Evaluatierapport Polarisatie en Radicalisering Gemeente Rotterdam: Een efficiënte basis. Opdrachtgever Ministerie van Veiligheid en Justitie

Transcriptie

1 Referentie Rapport Van Postbus 60055, 6800 JB Arnhem Velperplein 8, 6811 AG Arnhem Telefoon (026) Fax (026) Evaluatierapport Polarisatie en Radicalisering Gemeente Rotterdam: Een efficiënte basis Opdrachtgever Ministerie van Veiligheid en Justitie Arnhem, 22 november 2010

2 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond evaluatie Opzet evaluatie Projectbeschrijving 1 2 Voor de start van het project Betrokkenheid Draagvlak en beleid Samenwerking met externe partijen 4 3 Start en opzet van het project Start en aanleiding Doelgroep en doelstellingen Risico's Organisatie en communicatie Verantwoording 7 4 Uitkomsten van het project Realisatie producten/activiteiten Realisatie versus budget Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie Borging van het project 9 5 Doeltreffendheid Doelbereik en reikwijdte Maatschappelijk effect 10 6 Leerpunten Succes- en risicofactoren Samenwerking Best practice 13 Bijlagen 1 Relevante definities 2 Geraadpleegde bronnen

3 1 Inleiding 1.1 Achtergrond evaluatie In het kader van de uitvoering van het Actieplan Polarisatie en Radicalisering vinden verschillende activiteiten plaats. Een deel hiervan wordt mede gefinancierd door het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). Dit gebeurt door toekenning van een decentralisatie-uitkering aan gemeenten en door toekenning van een tijdelijke subsidie aan maatschappelijke organisaties. In opdracht van het ministerie van VenJ worden alle projecten en aanpakken waarvoor een decentralisatie-uitkering of een subsidie is toegekend geëvalueerd. Met deze evaluatie streeft het ministerie van VenJ een aantal doelen na: leren voor volgende projecten en aanpakken; de resultaten van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; het bereik van projecten en aanpakken inzichtelijk maken; 'best practices' benoemen en toegankelijk maken voor betrokkenen. 1.2 Opzet evaluatie De evaluatie van de lokale projecten is uitgevoerd door bestudering van het onderzoeksplan, de beschikbare achtergronddocumentatie en eventueel beschikbare eigen evaluatiedocumenten. De projectleider heeft parallel daaraan een webenquête ingevuld. De ingevulde webenquête vormde voor de onderzoekers, tezamen met vragen naar aanleiding van de overige documentatie, de gespreksrichtlijn voor de gesprekkenronde. De onderzoekers hebben in mei 2010 met de projectleider van het Informatie Schakelpunt Radicalisering (ISPR) gesproken. Doel van het interview was een nadere invulling en verdieping van de uit schriftelijke bronnen verkregen informatie, zoals de aanvraag voor de decentralisatieuitkering en het projectvoorstel. Het resultaat is het onderhavige rapport. De diverse elementen uit de evaluatie zijn weergegeven in de volgende paragrafen. 1.3 Projectbeschrijving Het project 'Een efficiënte basis' is in april 2009 gestart door de gemeente Rotterdam/directie Veiligheid/ISPR en loopt volgens het projectplan 1 tot 31 december Het project is vertraagd en de verwachte einddatum is juli Het project 'Een efficiënte basis' bestaat uit het ontwikkelen en implementeren van een digitaal meldingvolgsysteem en richt zich met name op: linksradicalisering/extremisme; dierenrechtenextremisme; rechtsradicalisering/extremisme; islamitische radicalisering/extremisme. 1 Projectplan Een efficiënte basis: het ontwikkelen en implementeren van een meldingvolgsysteem van meldingen en signalen in het tegengaan van polarisatie en radicalisering, Informatieschakelpunt Radicalisering Rotterdam, 15 juli Pagina 1

