Referentie Rapport Van Postbus 60055, 6800 JB Arnhem Velperplein 8, 6811 AG Arnhem Telefoon (026) 355 13 55 Fax (026) 355 13 99 info@kplusv.nl www.kplusv.nl Resultaatinventarisatie polarisatie en radicalisering Gemeente Nijmegen: 'Meer zicht op polarisatie in Nijmegen' Opdrachtgever Ministerie van Veiligheid en Justitie Arnhem, 27 december 2011
Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond resultaatinventarisatie 1 1.2 Opzet resultaatinventarisatie 1 1.3 Projectbeschrijving 1 2 Voor de start van het project 3 2.1 Betrokkenheid 3 2.2 Draagvlak en beleid 3 2.3 Samenwerking met externe partijen 4 3 Start en opzet van het project 5 3.1 Start en aanleiding 5 3.2 Doelgroep en doelstellingen 6 3.3 Samenwerking 7 3.4 Beschreven risicofactoren 8 3.5 Organisatie en communicatie 8 3.6 Verantwoording 9 4 Uitkomsten van het project 10 4.1 Realisatie producten/activiteiten 10 4.2 Realisatie versus budget 11 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie 11 5 Doelbereik en reikwijdte 12 5.1 Doelbereik van het project 12 5.2 Reikwijdte van het project 13 6 Leerpunten 14 6.1 Gebleken risicofactoren 14 6.2 Samenwerking 14 6.3 Lessons learned 14 7 Borging van het project 15 Bijlagen 1 Relevante definities
1 Inleiding 1.1 Achtergrond resultaatinventarisatie In het kader van de uitvoering van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011 vinden verschillende activiteiten plaats. Een deel hiervan wordt mede gefinancierd door het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). Dit gebeurt door toekenning van een decentralisatieuitkering aan gemeenten en door toekenning van een tijdelijke subsidie aan maatschappelijke organisaties. In opdracht van het ministerie van VenJ worden de resultaten van alle projecten en aanpakken waarvoor een decentralisatie-uitkering of een subsidie is toegekend geïnventariseerd. Met deze resultaatinventarisatie streeft het ministerie van VenJ een aantal doelen na: het bereik van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; het resultaat van projecten en aanpakken te inventariseren; in kaart brengen van de beleids- en programmatheorie; te leren voor volgende projecten en aanpakken. 1.2 Opzet resultaatinventarisatie De resultaatinventarisatie van de lokale projecten is uitgevoerd door bestudering van het onderzoeksplan, de beschikbare achtergronddocumentatie en eventueel beschikbare eigen evaluatiedocumenten. De projectleider heeft parallel daaraan een webenquête ingevuld. De ingevulde webenquête vormde voor de onderzoekers, tezamen met vragen naar aanleiding van de overige documentatie, de gespreksrichtlijn voor de gesprekkenronde. De onderzoekers hebben met de projectleider, senior onderzoeker binnen de afdeling Onderzoek & Statistiek (O&S) van de gemeente Nijmegen gesproken. Doel van het gesprek was een nadere invulling en verdieping van de uit schriftelijke bronnen verkregen informatie, zoals de subsidieaanvraag en het projectvoorstel. Het resultaat is het onderhavige rapport. De diverse elementen uit de inventarisatie zijn weergegeven in de volgende paragrafen. 1.3 Projectbeschrijving Het project is opgestart door de afdeling O&S van de gemeente Nijmegen. Het project betreft een verkennend onderzoek naar het bestaan en ontstaan van polarisatie en spanningen tussen bevolkingsgroepen in Nijmeegse wijken en buurten. De projectnaam is: 'Meer zicht op polarisatie in Nijmegen'. Het project loopt van medio 2011 tot voorjaar 2012. De eerste onderzoeksbevindingen komen eind 2011 beschikbaar. De definitieve rapportage verschijnt in het voorjaar van 2012. In het plan van aanpak zijn de volgende doelstellingen opgenomen: Meer inzicht met betrekking tot polarisatie in de stad. Opbouwen van een monitor op het vlak van polarisatie, die onder meer gebruikt kan worden om de effecten van de aanpak te meten. Gemeente Nijmegen Pagina 1
