Groeiseizoen weer achter de rug Investeren in nieuwe concepten. Landbouw bijlage Dinsdag 18 september 2012

Groeiseizoen weer achter de rug Investeren in nieuwe concepten Landbouw bijlage Dinsdag 18 september 2012

Jos Knoef uit Geesteren Jan Hermanussen uit Beers Dat is waar Jan en Jos voor staan. Niet voor niets bereiken zij topprestaties met hun melkvee. Wij zijn er trots op dat we met goede innovatieve producten, gedreven medewerkers en dealers, specialistische kennis en maximale efficiency hieraan onze bijdrage leveren. Met als resultaat maximaal rendement op het boerenerf. En dat is onze ambitie! www.boerenmetambitie.eu Boeren met ambitie

Landbouw 18 september 2012 3 06. Koeientuin De wei in de stal 11. Voer Meer gras, minder kwaliteit 13. LekkereTrek Eerlijke snacks 16. Oogsten Prima akkerbouwjaar 21. Coöperaties Samen één front 27. Mest Verwerking in eigen hand Koeientuin De stal ingericht als weide 6 Colofon Hoofdredactie Lútsen Kooistra Coördinatie Simon Talsma Eindredactie Chris Hattuma Randy Leidelmeijer Vormgeving en beeldredactie Jan Willem van der Meulen LekkereTrek Eerlijk regionaal 13 Coöperaties Samen sterk 21 Coöperaties hebben veel kapitaal en een goed product. Juist deze combinatie maakt dat deze bedrijfsvorm een duurzaam alternatief is. Prima oogstjaar, maar geen recordopbrengsten Voor de boeren was 2012 tot nu toe een goed jaar. Goede temperaturen, op tijd een bui en tussendoor gelegenheid om de gewassen binnen te halen. Akkerbouwers hebben het graan binnen, de oogst van aardappelen is bijna afgerond en de eerste bieten zijn gerooid. Melkveehouders hebben voldoende gras kunnen inkuilen. Pootaardappeltelers op het Bildt hebben echter een tegenslag moeten incasseren. Door extreme regenbuien zijn delen van percelen overstroomd met water vanuit de sloot met het risico op verspreiding van de ziekte bruinrot. Deze delen mogen niet worden gerooid en brengen dus niets op. Recordopbrengsten zijn er dit jaar niet te verwachten. Maar door de goede groeiomstandigheden liggen de gemiddeldes toch op of boven de niveaus van de afgelopen jaren. Daarbij zijn de verwachtingen voor de opbrengstprijzen dit jaar hoog. Door extreme weersomstandigheden in de Verenigde Staten, Oost-Europa en Rusland is er veel minder graan en maïs geoogst dan in de afgelopen jaren. Andere voedingsgrondstoffen worden daardoor ook duurder en daardoor ontvangen akkerbouwers in Nederland meer voor hun product. Voor de melkveehouders heeft dit een keerzijde bij de aankoop van krachtvoer. De opbrengstprijzen van melk zijn redelijk maar het duurdere krachtvoer drukt het rendement. Voordeel is dat ze ruim voldoende gras in de kuil hebben. Mede daardoor wordt er dit jaar ook meer gras gedroogd tot grasbrok. Hierdoor hoeven de melkveehouders minder krachtvoer te gebruiken. Al met al is het voor de meeste boeren, in financieel opzicht, een redelijk tot goed jaar geweest. En dat is terug te zien in de investeringen. Akkerbouwers hebben ruimte om materiaal te vervangen en melkveehouders investeren in nieuwe stallen en mestverwerking. De maatschap Tamminga-Edens in Leeuwarden wil investeren in een nieuwe stal, de Koeientuin, waarbij de koeien zich moeten voelen alsof ze buiten zijn. Het welzijn van de koeien prevaleert en in de stal wordt al rekening gehouden met komende mestwetgeving en een forse reductie van de uitstoot van ammoniak. Dit wordt onder meer gerealiseerd door gras te beluchten (en daarmee te bemesten) met de gassen die vrijkomen vanuit de mest. Leveranciers van apparatuur voor de verwerking van mest springen ook in op de komende wetgeving. Het Heerenveense handelsbedrijf VT Products ontwikkelt een mestscheider, -pasteuriseerder en -composteerder in één. Dat moet van mest als kostenpost een inkomstenbron maken.