4 In de oorspronkelijke projectopzet 1 was de volgende hoofddoelstelling opgenomen: het bewerkstelligen van een efficiënte afhandeling van meldingen en adviezen. Naast deze hoofddoelstelling zijn de volgende doelstellingen in het projectplan beschreven: het standaardiseren en automatiseren van de intake van meldingen en adviesaanvragen; het eenduidig registreren en beheren van de meldingen en adviezen; het kunnen volgen van meldingen wanneer deze vanuit procesregie in een aanpak zijn geplaatst; het vergroten van de effectiviteit van de aanpak van meldingen door het kunnen voeren van procesregie. Indien aan bovenstaande doelstellingen wordt voldaan dan kunnen de volgende activiteiten met het meldingvolgsysteem uitgevoerd worden: het analyseren van de ontvangen meldingen, signalen en adviesaanvragen; het genereren van data voor het samenstellen van casuïstiek; het voeren van procesregie op de meldingen. Resultaat van het project is vervolgens: een integrale procesbeschrijving over de informatie uitwisseling; een meldingvolgsysteem. In de onderstaande tabel zijn de activiteiten weergegeven die bij dit project zijn geformuleerd. Categorie activiteiten Meldpunt/informatiehuishouding Welke deelprojecten en/of activiteiten waren bij de start van het project geformuleerd? Het project bestaat uit het ontwikkelen van een digitaal meldingvolgsysteem. Dit bestaat uit de volgende 2 hoofdactiviteiten: het opstellen van een procesbeschrijving van de melding; het opstellen van een functioneel ontwerp van het ICT systeem voor de meldingen. De nadruk in het project ligt op de intake, registratie, beheer en aanpak van meldingen en signalen van polarisatie en radicalisering. In totaal heeft het ministerie van VenJ aan de gemeente Rotterdam een bedrag van toegekend voor het project 'Een efficiënte basis'. Pagina 2

5 2 Voor de start van het project De volgende paragrafen gaan over de situatie voorafgaand aan de start van het project. We kijken hierbij in het bijzonder naar de bekendheid van de organisatie met het vraagstuk van polarisatie en radicalisering, het bestaande beleid en de samenwerking met externe partijen. 2.1 Betrokkenheid Bij betrokkenheid gaat het om de mate waarin de organisatie voor de start van het project al betrokken was bij het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. In de gemeente Rotterdam is in 2005, voortkomend vanuit het actieprogramma 'Meedoen of achterblijven', het Informatie Schakelpunt Radicalisering (ISPR) opgericht. Het ISPR is opgericht ter voorkoming en bestrijding van radicalisering in Rotterdam. De gemeente Rotterdam is bekend geraakt met de decentralisatie-uitkering via het ministerie, vanaf de start van het Actieprogramma Polarisatie en Radicalisering. De gemeente participeert in een ambtelijke werkgroep van het ministerie in het kader van het Actieprogramma Polarisatie en Radicalisering. 2.2 Draagvlak en beleid In deze evaluatie is gevraagd naar het draagvlak binnen de organisatie voor het gestructureerd tegengaan van polarisatie en radicalisering. Het gaat om de aandacht op management en/of bestuurlijk niveau in de organisatie. Dit kan onder meer tot uiting komen in beleid en concrete doelstellingen. Voor de start van het project was er binnen de gemeente Rotterdam zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau aandacht voor het vraagstuk van polarisatie en radicalisering. Naar aanleiding van de moord op Theo van Gogh heeft de gemeenteraad unaniem een motie aanvaard om acties te ondernemen om radicalisering en extremisme tegen te gaan in Rotterdam. Deze motie is uitgewerkt in het actieprogramma 'Meedoen of Achterblijven'. Dit actieprogramma uit 2005 vormde (mede) de start van het ISPR. Doelstelling van het programma was het voorkomen en bestrijden van radicalisering in Rotterdam. Het ISPR heeft daarbij de regie op het polarisatie- en radicaliseringbeleid binnen de gemeente. Het radicaliseringbeleid in de gemeente Rotterdam richt zich op: polarisatie; links radicalisering; dierenrechten extremisme; rechts radicalisering; islamitische radicalisering. De prioriteit van het beleid is in 2005 gelegd bij het tegengaan van islamitische radicalisering. Ontwikkelingen van de afgelopen jaren (zoals beschreven is in de Trendrapportage ISPR 2009) bevestigen dat die alertheid voor islamitisch radicalisme op haar plaats is. Daarnaast manifesteren zich in de gemeente Rotterdam linksextremisme en dierenrechtenextremisme. Pagina 3