Met het onderzoek wil de gemeente Nijmegen polarisatie tussen verschillende groepen in beeld brengen: tussen groepen autochtonen en allochtonen; tussen groepen allochtonen onderling; tussen groepen autochtonen onderling. Daarbij wil de gemeente specifiek aandacht besteden aan spanningen tussen groepen allochtone en autochtone jongeren of tussen groepen allochtone of autochtone jongeren onderling. Ook wil de gemeente meer weten over hoe het gedrag van groepen jongeren doorwerkt op polarisatie tussen hele bevolkingsgroepen. In onderstaande tabel zijn de activiteiten weergegeven die bij dit project zijn geformuleerd. Categorie activiteiten Deelprojecten Type doelgroep Omvang beoogde doelgroep Onderzoek Bevolkingsonderzoek naar Inwoners van Nijmegen In totaal 3.700 personen: polarisatie - 2.700 Nijmegenaren (vanaf 15 jaar) via vragen toegevoegd aan Veiligheidsmonitor - 1.000 volwassen Nijmegenaren via Stadspeiling (omnibusenquête) Kwalitatief onderzoek onder Professionals werkzaam in de In totaal circa 450 personen. werkers in de wijken wijken en andere sleutelfiguren uit de wijken 1 De gemeente beschikt over een bestand van circa 50 sleutelinformanten per stadsdeel Eventueel onderzoek onder jongeren Jongeren vanaf 15 jaar Geen raming gedaan In totaal heeft het ministerie van VenJ aan de gemeente Nijmegen een bedrag van 25.000 toegekend voor het project 'Meer zicht op polarisatie in Nijmegen'. 1 Bij deze doelgroep gaat het om mensen werkzaam binnen zorginstellingen, politie, corporaties, gemeente, scholen, kerken en bewonersgroepen. Gemeente Nijmegen Pagina 2
2 Voor de start van het project De volgende paragrafen gaan over de situatie voorafgaand aan de start van het project. We kijken hierbij in het bijzonder naar de bekendheid van de organisatie met het vraagstuk van polarisatie en radicalisering, het bestaande beleid en de samenwerking met externe partijen. 2.1 Betrokkenheid Bij betrokkenheid gaat het om de mate waarin de organisatie voor de start van het project al betrokken was bij het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. De afdeling O&S van de gemeente Nijmegen is bekend geraakt met het Actieplan Polarisatie en Radicalisering, en de mogelijkheden voor een decentralisatie-uitkering, via de Directie Inwonerszaken van de gemeente Nijmegen. Voorafgaand aan de start van het project was er nog geen betrokkenheid van de afdeling bij het specifieke vraagstuk van polarisatie en radicalisering; daarentegen heeft de afdeling verschillende onderzoeken met betrekking tot het thema integratie uitgevoerd (o.a. een integratiemonitor). 2.2 Draagvlak en beleid In deze resultaatinventarisatie is gevraagd naar het draagvlak binnen de organisatie voor het gestructureerd tegengaan van polarisatie en radicalisering. Het gaat om de aandacht op management en/of bestuurlijk niveau in de organisatie. Dit kan onder meer tot uiting komen in beleid en concrete doelstellingen. Voor de start van het project was er binnen de gemeente op bestuurlijk en managementniveau in beperkte mate aandacht voor het specifieke vraagstuk van polarisatie en radicalisering in de samenleving. Wel is er al jaren aandacht voor diverse integratievraagstukken. In het Uitvoeringsprogramma Integratie 2009-2012 is "tegengaan polarisatie en radicalisering" wel als actiepunt opgenomen: "Gelukkig zijn er in Nijmegen geen concrete signalen die wijzen op een terroristische dreiging of het op grote schaal radicaliseren. Het is wel zaak dat bestaande netwerken en professionals in de wijken (jongerenwerkers, woonconsulenten, docenten, accommodatiemedewerkers) signalen van radicalisering herkennen en dat ze weten waar ze met hun informatie naar toe kunnen. Wij hebben in overleg met de politieacademie Nederland een workshop signalering ontwikkeld die wordt aangeboden aan de professionals. Daarnaast verlenen we subsidies aan projecten gericht op preventie." In de voorgaande bestuursperiodes was er binnen de gemeente een apart beleidsprogramma Integratie en werd periodiek een 'integratiemonitor' uitgevoerd. In de huidige bestuursperiode is er geen apart beleidsprogramma Integratie. De integratiemonitor wordt niet meer uitgevoerd. Integratie valt nu onder het programma Zorg en Welzijn. In de Stadsbegroting staat: "Een samenleving waarin iedereen kan meedoen, is een samenleving waarin geen plaats is voor uitsluiting. Waar voorheen onze focus vooral lag op integratie, richten we ons nu op diversiteit in de volle breedte. Zo werken we integraal aan het bevorderen van gelijke behandeling van alle Gemeente Nijmegen Pagina 3
