waardoor een wekveld ontstaat waarmee de (plat)vis op een meer duurzame manier van en uit de bodem kan worden gejaagd. Uit recent onderzoek van IMARES blijkt dat daarbij sprake is van zowel aanzienlijk minder ongewenste bijvangst, bodemberoering als van discards. Daarnaast kan fors op energie (gasolie) en op de kosten daarvan worden bespaard. De firma Baaij heeft voor dit project geïnvesteerd in een nieuw ontwikkelde visserijmethode, de pulswing. In deze korte studie is gekeken of het vistuig, in operationele zin, voor visserij in de Voordelta en in de Zuid Holland- se kuststrook binnen de 12- mijlszone, robuust genoeg is om een investering in de pulsvisserij voor Eurokotters in de Voordelta economisch te kunnen rechtvaardigen. De risico s samenhangend met de pulsvisserij waren begin 2011 voor visserijbedrijf Baaij nog te groot om de investering richting financierders te kunnen rechtvaardigen. Een goede inschatting van de exploitatiekosten en de visnamigheid was door gebrek aan ervaring met de pulsvisserij op de visgronden in de kustzone nog niet te maken. Naast kennislacune op het gebied van toepassingsmogelijkheden op deze visgronden in de meer zuidelijke Noordzee werd ook vermoed dat versnelde slijtage aan het vistuig en/of een verminderde opbrengst aan vis een fors probleem zou kunnen zijn voor de TH 7. Zonder steun vanuit het Europees Visserijfonds zou het project geen doorgang hebben kunnen vinden. In samenwerking met leveranciers van kennis en met toeleveranciers van materialen is in dit project tot een zo optimaal mogelijke investering ge- komen. Het project is van juli tot en met september 2011 door het LEI gemo- nitoord en de financiële uitkomsten en resultaten zijn vastgelegd in dit be- 5

knopte rapport. De samenwerking met de heer Baaij, zijn accountant en met (toe)leveranciers in dit project is op een plezierige wijze verlopen, waarvoor hartelijk dank. Laan van Staalduinen Algemeen directeur LEI Wageningen UR 6

Samenvatting S.1 Belangrijkste uitkomsten De Eurokotter TH 7 heeft in het derde kwartaal van het jaar 2011 commercieel gevist in de Nederlandse kustzone en in de Voordelta met nieuw ontwikkelde pulswing vistuigen. Op de voor dit schip gebruikelijke visgronden bestond de vangst in kilogrammen vis voor 59% uit de vissoort tong en naar opbrengst in euro s gerekend was deze vissoort goed voor 93% van de totale opbrengst. De afhankelijkheid van de vissoort tong is met de pulsvisserij verder toegenomen (afbraakrisico) in vergelijking met de boomkorvisserij en daarmee is ook de kwetsbaarheid van het bedrijf groter geworden. Met gegeven visprijzen en olieprijzen is de pulsvisserij wel een rendabelere visserij dan die met de boomkor. Verdere stijging van de olieprijs geeft algemeen meer kosten maar de toename van de kosten kunnen deels worden gecompenseerd door een afname van het verbruik van gasolie bij pulsvisserij. De verdiensten van de bemanning van de TH 7 nemen toe bij pulsvisserij. De opbrengst aan vis (de besomming) per zeedag kwam 33% hoger uit dan in voorgaande jaren. Vergelijkingen met collega vissers met ongeveer dezelfde schepen waren niet mogelijk omdat de TH 7 in het derde kwartaal van het jaar 2011 als enige kotter met pulsvistuig heeft gevist in de kustzone en in de Voordelta. De gemiddelde marktprijs voor de aangevoerde tong, gevangen met pulsvistuig, lag 3% tot 5% hoger dan gemiddeld in heel Nederland. Het brandstofverbruik verminderde fors in vergelijking met voorgaande jaren (- 30%). De kosten voor onderhoud en reparatie van netwerk, pulsen elec- trodendragers, vistuig en andere onderdelen van het pulsvistuig waren ongeveer even hoog als in voorgaande jaren. De investeringskosten (afschrijvingen) in pulsvistuig en ombouw van het vaartuig kwamen uit op gemiddeld 314 euro per zeedag. De loonkosten namen bij pulsvisserij fors toe vanwege een hogere opbrengst met lagere brandstofkosten (minder verbruik dan bij conventionele vistuigen). Afhankelijk van ontwikkelingen in brandstofprijzen kan de investering in pulsvistuig binnen drie jaar worden terug verdiend. De platvisvisserij is 7

