WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S

Naar een risicogeoriënteerde aanpak Elke werkgever met ten minste één medewerker is wettelijk verplicht om de bhv te organiseren. De weten regelgeving op dit vlak schrijft voor dat de werkgever daarbij uit moet gaan van een risicobenadering, waarbij scenario s maatgevend zijn voor de inrichting van de bhv-organisatie. Mate van brandveiligheid Psychonomie Interventiekenmerken Bedrijfshulpverlening en brandweer Gebouwkenmerken Bouw- en installatietechniek Brandfysica Menskenmerken Brandkenmerken Omgevingskenmerken Deze risicobenadering blijkt bij veel werkgevers in de praktijk vragen op te roepen. Het gevolg: bhv-plannen die te weinig praktische waarde hebben voor de veiligheid, en onder- of overschatting van het rendement van de bhv. Vooral op het vlak van brandveiligheid valt er in dit opzicht nog veel winst te behalen. Kennisdocument Het Nederlands Instituut voor Bedrijfshulpverlening (NIBHV) wil daar verandering in brengen. Daarom hebben we het initiatief genomen voor de ontwikkeling van het kennisdocument Bewust omgaan met (brand)risico s: een kennisdocument voor de coördinator/hoofd bhv, gebaseerd op concrete onderzoeksrapporten en (wetenschappelijke) publicaties uit binnen- en buitenland. We hebben daarbij samengewerkt met de Brandweeracademie van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) in Arnhem. Handig hulpmiddel Het kennisdocument is in eerste instantie bedoeld als handboek en naslagwerk. Voor marktpartijen die moeten besluiten over de inrichting van hun bhv-organisatie in het kader van brandveiligheid, is het document een handig hulpmiddel; het geschetste kader, de denkwijze en de specifieke brandveiligheidsanalyse zorgen voor transparantie bij het vormgeven van de bhv. Het volledige kennisdocument: in onze webshop. In deze whitepaper schetsen we op hoofdlijnen onze risicogeoriënteerde aanpak. Meer weten? Bestel het volledige document voor 49,95 via de webshop van NIBHV. NIBHV WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S 2

Deel A: een kader voor de bhv-organisatie Deel A van het kennisdocument schetst het kader voor de bhv-organisatie voor brand en letselongevallen. Concreet gaat het daarbij om vier samenhangende thema s die een rol spelen bij de inrichting en instandhouding van een bhv-organisatie: een visie op de bhv; bouwstenen voor de bhv; uitgangspunten voor de bhv; de participatie van derden in de bhv. Visie op de bhv-organisatie De risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) brengt doorgaans vooral de dagelijkse arbeidsrisico s in beeld. De RI&E maakt alle risico s zichtbaar maar moet voor een passende bhvorganisatie voor gebouwen verder worden uitgewerkt aan de hand van specifieke branden letselongevalscenario s. Door vervolgens te analyseren welke doelen de bhv-organisatie dient en welke taken de bhv ers moeten uitvoeren bij de vastgestelde scenario s, krijgt de bhv-organisatie verder vorm. Bij het schetsen van de visie van NIBHV op de bhv-organisatie gaat het kennisdocument achtereenvolgens in op: de bhv als onderdeel van een groter geheel (hoe verhoudt de bhv-organisatie zich tot het gebouw, de gebruikers van het gebouw, en externe hulpverleningsdiensten als brandweer en ambulancedienst?); de beperkingen van de bhv bij brand; de positie van de bhv; de Specifieke BrandveiligheidsAnalyse bhv (de integrale analysemethode die uitgebreid wordt beschreven in deel B). Zes bouwstenen voor maatwerk De uitwerking van de bhv-organisatie voor brand en letselongevallen omvat zes onderling verbonden bouwstenen, als focuspunt voor maatwerk. Bouwsteen 1: inventarisatie van omstandigheden Hoe ziet het gebouw eruit? Waarvoor wordt het gebruikt? En: hoe wordt het gebruikt? Deze eerste bouwsteen omvat een omschrijving/ typering van het gebouw, in samenhang met het gebruik. Daarbij wordt ingegaan op de aspecten die van invloed zijn op mogelijke veiligheidsrisico s voor branden letselongevallen: fysieke aspecten (tastbare