6 2.3 Samenwerking met externe partijen In de regel wordt voorafgaand aan de projecten al samengewerkt met diverse partijen. In de evaluatie is gevraagd naar de samenwerking en het succes van de samenwerking. Vóór de start van de pilot wordt in de gemeente Rotterdam al samengewerkt op het terrein van radicalisering. Sinds het actieprogramma 'Meedoen of Achterblijven' (2005) heeft deze samenwerking steeds meer vorm gekregen. Zo vindt er casusoverleg plaats tussen betrokken organisaties naar aanleiding van een melding bij het ISPR en worden door het ISPR actief organisaties betrokken bij onderzoeken en projecten. Het ISPR is gesitueerd binnen de Directie Veiligheid van de gemeente Rotterdam en werkt actief samen met: gemeentelijke diensten en deelgemeenten; welzijnswerk (bijvoorbeeld buurthuizen, jeugdcentra); multiculturele organisaties; politie; gemeenten in de regio; diverse zelforganisaties, zoals organisaties van bekeerlingen. In het project 'Een efficiënte basis' wordt samengewerkt met de primaire doelgroepen van het systeem: de teamleden van het ISPR, de politie, het onderwijs, de welzijnssector, reclassering en het jeugd- en veiligheidsnetwerk in Rotterdam. Pagina 4

7 3 Start en opzet van het project Dit hoofdstuk gaat in op de start en opzet van het project. Het gaat hierbij om de aanleiding van het project, de initiatiefnemers en de beoogde doelen en doelgroepen bij de start van het project. Ook wordt ingegaan op de succes- en risicofactoren, de organisatie en de communicatie en de verantwoording. 3.1 Start en aanleiding Voor de start van het project was er bij het ISPR sinds 2005 een meldpunt ingericht voor Polarisatie en Radicalisering. Dit meldpunt wordt beheerd door de medewerkers van het ISPR. De aanleiding van het project 'Een efficiënte basis' heeft te maken met een aantal factoren: het ISPR gaat procesregie voeren: in de pioniersfase van het meldpunt bij het ISPR voerde het meldpunt vooral casusregie. Dit betekende dat de medewerker van het ISPR meldpunt zelf contact opnam met de verschillende ketenpartners en het initiatief nam voor een casusoverleg. Het ISPR gaat nu over naar procesregie, waarbij ketenpartners zelf het initiatief nemen voor het casusoverleg en het ISPR ondersteunt. Dit betekent dat de informatie uit het meldpunt voor elke ketenpartner toegankelijk dient te zijn en dat de informatie eenduidig beschreven dient te worden; de kwetsbaarheid van het huidige meld- en adviespunt: elk ISPR teamlid kan meldingen invoeren in het Word-systeem, maar doet dit op een eigen manier. Hierdoor mist het ISPR meldpunt een eenduidige manier van intake, verwerking en aanpak van meldingen. Daarnaast mist het ISRP een consequent doorlopen en afronden van meldingen. Gezien de behoeften van het ISPR-team zelf, en de verandering van casusregie naar procesregie voor het ISPR-team, is besloten dat er een digitaal meldingvolgsysteem ontwikkeld gaat worden. Hiervoor is een extern bureau ingehuurd. 3.2 Doelgroep en doelstellingen In de onderstaande tabel zijn de doelstellingen weergegeven zoals deze in het oorspronkelijke projectplan waren opgenomen. Doelstelling Geldigheid doelstelling Doelgroep Het bewerkstelligen van een efficiënte handeling van meldingen en adviezen door middel van een elektronisch/digitaal meldingvolgsysteem. Doelstelling geldt nog. Teamleden van het ISPR, professionele partners in het onderwijs, de politie, de welzijnssector, reclassering en het jeugd- en veiligheidsnetwerk. De onderstaande tabel geeft de deelprojecten of activiteiten weer en het beoogde bereik daarvan. Pagina 5

