Seminarium Nederlands als vreemde taal

Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 2 september - 15 september 2012 Locaties: IBIS Hotel Antwerpen Centrum Meistraat 39 2000 Antwerpen, België tel.: + 32-3-2318830 fax: + 32-3-2342921 Hotel Casa 400 Eerste Ringdijkstraat 4 1097 BC Amsterdam, Nederland tel: + 31-20-6651171 fax: + 31-20-6630379

2 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Seminarium Nederlands als vreemde taal Algemene Informatie Doelgroep Het seminarium is bedoeld voor docenten Nederlands aan universiteiten en hogescholen buiten Nederland en Vlaanderen voor wie het Nederlands niet de moedertaal is. Het programma richt zich in het bijzonder op jonge en op beginnende docenten, maar kan door het interactieve karakter en de gevarieerde inhoud ook voor meer ervaren docenten van nut zijn. De cursus biedt plaats aan maximaal 20 deelnemers. Programma Didactiek Taal Cultuur Het seminarium beoogt deelnemers aan te zetten tot bezinning op eigen didactisch handelen. Informatieverstrekking over nieuwe inzichten in de didactiek NVT en uitwisseling van ervaringen moeten dit bewerkstelligen. De didactiekcolleges zijn veelal geordend rond thema s die een gehele dag centraal staan. Tijdens deze themadagen worden in subgroepen opdrachten uitgevoerd. Er is bijvoorbeeld een dag van de didactiek, een dag over interactieve werkvormen met lees- en luisterteksten, een toetsochtend en een halve dag waarop medewerkers van het Taaluniecentrum NVT laten zien hoe een spel over interculturaliteit in de les kan worden ingezet. Het Nederlands is de voertaal tijdens alle activiteiten en in individuele gesprekken met taal- en uitspraakdeskundigen kunnen bepaalde aspecten van de eigen taalvaardigheid worden verdiept. In de vorm van lezingen en excursies krijgen de deelnemers culturele en algemeen maatschappelijke informatie over Nederland en Vlaanderen aangeboden. De auteur Margriet de Moor van wie de deelnemers voorafgaand aan het seminarium een literair werk krijgen toegestuurd, zal komen praten over haar boek en het literaire schrijven. Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 3

De eerste week van het seminarium vindt plaats in Antwerpen in aansluiting op het IVN-congres en de tweede week in Amsterdam. Het succes van het seminarium staat of valt met de mate van inzet, leermotivatie en samenwerkingsbereidheid van de deelnemers. Openstaan voor wat anderen te berde brengen binnen en buiten het officiële programma verruimt de sociale dimensie van het vakgebied. Het seminarium biedt een unieke gelegenheid tot het opdoen van nieuwe professionele contacten en tot het verruimen van de collegiale kring ver buiten de nationale grenzen. Cursusleiding Projectleiding Organisaties Annelies de Jonghe, docente Nederlands NVT Ingrid Degraeve, Taaluniecentrum NVT De Nederlandse Taalunie (www.taalunieversum.org) is een beleidsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van het Nederlands. De belangrijkste werkterreinen zijn: de Nederlandse taal zelf, het Nederlands in digitale toepassingen, onderwijs in en van het Nederlands, literatuur en leesbevordering, en de positie van het Nederlands in Europa en in de wereld. Het Taaluniecentrum NVT (www.taaluniecentrum-nvt.org) organiseert deze zomercursus onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse Taalunie. Bij het Taaluniecentrum NVT in Brussel kunnen docenten, leerkrachten en leerders van het Nederlands buiten Nederland en Vlaanderen terecht voor advies, informatie en scholing. Informatie over activiteiten is ook te vinden op Facebook: www.facebook.com/taaluniecentrumnvt 4 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Zondag 2 september Aankomst van de deelnemers in het hotel Ibis in het centrum van Antwerpen 17.00 18.00 Informele ontvangst en gelegenheid om met elkaar kennis te maken in de lounge van het hotel Opening van het seminarium door Marc le Clercq, senior projectleider bij de Nederlandse Taalunie Aansluitend bespreking van het programma 19.30 Avondmaaltijd in een restaurant in de buurt van het hotel Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 5