inwoners en aan het tegengaan van discriminatie op grond van afkomst, leeftijd, uiterlijk, beperking, geslacht of seksuele gerichtheid." "In 2011 verleggen we onze aandacht van integratiebeleid, zoals vastgesteld in het Uitvoeringsprogramma Integratie 2009 2012, naar een integraal diversiteitbeleid met doelstellingen in alle programma's." 2.3 Samenwerking met externe partijen In de regel wordt voorafgaand aan de projecten al samengewerkt met diverse partijen. In het onderzoek is gevraagd naar de samenwerking en het succes van de samenwerking vóór de start van het project. De samenwerking met deze partijen tijdens het project en het succes daarvan komt in hoofdstuk 3.3 ter sprake. Door de gemeente werd voor de start van het project in beperkte mate samengewerkt met andere externe organisaties bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering (zie bovenstaand actiepunt uit Uitvoeringsprogramma Integratie 2009-2012). Wel werd in het kader van het integratiebeleid en vanuit het perspectief van problemen bij doelgroepen (bijvoorbeeld Antillianenproject; aanpak gericht op Antilliaanse en Marokkaanse jongeren) samengewerkt met welzijnsorganisaties, onderwijsinstellingen en de politie). Gemeente Nijmegen Pagina 4
3 Start en opzet van het project Dit hoofdstuk gaat in op de start en opzet van het project. Het gaat hierbij om de aanleiding van het project, de initiatiefnemers en de beoogde doelen en doelgroepen bij de start van het project. Ook wordt ingegaan op de risicofactoren, de organisatie en de communicatie en de verantwoording. 3.1 Start en aanleiding Het initiatief tot de start van het project is genomen door leden van een ambtelijke stuurgroep gericht op het afstemmen van veiligheidsbeleid, de aanpak van problemen binnen wijken, projecten gericht op probleemgroepen (bijvoorbeeld overlast veroorzakende jongeren) en andere sociale beleidsprojecten. Verder is polarisatie vanuit de gemeenteraad van Nijmegen naar voren gebracht als een belangrijk thema binnen het te voeren veiligheidsbeleid 2. Een derde aanleiding voor het project vormt de mogelijkheid voor subsidiëring vanuit het Actieplan Polarisatie en Radicalisering. Polarisatie is als thema benoemd in bovenstaande overdrachtsdocument, op basis waarvan de nieuwe raad beleidskaders kan formuleren op het gebied van integrale veiligheid. Het college van B&W moet vervolgens aan de slag om binnen de gestelde kaders een uitvoeringsplan op te stellen. In het overdrachtsdocument van de raad staat onder het kopje 'Discriminatie en polarisatie': "Er zijn in Nijmegen geen signalen die duiden op radicalisering van groepen of personen. Wel is het een algemene trend dat de samenleving verhardt en groepen meer tegenover elkaar komen te staan. In Nijmegen leidt dit momenteel niet direct tot grote spanningen. Door onder andere het geven van voorlichting aan jongeren en het bevorderen van de samenwerking tussen buurtbewoners kan ingezet worden op het ook in de toekomst voorkomen van polarisatie." Op dit moment is er beperkt inzicht in de mate waarin spanningen aanwezig zijn tussen (groepen) mensen en binnen welke wijken dit speelt en in welke omvang. De Stads- en Wijkmonitor (2009) laat zien dat er wel onderhuidse spanningen en risicogebieden zijn, maar de kennis over tussen welke groepen, waar en waarom die spanningen leven is onvoldoende. In de voorgaande jaren manifesteerden zich in Nijmegen in beperkte mate spanningen tussen bevolkingsgroepen. In enkele gebieden is de jongerenoverlast de afgelopen jaren toegenomen. In sommige gebieden was er sprake van excessieve jongerenoverlast. Door de jaren heen is het aandeel niet-westerse allochtonen in de groep overlastgevende en criminele jongeren flink toegenomen. Jongerenoverlast is bij volwassen Nijmegenaren de meest genoemde reden voor gevoelens van onveiligheid. Binnen de gemeente Nijmegen is een stuurgroep 'Directie Inwoners - Directie Wijk en Stad - afdeling Veiligheid' geformeerd. Deze stuurgroep is ingesteld om het veiligheidsbeleid, de aanpak van problemen binnen wijken en projecten gericht op probleemgroepen (bijvoorbeeld overlast veroorzakende jongeren) en andere sociale beleidsprojecten op elkaar af te stemmen. 2 'Voor een veilig Nijmegen; overdrachtsdocument voor het integrale veiligheidsbeleid 2010-2014'; raadswerkgroep Integrale Veiligheid. Gemeente Nijmegen Pagina 5