zaken die de veiligheid beïnvloeden, zoals gebouwkenmerken en (brand)beveiligingsinstallaties); organisatorische aspecten (zoals het type gebouw en de aard en omvang van de populatie); gedragsaspecten (het gedrag van de mensen in het gebouw). Bouwsteen 2: scenario s Scenario s zijn een middel om risico s te inventariseren en te beoordelen. Hoe ontwikkelt een ongeval zich? Wat is de omvang van het ongeval? En: wat zijn de gevolgen ervan, in welke gradaties? In samenhang met de doelstellingen van een bhv-organisatie (zie bouwsteen 3) bepalen scenario s de maat van de bhv-organisatie. Het kennisdocument gaat dieper in op scenario s voor twee typen incidenten waarbij de bhvorganisatie in actie komt, namelijk voor brand en letselongevallen. Bouwsteen 3: doelstellingen Heldere veiligheidsdoelstellingen zijn een voorwaarde voor de inrichting van een bhvorganisatie; ze bepalen immers het perspectief van waaruit het handelen primair plaatsvindt. Wat wil de bhv bereiken? Bij welk scenario? En: binnen welke tijd? Dit soort doelstellingen is cruciaal voor de opbouw en instandhouding van de bhv-organisatie. NIBHV WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S 3

Bouwsteen 4: taken Bij de vierde bouwsteen draait het om de specifieke taken die bhv ers uitvoeren: Brand is een dynamisch proces, waarbij het tijdig ingrijpen in de gebeurtenissen bepalend is voor de goede afloop. Typische bhv-taken zijn onder meer het voorkomen van brand, het ontdekken van en alarmeren bij brand, het blussen van brand, het ontruimen van een gebouw of bedreigd gebied en het ter plekke begeleiden van de brandweer. De taakstelling voor letselongevallen is eenduidig; het gaat om het verlenen van eerste hulp bij ongevallen. Concrete bhv-taken zijn onder meer het voorkomen en melden van letsel, het bieden van eerste hulp, en het verlenen van nazorg. Bouwsteen 5: procedures Voor een goed functionerende bhv-organisatie zijn heldere procedures onontbeerlijk; die bieden immers houvast bij het uitvoeren van de onder bouwsteen 4 geformuleerde taken. Het kennisdocument geeft korte beschrijvingen van procedures voor branden letselongevallen. Deze kunnen worden gebruikt als hulpmiddel bij het opstellen van maatwerkprocedures voor de bhv-organisatie in een specifiek gebouw. Voor de uitvoering van de taken is het niet noodzakelijk dat alle medewerkers allround zijn opgeleid tot bhv er; voor deeltaken kan worden volstaan met bhv ers die een deelopleiding/instructie hebben gehad, gericht op de specifieke deeltaak. Bouwsteen 6: middelen Om te komen tot samenhang tussen de verschillende bhv-bouwstenen zijn menskracht en veiligheidsmiddelen nodig. Met andere woorden: met wie en met wat worden de taken uitgevoerd? Daarnaast geldt dat de mensen die de taken moeten uitvoeren over voldoende kennis en vaardigheden moeten beschikken, en dat deze kennis en vaardigheden ook op peil blijven. Uitgangspunten voor de bhv Een belangrijk aspect voor de inrichting van een bhv-organisatie is dat er duidelijkheid bestaat over de (wettelijke en niet-wettelijke) taken. Ook moet er duidelijkheid zijn over het tijdsbestek waarbinnen deze taken redelijkerwijs veilig kunnen worden uitgevoerd. Uiteraard geldt altijd dat een zo snel mogelijke bhv-interventie voor brand en letselongevallen het beste is. Maar wat is zo snel mogelijk? Het kennisdocument beschrijft achtereenvolgens uitgangspunten voor brand en letselongevallen. 1. Brand is een dynamisch proces waarbij de elementen tijd, temperatuur en rook een belangrijke rol spelen. Bij de brandbeveiliging van gebouwen is het noodzakelijk rekening te houden met een vooraf bepaald brandverloop en dat vervolgens te vertalen naar brandbeveiligingsopties (voorzieningen en maatregelen). Op basis van wetenschappelijk onderzoek naar brandverloop geeft het kennisdocument meer inzicht in de uitgangspunten bij brand. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen gebouwsoorten en risico s. 2. Net als bij brand geldt ook voor letselongevallen: hoe sneller de bhv-organisatie ingrijpt, des te beter dat is voor het verloop van het letselongeval. Ook in dit geval geeft het kennisdocument uitgangspunten voor de maximale tijden voor te ondernemen acties. Bhv-participatie Deel A van het kennisdocument gaat ten slotte kort in op het onderwerp bhv-participatie. Daarbij gaat het om ingrijpen door niet-bhv ers die als eerste direct betrokken raken bij een incident. Dat ingrijpen kan bijvoorbeeld gaan om het geruststellen van een slachtoffer bij letselschade, het klaarleggen van een verbandtrommel of het blussen van een brandje. Voorlichting of instructie over de bhv en over veiligheidsvoorzieningen en -middelen kan duidelijkheid verschaffen over bhv-participatie en bevordert de veiligheidscultuur binnen een bedrijf. NIBHV WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S 4

Deel B: Specifieke BrandveiligheidsAnalyse voor bedrijfshulpverlening (SBA-bhv) Deel B van het kennisdocument gaat in op de zogenoemde Specifieke Brandveiligheids- Analyse bhv (SBA-bhv). Deze integrale analysemethode biedt inzicht in de (bouwkundige, installatietechnische en organisatorische) brandbeveiliging van een gebouw en in de mogelijkheden van interventie door de bhv-organisatie en brandweer. Het resultaat: een transparante werkwijze voor de opzet van een bhv-organisatie en de mogelijkheid tot optimale keuzes. Een SBA-bhv is gericht op de (vlucht)veiligheid van personen in alle gebouwsoorten die als risicovol zijn te kenmerken. Vijf stappen Een SBA-bhv bestaat uit vijf onlosmakelijk met elkaar verbonden stappen: inventarisatie, scenariobouw, bemensing, integrale analyse en verificatie. Indeling Specifieke BrandveiligheidsAnalyse-bhv Stap 1: Inventarisatie Stap 2: Scenario s voor brand: maat voor de bhv-organisatie Stap 3: Bemensing bhv-organisatie Stap 4: Integrale analyse en risicoacceptatie Stap 5: Verificatie van de SBA-bhv Stap 1: inventarisatie Deze eerste stap is bedoeld om inzicht te krijgen in de feitelijke omstandigheden. Het resultaat: een foto die kan worden gebruikt als referentiekader bij de opzet van de bhv-organisatie. De inventarisatie omvat in totaal vier onderdelen. 1. Bij het onderdeel gebouwfunctie(s) en risicodragers gaat het om een omschrijving/ typering op hoofdlijnen van de gebouwfunctie, in samenhang met het gebruik door mensen. Om wat voor soort gebouw gaat het? Welke groepen mensen maken er gebruik van? In hoeverre kunnen zij zelfstandig vluchten? Maar ook: wat is het te verwachten gedrag van personen ten opzichte van het normale patroon? Valt er bijvoorbeeld agressie of apathie te verwachten? 2. Bij brandbeveiligingsvoorzieningen draait het om een beschrijving van aanwezige voorzieningen (zoals vluchtroutes, scheidingsconstructies, brandslangen, brandmeld- en ontruimingsalarminstallaties, blusinstallaties en deurbeveiligingssystemen) en tekeningen (zoals situatietekeningen en plattegronden). 3. Hoe is het gesteld met de brandveiligheid? Bij het beantwoorden van die vraag vormt het Bouwbesluit (2012) het referentiekader; alle gebouwen moeten er minimaal aan voldoen. 4. De wisselwerking tussen het gebouw, de bhv-organisatie en de brandweer staat centraal tijdens de vierde inventarisatiestap. Doel is dat de bhv en de brandweer weten wat ze van elkaar kunnen verwachten en wat ze aan elkaar hebben. Stap 2: Brandscenario s als maat voor de bhvorganisatie Een brandscenario geeft inzicht in de ontwikkeling, de omvang en de gevolgen van een brand en vormt een middel om risico s te beoordelen. Het is onmogelijk om algemeen geldende voorbeelden van brandscenario s op te stellen; de diversiteit in gebouwen is enorm, en bovendien kent elke brand zijn eigen dynamiek. Wél geeft het kennisdocument inzicht in een veronderstelde loop van brandgebeurtenissen en hoe deze met behulp van scenariobouw kunnen worden NIBHV WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S 5