Didactiek: NVT actueel Achtergrond Doelstelling Werkwijze Voor een docent staat of valt succesvol lesgeven met heel wat didactische overwegingen. Wat moet een student op korte termijn allemaal kunnen? Welke nieuwe didactische inzichten zijn zinvol? Moet cultuurkunde als vak apart of kan het in de taalverwervingslessen worden geïntegreerd? Welk didactisch materiaal is bruikbaar in het hoger onderwijs? Hoe kan authentiek materiaal worden ingebed? Tijdens deze instapsessie worden verschillende aspecten uit de vreemdetalendidactiek nader toegelicht en besproken. Het seminarium biedt geen kant-en-klare onderwijsrecepten, maar een forum voor de ontwikkeling van lesideeën en de reflectie op de eigen lespraktijk. Het is ook een unieke kans om samen met collegadocenten ideeën uit te wisselen en uit te testen. Informatieverstrekking over recente inzichten in de vreemdetalendidactiek en onderzoek naar de bruikbaarheid ervan in de eigen onderwijssetting. Aandachtspunten hierbij zijn: algemene tendensen in de vreemdetalendidactiek, de rol van de docent in gestuurde of meer autonome leerprocessen, de plaats van cultuurkunde binnen het curriculum, recent verschenen leermiddelen. Volgens het principe learning-by-doing komen verschillende interactieve en activerende werkvormen aan bod zoals ijsbrekers, subgroepen met verwerkingsopdrachten, check-in-duo s, discussie met sneeuwbaleffect, fluisteroverleg. Werkvormen kunnen meer docentgecentreerd of meer taakgericht zijn en worden altijd ingezet om een bepaald leerdoel te bereiken. In de instapsessie wordt afwisselend vanuit het perspectief van de student en van de docent naar de werkvormen binnen een didactische setting gekeken. 6 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Maandag 3 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-15.30 15.30 16.00-16.45 19.00 Ontbijt Ingrid Degraeve en Annelies de Jonghe: Een niet-alledaagse benadering van de ontwikkeling van de vreemdetalendidactiek en de rol van de docent in het leerproces van de student Pauze Een frisse kijk op cultuurkunde en interculturaliteit op de achtergrond van nieuwe inzichten in de vreemdetalendidactiek Lunch in het hotel Een bruikbare analyse van recent verschenen leergangen, lexicale en didactische hulpmiddelen Pauze Godi Dijkman: individueel taaladvies Avondmaaltijd in een Antwerps restaurant en optionele stadswandeling Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 7

Taalreflectie (deel 1) Achtergrond Doelstelling Werkwijze Een goede spreek- en schrijfvaardigheid is voor de NVT-docent van belang bij uitleg en instructie. Daarnaast is de docent bron van creatieve taal tijdens de feitelijke communicatieve situaties in de les; de docent vult de leergang aan of stuurt deze bij. De productieve taalvaardigheden van de NVT-docent hangen vooral samen met woorddiversiteit en stilistische variatie, maar wie kan de docent in de eigen onderwijssituatie feedback geven op deze kwaliteiten? Reflectie op de eigen kennis van het Nederlands en de manier waarop die in een onderwijssetting wordt ingezet. De focus ligt hierbij op creatieve ideeën omtrent woorddiversiteit en stilistische variatie. De onderwerpen vragen stellen, vragen uit de klas, woorden semantiseren en stijl & register komen aan bod. Er wordt gekeken naar de beste manieren om te anticiperen op vragen uit de klas NVT en de verschillende wijzen waarop op een selectieve manier betekenis aan nieuwe woordenschat kan worden gegeven. Aan de hand van enkele artikelen uit de Nederlandse media worden de deelnemers in subgroepjes aangespoord zelf na te denken over de verschillende registers en variaties in stijl en te komen tot diverse schrijfproducten. Aan één van deze onderdelen is een prijsvraag verbonden. Onderzoek naar culturele identiteit (deel 1) Om het bezoek aan Brussel en het Vlaams Parlement voor te bereiden spreekt Marie-Paule Quix over de complexe relatie die Vlaanderen met zijn hoofdstad heeft. Dit interactieve gastcollege helpt de meerwaarde en de knelpunten van de relatie Vlaanderen-Brussel beter te begrijpen. 8 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Dinsdag 4 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-15.30 15.30 16.00-17.45 Ontbijt Godi Dijkman: Creatieve ideeën over woorddiversiteit en stilistische variatie in de klas Pauze Godi Dijkman: Gevarieerde taken in subgroepen Lunch in het hotel Marie-Paule Quix: Vlaanderen en Brussel: een moeilijke relatie Pauze Mogelijkheid tot persoonlijk gesprek met Marie-Paule Quix Godi Dijkman: individueel taaladvies Vrije avondmaaltijd Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 9