In de stuurgroep zijn de managers vertegenwoordigd van: de directie Inwoners, waar het beleid voor de genoemde projecten is ondergebracht; de directie Wijk en Stad, waar de wijkaanpak (van problemen en bieden van kansen in de Nijmeegse aandachtsgebieden) en de aanpak van multi-probleem huishoudens is ondergebracht; de afdeling Veiligheid, waar het integraal veiligheidsbeleid is ondergebracht. In de subsidieaanvraag wordt de aanleiding voor het project als volgt geformuleerd: "De stuurgroep wil graag dat er in Nijmegen een verkennend onderzoek plaatsvindt naar het bestaan en ontstaan van polarisatie en spanningen tussen bevolkingsgroepen in Nijmeegse wijken en buurten. Dit naar aanleiding van diverse onderzoeksgegevens, die laten zien dat er onderhuidse spanningen tussen bevolkingsgroepen en ook risicogebieden bestaan. Onder meer zijn er zorgen over het steeds grotere aandeel niet-westerse allochtone jongeren in de groep overlast veroorzakende en criminele jongeren in de stad en over de doorwerking daarvan op hoe bevolkingsgroepen tegenover elkaar staan." Het onderzoek in Nijmegen richt zich specifiek op het vraagstuk van polarisatie. Het project richt zich op de volgende vorm(en) van polarisatie: polarisatie tussen bevolkingsgroepen in het algemeen; polarisatie door focus op allochtone jongeren. Het project sluit aan bij de volgende doelen van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011: Pro-actie: het vroegtijdig signaleren van deze processen door bestuurders en professionals en het ontwikkelen van een adequate aanpak. Preventie: het voorkómen van (verdere) processen van isolatie, polarisatie en radicalisering door het (weer opnieuw) insluiten van mensen die dreigen af te glijden of zich af te keren van de Nederlandse samenleving en democratische rechtsorde. Daarbij dient met name gedacht te worden aan insluiting door scholing, stages en werk. Het project sluit aan bij de volgende acties van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering 2007-2011: Kennisontwikkeling en visievorming op specifieke vraagstukken die samenhangen met polarisatie en radicalisering. 3.2 Doelgroep en doelstellingen In de onderstaande tabel zijn de doelstellingen weergegeven zoals deze in het oorspronkelijke projectplan waren opgenomen. Er zijn geen doelstellingen gewijzigd of nieuwe doelstellingen bijgekomen. Doelstelling Geldigheid doelstelling Indien gewijzigde doelstelling Meer inzicht met betrekking tot Doelstelling geldt nog N.v.t. polarisatie in de stad Opbouwen van een monitor op het vlak van polarisatie, die onder meer gebruikt kan worden om de effecten van de aanpak te meten Doelstelling geldt nog N.v.t. Gemeente Nijmegen Pagina 6
Als aanvulling op de eerste doelstelling staat in de subsidieaanvraag: "Daarbij wil de gemeente specifiek aandacht besteden aan spanningen tussen groepen allochtone en autochtone jongeren of tussen groepen allochtone of autochtone jongeren onderling. Ook wil de gemeente meer weten over hoe het gedrag van groepen jongeren doorwerkt op de polarisatie tussen hele bevolkingsgroepen." De tweede doelstelling betreft het structureel inbouwen van onderzoek naar polarisatie binnen de tweejaarlijkse bevolkingsonderzoeken van de gemeente. Dit betreft de Veiligheidsmonitor en de Bevolkingsmonitor. Het achterliggende doel van de gemeente is om veel gerichter (op buurten wijkniveau) te kunnen inspelen op de specifieke problematiek. Hiervoor is gedetailleerde informatie nodig over aard en omvang van de problematiek alsmede de locaties waar dit speelt. De onderstaande tabel geeft de deelprojecten of activiteiten weer en het beoogde bereik daarvan. Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Omvang beoogde doelgroep Onderzoek Bevolkingsonderzoek naar polarisatie 3.700 personen Kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken Eventueel onderzoek onder jongeren 450 personen Geen raming gedaan Het bevolkingsonderzoek naar polarisatie wordt uitgevoerd via twee onderzoekslijnen. Ten eerste via het bevragen van 1.000 volwassen inwoners over het thema 'Samenleven in de buurt' in de Stadspeiling 2011. Gevraagd wordt naar ergernissen, spanningen en incidenten tussen groepen bewoners. Ten tweede via het bevragen van 2.700 inwoners (leeftijd: 15-plus) over het thema 'Verscheidenheid aan etnische achtergronden in de buurt' in de Veiligheidsmonitor 2011. Gevraagd wordt naar de verscheidenheid in de buurt en positieve en negatieve kanten hiervan. Het kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken wordt uitgevoerd door middel van een vragenlijst die via mail wordt verspreid onder 450 personen. Dit betreft professionals in de wijken en andere sleutelfiguren in de wijken. De vragen hebben betrekking op het stadsdeel waar de betreffende persoon werkzaam is en betreffen onderwerpen als het sociaal klimaat, de woonomgeving, zelfredzaamheid en participatie. Het onderzoek onder jongeren wordt waarschijnlijk niet meer uitgevoerd. In het verleden heeft de gemeente periodiek een Jeugdmonitor uitgevoerd. Doordat de gemeente nu participeert in de integrale Veiligheidsmonitor, is de toegevoegde waarde van deze monitor afgenomen. 