Uw DAK is ons VAK De vakman voor nieuwbouw, vernieuwen en onderhoud van RIETEN DAKEN Tevens isoleren van daken vernieuwen van dakpannen leggen van asbestvrije golfplaten Door onze 80-jarige ervaring kunnen wij u over DAKCONSTRUCTIE, ISOLATIE en BRANDBEVEILIGING van advies dienen. Bel vrijblijvend voor advies en offertes: P. T. Roosma Franeker Tel. 0517-392268 P. Roosma Makkum Tel. 0515-233021 S. Roosma Oudemirdum Tel. 0514-571996 E-mail: info@roosma.nl; www.roosma.nl Fax 0515-232317 Door onze jarenlange ervaring op het gebied van agrarisch onroerend goed kunnen wij u van dienst zijn bij: JARENLANGE ERVARING IN AANLEG EN ONDERHOUD VOOR BEDRIJVEN EN PARTICULIEREN VRAAG PRIJSOPGAVE VOOR UW ERF, WEG OF TERREIN AANLEG VAN BUITENMANEGES UW ADRES VOOR VULZAND, MANNEGEZAND Aan- en verkoop van landbouwbedrijven Aan- en verkoop van productierechten Advisering en begeleiding bij onteigening Taxaties t.b.v. overdracht, successie, financiering e.d. Emigratiebegeleiding van agrarische ondernemers naar buitenland Maak vrijblijvend eens een afspraak. TUINGROND, GRIND EN RODE MIJNSTEEN www.deruiterzandengrind.nl Overijselsestraatweg 18-9008 TS Reduzum Tel.: 0566-602340 - mobiel 06-53433933 Fax: 0566-602630 Burg. Wuiteweg 58, 9203 KM Drachten Postbus 609, 9200 AP Drachten Telefoon 0512 530422, fax 0512 526004 Oliehandel POSTMA Wij leveren Q8 olieproducten binnen 24 uur; o.a.: - diesel- en gasolie - benzine - petroleum - smeerolie - smeervetten Postma Oliehandel Tytsjerk 24-uurs TANKSERVICE oliehandel garagebedrijf carwash SUDEREIN 44-9255 LC TYTSJERK - TEL. 0511-431256 FAX 431320 WWW.OLIEHANDELPOSTMA.NL unigar

De nieuwe RAPIDE Dé trendsetter op het gebied van voeren, oprapen, silage transport, maar ook van doordachte eenvoud Vraag naar de slimme vernieuwingen van de Schuitemaker Rapide 058-255 15 65 info@meinderts.nl www.meinderts.nl Doneer op: Helpt u een boerengezin aan een onafhankelijke toekomst? Giro 4663 Mest levert u geld op!!! Elektronische aansturing, naar wens af te stellen Betrouwbaar proces Stand alone proces Bezoek ons op de Agrarische Schouw stand 401 Wurde jo útmolken troch de belestingtsjinst? Belje mei ús hoe t it oars kin! Eenvoudig af te stellen Stabiele operatie Telefoon: +31 (0)6 5151 1912 Email: info@vtproducts.nl Website: www.vtproducts.nl Deskundig, betrouwbaar en betrokken jaarrekeningen scale adviezen loonadministratie belastingaangiften bedrijfseconomische adviezen bedrijfsoverdrachten samenwerkingsvormen subsidies Wismastate 9 Postbus 52 8900 AB Leeuwarden T (0888) 18 18 18 F (0888) 18 18 00 E info@deelstrajansen.nl www.deelstrajansen.nl

6 Landbouw 18 september 2012 Koeientuin De wei ín de stal Boeren vanuit de koe, niet vanuit de boer. Dat is het idee achter de koeientuin die Anke Edens en vader Symen Tamminga voor ogen hebben aan de rand van Leeuwarden. Geen nieuwe ligboxstal, maar een stal met bomen, en een grote vloer die aanvoelt als grasland en tevens de ammoniakemissie terugdringt. Door Peter Halbersma. De situatie op de melkveehouderij moet niet voor ons het gemakkelijkst zijn, maar voor de koeien. De ligboxstal is juist ingericht voor de boer. Zo kan hij het efficiëntst werken. Bij de koeientuin denk je vanuit het welzijn voor de koe, zegt Anke Edens (28).,,Ik heb eigenlijk gewoon gezegd dat ik wel wílde thuiskomen, maar dat er dan geen beton en ijzer meer zou worden gebruikt in de nieuwe stal. Edens is de dochter van melkveehouder Tamminga die in de Leeuwarder wijk Westeinde, tegen de vliegbasis aan, zo n 250 koeien en bijhorend jongvee houdt. Edens stapte onlangs in de maatschap en wil op termijn haar vader volledig opvolgen. In de visie die ze op het boeren heeft, staat dierenwelzijn voorop.,,als een koe opstaat, zwenkt hij van voren naar achteren. Voor die beweging is in de ligboxstal geen ruimte; ze zal altijd het ijzerwerk raken. Daarnaast hebben koeien last Ik wist al vroeg dat ik het allemaal anders wilde, en weet nu ook hoe van hun poten door de vloer. Ik wist al vroeg dat ik het allemaal anders wilde, en weet nu ook hoe. Een afstudeeropdracht op hogeschool Van Hall-Larenstein naar de behoeften en eisen van lacterende melkkoeien hielp de boerendochter op het nu ingezette spoor. Symen Tamminga (56) was na een trip