hiermee rendabel uit te voeren. De Cash flow laat een verbetering zien van ruim 1.300 euro per zeedag ten opzichte van de boomkorvisserij (extrapola- tie). De marge voor overige kosten en overige afschrijvingen per zeedag kwam met pulsvisserij gemiddeld rond 1.000 euro hoger uit dan in het jaar 2010. Indien de onderhoud- en reparatiekosten van pulsnetwerk en vistuig blijvend kunnen worden beperkt dan is de pulsvisserij voor een eurokotter in de kustzone zeer zeker meer lonend dan de boomkorvisserij (platvisvisserij) in de afgelopen jaren. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de analyse in dit rapport alleen betrekking heeft op het 3 e kwartaal van 2011 en dat deze niet zondermeer kan worden geëxtrapoleerd naar het hele jaar. In andere kwartalen wordt deels in dieper water gevist wat mogelijk tot andere exploitatiekosten leidt. S.2 Overige uitkomsten Er is nog geen goed zicht op het kostenplaatje voor puls op de langere termijn, garanties voor blijvend betere resultaten zijn er dan ook niet. Recent zijn ook meer problemen met modules ontstaan waardoor de betrouwbaarheid en visnamigheid van het systeem er niet beter op is geworden. De verwachting is echter wel dat doorontwikkeling van het vistuig de kosten op termijn (binnen 2 a 3 jaar) zullen doen afnemen waardoor de rentabiliteit van de platvisvisserij met pulsvistuig verder kan worden vergroot. Het lijkt er op dat ook de opbrengst per zeedag in de toekomst nog kan worden verhoogd omdat er steeds meer kennis beschikbaar komt over pulsvisserij en omdat er minder sprake zal zijn van visverlet door technische oorzaken. S.3 Methode Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van data van het BedrijvenInformatie- Net (BIN) van het LEI. Daarnaast is gebruik gemaakt van (aanvullende) finan- ciële en administratieve gegevens van visserijbedrijf Baaij, van logboekgegevens en van Visserij Informatie en Registratie Systeem gegevens (VIRIS). Tevens zijn korte gesprekken gevoerd met de heer A.P. Baaij, de eigenaar van de eurokotter TH 7, en met betrokken toeleveranciers in de sector. Doel van de gesprekken was om aanvullende informatie te vergaren en het verloop van het project te volgen. 8

1 Inleiding 1.1 Achtergrond De maatschappelijke en economische druk op de bestaande vorm van platvisvisserij (boomkor) noopt tot innovatie en aanpassing in de wijze van uitoefening van visserij. Tegen de huidige vorm van platvisvisserij zijn steeds meer maatschappelijke bezwaren en eisen op het gebied van duurzame visserij worden steeds hoger. Effecten op het milieu dienen tot het uiterste te worden beperkt. De boomkorvisserij lijkt tegelijkertijd op de lange termijn niet lonend meer te zijn, vooral vanwege het hoge brandstofverbruik en daardoor ook de hoge kosten (door de gestegen brandstofprijs). In 2009 is met name door noordelijke vissers (Texel) een nieuwe visserijmethode voor de platvisvisserij geïntroduceerd, de pulsvisserij. Na jarenlang ex- perimenteren zijn eind het jaar 2009 drie visserijschepen aan de slag gegaan met het nieuwe concept vistuig voor de vangst van platvis. De TX 68 met de pulskor), de TX 36 en de SL 3 met de pulswing. Dit waren relatief gezien grote schepen met motoren variërend van 1.400 tot 2.000 pk met een lengte varië- rend van 33 meter tot ruim 40 meter. De resultaten op zowel ecologisch als op economisch gebied zagen er veelbelovend uit en de vissers hebben inmiddels een stuk ervaring opgebouwd op de hun vertrouwde visgronden. Naar eigen zeggen zijn zij niet voornemens om in de toekomst nog terug te vallen op de traditionele boomkor methode. Tijdens door LEI en IMARES georganiseerde Kenniskringbijeenkomsten (actief sinds het jaar 2008) heeft de heer Baaij informatie ingewonnen over de pulswing methode voor een zogenaamde Eurokotter en over de investeringsbe- dragen die ermee gemoeid zijn. De eigenaren van de viskotters TX 36 en de SL 3 hebben hun ervaringen met pulsvistuig gedeeld met de heer Baaij waardoor deze begin 2011 is gaan overwegen om in het vistuig te investeren. De pulswing leek namelijk ook perspectief te bieden voor de visgronden van de TH 7 in de kustzone en in de Voordelta maar er was nog geen praktische ervaring op dat gebied opgedaan en het afbreukrisico was groot. Naast kennislacune op het gebied van toepassingsmogelijkheden op deze visgronden in de meer zuidelijke Noordzee werd ook vermoed dat versnelde slijtage aan het vistuig en/of een verminderde opbrengst aan vis een fors probleem zou kunnen zijn voor de TH 7. Verder was nog onduidelijk welke brandstofbesparing te realiseren zou zijn. Een voorzichtige inschatting was dat een besparing van 25% tot de mogelijkheden behoorde. Met ondersteuning van de Provincie Zuid Holland is in de loop van het jaar 2011 uiteindelijk overgegaan tot de start van het innovatieproject Pulsvisserij 9

