Projectplan De Wachtpost en Rick, zorg met ziel De snelle en ingrijpende veranderingen in zowel de zorgsector als de culturele sector leiden tot nieuwe initiatieven om tegelijkertijd met die veranderingen ook verbeteringen te realiseren. Innovatie! Het kabinet roept op om de participatiemaatschappij vorm te geven. Mantelzorgers/vrijwilligers zetten zich in om dementerenden een mooie laatste levensfase te bezorgen. Participatie! Proteion en Rick hebben elkaar gevonden. Na verkenning van elkaars dagelijkse realiteit, wensen en krachten zijn we gekomen tot een gezamenlijk doel: Middels Kunst en Cultuur de cliënt beter begrijpen, benaderen en bedienen. Proteion is een zorgorganisatie die werkzaam is in midden Limburg. Tussen Echt en Gennep vallen 38 instellingen onder Proteion. Daarnaast bieden zij zorg aan in die regio wonende thuis wonende cliënten. Rick is een culturele instelling. Het werkgebied concentreert zich rondom Weert. In alle kunstdisciplines biedt Rick in 5 gemeentes cursussen aan. Daarnaast heeft Rick in een grotere regio een ruim en modern aanbod voor het regulier onderwijs. Vanuit hun maatschappelijke verantwoording willen beide organisaties bijdragen aan een mooie samenleving. Zorgen voor elkaar en kunst gaan daarin goed samen. Proteion en Rick zien allerlei mogelijkheden. Bijvoorbeeld verbinden in de wijk, langer zelfstandig blijven, eenzaamheidsbestrijding, generaties verbinden en verhogen van het welzijn. Proteion en Rick gaan dit in De Wachtpost in Venlo samen vorm geven. Co-creatie! 1
Wat gaan we doen? Actieve kunstbeoefening door dementerenden en hun mantelzorgers/vrijwilligers. Het eerste aanbod gaat zich richten op verhogen van de levenskwaliteit binnen de intramurale zorg. Specifieke doelgroep zijn mensen met gedragsproblematiek. We gaan een programma realiseren waarmee door actieve kunstbeoefening: Cliënten (vergeten) artistieke vaardigheden ontdekken Cliënten meer uiting geven aan hun gevoelens Mantelzorgers/vrijwilligers en verplegers/verzorgers meer inzicht krijgen in het gedrag van cliënten Mantelzorgers kunnen op een betekeningsvollere manier invulling geven aan de omgang met hun zorgontvanger. Zij meer tools krijgen om met de cliënten om te gaan Het welzijn van cliënten wordt verhoogd De cliënten minder probleemgedrag vertonen De zorgconsumptie vermindert, zowel in medicijnen als in zorguren. Met "De Wachtpost en Rick, zorg met ziel" wordt aangetoond dat dementerende ouderen in staat zijn actief aan kunstbeoefening te doen. Met "De Wachtpost en Rick, zorg met ziel " wordt serieus werk gemaakt van de participatiemaatschappij. Ouderen worden uitgerust om andere ouderen te ondersteunen. Met De Wachtpost en Rick, zorg met ziel slaat Rick een nieuwe weg in door met co-creatie doelen van de zorg te realiseren. Uitgangspunten ~* Co-creatie en deskundigheidsbevordering. Voorafgaand aan het project wordt aan deskundigheidsbevordering gedaan. Kunstenaar-docenten van Rick worden geschoold op het gebied van dementie en de omgang en mogelijkheden bij dementerenden. Mantelzorgers/vrijwilligers en verzorgenden krijgen inzicht in de mogelijkheden van actieve kunstbeoefening en leren artistieke basisvaardigheden. Ouderen participeren in dit project actief als medeontwikkelaar (mantelzorgers/vrijwilligers zijn vaak ouderen) en als uitvoerder (dementerende ouderen en mantelzorger/vrijwilliger). 2