gebruikt voor bedrijfsspecifieke, maatgevende scenario s. Bij het bouwen van een scenario spelen elementaire aspecten een rol, zoals: de brandoorzaak en de plaats van ontstaan; het brandverloop in samenhang met bhv-interventie; de bepaling van het aantal mensen bij het vluchten / ontruimen. In het kennisdocument Bewust omgaan met (brand)risico s worden deze aspecten uitgebreid toegelicht en komen aandachtspunten voor de scenariobouw aan de orde. Ook gaat het kennisdocument in op het handelingsperspectief voor de bhv (blussen, vluchten/ontruimen) en worden er vuistregels gegeven voor ontruimingstijden in gebouwen met al dan niet (verminderd) zelfredzame personen. Stap 3: bemensing van de bhv-organisatie Hoe ziet de ideale bemensing van de bhv-organisatie eruit? Om die vraag draait de derde stap in de SBA-bhv. De precieze operationele bemensing van een bhv-organisatie is afhankelijk van de omvang van de operationele bhv-klus en de specifieke situatie. Voor het bepalen van de optimale bemensing zijn bijvoorbeeld zo realistisch mogelijk ontruimingsoefeningen aan te raden. Ook is het mogelijk gebruik te maken van goede ervaringen van bhv-organisaties bij vergelijkbare gebouwen. Een andere optie is om een indicatieve berekening uit te voeren, met tijd en snelheid als belangrijke factoren, en gebaseerd op onderzoek en/of experimenten. Het kennisdocument geeft een uitgebreid rekenvoorbeeld. Stap 5: verificatie in de praktijk Het in de praktijk verifiëren van de SBA-bhv is de belangrijke laatste stap. De praktijk bepaalt immers de werkelijke staat van de veiligheid en die is uiteindelijk bepalend. Zo realistisch mogelijke ontruimingsoefeningen zijn de enige manier om te bepalen of de SBAbhv in de praktijk voldoet. De opzet en uitkomsten van deze oefeningen moeten worden gedocumenteerd, geanalyseerd en getoetst aan de uitgangspunten. Komen er discrepanties aan het licht? Dan is het nodig om de bhv-organisatie bij te stellen qua techniek en/of organisatie. Aan het kennisdocument zijn uitgebreide toelichtingen toegevoegd die de volgende onderwerpen verder uitdiepen: werkwijze (risicodenken, proces en actoren) meldings-en alarmeringsinstallaties relatie preventie repressie risicoafweging en indicatoren vluchten ontruimingstijden alternatieve beveiligingsopties Deel C bevat bijlagen met onder andere statistiek en casuïstiek over branden. En de resultaten van het NIBHV-onderzoek Bedrijfshulpverlening: werken vanuit brandscenario s. Het analysemodel vluchtveiligheid biedt handvatten om op systematische wijze de kritische aspecten van vluchtveiligheid in een gebouw te analyseren. Stap 4: integrale analyse Kan een bhv-organisatie in een specifiek gebouw haar taken adequaat en voldoende veilig uitvoeren? Om die kernvraag draait de integrale analyse in stap 4. Het beoordelen en wegen van risico s staat hierbij centraal. Doel is om te komen tot optimale keuzes, met een goede balans tussen veiligheid, kosteneffectiviteit en risicoacceptatie. NIBHV WHITEPAPER BEWUST OMGAAN MET(BRAND-)RISICO S 6

nibhv.nl Hoofdweg 240 3067 GJ Rotterdam Postbus 8714 3009 AS Rotterdam Telefoon 010-289 28 88 E-mail info@nibhv.nl NIBHV werd in 1999 opgericht door het Instituut Fysieke Veiligheid en Het Oranje Kruis. Sindsdien is NIBHV uitgegroeid tot hét kennisinstituut voor bedrijfshulpverlening in Nederland. Ook deelt zij haar expertise in bedrijfsnoodorganisaties, branden arbeidsveiligheid in Nederland. Zij helpt bij het bewust veilig werken binnen iedere organisatie. Met 25 collega s ontwikkelt zij lesplannen en materialen, en kwalitatieve leerstof voor bedrijfsveiligheidscursussen. Van bhv tot aan het niveau van de wettelijk aangewezen bedrijfsbrandweer. NIBHV biedt een onafhankelijk registratie-, certificerings- en borgingssysteem en deelt haar expertise. Met het NIBHV Keurmerk biedt zij bovendien een onafhankelijk kwaliteitsstempel voor veiligheidscursussen Haar vakblad Veiligheid behandelt ieder kwartaal actuele onderwerpen op het gebied van bedrijfsveiligheid. Ruim 300.000 cursisten ontvangen jaarlijks een NIBHV certificering van erkende opleiders.