8 Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten (blanco indien categorie niet van toepassing) Meldpunt/informatiehuishouding Het project bestaat uit het ontwikkelen van een digitaal/elektronisch meldingvolgsysteem. Dit bestaat uit de volgende 2 hoofdactiviteiten: het opstellen van een procesbeschrijving van de melding; het opstellen van een functioneel ontwerp van het ICT systeem voor de meldingen. Omvang beoogde doelgroep (raming) Geen raming gedaan van de grootte van de doelgroep. 3.3 Risico's Kritieke succes- en risicofactoren zijn de factoren die een grote impact kunnen hebben op het welslagen van het project. In deze evaluatie is gevraagd of voorafgaand aan het project de kritieke succes- en risicofactoren inzichtelijk zijn gemaakt. Risicofactoren In het projectvoorstel en uit de vragenlijst en interview blijkt dat het ISPR vooraf de volgende risico's heeft benoemd: schending van de privacy. Het te ontwikkelen systeem bevat privacygevoelige informatie. Hiervoor zullen waarborgen moeten worden ingebouwd; de ontwikkeling van het meldingsysteem kan in enige mate geremd worden in verband met de krapte op de ICT arbeidsmarkt; een onvoldoende heldere visie op wat radicalisering is en waar de gemeente zou moeten sturen of ingrijpen. Succesfactoren en maatregelen om risico's te verminderen De succesfactoren en maatregelen om de risico's te verminderen zijn op basis van het projectvoorstel en op basis van de ingevulde vragenlijst en interview met de projectleider vooraf als volgt benoemd: het projectvoorstel beschrijft dat de risico's van het project beperkt zijn, aangezien binnen de gemeente de kennis en ervaring aanwezig is waarmee in het verleden succesvol soortgelijke systemen zijn ontwikkeld; het minimaliseren van de risico's door voldoende tijd en aandacht te besteden aan de juiste afbakening van het proces van radicalisering en de taken van de gemeente hierin. 3.4 Organisatie en communicatie In de evaluatie is gevraagd of voor de aansturing en uitvoering van de activiteiten een projectorganisatie is ingesteld. Ook is gevraagd of voor de interne en externe communicatie over de activiteiten een plan is opgesteld. De opzet en uitvoering van het project ligt bij het ISPR. Voor de ontwikkeling van het meldingvolgsysteem is een extern ICT bureau Audit Connect ingezet. Daarnaast worden in de uitwerking van het meldingvolgsysteem de professionals uit het veld (teamleden ISPR, Pagina 6

9 onderwijs, politie, welzijnssector, reclassering, jeugd- en veiligheidsnetwerk) betrokken. Deze specifieke doelgroep zijn de gebruikers van het meldingvolgsysteem. Voor het leereffect van eerder opgezette volgsystemen wordt samengewerkt met andere diensten van de gemeente Rotterdam op het terrein van de Persoonsgerichte aanpak (PGA), het cliëntvolgsysteem (CVS) in de jeugdproblematiek, de deelgemeentelijke organisatie sluitende aanpak (DOSA) en de zorg adviesteams (ZAT) op scholen. Het ISPR heeft voor het project 'Een efficiënte basis' geen communicatieplan opgesteld voor de interne en externe communicatie over het project. 3.5 Verantwoording De formele verantwoording van het ISPR aan bestuur/management over de voortgang en besteding van de middelen door het ISPR (breed) vindt plaats: door rapportage aan de gemeenteraad via een trendrapportage en begeleidende brief. Ook worden debatten gevoerd naar aanleiding van de trendrapportage, of over de voortgang van het 5-jaren actieprogramma Veilig; door ambtelijke verantwoording aan de directeur Veiligheid en de burgemeester, via het afdelingshoods (afhankelijk van de situatie). In de begeleidende brief bij de Trendrapportage 2009 is meegedeeld dat een nieuw beleidsdocument wordt opgesteld. Begin 2010 is het vijfjaren actieprogramma Veilig, inclusief een paragraaf over radicalisering, besproken in de gemeenteraad. In verband met de heroriëntatie van Directie Veiligheid krijgt de nieuwe beleidsvisie waarschijnlijk vorm binnen de kaders van dit vijfjaren actieprogramma Veilig. Pagina 7