De psycholoog heeft in dit traject een spilfunctie. Hij is als musicus werkzaam bij Rick en als psycholoog bij De Wachtpost. Hij zorgt voor deskundigheidsbevordering bij kunstenaardocenten voor begrip van en vertaling naar elkaars werelden. In schooljaar 14-15 wordt er door twee kunstenaar-docenten van Rick wekelijks 2,5 uur gewerkt met 7 bewoners (1 afdeling) met hun eigen mantelzorger/vrijwilliger en met een verpleger/verzorger. De werkbijeenkomst duurt 2 uur en aansluitend wordt een half uur geëvalueerd. Zo wordt het project structureel in co-creatie aangepast en uitgevoerd. Aan deze aanpak ligt Creatieregie voor sociaal artistieke praktijken ten grondslag. (CAL-XL/ Sikko Cleveringa Cultuur Nieuwe Stijl ISBN 978-90-818495-0-0). Inhoud en opzet ~*Inhoudelijk Activiteitenbegeleiding zoals die regulier in zorgcentra plaats vindt richt zich met name op fysiek en mentaal niveau. De culturele interventie echter raakt op zielsniveau. Door actieve kunstbeoefening kan de cliënt emoties uiten waardoor hij/zij zich beter voelt. De mantelzorger/vrijwilliger kan daardoor ook anders met de cliënt omgaan. Ze beleven en ontdekken samen. ~*Opzet en uitvoering Kenmerkend voor de culturele interventie is dat de emotie of reactie van de cliënt bepalend is voor de vorm. De docenten van Rick zijn interdisciplinair opgeleid en in staat om deze input artistiek te vertalen. Zij beschikken over inspirerende materialen, voorbeelden en muziek waarmee de cliënten en mantelzorgers/vrijwilligers gaan werken. Cliënten worden aangesproken op en herontdekken artistieke vaardigheden. De mantelzorger leert hoe artistieke basisvaardigheden gericht op hun eigen partner/zorgontvanger ingezet kunnen worden. Doelgroep ~*De primaire doelgroep zijn 7 intramuraal levende dementerende ouderen met gedragsproblematiek. De dementerenden zitten in fase 1+2 van het dementieproces, een fase waarbij communicatie en interventie nog goed mogelijk is. ~*Secundaire doelgroep zijn de 7 vrijwilligers/mantelzorgers en 1 verzorgende/verplegende èn de kunstenaar-docenten die door de co-creatie van dit project kennis op doen en vaardigheden aanleren om met dementerenden te werken. 3
Werving en selectie deelnemers Tussen Rick en Proteion is er op directieniveau commitment. Proteion heeft De Wachtpost geselecteerd voor dit project. Een jong en modern verpleegtehuis waarin o.a. 5 groepen met 7 dementerende ouderen wonen. De Projectleider van Rick stemt af met de locatiemanager van De Wachtpost. Er wordt 1 van de 3 afdelingen aangewezen. Criterium daarbij is het niveau en de mogelijkheden van de bewoners. De psycholoog bepaalt dit mede. Via de cliënten en de cliëntenraad worden er mantelzorgers/vrijwilligers benaderd. Naar verwachting zullen dit er meer vrijwilligers dan cliënten zijn. Selectiecriterium is de relatie cliënt - vrijwilliger en de bereidheid om na het project de artistieke activiteit voort te zetten. Monitoren en meten In de maandelijks cliëntenbespreking worden 5 aandachtsvelden besproken (gebruikelijk binnen de zorg). De bij dit overleg aanwezige psycholoog bespreekt de mogelijke effecten van de culturele interventie. Aan het begin van het traject wordt de uitgangssituatie wat betreft zorgconsumptie (in uren en in medicijngebruik) en probleemgedrag van de cliënt vastgesteld. Aan het eind worden conclusies getrokken. Met de conclusies willen we naar de zorgverzekeraars. De daadwerkelijke vermindering van zorgconsumptie kan reden zijn voor zorgverzekeraars om projecten als deze financieel te ondersteunen. Bij mantelzorgers/vrijwilligers en de verzorgende wordt een intake gehouden. Daarbij worden problemen, wensen en verwachtingen vastgesteld. Na afloop van het traject worden de daadwerkelijke effecten gemeten. De positieve effecten voor de mantelzorgers/vrijwilligers dragen bij aan binding aan de instelling en grotere satisfactie voor het verlenen van mantelzorg. Voor zorginstellingen zijn dat redenen om dit soort trajecten toe te passen. Rol van de deelnemers De cliënten doen actief aan kunstbeoefening. Hun mantelzorgers zijn bij de actieve kunstbeoefening ondersteunend aan de cliënt. Daarnaast worden de mantelzorgers actief betrokken bij de vormgeving en uitvoering van de manifestatie. Daarmee bereken we dat ze intensief betrokken zijn bij het traject. Door hen tijdens de manifestatie en presentatie ook een actieve rol te geven worden de effecten van De Wachtpost en Rick, zorg met ziel beter zichtbaar en herkenbaar. De kunstenaar-docenten instrueren, coachen en ondersteunen op kunstzinnig niveau. De verpleger/verzorger ondersteunt vanuit zijn of haar specialisme. De psycholoog ziet toe op haalbaarheid en effect en heeft een leidende rol in de monitoring. 4