naar Australië ook overtuigd van het pleit van zijn dochter voor groen in de stal.,,daar heeft hij duizenden koeien gezien waarvan er niet één kreupel was. Op het overzeese continent hebben ze echter de ruimte voor weidegang, op de zware klei in Leeuwarden minder. Daarom moest de wei ín de stal worden gehaald. Om voor twee gezinnen en medewerkers inkomen te genereren, zal het aantal koeien bijna verdubbelen naar tussen de 450 en 500. Die moeten allemaal onderdak. Dat betekent een stal van 130 bij 75 meter.,,de koeien hebben nu zo n vijf vierkante meter, straks gaan we richting de twintig per koe. Ruimte is heel belangrijk. Weidevloer In de koeientuin bepaalt de koe zelf waar ze ligt of staat. De vloer maakt dat mogelijk. Die voelt zacht aan als gras en voorkomt zo klauwproblemen. De vloer is ook weer stroef genoeg zodat de koe niet uitglijdt. En een grote vloer over het hele oppervlak is mogelijk omdat het de vloeibare en vaste mest scheidt: de urine gaat erdoor, de stront blijft liggen. Een mestrobot, die zelfstandig tussen de koeien doorrijdt, borstelt de vaste mest op. De scheiding van vloeibare en vaste mest moet de ammoniakemissie terugdringen. Het voorlopig tot weidevloer gedoopte concept, is nog in ontwikkeling. Later dit jaar rolt het waarschijnlijk van de band. Er is ook een innovatie in ontwikkeling waarbij de mestlucht onder de vloer wordt weggepompt en in een afscheidingswand in de stal wordt geperst. Daar kan De weidevloer scheidt de vloeibare en vaste mest gras groeien op de stikstoflucht en vervolgens vreten de koeien het groen weer op. Innovatieorganisatie voor de melkveehou-

Landbouw 18 september 2012 7 i Bij de landelijke ontwikkeling van de koeientuin is ook het openstellen voor publiek een factor. Het ideaal is dat omwonenden en dagjesmensen vanaf een balkon kunnen kijken naar de koeien. Dat geeft ze inzicht in de handelingen op de boerderij. En moet tevens goed zijn voor het imago van de melkveehouderij. Symen Tamminga en Anke Edens op de melkveehouderij in Leeuwarden. Foto: Frans Andringa Links: impressies van de nieuwe koeientuin. Impressies: Anke Edens derij Courage ondersteunt de ontwikkelingen. In de Leeuwarder koeientuin zal geen stro worden gebruikt. De verzamelde urine wordt in Leeuwarden met een injecteur in het land gebracht, wat wettelijk verplicht is.,,we zijn er nog niet uit wat we met de opgevangen vaste mest doen. Misschien komt dat in de vergister die we al hebben, anders rijden we het mogelijk gewoon over het land uit, zegt Edens. Veel hangt daarbij ook af van wetgeving rond de verwerking van mest, die tot stand komt in een nieuw kabinet. In samenwerking met de Fûgelwacht werd al gekeken naar weidevogels. Zo werd dit jaar het maaien van een deel van het gras nog uitgesteld om broedende weidevogels hun rust te gunnen. Een echte tuin Voor het concept van de koeienstal is in Drenthe inmiddels een proefopstelling gebouwd. Daar wordt vooral de plantengroei in de stal getest. Bomen zijn een belangrijk onderdeel om het gevoel van buiten naar binnen te krijgen. De afscheidingswanden waarop gras groeit, zijn daarbij ook een mooie natuurlijke optie. Er wordt op het moment een studie naar de totale kosten van de koeientuin gedaan. De insteek is dat het stalconcept niet veel duurder wordt dan een gangbare stal. Het scheelt daarbij dat de constructie aan de bovenkant deels open is. Ook is er geen mestkelder nodig, en beton en ijzerwerk ontbreken in de stal. De kosten voor de weidevloer zullen boven die van de traditionele betonnen ondergrond liggen. Dat moet niet uit de hand lopen.,,het moet wel betaalbaar blijven, zegt Edens.,,Maar we gaan ervoor. We moeten de bank overtuigen en we proberen subsidie voor een duurzame stal te krijgen. Als een goede tweede optie denkt Edens aan een compoststal. Net mensen De stal moet verderop op het erf verrijzen. Eromheen komen rijen bomen om de stal te laten opgaan in het landschap en als natuurlijke ventilatie. Van de hoge bomen wordt namelijk de onderste zes meter kaal gehouden en zo heeft de wind de mogelijkheid om de stal natuurlijk te ventileren en koel te houden. In het huidige oude deel van de boerderij zal vader Tamminga met jongvee bezig gaan, Edens neemt de verantwoording