in de Voordelta. Halverwege 2012 is de technische fase van het project afge- rond. Machinefabriek Padmos was hoofdaannemer in het project voor de levering van het vistuig met toebehoren en deze leverancier werkte samen met de firma s HFK en Electro Westhoeve (onderaannemers). De firma Elektro West- hoeve, als lokaal bedrijf de meest aangewezen installateur, ook in verband met mogelijke storingen, service, et cetera heeft de elektrische installaties ten be- hoeve van de pulswing verzorgd. De Coöperatie Westvoorn leverde de netten en toebehoren voor de pulsvisserij en was een belangrijke partij voor het optimaliseren van de vangstresultaten van de TH 7. Door samenwerking met bovengenoemde partijen zijn ook de nieuwste mogelijkheden, ideeën en be- vindingen (uit eerdere ervaringen) meegenomen in het innovatieproject van de aanvragers. Vermindering van brandstofverbruik met de nieuwe pulswing- visserijmethode, vermindering van ongewenste bijvangsten en vermindering van bodemberoering leek op voorhand op zich wel haalbaar maar de risico s van hoge exploitatiekosten, onder andere door de kans op zeer snelle slijtage van de pulswing vistuigen, maakten banken terughoudend in verschaffing van krediet. Deze risico s weerhielden de firma Baaij om tot investering in de pulsvisserij over te gaan. Dit terwijl introductie en investering in het vistuig door het Ministerie van EL&I en bijvoorbeeld ook Stichting de Noordzee (NGO) juist werd aangemoedigd. Een ander aspect dat innovatie en investering tot op he- den heeft belemmerd is het nog steeds geldende officiële EU- verbod op 'elektrisch vissen'. Vooralsnog is sprake van slechts jaarlijkse vrijstelling voor een beperkt aantal Nederlandse schepen. Het ministerie van LNV streeft ernaar om, samen met de andere lidstaten van de EU, de pulsvisserij voor het eind van 2013 (nieuw Europees visserijbeleid wordt dan ingevoerd) op te laten nemen in de Europese wet- en regelgeving, waardoor permanente toelating van het vistuig dan pas officieel zal zijn geregeld. De steun voor dit innovatieproject Pulsvisserij in de Voordelta heeft de ondernemer Baaij doen besluiten om de stap te zetten. 1.2 Doelstellingen 10 De heer Baaij heeft voorafgaand aan het project een aantal doelstellingen ge- formuleerd: - innovatie in de platvisvisserij - stimulering van samenwerking tussen vissers en met andere partijen - verduurzaming van de visvangst - stabilisering van de opbrengst van vis - vermindering verbruik van brandstof en van kosten - rentabiliteitsverbetering - kennisvergaring en kennisdeling

Innovatie in de platvisvisserij De pulswing visserijmethode leek bij aanvang van het project een geschikte techniek om tot verdere innovatie in de platvisvisserij te komen. Het vistuig is een combinatie van de pulskor en het sumwing systeem dat geschikt lijkt te zijn voor visserij op platvis op bepaalde visgronden (TX 36 en SL 3), maar nog niet voor andere visgronden op de Noordzee en door zogenaamde Eurokotters. Sinds eind 2009 wordt het pulswing vissysteem op commerciële basis toegepast (door slechts enkele kotters) en de techniek is nog volop in ontwikkeling. De eerste resultaten van die schepen en voorzichtige schattingen voor de toekomst gaven echter wel aan dat de opbrengstmogelijkheden minstens gelijk kunnen zijn aan die van de boomkorvisserij terwijl brandstofbesparingen voor Eurokotters (en dus ook kosten) van meer dan 25% te realiseren moet zijn. Evenals de ecologische voordelen van minder discards en ongewenste bijvangsten (30%) en minder bodemberoering (50%). Deze winstpunten zouden dus ook door de eigenaar van de Eurokotter (platviskotter) TH 7 moeten kunnen worden gescoord. Inzicht in testresultaten van dit innovatieve vistuig op de andere visgronden dan tot nu toe uitgetest of in gebruik moesten hier binnen het project mede helderheid in verschaffen. Essentieel daarbij was de technische doorontwikkeling van zowel elektroden, vislijnen, E- kabels alsook onderwaterbehuizingen en lieren. Het zag er naar uit dat elk nieuw op te leveren pulsvistuig in de nabije toekomst weer af zal wijken van de laatst opgeleverde versie vistuig. Elke nieuwe ontwikkeling moest daarom ook worden meegenomen in de volgende oplevering (update van voorgaande versies). De tot voor kort ontwikkelde pulsvistuigen leken op voorhand niet zonder meer geschikt voor alle voorkomende visgronden van verschillende Neder- landse vissers die op de Noordzee vissen. Diepteverschillen, hardheid van de grond en bodem (zand, stenen etc.) lijken belangrijke factoren voor de effectiviteit van pulsvistuig. Er waren op z n minst nog vraagtekens bij het feit of pulsvistuigen wel algemeen in de kuststrook inzetbaar zouden zijn. Vissers die vissen op gronden die van een andere samenstelling zijn dan die van de TX 36 en de SL 3 lopen daarom een zeker risico dat het vistuig: minder goed vangt dan verwacht meer slijt of beschadigd raakt dan vooraf kon worden ingeschat moet worden aangepast vanwege de andere aard van de visgronden Het ontwikkelen, aanpassen, inzetten en uittesten van pulsvistuig op andere visgronden dan tot voor kort door enkele kotters gedaan, kan worden gezien als een innovatieproces. De TH 7 bevist gebruikelijk de Nederlandse kuststrook, binnen de 12 mijl, beginnend ter hoogte van de Belgische kust ten zui- den van Vlissingen tot westelijk van Texel. De gronden zijn gevarieerd van diepte maar plaatselijk ook zacht van grond. Algemeen zijn het zandgronden die zich kenmerken als hard en relatief ondiep. Daarmee onderscheidt de kust- visser TH 7 zich van de visserijpatronen en visgronden van de huidige puls- 11