Ontwikkeling van de organisaties Rick heeft zoals ook andere culturele instellingen diverse projecten binnen de zorg gerealiseerd. Op vraag van de instelling of uit bevlogenheid van onze medewerkers hebben we volgens eigen inzichten die projecten ontwikkeld. Inmiddels heeft de organisatie een beleidsplan Zorg. Onderdeel van het beleid is dat projecten voor de zorg alleen op vraag van en in samenwerking met de zorg gerealiseerd zullen worden. Daarin past De Wachtpost en Rick, zorg met ziel als eerste project waarin samen met een zorginstelling op basis van structurele co-creatie een product gerealiseerd wordt. Proteion heeft op de meeste van haar instellingen activiteitenbegeleiding. Daarnaast wordt een groot beroep gedaan op mantelzorgers/vrijwilligers. Zorgorganisaties willen die vrijwilligers aan zich binden en hun cliënten beter en persoonlijker bedienen. Activiteitenbegeleiding zoals die regulier in zorgcentra plaats vindt richt zich met name op fysiek en mentaal niveau. Deze culturele interventie echter raakt op zielsniveau. Door actieve kunstbeoefening kan de cliënt emoties uiten waardoor hij/zij zich beter voelt. De mantelzorger/vrijwilliger kan daardoor ook anders met de cliënt omgaan. De mantelzorgers kunnen betekenisvoller met hun zorgontvanger omgaan. Ze beleven en ontdekken samen. Als gevolg van maatschappelijke en politieke ontwikkelingen krijgen zorgcentra steeds meer te maken met leegstand. Door zich nadrukkelijk cultureel te profileren kan een zorgcentrum aantrekkelijk worden om te gaan wonen of om er als vrijwilliger te gaan werken. Concreet eindresultaat en presentatie Als afsluiting wordt een manifestatie georganiseerd om te laten zien wat er bereikt is. Het wordt een officiële bijeenkomst waarvoor vertegenwoordigers uit de zorg en de culturele sector, (lokale)politici, vertegenwoordigers van stichting Altzheimer Nederland, zorgverzekeraars en woningbouwcorporaties worden uitgenodigd. En natuurlijk cliënten van De Wachtpost, hun familie en mantelzorgers, personeel en tenslotte de pers. Er zullen officiële speeches gehouden worden en resultaten benoemd. Werkstukken kunnen getoond worden, er kan worden gezongen en gedanst of op een andere manier zichtbaar gemaakt worden wat de actieve kunstbeoefening inhoudt. Daarnaast zullen de effecten op de cliënten en de ervaringen van de mantelzorgers gedeeld worden. 5
Publieksbereik Met De Wachtpost en Rick, zorg met ziel bereiken we gemeenschap rondom De Wachtpost. Mantelzorgers, vrijwilligers en familie en vrienden van de cliënten die deelnemen aan de culturele interventie. In Venlo zal dit project een voorbeeldfunctie hebben. De sociale omgeving van andere verzorgingstehuizen zal zeker belangstelling hebben. Potentiële nieuwe bewoners van De Wachtpost zullen met interesse deze culturele interventie volgen. Collega- instellingen van Rick en Proteion, de politiek, woningbouwcorporaties en zorgverzekeraars zullen met belangstelling kennis nemen van de manier van samenwerken en de resultaten. We willen bereiken dat ons publiek ziet dat met " De Wachtpost en Rick, zorg met ziel " dementerende ouderen in staat zijn actief aan kunstbeoefening te doen. We willen bovendien dat men inziet dat in co-creatie doelen bereikt kunnen worden die verder strekken dan wat een instelling alleen kan bereiken. In de communicatie en tijdens de manifestatie zal benoemd worden welke mogelijkheden Proteion en Rick zien. Doelen als verbinden in de wijk, langer zelfstandig blijven, eenzaamheidsbestrijding, generaties verbinden, verhogen van het welzijn en het vormgeven aan de