voor de koeientuin. De koeientuin is in principe geen vervanging van de weidegang. Maar bij de Leeuwarder familie zal het daar wel op neerkomen. Voor echte weidegang is geen ruimte, en de ondergrond ongeschikt, zegt Edens.,,Onze grond bestaat vooral uit zware klei. Dat wordt altijd een grote modderboel als de koeien buiten zijn. Daarnaast houden koeien niet van regen en felle zon. Het zijn wat dat betreft net mensen. Het weer in Nederland laat volledige weidegang gewoon niet toe, dus staan de koeien het grootste deel van het jaar op stal. Dan kun je dát beter op orde hebben in plaats van te Koeien houden niet van regen en felle zon. Het zijn net mensen kiezen voor een simpele stal en weidegang. Of de koeien überhaupt nog wel naar buiten willen, moet zich uitwijzen.,,ze hebben dat buitengevoel al in de stal. De toegevoegde waarde van het naar buiten gaan, is dan misschien alleen nog voor het traditionele plaatje van koeien in het landschap. Melk Meer ruimte en een gevoel van overdekt buiten zijn, moet de gezondheid van de koe goed doen. Een gelukkig én gezond dier, zal langer leven en meer melk geven.,,de melkproductie hangt af van hoe de koe zich voelt: hoe ze is. Ze moet niet op haar tenen hoeven lopen om mee te kunnen doen. Als de algehele gezondheid verbetert, stijgt ook de melkproductie. En als een koe langer leeft, geeft ze langer melk. De manier van melken hebben de Leeuwarders nog niet vastgelegd. Mogelijkheid is in een robotcarrousel waarbij de koe zelf kan kiezen wanneer ze melk wil geven. Dat kan in plaats van de traditionele twee, ook drie keer zijn. Volgens Edens telt uiteindelijk dat de melkveehouder met plezier werkt en de dieren een fijn leven hebben. Of dat dan biologisch is of gangbaar, is ondergeschikt.,,we hopen dat meerdere boeren ons idee volgen. Met dierenwelzijn voorop. De moderne ligstal is wat dat betreft al een stuk beter. Maar persoonlijk vind ik dat je de koe nog steeds tot een manier van liggen dwingt. Dat past niet bij ons. De vergunningaanvraag voor de koeienstal is bijna rond. De ideeën werden op een recente informatiebijeenkomst ook goed ontvangen door de buurt. De wijk zal in principe minder meekrijgen van de boerenactiviteiten, omdat door de ligging van de stal in het midden van de boerengrond er minder vrachtwagens voor melk en voer door Westeinde rijden. Als het meezit, hoopt de familie rond de bouwvak volgend jaar te beginnen met nieuwbouw. Tamminga neemt deel in een landelijke werkgroep met daarin bedrijven en organisaties die werken aan ideeën voor de toekomstige huisvesting voor de koe. Nog zes Nederlandse melkveehouders willen een koeientuin. In Biddinghuizen worden al voorbereidingen getroffen voor een koeientuin met 280 koeien. Openheid De familie Tamminga wil de koeienstal openstellen voor publiek. Nu al staat de melkveehouderij bekend als de boer van Westeinde. Iedereen mag namelijk elke dag tussen acht en zes uur naar de koeien en schapen komen kijken. In het voorjaar komen dan ook traditioneel schoolklassen en peuters van de kinderopvang kijken naar de lammetjes.,,er zijn nog kinderen die denken dat de melk uit de koelkast of supermarkt komt. Het is dan mooi om te laten zien dat het hier gebeurt. Bovendien is het leuk om je bedrijf te laten zien en daarmee een positieve bijdrage te leveren aan het imago van de sector, zegt Edens. Mogelijk komt er bij de koeientuin zelfs een educatieruimte, en gelegenheid voor kinderfeestjes en vergaderingen.

DRONTEN Vrijdag 09 november 2012 Zaterdag 24 november 2012 Vrijdag 08 februari 2013 Zaterdag 09 maart 2013 Dinsdag 23 april 2013 Zaterdag 08 juni 2013 KOM NAAR ONZE OPEN DAGEN! ALMERE Zaterdag 17 november 2012 Vrijdag 01 februari 2013 Zaterdag 16 maart 2013 Donderdag 18 april 2013 Vrijdag 07 juni 2013 Kijk voor meer informatie over de open dagen op onze site (www.cahvilentum.nl) STUDIES 2013-2014 Agrotechniek & management* / Dier- en veehouderij* / Financiële dienstverlening agrarisch* Voeding & gezondheid* / Natuur, economie & leefomgeving** / Tuin- en akkerbouw* Bedrijfskunde & agribusiness* / International Food Business* / Toegepaste biologie** Dier & gezondheidszorg* / Agrarisch ondernemerschap* / Ad Agrarisch ondernemerschap* Hippische bedrijfskunde* * locatie