Didactiek: Van hier naar daar, stilstaan bij interculturaliteit Achtergrond Doelstelling Werkwijze Van hier naar daar is een intercultureel spel, ontwikkeld door het Centrum Educatieve Spelen met steun van het Taaluniecentrum NVT. Bedoeling van het spel is mensen uit verschillende culturen samen te brengen en wederzijds begrip en respect te stimuleren. Het is de bedoeling dat we door middel van het spel ervaren wat interculturele interferentie is en dat we hierover door middel van een gesprek reflecteren. Vervolgens zullen we leren hoe we de kennis die uit de reflectie zal voortvloeien, kunnen omzetten naar de lespraktijk. Deze workshop volgt de rode draad van cultuurkunde die door het Seminarium loopt. In het eerste deel van de workshop wordt het spel geïntroduceerd en gespeeld. In het tweede deel gaan we in op de invloed van interculturaliteit op het leren én het doceren van een taal. Op basis van de ervaringen die we bij het spelen opgedaan hebben, zullen we de link leggen met onze eigen realiteit: hoe kijken wij aan tegen de contacten tussen Nederland/Vlaanderen en ons eigen land? Zijn we ons bewust van bepaalde culturele verschillen en hoe gaan we daarmee om? Wat zijn onze ervaringen? Houden we ook rekening met zulke cultuurverschillen in onze lessen? Middagprogramma De middag is vrijgeroosterd voor het bezoek aan boekwinkels, bibliotheken en universiteiten, aan studiebegeleiders en het onderhouden van overige academische contacten. Er is ook een mogelijkheid tot een bezoekje aan het Taaluniecentrum NVT in Brussel. Er is geen avondprogramma voorzien. 10 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Woensdag 5 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-18.00 Ontbijt Ingrid Degraeve en Peter Schoenaerts: Van hier naar daar, stilstaan bij interculturaliteit Pauze Ingrid Degraeve en Peter Schoenaerts: Van hier naar daar, stilstaan bij interculturaliteit Lunch in het hotel Middag en avond vrij voor academische contacten en bezoek aan boekhandels; daarnaast mogelijkheid tot individueel bezoek aan het Taaluniecentrum NVT in Brussel. Ingrid Degraeve neemt belangstellenden mee. Vrije avondmaaltijd Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 11

Cultuurkunde: Vlaanderen en Brussel vandaag De gezamenlijke uitstap naar Brussel bestaat uit een heel gevarieerd programma. Het begint met een informatief bezoek aan het Vlaams Parlement, gelegen in het hart van Brussel, gevolgd door een lunch in het parlementsgebouw waarbij op meer persoonlijke wijze met een aantal parlementariërs kan worden kennisgemaakt. Van daaruit zal kunsthistoricus Valentijn Thijs tijdens een stadswandeling door de boven- en benedenstad vertellen over de culturele identiteit en de lotgevallen van Brussel. Later is er nog tijd om op eigen houtje de stad te verkennen. Annelies en Ingrid, allebei Brusselaars, houden heel wat tips paraat. s Avonds is er een gezamenlijke maaltijd in een typisch Brusselse locatie voorzien. De groepsreis gebeurt die dag met de trein. Er zijn frequente en snelle verbindingen. 12 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Donderdag 6 september 8.00-8.45 9.45-10.30 11.30 14.00 16.00-18.00 18.00 21.00-21.45 Ontbijt Vertrek per trein van Antwerpen CS naar Brussel CS Bezoek aan het Vlaams Parlement met rondleiding Aansluitend lunch in het parlementsgebouw Stadswandeling met kunsthistoricus Valentijn Thijs Vrije tijd Gezamenlijke avondmaaltijd in Brussel Gezamenlijke terugreis per trein naar Antwerpen Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 13

Didactiek: Toetsen Achtergrond Doelstelling Werkwijze Toetsen kunnen je heel wat waardevolle informatie geven over je studenten, hun vorderingen én jouw aanpak: wat beheersen ze al goed, voor welke aspecten van de taalbeheersing moet je een andere aanpak overwegen, enz. Maar meet je toets wel wat je wilt dat hij meet? En toetsen we niet te veel? NVT-docenten moeten weten hoe ze bestaande toetsen naar waarde kunnen schatten, aan de noden van hun studenten kunnen aanpassen en waarop ze moeten letten als ze zelf aan het ontwikkelen slaan. In deze workshop reiken we dan ook de voornaamste principes met betrekking tot toetsontwikkeling en beoordeling aan. We doen dat aan de hand van bestaand toetsmateriaal en items die de deelnemers zelf ontwikkelen tijdens de sessie. We besteden ook uitgebreid aandacht aan de functionele toetsvisie en het aanbod van het CNaVT, het officiële, internationale examen Nederlands als Vreemde Taal. Onderzoek naar culturele identiteit (deel 2) Achtergrond Doelstelling Werkwijze Bruegel geldt nog steeds als een eigenzinnig genie in de kunst. Toch is hij in veel opzichten een opmerkelijk Vlaams schilder die slechts begrepen kan worden tegen de culturele achtergrond van zijn tijd en zijn omgeving. Het doel van deze lezing is vast te stellen in hoeverre Bruegel een Vlaams kunstenaar is en wat dit betekent. Dit doel kan alleen bereikt worden op basis van een zorgvuldige semiotische analyse van zijn werk, vrij van romantische of modernistische recuperaties. Na een geïllustreerde inleiding op zijn werk en op de verankering ervan in de humanistische rederijkerscultuur van zijn tijd, zal aangetoond worden hoe het werk van Bruegel begrepen kan worden en welke betekenissen ten grondslag liggen aan zijn beeldtaal. Het aansluitende begeleide bezoek aan het werk van Bruegel zal de analyse hopelijk kracht bijzetten. De hele workshop vindt plaats in de ruimtes van de tentoonstelling Bruegelland (www.bruegelland.be) in Lier. 14 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Vrijdag 7 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 13.38-13.55 14.30-15.30 15.45-17.00 17.30 Ontbijt Sien Joos: Toets je toets! Pauze Sien Joos: Toets je toets! Lunch in het hotel Groepsreis met de trein naar Lier Ludo Beheydt: De culturele identiteit van Bruegel. Een semiotische benadering Ludo Beheydt: Tentoonstellingsbezoek Bruegelland met analyse van schilderijen Stadswandeling en gezamenlijke avondmaaltijd in Lier. Terugreis met de trein naar Antwerpen Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 15