participatiemaatschappij zullen politiek-maatschappelijk zeker aanspreken. Gedurende het traject zal de sociale omgeving van de deelnemers geïnformeerd worden middels een nieuwsbrief. Eenvoudig, kort en visueel aantrekkelijk. Betreffende nieuwsbrief zal ook verspreid worden onder het personeel van Rick en Proteion. Op de websites van beide organisaties zal betreffende brief ook in te zien zijn. We bereiken zo 150 mensen uit de sociale omgeving, 250 collega s en hebben duizenden potentiële lezers. Er wordt gedurende het traject foto- en filmmateriaal gemaakt. Daarmee wordt voor de deelnemers een tastbare herinnering gemaakt die in hun sociale omgeving gebruikt kan worden door 150 mensen. Er wordt een filmpje gemaakt dat op Youtube geplaatst zal worden en gebruikt kan worden voor voorlichting. Hiermee is natuurlijk een onvoorspelbaar grote groep mensen te bereiken! Tenslotte zal er een leesvriendelijk verslag gemaakt worden dat bij de eindmanifestatie verstrekt wordt aan de aanwezigen en verspreid zal worden binnen de sector. 6
Organisatie en verankering Wie doen er mee? Proteion, zorginstelling in midden Limburg. Gelijkwaardig partner bij ontwikkeling en uitvoering van "Rick op De Wachtpost". Stefan Arits, psycholoog en musicus. Werkzaam bij Proteion en Rick. Zorgt voor deskundigheidsbevordering, ziet toe op haalbaarheid en monitort. CAL-XL, laboratorium voor Kunst en Samenleving. Twee medewerkers van Rick (hoofd Onderwijs en hoofd Projecten en Innovatie) hebben de training Community-art in de Zorg bij CAL-XL gevolgd. "Rick op De Wachtpost" is tijdens deze training ontwikkeld. We doen met deze culturele interventie een schat aan ervaring in co-creatie op en leren veel over toepassing van kunst door en voor dementerenden. De opgedane kennis zal worden ingezet bij de omgang met dementerenden en bij het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsprojecten tussen Proteion en Rick. Natuurlijk gaan we ook samenwerking zoeken met andere instellingen en zal de kennis gedeeld worden met collega-instellingen. Gedurende het hele traject is een stagiaire van Hogeschool Zuyd, opleiding Creatieve Therapie, aanwezig om onze en haar kennis te delen en door te geven. De werkwijze en ook het feit dat we deskundigheidsbevordering bij mantelzorgers verzorgen zal binnen de sectoren waarin Rick en Proteion werkzaam zijn zeker aanspreken. Ze worden voor de eindmanifestatie uitgenodigd en kunnen op aanvraag over alle projectinfo beschikken. Goed voorbeeld doet volgen! Financiën van het project Het totale project is begroot op 38.000,00. De kosten voornamelijk veroorzaakt door het grote aantal uren (672 uren) gezien het project een heel jaar loopt. Een deel van de kosten is 1-malig omdat het de ontwikkeling van het project betreft dat bovendien gemonitord wordt. Bij uitvoering op een andere instelling zullen deze kosten sterk verminderd zijn. De manifestatie vormt ook een onderdeel wat bij een vervolg achterwege kan blijven. Voor een uitvoering op een andere instelling zullen de kosten naar schatting 10.000 lager zijn. De baten van het project zijn minimaal omdat er gewerkt wordt met mantelzorgers/vrijwilligers. Zij investeren erg veel tijd in de cliënten en dat is hun bijdrage aan het project. 7
Van de cliënten wordt geen bijdrage gevraagd. Dat is in de toekomst wel mogelijk maar gezien het feit dat dit een pilot is en de effecten er van nog aangetoond moeten worden is het vragen van een bijdrage in dit geval niet voor de hand liggend. Proteion en Rick investeren beiden 4000 in dit project. Daarnaast veel passie en inzet die onbetaald blijft omdat we erg bevlogen zijn voor de doelgroep. Motivatie Met het motto Tijd voor mensen, tijd voor mensen stelt Proteion de klant centraal. Het welzijn van de intramuraal levende cliënten is speerpunt. Ze willen door de nadruk op innovatie en kwaliteit te leggen zoeken naar nieuwe mogelijkheden om het welzijn te bevorderen. Samenwerking is er daar een van. Rick heeft in zij ambitienota als missie opgenomen Rick wil de kunstzinnige kwaliteiten van de mens, jong en oud, ontwikkelen, mensen daarvan laten genieten, op hun eigen niveau, en ongeacht hun individuele kwaliteiten. Met het project Rick op De Wachtpost wordt daar invulling gegeven. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid wil Rick zich nadrukkelijk als verbinder profileren. Kunst, kunstbeoefening en cultuur als middel om mensen bij elkaar te brengen en te verbinden. Doordat De Wachtpost en Rick, zorg met ziel actieve kunstbeoefening door dementerenden en hun mantelzorger/vrijwilliger als uitgangspunt heeft sluit het perfect aan op de doelstelling van het FCP. Wie we zijn? Rick is het Regionaal Instituut Cultuur en Kunsteducatie. Rick is een stichting die cursussen verzorgt in alle kunstdisciplines in de gemeentes Weert, Nederweert, Cranendonck, Heeze- Leende en Someren. Rick heeft een grote en groeiende afdeling Onderwijs waar we cultuureducatie verzorgen. Deze afdeling werkt voor een groter werkgebied wat zich met name in Limburg steeds verder uitbreidt. Binnen de afdeling Projecten &Innovaties is Rick continu op zoek naar nieuwe doelgroepen en producten. Met name voor de zorg zijn er diverse producten en concepten ontwikkeld. Als logisch gevolg van de projecten en de groter wordende vraag is Rick gestart met een afdeling Zorg. 8
Een aantal succesvolle producten van de afgelopen jaren: Koorplein. Het bloeiend koorleven in de regio heeft last van vergrijzing. Rick heeft op diverse fronten een aanbod ontwikkeld waardoor het koorleven een nieuwe impuls krijgt. Die impuls bestaat uit cursussen en workshops, maar Rick legt ook contacten tussen diverse verenigingen en andere disciplines. Aansprekende producten: vocal coaching, koorregie, basiscursus gregoriaans, beginnerscursus koordirectie. Muurschilderingen in zorgcentrum. De dementerende bewoners van zorgcentrum Mariënburgh in Budel kunnen genieten van prachtige muurschilderingen die onze cursisten in het zorgcentrum aangebracht hebben. De woonwereld van dementerenden is daarmee aangepast aan hun beleefwereld met een erg positief effect op hun welbevinden. ~*KinderKunstKlas. Interdisciplinaire kunstontwikkeling voor kinderen van 2,5 tot 8 jaar. Docenten zijn speciaal opgeleid om vanuit de belevingswereld van het kind basiskennis en vaardigheden in alle disciplines aan te leren. De KinderKunstKlas wordt ook onder schooltijd gedaan en draagt dan bij tot het realiseren van doelen als taalontwikkeling. ~*Basis voor beter. Acht scholen maken samen met Rick een clip met een maatschappelijk thema. Natuurlijk lieten we de clips zien tijdens een feestelijke moment. Basisschool Het Palet ging met de wisseltrofee naar huis. Wie zou die volgend jaar winnen? 9
~*Ik weken Kwadrant. Vakdocenten van Rick hebben samen met docenten van VMBO Het Kwadrant een tweejarig project ontwikkeld voor alle klassen. Voor dit project is een aanvraag gedaan bij het Fonds voor Cultuurparticipatie. Dit project is, als één van de negen landelijke projecten, gehonoreerd. ~*Cultuur met je Buur. Een lelijke plek in de wijk? Basisschoolkinderen maakten zelf een ontwerp voor een makeover. Marktplaats Ku+Cu ging samen met de basisscholen, wijkraden, kunstenaars, vrijwilligers, ondernemers en Rick dit jaar in drie wijken aan de slag. Rick wordt gedreven door passie. Op alle niveaus en door iedereen. We willen onze passie voor kunst en cultuur delen omdat het leven en de samenleving er mooier van worden. In 2010 heeft Rick haar ambitienota 2010-2014 ontwikkeld. De titel? Jouw passie -Mijn passie. Proteion en Rick zijn bevlogen voor het project De Wachtpost en Rick, zorg met ziel Hopelijk bent u net zo enthousiast hierover en ziet u net als wij mogelijkheden en kansen voor in de toekomst! Januari 2014 Jan van Dongen 10