Dronten ** locatie Almere Hoger onderwijs dat er toe doet Frieslands verleden De Friezen en hun geschiedenis in vijftig verhalen Friesche Musthave! Lezerssprijs: 15, 00 Simpel en snel bestellen kan ook via www.fd-extra.nl Frieslands Verleden is een bundel van vijftig verhalen, waarin gerenommeerde historici de Friezen en hun geschiedenis beschrijven. Niet alleen geven zij een overzicht van de Friese geschiedenis, ook passeren plekken van herinnering, het landschap, markante figuren en andere wetenswaardigheden de revue. Uit de verhalen rijst het beeld op van een gebied dat door de geschiedenis heen altijd de blijk naar buiten heeft gericht en dat duidelijk door de buitenwereld werd en wordt beïnvloed. Dit boek geeft een volledig beeld van de geschiedenis van Friesland en is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in dit stukje wereld of zich daarmee verbonden voelt. NBD Biblion over Frieslands Verleden: In een mooi gebonden uitgave zijn vijftig verhalen of vensters over de Friese geschiedenis bijeengebracht, geschreven door een aantal gerenommeerde historici, onder meer van de Fryske Akademy. In een vorm die doet denken aan een historische canon, worden allerlei historische aspecten chronologisch behandeld. Er wordt begonnen bij het ontstaan van het Friese landschap, de eerste boeren, terpen, Romeinen en vervolgens de middeleeuwen met onder meer de Germanen, koninkrijken aan de Noordzee, kerstening, dijkaanleg, kerken en kloosters. In de nieuwe tijd worden belicht onder meer Menno Simons, turfgraverij en landbouw, de Franeker universiteit en de Friese Nassau s, terwijl in de negentiende en twintigste eeuw onder andere worden behandeld de opkomst van de Fries-nationale cultuur, de landbouwcrisis van circa 1880, de Tweede Wereldoorlog, de naoorlogse industrialisatie en de relatie met de buitenwereld. De korte en meestal goed leesbare bijdragen, die eerdere verschenen in het Friesch Dagblad van juni 2007 tot mei 2008, worden verlucht met foto s, kaartjes, prenten enzovoort in kleur. Het boek besluit met een bibliografie en register. (NBD Biblion recensie, Dr. J. Kroes) Wij betalen uw verzendkosten! Ja, ik plaats een bestelling en machtig het Friesch Dagblad eenmalig het totale bedrag van mijn bestelling van mijn rekening af te schrijven. Naam:....... Straat:..................... Huisnr.:... Postcode:...... Plaats:............ E-mail:................. Telefoonnr.:... Datum:... Rekeningnr.:...... Naam rekeninghouder:.... Handtekening: Artikelnummer en titel Aantal Prijs p/st. Bedrag 1071 Frieslands verleden... x 15,00 =... Verzendkosten = 0,00 + Totaal =... * Elk spaarpunt van het Friesch Dagblad is 0,05 waard. Door spaarpunten mee te sturen, krijgt u korting op de verzend kosten. U kunt maximaal 50 spaarpunten inleveren ( 2,50). Stuur deze bon in een gefrankeerde envelop naar: Friesch Dagblad, t.a.v. Lezersservice, Postbus 412, 8901 BE Leeuwarden

Wij bieden in de Agrarische bouwsector Creatieve oplossingen Doordachte technieken Slagvaardige aanpak SPECIALIST IN DE AGRARISCHE SECTOR BEZOEK ONS OP DE AGRARISCHE SCHOUW STANDNR. 39 Onze bouwsystemen zijn toegespitst op uw product. Wij maken gebruik van eersteklas materialen die voldoen aan de huidige normen en nagenoeg onderhoudsvrij zijn. Dit is ons na al die jaren wel toevertrouwd! De Wissel 19 St. Annaparochie Tel 0518-409393 lont@lont.nl www.lont.nl 0515 420151 www.veenemaolie.nl Van Balen Boekhoudburo maakt het verschil Een goede boekhouder kost u geen geld, maar levert u geld op! Dat is de filosofie van Van Balen Boekhoudburo BV te Jellum. Een full-service boekhoudkantoor, met een grote ervaring op het gebied van bedrijfsadministratie en belastingwetgeving. Van Balen Boekhoudburo BV maakt het verschil omdat wij garant staan voor: Korte lijnen; Persoonlijke- en klantvriendelijke benadering; Steeds dezelfde contactpersoon; Kort telefonisch advies behoort tot onze service en kost daarom niets. Rapportbespreking behoort tot de standaard werkzaamheden en wordt niet extra in rekening gebracht. VAN BALEN Boekhoudburo Van Balen Boekhoudburo BV Hegedyk 16, 9026 BB Jellum Tel. +31(0)58 251 9296 info@vanbalenboekhoudburo.nl www.vanbalenboekhoudburo.nl Kortom uw belang = ons belang!