Dagje vrij Op zaterdag is iedereen vrij te doen waar hij zin in heeft. Er valt veel te zien en te beleven in Antwerpen, maar ook andere Vlaamse steden en zelfs de Belgische kust zijn heel goed bereikbaar vanuit Antwerpen. Aanraders zijn een bezoek aan één van de vele wereldbekende musea zoals het Museum Plantin-Moretus, het Rubenshuis of het Modemuseum MoMu. Een primeur is het nieuwe museum MAS (Museum aan de Stroom) in de oude haven aan het Willemdok. Bovendien is Antwerpen al eeuwen lang het wereldcentrum van de diamanthandel. In het diamantpaviljoen bij het MAS wordt het verhaal van de diamant verteld. Van elke tien ruwe diamanten die wereldwijd worden verhandeld, zijn er acht afkomstig uit Antwerpen. Tussendoor kan je een gezellig Antwerps Bolleke drinken in het café Het elfde gebod in de schaduw van de kathedraal en s avonds kan je genieten van een zonsondergang op het strand van Sint-Anneke aan de Schelde. Een half miljoen Antwerpenaren maken van de stad een bruisende stad met een heel eigen Vlaams karakter. 16 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Zaterdag 8 september 8.30-9.15 Ontbijt Dagje vrij Er zijn geen gezamenlijke maaltijden Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 17

Zeelanddag Tijdens de Zeelanddag maken we kennis met historische en actuele aspecten van de relatie die Nederland heeft met binnen- en buitengaats water en de oplossingen die er zijn bedacht voor de veelal eeuwenoude problemen. Vanuit Antwerpen is er een busreis naar Veere gepland waar een gids ons door dit gezellige Zeeuwse stadje rondleidt. In Veere leeft de geschiedenis in een prachtig natuurkader voort. Er is genoeg tijd voorzien om er even met zijn tweeën of drieën op uit te trekken. Na de middagpauze is er een rondvaart met de boot vanaf Burghsluis met een gids en uitleg over o.a. de Oosterschelde, de stormvloedkering en de mosselcultuur. Na de boottocht wordt er een bezoek gebracht aan het Watersnoodmuseum. Het museum geeft een beeld van wat er is gebeurd tijdens en na de watersnoodramp van 1953. Ook de museumlocatie is het zien waard: het is gevestigd in zogenaamde caissons die werden gebruikt voor het sluiten van de dijken. De Zeelanddag wordt afgerond met een bezoekje aan Zierikzee. Onder leiding van een bepaald niet alledaagse gids vindt daar een rondleiding plaats die wordt afgesloten met een etentje. Per bus zetten we daarna de reis voort naar het Hotel Casa 400 in Amsterdam. 18 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Zondag 9 september Nederland en het water 8.00-8.45 8.45 10.30-11.30 12.00-12.45 12.45-13.15 13.30-15.00 15.00-15.30 15.30-17.00 17.00-17.30 17.30-18.30 18.30 20.15-22.30 Ontbijt Vertrek per bus naar Zeeland (NL) Bezoek aan het oude stadje Veere met rondwandeling onder leiding van een gids Middagpauze Busrit van Veere naar Burghsluis Rondvaart met de boot Onrust over de Oosterschelde Busrit van Burghsluis naar Ouwerkerk Bezoek aan het Watersnoodmuseum Busrit van Ouwerkerk naar Zierikzee Rondwandeling door Zierikzee Etentje in Zierikzee Vertrek per bus naar Hotel Casa 400 te Amsterdam Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 19