schepen (TX 36 en SL 3) die naast de Engelse Banken de visgronden onder de Engelse kust bevissen, ver buiten de 12 mijlszone. Verduurzaming van de visvangst Met het uitvoeren van het project moet bewezen kunnen worden dat de visvangst verder verduurzaamd bij het toepassen van de pulsvisserij. Onderzoek daarnaar viel niet binnen deze rapportage maar is door IMARES uitgevoerd. Stabilisering van de opbrengst van vis De eigenaar van de TH 7 hoopte ervanuit te kunnen gaan dat bij de uitvoering van het project de opbrengst van vis (besomming) stabiel zou kunnen blijven. Vermindering verbruik van brandstof en van kosten Het economisch gezien meest aantrekkelijke perspectief dat de pulsvisserij lijkt te bieden is de besparing op brandstof, en dus op kosten daarvan. Het nog verder optimaliseren van het brandstofverbruik is een groot winstpunt dat op financieel gebied lijkt te kunnen worden behaald. Er werd rekening gehouden met een reductie van het toekomstig brandstofverbruik (structureel) van minimaal 25% maar de uiteindelijke prognose is gesteld op rond 30%, in de loop van dit project. De kosten voor netwerk en onderhoud en reparatie aan netten etc. werden wel hoger ingeschat dan die voor de traditionele boomkorvisserij. Per saldo is er wel vanuit gegaan dat het haalbaar moest zijn om fors op de totale kosten te besparen waardoor de hoge investeringskosten in pulsvistuig op langere termijn terug te verdienen zijn. Rentabiliteitsverbetering Vooraf is met het maken van prognoses uitgegaan van minimaal eenzelfde bru- to opbrengst aan vis maar aanzienlijk lagere operationele kosten. Daardoor moet het op langere termijn haalbaar zijn om de rentabiliteit ten opzichte van de boomkorvisserij aanzienlijk te verbeteren. Kennisvergaring en kennisdeling Met dit project is daarnaast beoogd het draagvlak voor de pulsvisserij in klei- nere visserijgemeenschappen te vergroten. Ervaringen van de eigenaar van de TH 7 zouden moeten worden gedeeld met andere ondernemers in de visserij- gemeenschap rond Stellendam. Dat kan binnen het Kenniskringenproject worden opgepakt. 1.3 Onderzoeksmethodiek 12 Om de hierboven beschreven vragen te beantwoorden is gebruik gemaakt van drie verschillende onderzoeksmethoden, namelijk; deskresearch, interviews

met vissers en onderzoek van de financiële administratie van de TH 7 en informatie uitwisseling met toeleveranciers. - Deskresearch: in de eerste fase van het onderzoek is uitgevoerd naar informatie die reeds beschikbaar was over pulsvisserij in het algemeen. Diverse bronnen zijn geraadpleegd, zoals de website van de Kenniskring Puls en SumWing en verslagen van bijeenkomsten van de Kenniskring en rapporten van IMARES en LEI over pulsvisserij. - Interviews met vissers en toeleveranciers: in de tweede fase zijn gesprekken gevoerd met vissers die de pulsvisserij uitoefenen, waaron- der de TX 36 en de SL 3, en met fabrikanten van vistuig en onderdelen ervan. Doel van de interviews was om de gebruiksmogelijkheden van pulsvistuig door Eurokotters zo goed mogelijk in te kunnen schatten. - Financiële administratie en correspondentie: het onderzoeksproces werd in de derde fase afgesloten met een check van de boekhouding van de TH 7. Daardoor is inzage verkregen in alle opbrengsten en kosten met betrekking tot de pulsvisserij, zowel qua aanschaf als onderhoud en reparatie ten aanzien van het pulsvistuig/systeem, als ook de vangsten van vis. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 is in kort bestek het project puls visserij op de TH 7 beschreven en zijn de belangrijkste resultaten weergegeven en geanalyseerd. In hoofdstuk 3 zijn de belangrijkste conclusies kort weergegeven 13