3.3 Samenwerking Bij de ontwikkeling van de vragenlijst heeft de gemeente Nijmegen afstemming gezocht met de dienst O&S van de gemeente Amsterdam. Zij hebben samen met de Vrije Universiteit (leerstoel Burgerschap en Veiligheid) en het Verwey-Jonker Instituut een vragenlijst over polarisatie in de samenleving ontwikkeld. De afdeling O&S van de gemeente Nijmegen heeft uiteindelijk gekozen om zelf een vragenlijst te ontwikkelen die meer ingaat op de mate waarin spanningen tot uitbarsting komen (tussen welke groepen, waar en waarom). Gemeente Nijmegen Pagina 7
De gebruikers van de informatie uit het verkennende onderzoek zijn ten eerste de betrokken gemeentelijke directies en afdelingen en ten tweede partnerinstellingen van de gemeente die een rol kunnen spelen bij een preventieve en/of oplossingsgerichte aanpak op het vlak van polarisatie, zoals welzijnsinstellingen, de politie, het Bureau Gelijke Behandeling Gelderland Zuid en onderwijsinstellingen. Met deze externe partijen is door de gemeente Nijmegen geen overleg gevoerd over de vragen die in het bevolkingsonderzoek gesteld worden. De thema's worden intern afgestemd met de programmamanagers binnen de gemeente. De uitwerking van de vraagstelling binnen die thema's ligt bij de accounts voor de verschillende beleidsterreinen binnen de afdeling O&S. 3.4 Beschreven risicofactoren Risicofactoren zijn de factoren die een grote impact kunnen hebben op het welslagen van het project. Voorafgaand aan het project zijn risicofactoren door de gemeente beperkt inzichtelijk gemaakt. De genoemde risicofactoren hebben betrekking op een mogelijke uitloop/verschuiving van de meetperiode. Mogelijk verschuift het zwaartepunt van het bevolkingsonderzoek van het voorjaar naar het najaar van 2011. Als dat laatste het geval is, kan de rapportage met de eerste bevindingen niet voor eind 2011 worden opgeleverd en worden de uitkomsten met enkele maanden vertraagd. 3.5 Organisatie en communicatie Voor de aansturing en uitvoering van de activiteiten is geen aparte projectorganisatie ingesteld. Het verkennende onderzoek naar polarisatie wordt uitgevoerd door de gemeentelijke afdeling O&S. De onderzoeker voegt een vragenblok over polarisatie toe aan het bevolkingsonderzoek en het kwalitatieve wijkonderzoek dat in 2011 door O&S wordt uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn belangrijke bronnen voor de Stads- en Wijkmonitor 2011 van de gemeente Nijmegen. Bij de analyse van de bevindingen zullen ook andere relevante vragen uit de onderzoeken meegenomen worden (bijvoorbeeld vragen over overlast in de buurt, veiligheidsgevoelens, sociale cohesie, achtergrondkenmerken). Bovendien worden diverse achtergrondstatistieken bijgehouden (mate van geconcentreerd wonen bij groepen niet westerse allochtonen; cijfers over achterstanden in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, cijfers over verdachten). De werkzaamheden van de (senior) onderzoeker bij de afdeling O&S betreffen: het uitwerken van de vraagstelling voor het bevolkingsonderzoek onder volwassenen en jongeren en het kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken; de analyse van de bevindingen; het rapporteren en presenteren van de uitkomsten; het formuleren van een voorstel voor vervolgonderzoek; het overleg met de stuurgroep. Gezien de aard van de werkzaamheden, namelijk het uitvoeren van kwantitatief en kwalitatief onderzoek dat primair bedoeld is als input voor het beleid van de gemeente Nijmegen, heeft de gemeente er niet voor gekozen om externe partijen bij de projectorganisatie te betrekken. Gemeente Nijmegen Pagina 8
3.6 Verantwoording De verantwoording aan het management over de voortgang en besteding van de middelen vindt plaats via de stuurgroep. De stuurgroep op zijn beurt legt verantwoording af aan verschillende bestuurders: de wethouder die verantwoordelijk is voor de wijkaanpak, de burgemeester die verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid en de wethouder die verantwoordelijk is voor zorg en welzijn. Het projectvoorstel is medio juni 2010 in de stuurgroep besproken. De onderzoeksrapportage verschijnt in het voorjaar van 2012 en wordt medio april in de stuurgroep besproken. In de tussentijd wordt op hoofdlijnen afgestemd met de betreffende managers. Gemeente Nijmegen Pagina 9