10 4 Uitkomsten van het project Dit hoofdstuk belicht datgene wat het project heeft opgeleverd aan producten of activiteiten. Ook wordt ingegaan op het budget en het proces van monitoring en zelfevaluatie. 4.1 Realisatie producten/activiteiten Hieronder volgt een nadere toelichting op de actuele stand van zaken van de pilot. Categorie activiteiten Deelprojecten en/of activiteiten (blanco indien categorie niet van toepassing) Meldpunt/informatiehuishouding Het project bestaat uit het ontwikkelen van een digitaal/elektronisch meldingvolgsysteem. Dit bestaat uit de volgende 3 hoofdactiviteiten: het opstellen van een procesbeschrijving van de melding; het opstellen van een functioneel ontwerp van het ICT systeem voor de meldingen; de bouw van het systeem. Gerealiseerd? Ten tijde van het interview (mei 2010) waren de activiteiten gereed op de bouw na. Per november 2010 is ook de bouw van het systeem gerealiseerd. De oorspronkelijke planning voor het ontwikkelen van het meldingvolgsysteem was: start 1 september 2008 en afronding 31 december Realisatie versus budget Voor het project is een budget opgesteld. In dit budget is een verdeling opgenomen tussen een bijdrage door VenJ en de bijdrage door de gemeente (in uren en in een bijdrage aan de 'out of pocket'-costs). Het project wordt uitgevoerd binnen de daarvoor opgestelde begroting. 4.3 Monitoring, bijsturing en zelfevaluatie Een onderdeel van projectmanagement is monitoring en vervolgens bijsturing. Op basis van het projectplan is geen monitoring voorzien op het voortgang van het project, naast de reguliere aansturing op het project van het ISPR. De projectleider van het ISPR geeft overigens aan dat een zelfevaluatie uitgevoerd gaat worden na het afronden van het project. Ten tijde van het interview (mei 2010) met de projectleider was het project nog niet geheel afgerond en is er daarom geen informatie beschikbaar over de zelfevaluatie. Uit het interview met de projectleider blijkt dat er bijsturing van het project heeft plaatsgevonden. De projectleider geeft daarbij aan dat zowel de eerste fase van het project - de procesbeschrijving - als de tweede fase - het functioneel ontwerp - een stuk langer hebben geduurd dan gepland. Pagina 8