2 TH 7, economische analyse 2.1 Achtergrond: pulsvistuig als alternatief voor de boomkor Elektrisch vissen (pulsvissen) gebeurt door gebruik te maken van elektroden die bevestigd zijn aan draden (strings) die over de bodem worden gesleept, met een pulskor of een pulswing vistuig. Met licht elektrische schokken (van maximaal 15 volt en gemiddeld 6 volt) kan platvis van de zeebodem worden opgeschrikt waarna de vis in het net beland. Op de Noordzee wordt deze methode nog niet op grote schaal toegepast omdat deze in Europees verband officieel verboden is. Er is wel een tijdelijke toestemming van de EU voor een beperkt aantal Nederlandse vissersschepen en in het jaar 2011 hebben ook enkele Duitse en Engelse schepen toestemming gekregen voor deze vorm van visserij. Medio 2012 waren in totaal 42 Nederlandse vissersvaartuigen met pulssystemen uitgerust waarvan enkele die met puls op garnalen vissen. In China vissen een paar duizend schepen met deze methode op garnalen omdat het de vangst vergroot. Op de Noordzee blijkt tot nu toe dat met elektrisch vissen vooral tong goed kan worden gevangen en in mindere mate schol en andere commerciële platvis, in vergelijking met de boomkorvisserij met wekkerkettingen. Verder lijkt het dat de vangst van vis (de grootte ervan) kan worden beïnvloed, met een iets hogere spanning worden algemeen grotere (maatse) vissen gevangen terwijl kleine platvis niet wordt gestimuleerd om los te komen van de bodem en dus achterblijft en niet of minder gevangen wordt. Gezien de testen en de proeven die in het recente verleden zijn gedaan (IMARES rapporten) lijkt de impact op het milieu met de puls visserijmethode fors kleiner uit te pakken dan met het traditionele sleepvistuig, de boomkor. Voor meer informatie over de pulsvisserijmethode, impact en prestaties wordt verwezen naar het kennisdossier pulsvistuig (zie de bijlage literatuur en websites). 2.2 Samenwerkingspartners en investering in pulsvistuig 14 In de beginfase van het project heeft de heer Baay literatuur verzameld en met name de eerste resultaten van eerder gedaan praktijkonderzoek over pulsvisserij bestudeerd. De bestaande technische mogelijkheden zijn geïnventariseerd en er is onderzocht welk systeem het meest geschikt leek om voor de kustvis-

serij op tong in de Voordelta te gebruiken. Er is dankbaar gebruik gemaakt van reeds opgedane kennis en ervaring van samenwerkingspartners binnen dit project. In samenwerking met machinefabriek Padmos, (hoofdaannemer ten aanzien van de investering) en de streekgebonden firma s Electro Westhoeve (onder- aannemer) en Coöperatie Westvoorn is besloten een innovatieproject met de combinatie van een nieuwe wing en puls de platvisvisserij op te starten. Elektro Westhoeve (Stellendam) heeft de elektrische installaties ten be- hoeve van de pulswing verzorgd en was de meest aangewezen installateur (in verband met storingen, service, et cetera). Coöperatie Westvoorn heeft al het materiaal met betrekking tot het netwerk, touwwerk, staaldraad enzovoort geleverd. De puls techniek is via de firma HFK geleverd. De firma HFK heeft geïnstru- eerd hoe om te gaan met het vistuig en ook hoe relatief eenvoudige reparaties met betrekking tot de puls techniek uit konden worden gevoerd op zee. Deze instructie- sessies waren onderdeel van de offerte en oplevering. De kotter TH 7 is in de loop van het jaar 2011 tot aan de maand juni volledig uitgerust met: een puls vissysteem, sumwings (2 per schip), speciale kabellie- ren en blokken, aanpassingen aan de achtermast, een elektrische installatie, een camerasysteem, een hulpliersysteem en de eerder genoemde speciale netten voor de pulsvisserij. De hoofdmotoren zijn nagekeken en afgesteld om de pulsvisserij te kunnen uitoefenen waarna de TH 7 klaar waren om tot pulsvisserij over te gaan. In totaal is door de heer Baaij tot aan de maand juni 2011 een bedrag van ruim 233.000 euro geïnvesteerd in de aanschaf van pulsvistuig, in de installatie ervan en in reserveonderdelen. 2.3 Visgronden TH 7 Gedurende de monitoringsperiode heeft de viskotter TH 7 vooral in het kust- gebied van Zuid Holland en in de Voordelta, binnen de 12- mijlszone, gevist. Hiermee onderscheid deze 300 pk kotter met een lengte van 24 meter zich ten opzichte van de rest van de platvisvloot (veel grotere schepen van veelal 2.000 pk en met een lengte van rond 40 meter) die veel verder weg vissen, met name op de zogenaamde Engelse Banken en op andere visgronden onder de Engelse kust. Hiermee is de door de heer Baaij opgedane kennis over pulsvisserij zeer interessant geworden voor andere Nederlandse vissers met Eurokotters die ook overwegend in de kuststrook vissen. 15