Soms is het flink schrikken als je ziet hoe de meter uitslaat Freek Jukema liet veiligheid stal doorlichten met elektrakeuring Voor dierwelzijn en de lange termijn Vlak voor de zomervakantie ontvingen ruim 4500 intensieve veehouders die klant zijn bij Interpolis of Avéro Achmea, een aanbod voor het uitvoeren van een elektrakeuring. Een actie die het risico op brand moet verlagen door nu de pijnpunten naar boven te halen. Tekst Meta Groot Antink Fotografie Anne van der Woude Freek Jukema (43) uit Sexbierum is één van de pluimveehouders die is benaderd. Hij hoefde er geen seconde over na te denken of hij überhaupt op het aanbod zou ingaan.,,we waren zelf al bezig met nieuwbouwplannen voor een stal erbij, inclusief de aanleg van een brandmeldingsysteem. Met deze keuring konden we al onze stallen weer up-to-date maken qua brandveiligheid. Met 70.000 kuikens in Sexbierum en nog eens 280.000 kuikens verspreid over twee locaties in Blije, leidt Jukema een groot bedrijf.,,dat houdt in dat het risico bij ons ook groot is. We hebben meer stallen, en als er brand uitbreekt, heb je zomaar 50.000 dode kuikens. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben. Jukema moet er niet aan denken dat één van de stallen zou afbranden. Niet om het vee, maar ook niet vanwege de maatschappelijke onrust die dat zou meebrengen en voor zijn eigen geweten. Hij is rationeel genoeg om te erkennen dat er altijd wat kan gebeuren:,,in een oude stal misschien wat eerder dan in een nieuwe. Aan de andere kant: een muis die ergens inkruipt kan zomaar ergens kortsluiting veroorzaken. De afscherming moet dus gewoon in orde zijn. Kort na de melding en het telefoontje met PinC Agro die de keuring volledig verzorgt, stonden de mannen van de installateur op het erf. In een halve dag waren ze klaar met alle metingen en binnen een week lag ook de rapportage bij Jukema op tafel. Bang voor ellenlange lijsten met verbeterpunten was Jukema niet, en dat bleek terecht:,,ik ging ervan uit dat we het redelijk veilig hadden. Een paar kleine puntjes laten we de komende tijd aanpakken. Als voorbeeld noemt Jukema het stopcontact in de stal dat al jaren niet meer gebruikt was.,,daar kan dus net zo goed de stroom af, dan weet je zeker dat er niks gebeurt. Daar hadden ze gelijk in. De pluimveehouder is blij dat hij alles nu weer bewijsbaar op orde heeft.,bij een milieu- inspecteur wil je als veehouder nog wel eens denken: moet dan nu? Of ze komen met dingen waar ik het nut absoluut niet van inzie. Dat is hier anders. Ook over de kosten is hij helder:,,een onderzoekje van 100 euro kan soms voor duizenden euro s besparen. De tandarts bezoek je ook preventief, terwijl je weet dat het even ongemakkelijk kan voelen. Ik weet niet eens wat het me precies gekost heeft, het bleef onder de duizend euro in elk geval. Misschien iets meer dan een gemiddelde pluimveehouder met een kleiner bedrijf, maar ja, bij ons is de schade ook groter als het mis gaat. Bovendien kijkt Jukema naar de lange termijn, waarbij de premies lager blijven als het aantal stalbranden wordt teruggedrongen.,,of er tien stallen in een jaar schade hebben of eentje, dat scheelt nogal wat voor de verzekeraar. Uiteindelijk werkt dat toch door in de premie. Belangrijker dan de kosten van de elektrakeuring is volgens Jukema het vertrouwen in een deskundige aanpak:,,brandpreventie doe je voor je eigen rust, voor het dierwelzijn en voor de lange termijn. Je wilt zeker weten dat je er alles aan hebt gedaan. Deze jongens wisten heel goed waar ze mee bezig waren. Die zijn hun stempel waardig, en dan maakt het me niet zoveel uit wat het gekost heeft. Voor tarieven en meer info: www.pincagro.com Sectormanager Veehouderij John de Hoon van Achmea hoopt dat veel pluimveehouders, kalvermesters en varkensboeren de elektrakeuring een vast onderdeel van hun bedrijfsplan zullen maken. De afgelopen jaren is de verzekeraar al bezig geweest met het ontwikkelen van de huidige elektrakeuring.,,in 30% van de schadegevallen is elektra direct aanwijsbaar als brandveroorzaker. Maar tel je daarbij de vermoedelijke elektrastoringen bij op, dan heb je het over de helft van alle stallenbranden. Daar wilden we als verzekeraar wat aan doen, wat dat betreft gaan wij volledig mee in de maatschappelijke tendens.,, Elke ondernemer weet dat hij op brandrisico s moet letten. Alleen, zeker in het geval van de intensieve veehouderij: er is zovéél waar de ondernemer op moet letten, stelt De Hoon. Om het gemakkelijker te maken niet leuker liet Achmea een systeem ontwikkelen waarbij functioneel alles wordt nagelopen, buiten de bestaande en duurdere NEN-keuring om.,,daardoor kan het op grote schaal en dus voor een lager tarief, terwijl je wel heel sectorspecifiek bezig bent. De Hoon hoopt dat uiteindelijk in 2014 elke aangeschreven veehouder volledig brandveilig is.,,achteraf discussie voeren over de schuldvraag is zonde van de tijd. We willen juist afspraken maken met de klant over het voorkomen van brand. Het moet de normale gang van zaken worden om zo n keuring eens in de vijf of drie jaar te laten doen. Dan heb je snel inzicht in de situatie en kun je vaak met beperkte maatregelen de puntjes op de i zetten. Want verlichting, stroom en schakelkasten staan niet op je onderhoudslijst, maar het slijt wel. Om te voorkomen dat veehouders drempelvrees vertonen, wijst De Hoon nog even extra op de opluchting achteraf.,,niemand weet op voorhand hoe de keuring uitpakt. Soms valt het mee, soms valt het tegen. Je kunt heel erg schrikken als je ziet hoe de infraroodmeter uitslaat op de warmte van een schakelkast als er iets niet goed zit. Dat merk je niet als je er langs loopt, maar achteraf komt het besef: dat had goed fout kunnen gaan. Achteraf blijken veehouders vaak opgelucht dat ze het hebben laten doen, aldus De Hoon:,, Zij zien het dan ook niet meer als een last, maar als een investering. Je verlaagt het risico op uitval en brand en dus forse schade. Een ongeluk kun je nooit uitsluiten. Maar het slaapt wel veel beter als je er alles aan hebt gedaan om het te voorkomen.