Taalreflectie (deel 2) Ochtendprogramma Achtergrond Doelstelling Werkwijze Ewoud Sanders is taalhistoricus en journalist. Hij heeft zich o.m. gespecialiseerd in het internet als bron voor taalonderzoek. Het gaat in het gastcollege vooral om een praktische voordracht die als voorbeeld zou kunnen dienen voor een les aan studenten: een laagdrempelige les in slim zoeken en digitaal documenteren. Aan de hand van enkele zoektochten laat Ewoud Sanders zien hoe je internet kunt gebruiken als de rijkste bron die er ooit voor onderzoek naar Nederlandse woorden en uitdrukkingen heeft bestaan. Hij maakt daarbij niet alleen gebruik van het vrije web, maar ook van allerlei nuttige databases, die weer een heel andere zoektechniek vergen. Middagprogramma Achtergrond Doelstelling Werkwijze Om een aantal redenen is het belangrijk om aandacht te besteden aan de uitspraak: je kunt het niet uit een boek leren, en het heeft grote invloed op de begrijpelijkheid van de spreker. Maar ook voor het verstaan van het Nederlands zijn met name de prosodische aspecten van belang. Voor de leerder zijn deze aspecten vaak onbekend, in de eigen taal leert men dit als heel jong kind, nog voor de woordenschat. Daarnaast heeft het Nederlands nog specifieke punten van aandacht, bij voorbeeld de klinkers, die ook nog eens veel spellingsproblemen geven. Ook de assimilatie in het Nederlands behoeft aandacht. Margreet Verboog zal in haar workshop de deelnemers praktische handvatten aanreiken om bij hun studenten de verstaanbaarheid te verhogen. Daarbij ligt de focus op de bovengenoemde elementen, en hoe die zo effectief mogelijk duidelijk te maken. In een aantal oefeningen laat Margreet Verboog zien hoe je in de klas aan uitspraak kunt werken. Ook wordt er literatuur en materiaal voor het oefenen van de uitspraak aangeraden. 20 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Maandag 10 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-15.30 15.30 16.00-17.45 Ontbijt Tussenevaluatie Seminarium Bespreking van enkele aandachtspunten (culturele presentaties, reflectie op de lespraktijk, peer teaching) Pauze Ewoud Sanders: Internet als bron van onderzoek Lunch in het hotel Margreet Verboog: Verstaanbaar spreken, wat helpt? Pauze Godi Dijkman en Margreet Verboog: individueel taal- en uitspraakadvies Vrije avondmaaltijd Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 21

Didactiek: Interactief lesgeven met fictie en non-fictie Achtergrond Doelstelling Werkwijze De achterliggende visie in deze workshop van Annemie Decavele en Helga van Loo is de theorie van Gardner over de verschillende leerstijlen van elk individu. Die leert ons dat we als docent zo veel mogelijk aspecten van de studenten moeten proberen aan te spreken in de lessen. Door zo veel mogelijk te variëren, zowel op het gebied van lesmateriaal als op het vlak van werkvormen, kunnen de individuele leerstijlen van de studenten in de les worden geactiveerd. In de workshop wordt er in een eerste module een waaier aan voorbeelden uit de praktijk aangeboden die de theorie van Gardner ondersteunen. Daarbij komt tekstmateriaal voor het hoger onderwijs zoals fictie en non-fictie, en ook beeld- en geluidsmateriaal aan bod. In een tweede module worden de verworven inzichten toegepast op het boek De schilder en het meisje van Margriet de Moor. In een afsluitende sessie krijgen de deelnemers de opdracht om zelf een lesmodel met tekstmateriaal uit te werken en die vervolgens interactief met de collega s uit te testen. Daarvoor wordt een introductie in peer teaching gegeven. 22 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Dinsdag 11 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-15.30 15.30 16.00-17.45 Ontbijt Annemie Decavele en Helga van Loo: Interactief werken met tekst (fictie, non-fictie, beeld en audio) Pauze Vervolg workshop: Interactief werken met het boek De schilder en het meisje van Margriet de Moor Lunch in het hotel Introductie Peer teaching: Ontwerp en uitwerking van lesmodellen voor De schilder en het meisje Pauze Individuele voorbereiding lesmodellen in subgroepen Godi Dijkman en Margreet Verboog : Individueel taal- en uitspraakadvies 18.00 20.00 Gezamenlijke maaltijd in het hotel Spelavond (Scrabble, de Weerwolven van Wakkerdam, Pictionary, de Veilingmeesters van Amsterdam enz.) Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 23

Didactiek: Reflectie op de lespraktijk Tijdens de ochtend worden alle lesmodellen die in de workshop van Annemie Decavele en Helga van Loo werden ontwikkeld, in peer teaching gepresenteerd. Peer teaching is een soort rollenspel waarbij er een docent lesgeeft en de andere docenten de rol van de leerder overnemen. Deze methode is ideaal om zowel het perspectief van de docent als die van de leerder in te nemen. Het is een mooie kans om samen met collega s uit de neerlandistiek na te denken over verschillende lespraktijken in de literatuur- en tekstdidactiek. De presentaties vormen ook een basis voor reflectie over de transfermogelijkheden naar de eigen onderwijssetting in het buitenland. Didactiek: Reflectie op de lespraktijk Op het middagprogramma staat een begeleid bezoek aan het Rijksmuseum met focus op de meesterwerken van de 17e eeuw met o.a. de analyse van het schilderij Het Joodse bruidje van Rembrandt dat in het boek van Margriet de Moor een cruciale rol speelt. s Avonds is er een lezing met de auteur Margriet de Moor. 24 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Woensdag 12 september 8.00-8.45 8.45-10.15 10.15 10.45-12.15 12.30 14.00-16.00 17.00-18.30 18.30 20.00 Ontbijt Peer teaching: presentatie lesmodellen Pauze Peer teaching: vervolg Lunch in het hotel Bezoek aan het Rijksmuseum Margreet Verboog: Individueel uitspraakadvies Gezamenlijke maaltijd in het hotel Lezing met Margriet de Moor Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 25