2.4 Aanvoer, prijzen en opbrengsten van vis In deze paragraaf is een korte samenvatting gegeven van de uitkomsten met betrekking tot de aanvoer, marktprijzen en opbrengsten van vis van de TH 7 in de periode juli tot en met september 2011. Vergelijking van aanvoer met andere pulsvissers was niet mogelijk omdat er (nog) geen met de TH 7 vergelijkba- re schepen met puls actief zijn geweest in dezelfde periode. Ter vergelijking worden wel gemiddelden van verschillende tongsorteringen getoond die door andere platvisvissers in Nederland zijn aangevoerd in dezelfde periode (tabel 2). Tijdens de projectperiode juli- september 2011 heeft de TH 7 gemiddeld per zeedag 853 kg vis aangevoerd (tabel 1). Daarvan bestond 59% van het gewicht uit tong, 22% uit bot en 10% uit schar. Tong was daarmee verreweg de belangrijkste soort in de totale aanvoer. Tabel 1 Aanvoer per vissoort, TH 7 juli-september 2011, pulsvisserij Vissoort Gemiddeld per zeedag (kg vis) Gemiddeld per zeedag (in % van totaal) Tong 500 59 Schol 56 7 Tarbot 11 1 Griet 5 1 Schar 87 10 Bot 186 22 Diversen 6 1 Totaal 853 100 16 Tijdens de monitoringsperiode heeft de TH 7 alle aangevoerde vis via de vis- veiling van de UFA verkocht. Eénmaal werd op Stellendam verkocht en alle andere keren op Scheveningen. De opbrengstprijzen voor tong, per sortering, zijn in tabel 2 aangegeven en zijn vergeleken met die van alle andere aangevoerde tong op alle visveilingen in Nederland. De prijzen voor bijna alle sorteringen tong lagen voor de TH 7 3% a 5% hoger dan gemiddeld in heel Nederland. Om- dat het aandeel kleine tong (tong 2) in de totale aanvoer van de TH 7 aanmer- kelijk hoger uitkwam dan gemiddeld in Nederland, kwam de algeheel gemiddelde tongprijs per saldo wel lager uit (- 5%). De aanvoer van relatief meer kleine tong kan waarschijnlijk deels worden verklaard omdat de Euro-

kotter TH 7 niet ver van de kust heeft gevist. De tongaanvoer op afslagen in heel Nederland bestaat grotendeels uit aanvoer van vis door grotere schepen (2.000 pk) die verder dan 12 mijl uit de kust vissen. Verklaringen voor de gemiddeld hogere prijzen voor de diverse sorteringen tong kunnen zijn: betere kwaliteit vis door pulsvisserij, de keuze van de visaf- slag en de handel die daar koopt (Scheveningen), relatief kleine partijen vis per aanbieding, vangst van dichtbij (visserij dicht bij de kust en korte aanlooptijd naar de wal) en meerdere malen markten per week. Tabel 2 Marktprijzen ( euro) per sortering tong, juli-september 2011 Tong TH 7 Gemiddeld Nederland Verschil TH 7 met gemiddeld Nederland in % Lap 23.68 22.97 +3 GM 21.22 20.14 +5 KM 14.68 14.80-1 Tong 1 10.52 10.21 +3 Tong 2 7.45 7.16 +4 Totaal 9.97 10.48-5 Qua opbrengst was tong goed voor maar liefst 93% van het totaal (tabel 3). Pulsvistuig kan daardoor worden gezien als uitermate geschikt en economisch aantrekkelijk voor visserij op tong. Tabel 3 Opbrengst per vissoort, TH 7 juli-september 2011, pulsvisserij Vissoort Gemiddeld per zeedag (euro) Gemiddeld per zeedag (in % van totaal) Tong 4.988 93 Schol 69 1 Tarbot 103 2 Griet 29 1 Schar 75 1 Bot 112 2 Diversen 7 0 Totaal 5.384 100 Het aandeel van de verschillende sorteringen tong in de aanvoer van de TH 7 is in tabel 4 weergegeven, zowel naar gewicht als naar 17