Landbouw 18 september 2012 11 i De grassenfamilie met de Latijnse naam Gramineae is een van de plantenfamilies met de meeste soorten op aarde. Er zijn er ongeveer achtduizend van, waaronder ook granen, maïs en rijst. Wintervoorraad Meer gras, minder inhoud Melkveehouders hebben in de afgelopen maanden een mooie wintervoorraad gras kunnen oogsten. Mede door de vochtige zomer zijn de voedingsgehaltes echter fors lager dan voorgaande jaren. Drogerijen profiteren. Door Simon Talsma. Dat de gehaltes aan eiwit en suiker in het gras lager zijn, merkt ook bedrijfsbegeleider en grasdeskundige Germ van der Meulen van veevoerderadviesbedrijf De Weidse Blik in Joure bij zijn bezoeken aan melkveehouderijbedrijven in Fryslân.,,Veestapels zien er schraler uit door de mindere kwaliteit van het gras. Vooral de hoge luchtvochtigheid is de grote boosdoener. Zonder te kijken naar de analyses van de kuilen, weet Van der Meulen al dat het voedingsgehalte in het kuilgras lager is.,,het is de afgelopen maanden al te zien aan de lagere ureumgehaltes in de geleverde melk. Het ureumgehalte is een maat voor de hoeveelheid stikstof en dus ook eiwit in het gras. Stikstof is een belangrijk element voor de vorming van eiwit. Het eiwitgehalte is voor de boer van groot belang voor de gezondheidsstatus van de koeien en de vorming van eiwit in de melk. Hoe hoger het eiwitgehalte in de melk, des te meer de fabriek ervoor betaalt. Mede door de vele regen spoelde de stikstof, die al in de grond zit en via (kunst)mest is toegediend, te diep weg en kon het gras het onvoldoende opnemen.,,de opname van stikstof door het gras is de afgelopen maand verbeterd, zegt Van der Meulen. Volgens de deskundige moet een boer steeds beter letten op zijn behoefte aan mineralen, stikstof, zwavel en andere elementen in het gras. Mede door de strengere mestwetgeving wordt er minder bemest, maar wordt er niet altijd goed gekeken of er voldoende van alle mineralen aanwezig zijn. Van der Meulen constateert dat er steeds vaker sprake is van tekorten aan bepaalde elementen.,,vandaar ook dat we meer werken met speciale kunstmestmengsels na analyse van bijvoorbeeld gras- en grondmonsters. Volgens hem produceren de grassen dit jaar minder vitamines en zit er ook minder mangaan en selenium in.,,vooral de laatste twee zijn belangrijk voor de gezondheid van de koe. Melkveehouders hebben in de afgelopen maanden ruim voldoende gras kunnen inkuilen. Naar verwachting kunnen de meeste boeren nog wel een snede binnenhalen. Foto: Frans Andringa Zwavel Ook zwaveltekorten spelen steeds vaker op. Volgens onderzoeksbureau BLGG AgroXpertus in Wageningen heeft 13 procent van de voorjaarskuilen een zwaveltekort. Dat blijkt uit een onderzoek in de eerste duizend graskuilen van dit jaar. Zwavel is net als stikstof van groot belang voor de ontwikkeling van het gewas en de vorming van eiwitten. Tekorten komen volgens BLGG vooral voor bij kuilen die tot en met juli zijn gemaakt. Geen enkele voorjaarskuil heeft een te hoog zwavelgehalte gehad. Om zwaveltekorten te voorkomen, moeten boeren alleen in het voorjaar maatregelen nemen. Bemesting in de tweede helft van de zomer kan makkelijker resulteren in een te hoog zwavelgehalte in het gras. De bodem geeft het mineraal in die periode namelijk makkelijker vrij. Te veel zwavel in het gras kan volgens BLGG leiden tot gezondheidsproblemen bij koeien, omdat de opname en benutting van andere belangrijke elementen als koper en selenium wordt beperkt. Voor boeren is het laten drogen van het gras een aantrekkelijk alternatief De lagere gehaltes aan en de verminderde beschikbaarheid van belangrijke mineralen in de grond, en de vochtige omstandigheden hebben volgens onderzoeken van BLGG bij de duizend voorjaarskuilen geresulteerd in minder eiwit en suiker. De waarde voor ruw eiwit