Cultuurkunde: Nederland vandaag Vandaag staat Den Haag als het politieke en Rotterdam als het economische centrum van Nederland in het brandpunt. Voorafgaand aan het vertrek naar Rotterdam bezoeken we het kantoor van de Nederlandse Taalunie waar bekende secretariaatsmedewerkers klaarstaan voor een persoonlijk gesprek. Er wordt een broodjeslunch aangeboden. In Rotterdam laat architectuurhistoricus Suzanne Roelofs op een stadswandeling de spraakmakende architectonische hoogtepunten van het moderne Rotterdam zien. In het Museum Boijmans Van Beuningen geeft ze een overzicht van de moderne Nederlandse kunst. Het museum heeft een prachtige en veelzijdige collectie met meer dan 125 000 kunstvoorwerpen. Het museum verwierf de collecties van particuliere verzamelaars. De twee bekendste zijn de jurist Jacob Otto Boijmans en de havenbaron D.G. van Beuningen. De groepsreis naar Den Haag en Rotterdam gebeurt per bus. Er is een gezamenlijke maaltijd in het hotel Casa 400 voorzien. 26 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Donderdag 13 september 7.30-8.00 8.15 9.30 10.30-12.30 12.45 13.30-15.30 15.30-17.00 17.00-18.15 19.30 Ontbijt Vertrek per bus naar Den Haag Ochtendwandeling Ontvangst bij het Algemeen Secretariaat van de Nederlandse Taalunie met aansluitend een broodjeslunch Vertrek naar Rotterdam Bezoek aan het Museum Boijmans Van Beuningen Rondleiding Meesterwerken uit de schilderkunst van de 19e en 20e eeuw met Suzanne Roelofs; daarna vrij bezoek Themawandeling Spraakmakende moderne archictectuur onder leiding van architectuurhistoricus Suzanne Roelofs Vertrek naar Amsterdam met de bus Avondmaaltijd in het hotel Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 27

Didactiek: Buitenschoolse projecten Achtergrond Doelstelling Werkwijze De workshop in het fotografiemuseum Foam biedt de mogelijkheid een kijkje achter de schermen van de educatieafdeling te werpen. Foam biedt programma s aan voor alle mogelijke doelgroepen uit het primair, speciaal, voortgezet en ook hoger onderwijs. Bovendien werkt Foam mee aan het buitenschoolse programma Stad en Taal, Nederlands voor buitenlanders. In de workshop gaat het om de didactische mogelijkheden van fotografie en ook de nieuwe media in de eigen lespraktijk. Het programma start met een introductie over het museum, de educatieprogramma s en de didactiek van de educatieafdeling. Daarbij wordt er afwisselend door de ogen van leerling/student en docent gekeken. Na het algemene informatieve gedeelte gaan de deelnemers aan de slag met de interpretatie van een zelfgekozen foto. Deze vormt het uitgangspunt voor een bijzonder grappig, ontroerend of eigenzinnig verhaal dat met een ipod wordt opgenomen. De museumdocent helpt bij de opname van een podcast en geeft tips hoe je de methode in de eigen lespraktijk kan inzetten. Aan het eind van de sessie worden de resultaten in plenum gepresenteerd en nabesproken. Elke deelnemer krijgt een cd met alle workshopresultaten. 28 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Vrijdag 14 september 8.00-8.45 8.45-10.00 10.00-12.30 12.30 15.00-16.30 16.30 17.30-19.00 19.00 Ontbijt Korte bespreking en vertrek naar het fotografiemuseum Foam aan de Keizersgracht Kijken naar fotografie en het gebruik van foto s in de eigen lespraktijk onder leiding van een museumdocent Vrije lunch in de stad Voorbereiding van de culturele presentaties Pauze Evaluatie van het seminariumprogramma. Uitreiking van de CERTIFICATEN VAN DEELNAME en sluiting van het seminarium door Marc le Clercq Feestelijke afscheidsmaaltijd in het hotel (aangeboden door de Nederlandse Taalunie) met culturele presentaties van de deelnemers Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 29

30 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Programma Zaterdag 15 september 8.00-8.45 9.00 Ontbijt Afscheid en vertrek van de deelnemers Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 31