waarde. Tabel 4 Aandeel sorteringen tong in het totaal, TH 7 juli-september 2011, pulsvisserij Tong Aandeel in gewicht (in % van totaal) Lap 2 6 GM 6 13 KM 9 14 Tong 1 20 22 Tong 2 62 46 Totaal 100 100 Aandeel in opbrengst (in % van totaal) 2.5 Opbrengsten, gasolieverbruik en kosten van netwerk In deze paragraaf is een korte samenvatting gegeven van de financiële opbrengsten, het brandstofverbruik (en de kosten daarvan) en van de kosten van pulsvistuig/netwerk. In het 3 e kwartaal van 2011 lag de opbrengst per zeedag van de TH 7 gemiddeld 33% hoger dan in de 2 kwartalen daaraan voorafgaand (tabel 5). Ook ten opzichte van het voorgaande jaar lag de opbrengst per zeedag hoger maar vergelijking hiermee zegt weinig. Het gasolieverbruik van de TH 7 lag gemiddeld 30% lager dan in de 2 kwartalen ervoor. De verhouding opbrengst/gasolieverbruik is relatief hoog te noemen hetgeen een gunstig teken is. De kosten voor netwerk etc. lagen op ongeveer eenzelfde niveau als in de periode voor uitoefening van de pulsvisserij, rond 250 euro per zeedag. Na elke visreis werden de netten en het vistuig (electroden maar ook de E- kabel etc.) grondig gecontroleerd. Eventuele reparaties werden uitgevoerd, al of niet onder garantievoorwaarden, en/of het nodige materiaal van het vistuig werd bijgesteld of vervangen om zo de visnamigheid van het tuig aan te passen en te verbeteren en om de slijtage tot een minimum terug te brengen. De kosten die dit mee zich meebracht waren niet goed te traceren. 18 Tabel 5 Prestaties 2011 en 2010 TH 7 2011 3 e kw 2011 1 e en 2 e 2010 Hele jaar

Gemiddeld per zeedag: (puls) Opbrengst (euro) 5.384 3.500 3.511 Gasolieverbruik (liters) 1.581 2.251 2.211 kw Opbrengst/gasolie liters 3.4 1.6 1.6 Afschrijvingskosten investering puls en netwerk (euro) 314 0 0 Gasolieprijs en kosten De kosten van gasolie zijn afhankelijk van het verbruiksvolume ervan en van de marktprijs. De prijs van gasolie vertoont al jaren gemiddeld een stijgende lijn, met uitzondering van het jaar 2009. Per week kunnen de prijzen verschil- len en de variaties zijn de afgelopen 10 jaar ongekend groot geweest. In figuur 1 zijn de gemiddelde prijzen per jaar weergegeven. De prijs kwam in 2011 twee maal hoger uit dan gemiddeld in de jaren 2005 en 2009 en meer dan 5 maal hoger dan in 1995 en 1999. Figuur 1 Gemiddelde gasolieprijs 1995-2011 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 In tabel 6 zijn de kosten voor gasolie per zeedag weergegeven waarbij de verbruikte hoeveelheden zijn vermenigvuldigd met een normatieve prijs van 0,60 euro per liter. Het lagere verbruik van gasolie bij puls visserij geeft aanzienlijk lagere gasoliekosten per zeedag. Tabel 6 Normatieve gasoliekosten bij 0,60 euro per liter, TH 7 2011 2011 2010 19

3 e kw puls 1 e en 2 e kw hele jaar Gemiddeld per zeedag: Gasoliekosten (euro) 949 1.350 1.327 Deellonen In de kottervisserij delen bemanningsleden in de opbrengst van vis. Voor de deelloonberekening mogen bepaalde kosten in mindering worden gebracht waarna een x- percentage van het resterende bedrag aan lonen wordt uitbetaald. De gasoliekosten maken deel uit van die deelloonberekening en deze worden in mindering gebracht op de opbrengst. In tabel 7 is gerekend met 40% deelloon voor de bemanning. De lagere gasoliekosten in 2011 hebben een direct effect op de totale deelloon kosten. De loonkosten zijn fors toegenomen (verdubbeld). Uit tabel 7 blijkt verder dat in het 3 e kwartaal van 2011 de marge voor overige kosten en afschrijvingen per zeedag bijna 1.000 euro hoger lag dan in de periode daarvoor. Tabel 7 Marge voor overige kosten en afschrijvingen per zeedag, TH 7 2011 3 e kw Puls 2011 1 e en 2 e kw 2010 hele jaar Gemiddeld per zeedag(euro): Opbrengst 5.384 3.500 3.511 Gasoliekosten (a 0,60) - 949-1.350-1.327 Saldo 1 4.435 2.150 2.184 Netwerk kosten puls - PM PM PM Saldo 2 4.435 2.150 2.184 Afschrijving pulsvistuig etc. - 314 0 0 Deellonen - 1.720-840 - 850 Saldo quotum huur/verhuur tong, schol, kabeljauw en wijting 100 0 0 Marge voor overige kosten 2.301 1.310 1.334 20