4 Uitkomsten van het project Dit hoofdstuk belicht datgene wat het project heeft opgeleverd aan producten of activiteiten. Ook wordt ingegaan op het budget en het proces van monitoring en zelfevaluatie. 4.1 Realisatie producten/activiteiten Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Gerealiseerd? Toelichting indien niet gerealiseerd Onderzoek Bevolkingsonderzoek naar polarisatie Nee Nog niet gerealiseerd; voorbereiding is afgerond Kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken Nee Nog niet gerealiseerd; voorbereiding is afgerond Eventueel onderzoek onder jongeren Nee Wordt (waarschijnlijk) niet gerealiseerd De gemeente heeft ervoor gekozen om de Stadspeiling te koppelen aan de Veiligheidsmonitor. Omdat de laatste in het najaar wordt uitgevoerd, is een vertraging in de uitvoering opgetreden. De uitkomsten zijn derhalve niet eind 2011 (zoals aanvankelijk voorzien), maar in het voorjaar van 2012 bekend. Het bevolkingsonderzoek naar polarisatie wordt uitgevoerd via de onderzoekslijnen Stadspeiling en Veiligheidsmonitor. De uikomsten van de Stadspeiling zijn eind november 2011 beschikbaar voor analyse. De voorlopige resultaten van de Veiligheidsmonitor zijn in de loop van december beschikbaar voor analyse. De definitieve cijfers zijn eind februari 2012 beschikbaar voor analyse. Het kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken (derde onderzoekslijn) wordt uitgevoerd via een vragenlijst die door de wijkcontactfunctionarissen van de gemeente via mail wordt toegezonden. De uikomsten van de Stadspeiling zijn eind november 2011 beschikbaar voor analyse. Het is nog niet duidelijk of, wanneer en hoe de voor 2011 geplande Jeugdmonitor uitgevoerd gaat worden. Door diverse interne aangelegenheden (doorontwikkelingsproces gemeentelijke organisatie; implementatie bezuinigingen) is niet bekend wanneer die duidelijkheid er wel komt. Dat wil volgens de projectleider niet zeggen dat de gemeente geen beeld krijgt van polarisatie tussen jongeren of ten gevolge van jongerenoverlast. Via diverse vragen binnen het bevolkingsonderzoek en het kwalitatieve onderzoek, verwacht men een goed beeld hiervan te krijgen. Overigens worden jongeren, als onderdeel van respondentengroep van 15-plussers, meegenomen in de Veiligheidsmonitor en zitten er jongvolwassenen in de steekproeven. Voor het verkennende onderzoek naar polarisatie (via bovenstaande onderzoekslijnen) wordt een aparte rapportage opgesteld. Deze wordt geagendeerd voor de bijeenkomst van de stuurgroep in april 2012. De uitkomsten worden gedeeld met de externe partijen die bij het vraagstuk betrokken zijn. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek wordt besloten over eventuele vervolgacties en of de vragen structureel in de Stadspeiling, Veiligheidsmonitor en het kwalitatief wijkonderzoek worden opgenomen. Gemeente Nijmegen Pagina 10
4.2 Realisatie versus budget Voor het project is een budget opgesteld. In dit budget is een verdeling opgenomen tussen een bijdrage door VenJ en de bijdrage door de gemeente (in uren en in een bijdrage aan de 'out of pocket'-costs). Voor de uitvoering van het project is een begroting opgesteld van 25.000. Voor het opnemen van extra vragen in het bevolkingsonderzoek is 7.000 geraamd (veldwerkkosten). Voor de werkzaamheden van de onderzoeker van O&S worden de kosten op 18.000 geraamd. Het begrote budget is volgens de projectleider voldoende om de doelstellingen te realiseren. Hierbij wordt opgemerkt dat verschillende activiteiten, bijvoorbeeld het kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken, het bijhouden van achtergrondstatistieken en het benutten van andere relevante vragen die in de onderzoeken worden gesteld, door de gemeente zelf wordt gefinancierd en uitgevoerd. Het verkennende onderzoek naar polarisatie is onderdeel van het bevolkingsonderzoek dat in opdracht van de gemeente Nijmegen wordt uitgevoerd door middel van de Stadspeiling en de Veiligheidsmonitor. De kosten van het bredere bevolkingsonderzoek worden verdisconteerd over de verschillende beleidsprogramma's van de gemeente. 