Individueel taal- en uitspraakadvies De deelnemers aan het seminarium hebben verschillende linguïstische en educatieve achtergronden. Om tegemoet te komen aan taal- en uitspraakkarakteristieken die daarmee samenhangen, is er aan het seminarium een optionele individuele component toegevoegd. Wie de moeite neemt tevoren een tekst te vervaardigen, kan deze laten beoordelen door een aan het seminarium verbonden specialist tijdens een individueel gesprek. Kenmerken van de eigen uitspraak kunnen eveneens worden besproken met een specialist die uitspraakadvies geeft. Godi Dijkman: individueel taaladvies De deelnemers aan het seminarium kunnen gebruikmaken van het taaladvies. Aan de hand van een door hen geschreven tekst wordt ingegaan op eventuele onjuistheden, structuur, stijl en woordkeus. De opdracht voor deze tekst wordt verstuurd met de roman De schilder en het meisje van Margriet de Moor die tijdens het seminarium ook een lezing zal geven. Ook kunnen de deelnemers tevoren op het aanvullende informatieformulier een (bijvoorbeeld grammaticaal of lexicaal) onderwerp aangeven waarover ze nadere informatie willen krijgen. In een individueel gesprek van ongeveer twintig minuten wordt de tekst besproken. Margreet Verboog: individueel uitspraakadvies Op basis van geluidsopnames worden tijdens individuele gesprekken de sterke en zwakke kanten van ieders uitspraak besproken. Daarop volgen adviezen voor verbetering. 32 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Sprekers op het seminarium Ludo Beheydt doceert Nederlandse taalkunde en Nederlandse cultuur aan de Université Catholique van Louvain-la-Neuve. Hij is redacteur van het tijdschrift Neerlandia en heeft veel gepubliceerd over taalverwerving en over culturele identiteit in kunst en taal. Zijn major opus is Eén en toch apart. Kunst en cultuur van de Nederlanden. Annemie Decavele is docent bij het Instituut voor Levende Talen (ILT) aan de Katholieke Universiteit Leuven en geeft workshops voor de Scholingswinkel in binnen- en buitenland (www.scholingswinkel. be). Daarnaast volgde ze nog bijkomende opleidingen antropologie en theater en werkte ze mee aan Als ik jou?, een publicatie over poëzie in de taalklas. Annelies de Jonghe doceert Nederlands en Duits in het hoger onderwijs. Momenteel werkt ze aan de Albert-Ludwigs- Universität Freiburg in Duitsland en voor het Goethe-Institut. Haar specialismen in de vreemdetalendidactiek zijn blended-learning en nascholingsprogramma s over didactiek in het algemeen en cultuurkunde. Ze is auteur bij de uitgeverij Langenscheidt in München. Ingrid Degraeve studeerde vertaalkunde Frans en Duits en behaalde een postacademisch diploma in de vergelijkende literatuurwetenschap. In 1999 zette ze in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië, een docentschap Nederlands aan de Ilia Chavchavadze State University op. Sinds 2003 verschijnen haar vertalingen van Georgische literatuur bij Vlaamse en Nederlandse uitgeverijen. Sinds 2008 werkt ze als projectleider bij het Taaluniecentrum NVT in Brussel. Godi Dijkman is een gecertificeerd docent NT2 die geruime tijd in het buitenland heeft gestudeerd en gewerkt. Na zijn studie vertaler Engels/Italiaans in Antwerpen heeft hij onder meer gewerkt als docent Engels (VSO) en in Jakarta heeft hij drie zomers deelgenomen aan de zomercursus als docent NVT aan het Erasmus Taalcentrum. Sinds 1995 is hij freelance docent NT2 en werkt thans aan het ROC van Amsterdam. Hij specialiseert zich in Nederlands op ERK-niveaus B1-C1 waarbij het geven van schrijfvaardigheid hem het meest inspireert. Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 33

Sien Joos studeerde Germaanse Taal- en Letterkunde (Nederlands- Duits) aan de Katholieke Universiteit Leuven. Ze werkt als wetenschappelijk medewerker aan het Centrum voor Taal en Onderwijs aan de K.U.Leuven, waar ze meewerkt aan het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal (CNaVT). Marie-Paule Quix is in Brussel geboren, opgegroeid in de Brusselse rand, maar in 1985 naar Brussel verhuisd. Een bewuste keuze. Ze was 25 jaar lang docente Duits in het hoger onderwijs (universiteit en vertalers/tolken). Als politicus was ze 5 jaar lid van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement. Nadien was ze ruim 2 jaar werkzaam op het kabinet van de Vlaamse minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel. Nu is ze medecoördinator van de vzw Voorrangsbeleid Brussel, die Brusselse Nederlandstalige basisscholen ondersteunt op het vlak van taalvaardigheidsonderwijs, efficiënt omgaan met diversiteit en differentiatie, samenwerken met ouders en samenwerken met andere onderwijspartners. Suzanne Roelofs (www.suzanneroelofs.com) studeerde kunst- en architectuurgeschiedenis. Sinds enkele jaren werkt ze als freelance architectuurhistoricus en geeft ze rondleidingen, lezingen en cursussen. Ewoud Sanders is taalhistoricus en journalist. Hij heeft wekelijks een taalcolumn in NRC Handelsblad, WoordHoek geheten. Daarnaast is hij vaste medewerker van onder meer het tijdschrift Onze Taal. Sanders heeft verschillende taalboeken op zijn naam staan, waaronder Jemig de pemig! De invloed van Van Kooten en De Bie op het Nederlands; het Eponiemenwoordenboek en het Geoniemenwoordenboek. Voor een uitgebreider overzicht, zie www.ewoudsanders.nl/boeken.html (waar veel van zijn boeken gratis te downloaden zijn). Peter Schoenaerts studeerde Taal- en Letterkunde (Nederlands en Engels) aan de K.U.Leuven, en volgde een drama-opleiding in New York. Hij was jarenlang docent NT2 aan het Instituut voor Levende Talen in Leuven en werkte als docent NVT in New York en Jakarta. Met theatergroep Fast Forward maakt Peter toneel voor anderstaligen. Sinds 2009 werkt hij als projectleider bij het Taaluniecentrum NVT in Brussel. 34 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Valentijn Thijs studeerde Archeologie en Kunstwetenschappen. Hij is educatief medewerker aan het Muziekinstrumentenmuseum te Brussel en docent aan het CVO Elishout te Anderlecht. Als free-lance medewerker is hij verbonden aan Bozar en de KMSKB te Brussel en verdiepte zich als gids in de ontwikkeling van de geschiedenis van Brussel, zowel op urbanistisch als architecturaal vlak. Momenteel bereidt hij een doctoraalstudie voor bij Prof.dr. J.Swinnen over beeldvorming in de hedendaagse kunst. Helga Van Loo is docente NT2 aan het Instituut voor Levende Talen van de Katholieke Universiteit Leuven en geeft workshops voor de Scholingswinkel in binnen- en buitenland (www.scholingswinkel. be). Daarnaast publiceert ze lesmateriaal voor Nederlands voor anderstaligen waaronder het handboek Van theorie naar praktijk. Margreet Verboog heeft als specialist communicatieve vaardigheden veel ervaring met de didactiek van spreekvaardigheid en verstaanbaarheid. Naast haar werk als trainer/docentopleider is ze ook actief in de beroepsvereniging van docenten Nederlands als tweede taal (BVNT2.org) en publiceerde ze op haar vakgebied. Zie de website www.margreetverboog-verstaanbaarspreken.nl Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 35