die normaliter uitkomt tussen 160 en 175 kwam dit jaar voor de voorjaarskuilen uit op 146.,,Dat is heel laag, oordeelt Van der Meulen. Begin september ligt, mede door de bemesting en het warme weer, het eiwitgehalte in het gras iets boven voorgaande jaren. Ook de eenheid die de voederwaarde van gras aangeeft om melk te kunnen produceren (VEM, geïntroduceerd als Voeder Eenheden Melk) is dit jaar in de voorjaarskuilen fors lager. De VEM lag tussen 2008 en 2011 ruwweg tussen 920 en 950. Dit jaar is dat 890. Doordat de eerste snede gras door het natte voorjaar enkele weken later is binnengehaald, zijn de grasstengels meer verhout. Dat is positief voor de verwerking in de vier magen van een koe.,,ondanks de lagere gehaltes is het als voer wel gezond, bestempelt Van der Meulen de oogst van dit jaar. Om de koeien toch voldoende energie, eiwitten en mineralen te geven in de winter, adviseert de deskundige de koeien dagelijks een halve kilo tot een kilo meer krachtvoer te verstrekken.,,al zal dat, vrees ik, niet overal gebeuren. Bij de hoge voerprijzen van dit moment zullen boeren bezuinigen op de aankoop van voer. Veestapels worden schraler en de weerstand en vruchtbaarheid zullen omlaag gaan. De krachtvoerprijzen zijn in de afgelopen maanden sterk opgelopen door misoogsten van onder meer graan in belangrijke productiegebieden in Amerika, Oost-Europa en Azië. Wanneer de temperatuur de komende weken niet fors onderuit gaat en veel regenbuien uitblijven, kunnen bijna alle boeren nog wel een keer inkuilen.,,tot 1 september hebben ze bij voldoende mooi weer de kans gehad om de percelen nog te bemesten. Augustus was een mooie maand en het gras kan nog wel even doorgroeien. Nu is er al voldoende ruwvoer voor de winter en wanneer de dieren niet te snel op stal hoeven, is er ruimte voor wat extra s. Grasdrogerijen Ondanks de lagere gehaltes is er in deze zomer voldoende aan kilo s geoogst. Grasdrogerijen ondervinden dit ook.,,voor boeren is het laten drogen van het gras een aantrekkelijk alternatief. Op deze manier kunnen ze de extra hoeveelheid gebruiken als krachtvoer. Daarvan hoeven ze dan minder tegen hoge prijzen aan te kopen, zegt planner en bedrijfsleider Ineke Wiegersma. Veestapels zien er schraler uit doordat het gras minder inhoud heeft Bij Grasdrogerij Opeinde is er tot nu toe al 1500 ton meer verwerkt dan vorig jaar rond deze tijd.,,de verwachting is dat we boven de tienduizend ton uitkomen. De twee voorgaande jaren waren volgens haar mager met 8500 ton in 2011 en 7800 ton in 2010. Belangrijke criteria om te besluiten tot het drogen van het gras zijn volgens haar de melkprijzen, de kostprijs van graan en het weer. Bij lagere melkprijzen, goedkoop ander krachtvoer en mooi inkuilweer blijft het traditioneel rustiger bij de drogerij. Dit jaar hebben de boeren tot nu toe droger gras geleverd bij de drogerij dan voorgaande jaren. Traditioneel ligt het vochtpercentage rond de 74 of 75.,,Dit jaar is dat tot nu toe 71 procent, al moeten de nattere maanden nog wel komen. Volgens Wiegersma kan het aanleveren van droger gras de boeren veel geld besparen. Boven 80 procent vocht betaalt een boer 23 cent per kilo. Bij een percentage onder de 50 is dat al teruggelopen tot 18,5 cent per kilo.,,dat is toch een mooi bedrag als je bedenkt dat er bij een eerste snede drieduizend tot vijfduizend kilo gedroogd gras van een hectare komt. Nu blijft er ongeveer tweeduizend kilo over met best een hoge voederwaarde. Ook de collega-drogerij in Oosterwolde heeft het drukker dan vorig jaar al is een vergelijking nog niet te maken. Door een overname is de fabriek dit jaar pas sinds 1 juli in bedrijf.,,boeren laten het gras niet alleen drogen voor het eigen gebruik, zegt een woordvoerder.,,ook wordt er dit jaar meer grasbrok tegen mooie prijzen verkocht aan de handel.