3 Conclusies 3.1 Algemeen Onderzoeksresultaten laten zien dat de Eurokotter TH 7 in het 3 e kwartaal van 2011 met pulsvistuigen vooral op tong heeft gevist. Er lijkt zeer goed perspectief te zijn voor het gebruik van pulsvistuig op de visgronden van de TH 7. Het pulsvistuig kan nog verder worden doorontwikkeld waardoor (onderhouds- ) kosten in de hand kunnen worden gehouden. Met name de slijtvastheid en de bedrijfszekerheid van het pulsvistuig kan nog verder worden vergroot waardoor de duurzaamheid van het materiaal kan worden verbeterd. 3.2 Aanvoer Tijdens de onderzochte periode (3e kwartaal 2011) heeft de TH 7 gemiddeld per zeedag 853 kg vis aangevoerd. 59% daarvan bestond uit tong. In opbrengst gerekend was de tong goed voor 93% van de totale besomming. Schol, tarbot, griet, schar, bot, kabeljauw en wijting wordt zeer weinig aangevoerd. Gecon- cludeerd mag worden dat de vangsten op de bestekken van de TH 7 met de pulsvisserij ten opzichte van de boomkorvisserij op zijn minst gehandhaafd konden worden. De twijfel over de effectiviteit van de pulsvisserij in de zuid(westelijke) kustzone bleek niet gerechtvaardigd. 3.3 Opbrengsten De gemiddelde opbrengst per zeedag van de TH 7 kwam in het 3 e kwartaal 2011 fors hoger uit dan gemiddeld in de periode daarvoor. De opbrengst nam toe met 33%. 3.4 Gasolieverbruik en kosten Het gasolieverbruik kwam in het 3 e kwartaal van 2011 uit op gemiddeld 1.581 liter per zeedag. Gemiddeld lag het verbruik per zeedag daarmee 30% lager dan in de voorgaande jaren. De verhouding tussen opbrengst en verbruik van gasolie in liters per zeedag kwam in 2011 fors beter uit dan daarvoor. De besparing bleek achteraf groter dan van tevoren ingeschat. 21

De kosten van gasolie kwamen (bij een normatieve prijs van 0,60 euro) per zeedag gemiddeld bijna 400 euro lager uit in vergelijking met de jaren ervoor. 3.5 Kosten van netwerk en vistuig De gemiddelde kosten voor netwerk en vistuig per visdag bedroegen ongeveer evenveel als bij andere visserijmethoden, rond 250 euro per zeedag. De hogere kosten voor de vervanging van modules, strengen en netwerk zijn uitgebleven. Hierbij moet opgemerkt worden dat visserijbedrijf A.P. Baaij ge- kozen heeft voor een visserijstrategie gericht op het voorkomen van reparaties (schade). Het bedrijf is erin geslaagd om de bemanning op een zorgvuldige wijze te laten omgaan met kwetsbaar pulsvistuig. Bij de start van het project werd uitgegaan van hogere kosten voor netwerk en vistuig. Gedurende het project zijn deze hogere kosten niet gemaakt. De gunstige ontwikkeling in de prijs- kwaliteitverhouding van electroden en puls- strengen hebben hierin een rol gespeeld. De levensduur ervan is in het afgelopen jaar vrijwel verdubbeld. Aan deze ontwikkeling heeft het visserijbedrijf met haar ervaringen gedurende het project bijgedragen. De heer Baaij gaf aan dat bij de start van het project de slijtage van de puls- strengen nog een bron van zorg was. Uit de administratie waren de kosten hiervan niet apart af te leiden. Daarnaast bleek de slijtage aan het netwerk in het begin groter dan men ge- wend was bij de boomkorvisserij. Door diverse aanpassingen, in nauw overleg met de Coöperatie Westvoorn, aangebracht is ook dit probleem sneller dan verwacht verminderd. Uiteraard is hier dankbaar gebruik gemaakt van de kennis die bij de grotere kotters was opgedaan. 3.6 Deellonen De kosten voor deellonen van opvarenden nemen bij pulsvisserij verhoudings- gewijs sterk toe omdat de vissers profiteren van het feit dat er minder gasoliekosten (lager verbruik) worden afgetrokken voor de deelloonberekening. Daarnaast viel in het 3 e kwartaal ook de besomming nog eens hoger uit waardoor de loonkosten per zeedag verdubbelden. 3.7 Marge voor overige kosten en afschrijvingen 22 De marge voor overige kosten (na afschrijving pulsinvestering en aftrek van deellonen) kwam in het 3 e kwartaal van 2011 rond 1.000 euro per zeedag ho-

ger uit. 23

Literatuur en websites Taal, C. et al. (2010). Visserij in cijfers 2010. Rapport 2010-057, LEI Wagenin- gen UR, Den Haag. Taal, C. et al. (2012). Visserij in cijfers 2012. Rapport in voorbereiding, LEI Wa- geningen UR, Den Haag. Websites: http://www.groenkennisnet.nl/dossiers/pages/pulskor.aspx http://www.kenniskringvisserij.wur.nl/nl/welke_kenniskringen/pulsvisserij _op_platvis/ 24