e-mailadressen sprekers Ludo Beheydt Annemie Decavele Ingrid Degraeve Annelies de Jonghe Godefridus Dijkman Sien Joos Marie-Paule Quix Suzanne Roelofs Ewoud Sanders Peter Schoenaerts Valentijn Thijs Helga Van Loo Margreet Verboog ludovic.beheydt@uclouvain.be Annemie.Decavele@ilt.kuleuven.be idegraeve@taaluniecentrum-nvt.org annelies.de.jonghe@sli.uni-freiburg.de g.dijkman@mac.com sien.joos@arts.kuleuven.be mpq@skynet.be info@suzanneroelofs.com post@ewoudsanders.nl pschoenaerts@taaluniecentrum-nvt.org valentin.thijs@skynet.be helga.vanloo@ilt.kuleuven.ac.be mverboog@xs4all.nl 36 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Margriet de Moor Margriet de Moor (Margaretha Antonette Neefjes) werd op 21 november 1941 geboren in Noordwijk. Aanvankelijk studeerde ze piano aan het conservatorium in Den Haag, maar na twee jaar stapte ze over op zang, met een uitgesproken voorliefde voor het twintigste-eeuwse repertoire. Ze specialiseerde zich in muziek van avant-gardecomponisten als Schönberg en zijn leerlingen Webern en Berg, en van Franse componisten als Satie en Debussy. Vanaf 1968 trad ze regelmatig op als zangeres. Aan het Haagse conservatorium kwam De Moor in aanraking met de literatuur. Uit haar literaire voorkeuren spreekt diezelfde aandacht voor vorm: Borges, Ionesco, Beckett. Gerard Reve beschouwt ze als haar favoriete Nederlandse auteur, vooral om zijn stilistisch vermogen. Eind jaren zeventig studeerde ze enige tijd kunstgeschiedenis en archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Ook deze studie was belangrijk voor haar literaire carrière: in interviews heeft Margriet de Moor bij herhaling verklaard dat ze tijdens deze studie goed en helder schrijven heeft geleerd, met vermijden van lege woorden en jargon. Na een mislukte poging tot het schrijven van een roman resulteerde dit in 1988 in de verhalenbundel Op de rug gezien, die prompt genomineerd werd voor de AKO Literatuurprijs 1989 en bekroond werd met het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut. Ook haar volgende boeken vielen in de prijzen: voor de verhalenbundel Dubbelportret (1989) kreeg ze de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, voor de roman Eerst grijs dan wit dan blauw (1991) de AKO Literatuurprijs 1992. Daarna verschenen nog De virtuoos (1993), Ik droom dus (1995), Hertog van Egypte (1996) en Zee- Binnen (1999). Bron: http://www.boekentaal.info/id92.htm (1.04.2012) Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 37

Korte bibliografie Op de rug gezien (1988, verhalen) Dubbelportret (1989, verhalen) Eerst grijs dan wit dan blauw (1991, roman) De virtuoos (1993, roman) Ik droom dus (1995, verhalen) Hertog van Egypte (1996, roman) Zee-Binnen (1999, roman) Verzamelde verhalen (2000, verhalen) Kreutzersonate (2001) De verdronkene (2005, roman) De kegelwerper (2006, roman) Een hond zijn blinde baas (essays, 2007) De schilder en het meisje (roman, 2010) 38 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur

Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur 39

40 Seminarium Nederlands als vreemde taal didactiek, taal en cultuur