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie Een onderdeel van projectmanagement is monitoring en vervolgens bijsturing. De realisatie van de projectdoelstelling en het bereik van de doelgroepen wordt niet gemonitord. De projectleider geeft aan dat de definitieve vraagstelling voor het bevolkingsonderzoek en het kwalitatief onderzoek klaar is. De onderzoeken worden in de tweede helft van 2011 uitgevoerd. In het voorjaar van 2012 (medio april) zijn de uitkomsten gereed. Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten Is er sprake geweest van bijsturing? Eventuele toelichting Onderzoek Bevolkingsonderzoek naar polarisatie Nee Onderzoeksresultaten openbaar in april 2012 Kwalitatief onderzoek onder werkers in de wijken Nee Onderzoeksresultaten openbaar in april 2012 Eventueel onderzoek onder jongeren Nee Jeugdmonitor gaat naar verwachting niet door In deze resultaatinventarisatie is ook gevraagd of de gemeente/organisatie een zelfevaluatie gaat uitvoeren. De onderzoeker/projectleider geeft aan dat dit (nog) niet het geval is. Gemeente Nijmegen Pagina 11
5 Doelbereik en reikwijdte Dit hoofdstuk belicht het doelbereik en de reikwijdte van het project. 5.1 Doelbereik van het project Bij doelbereik gaat het om de realisatie van de doelstellingen. Reikwijdte betreft de mate waarin in het project de beoogde doelgroepen zijn bereikt. De onderstaande tabel geeft het doelbereik weer zoals dat door de gemeente zelf wordt ervaren. Doelstelling Meer inzicht met betrekking tot polarisatie in de stad Opbouwen van een monitor op het vlak van polarisatie, die onder meer gebruikt kan worden om de effecten van de aanpak te meten Realisatie doelstelling Nog niet gerealiseerd Nog niet gerealiseerd De eerste doelstelling is volgens de projectleider gerealiseerd als de gemeente dieper inzicht heeft in de aard en de omvang van polarisatie (spanningen) in de Nijmeegse wijken en buurten. Dit inzicht ontbreekt op dit moment en betreft: de aanwezigheid van spanningen tussen bevolkingsgroepen; de aard en specifieke achtergronden van deze spanningen; de locaties in de stad waar deze spanningen zich voordoen. Dit inzicht betreft niet informatie op persoonsniveau; dat is een aangelegenheid van de politie. Wel is het mogelijk om de bij de politie aanwezige persoonsinformatie ('shortlist') te matchen met de uitkomsten van het bevolkingsonderzoek. Op deze wijze kan de informatie mogelijk worden verrijkt (bijvoorbeeld 'hot spots' in de stad) of kunnen blinde vlekken worden aangevuld. De tweede doelstelling is gerealiseerd als het onderwerp polarisatie een vast onderdeel wordt van het tweejaarlijkse bevolkingsonderzoek. Besluitvorming hierover zal plaatsvinden in de stuurgroep, op basis van de uitkomsten van het verkennende onderzoek naar polarisatie. Gemeente Nijmegen Pagina 12
5.2 Reikwijdte van het project De onderstaande tabel geeft de reikwijdte van het project weer. Is met het project - en de geleverde producten en activiteiten - de beoogde doelgroep bereikt? Wat was, na afronding van het project, de omvang van deze doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik van de doelgroepen overeen met de raming vooraf? Doelgroep Is de beoogde doelgroep bereikt? Omvang doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik overeen met de raming vooraf? Inwoners van Nijmegen Nog onbekend 3.700 personen Nog onbekend Professionals werkzaam in de wijken en andere sleutelfiguren uit de wijken Nog onbekend 450 personen Nog onbekend Jongeren vanaf 15 jaar Nog onbekend Weet niet/onbekend Er was geen raming vooraf Gemeente Nijmegen Pagina 13
6 Leerpunten Dit hoofdstuk belicht de geconstateerde risicofactoren, de samenwerking en elementen in het project die eventueel kunnen dienen als goede voorbeelden. 6.1 Gebleken risicofactoren In het kader van het onderzoek is gevraagd of terugkijkend op het project risicofactoren zijn te benoemen. Gezien de stand van zaken (het onderzoek moet nog starten) is dat niet het geval. 6.2 Samenwerking In het kader van het onderzoek is gevraagd of het project heeft bijgedragen aan een verbetering van de samenwerking met betrokken organisaties. Omdat in het kader van de voorbereiding van het project niet (intensief) is samengewerkt met externe organisaties, is er geen sprake van een verbetering van de samenwerking. 6.3 Lessons learned Er is sprake van een 'lessons learned'/positief voorbeeld als het afgeronde project of elementen ervan geschikt zijn als positief voorbeeld voor andere organisaties die een dergelijk project willen starten. Het is op dit moment nog te vroeg om uitspraken te kunnen doen over elementen die als positief voorbeeld/'lessons learned' kunnen dienen. Met de uitkomsten van het verkennende onderzoek, de eventuele aanpak die daaruit voortvloeit en het opzetten van vervolgonderzoek wordt de gemeente Nijmegen mogelijk een interessant voorbeeld voor andere steden in Nederland. Gemeente Nijmegen Pagina 14
7 Borging van het project De borging heeft betrekking op de wijze waarop de uitkomsten en leerpunten van het project een structurele plaats hebben gekregen in het beleid van de gemeente/organisatie. Dit betekent, bijvoorbeeld, dat de kennis, contacten en producten die zijn ontstaan in het project, nu structureel worden toegepast door de initiatiefnemende organisatie en door andere betrokken organisaties. Omdat de uitvoering van het onderzoek nog moet starten, is het op dit moment niet mogelijk om al uitspraken te doen over de mate waarin de uitkomsten van het project zijn geborgd in beleid. De verwachting van de projectleider is dat het integratievraagstuk, waar polarisatie onderdeel vanuit maakt, een blijvend punt van aandacht voor de gemeente is. Naar verwachting zullen de vragen die nu zijn toegevoegd een structurele plek krijgen binnen het bevolkingsonderzoek. Overigens voert de gemeente al sinds 1993 tweejaarlijks onderzoek uit onder de bevolking. Binnen de gemeente is er veel draagvlak om dit te continueren; mede vanuit de overweging dat de gemeente op basis van wijkprofielen gericht moet kunnen inspelen op concrete problemen in de wijken en buurten. Op de achtergrond speelt hier een discussie over herpositionering van de gemeente, waarbij de gemeente veel meer als regisseur en kennismakelaar gaat optreden en de uitvoering van beleid veel meer overlaat aan burgers en organisaties in de samenleving. Gemeente Nijmegen Pagina 15
Bijlage 1 Relevante definities Onderstaande toelichting is gebaseerd op de definities zoals die door de AIVD en het ministerie van VenJ worden gehanteerd: Activisme is de benaming voor het fenomeen waarbij personen of groepen op buitenparlementaire wijze maar binnen de grenzen van de wet, streven naar bepaalde idealen. Borging van projecten: de verankering van het beleid ontwikkeld in het project, de kennis opgedaan in het project en de resultaten van projecten in de dagelijkse uitvoering door betrokken organisaties. Borging blijkt onder anderen uit de wijze waarop het beleidsonderwerp aandacht krijgt in nieuw beleid, verantwoordelijkheden voor het beleidsonderwerp zijn toegewezen in de organisatie en middelen zijn toegekend om het beleidsonderwerp uit te werken en uit te voeren. Decentralisatie-uitkering: een uitkering die via het Gemeentefonds ter ondersteuning en stimulering van de aanpak op lokaal niveau door het Rijk wordt verstrekt aan gemeenten. Extremisme is het fenomeen waarbij personen of groepen, bij het streven naar bepaalde idealen, bewust over de grenzen van de wet gaan en (gewelddadige) illegale acties plegen. Polarisatie is de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van segregatie langs etnische en religieuze lijnen. Radicalisering is het proces van toenemende bereidheid om diep ingrijpende veranderingen in de samenleving (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven, te ondersteunen of anderen daartoe aan te zetten. Ingrijpende veranderingen zijn ontwikkelingen die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde (doel), vaak met ondemocratische methoden (middel), die afbreuk doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect). Subsidie: een financiële bijdrage op grond van een tijdelijke subsidieregeling die door het Rijk wordt verstrekt aan zelfstandige rechtspersonen met als doel de ondersteuning van bovenlokale activiteiten ten behoeve van het voorkomen of tegengaan van polarisatie en radicalisering onder jongeren. Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. De aan polarisatie en radicalisering verbonden fenomenen en processen kunnen zich manifesteren vanuit rechtse of linkse politieke overtuiging, vanuit islamitische geloofsovertuiging, of vanuit verbondenheid met dierenrechten. Gemeente Nijmegen Pagina 1