11 Dit heeft te maken met een aantal factoren: de discussie binnen het ISPR en de gemeente over het proces van radicalisering en de rol van de gemeente/ispr hierin; de discussie met andere partijen (zoals de politie en jeugdzorg, sociale dienst en de GGD) over de koppeling van het meldingvolgsysteem aan andere informatiesystemen, mede in verband met privacy wetgeving; het aansluiten van het ontwerp van het ICT systeem aan de gehanteerde ICT systemen binnen de gemeente Rotterdam. 4.4 Borging van het project De borging heeft betrekking op de wijze waarop de uitkomsten en leerpunten van het project een structurele plaats hebben gekregen in het beleid van de gemeente/organisatie. Dit betekent, bijvoorbeeld, dat de kennis, contacten en producten die zijn ontstaan in het project, nu structureel worden toegepast door de initiatiefnemende organisatie en door andere betrokken organisaties. Vóór de start van het project is op verschillende manieren nagedacht over de borging van deze pilot. De borging van het meldingsysteem is voorzien doordat het ICT systeem is ontwikkeld en in gebruik is genomen door alle ketenpartners. Tijdens het interview vond bij de directie Veiligheid een heroriëntatie plaats. De projectleider van het ISPR had toen de verwachting dat er aandacht blijft voor het thema polarisatie en radicalisering binnen de gemeente Rotterdam. De vraag is of dat centraal aangestuurd blijft worden, zoals nu via het ISPR. Inmiddels is de heroriëntatie overgegaan in een reorganisatie en is duidelijk dat het meldingenproces één van de twee hoofdprocessen blijft van radicalisering binnen de directie Veiligheid. Het meld- en adviespunt radicalisering zal dan ook bij de directie Veiligheid blijven. Er wordt verbinding gezocht met de andere persoonsgerichte aanpakken en processen van de directie Veiligheid. Borging van het meldingvolgsysteem bestaat uit het onderhoud en het gebruik van het systeem. De directie Veiligheid en andere gemeentelijke diensten zijn, naar aanleiding van de heroriëntatie, met elkaar in gesprek over een heldere definiëring van ieders verantwoordelijkheid ten aanzien van polarisatie en radicalisering. Dit betekent dat bijvoorbeeld borging van het thema polarisatie en onderdelen van radicalisering plaatsvindt in de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS). De onderzoekers merken op dat het ICT systeem straks in gebruik is genomen (en daarmee een goede structuur is neergezet), maar dat voor een goede doorwerking en opvolging van de meldingen via casusoverleg wel een coördinator aangewezen dient te worden. Zonder een coördinator die verantwoordelijk is voor het vullen/monitoren van het systeem met meldingen en voor de opvolging van de meldingen is de verwachting van de onderzoekers dat instandhouding van het informatiesysteem onvoldoende geborgd is. In een reactie hierop meldt de directie Veiligheid dat deze coördinatiefunctie in de reorganisatie geborgd is binnen de directie Veiligheid. Pagina 9

12 5 Doeltreffendheid De doeltreffendheid komt aan bod aan de hand van het doelbereik, de reikwijdte en de maatschappelijke effecten van het project. 5.1 Doelbereik en reikwijdte Bij doelbereik gaat het om de realisatie van de doelstellingen. Reikwijdte betreft de mate waarin in het project de beoogde doelgroepen zijn bereikt. De onderstaande tabel geeft het doelbereik weer zoals dat door de gemeente - het ISPR - zelf wordt ervaren. Doelstelling Realisatie doelstelling Eventuele toelichting Het bewerkstelligen van een efficiënte handeling van meldingen en adviezen. Deels Het meldingvolgsysteem is nog niet volledig gereed en in gebruik genomen ten tijde van de evalautie door de onderzoekers (mei 2010). De onderstaande tabel geeft de reikwijdte van het project weer. Doelgroep Is de beoogde doelgroep bereikt? Omvang doelgroep? Komt het gerealiseerde bereik overeen met de raming vooraf? Teamleden van het ISPR, professionele partners in het onderwijs, de politie, de welzijnssector, reclassering en het jeugden veiligheidsnetwerk. Ja Er is geen raming van de grootte van de doelgroep vooraf gemaakt. De professionals zijn bereikt in het project. 5.2 Maatschappelijk effect Uiteindelijk moeten de projecten bijdragen aan het verder tegengaan van polarisatie en radicalisering in de maatschappij. Dit is het beoogd maatschappelijk effect van de door het ministerie ondersteunde projecten. Het meldingvolgsysteem is ten tijde van de evaluatie door de onderzoekers (mei 2010) nog niet volledig ontwikkeld en in gebruik genomen. De beoordeling in hoeverre het meldingvolgsysteem gaat bijdragen aan het verminderen van polarisatie en radicalisering is daardoor lastig te maken. Het ISPR heeft aangegeven in het najaar van 2010 een zelfevaluatie uit te gaan voeren over het meldingvolgsysteem. Het ISPR geeft daarnaast aan dat op basis van de afgelopen 5 jaar het volgende valt te constateren. Sinds 2005 worden meldingen en signalen van polarisatie en radicalisering centraal registreert en bijgehouden bij het ISPR. Het ISPR bekijkt de aard van de signalen en meldingen en entameert het casusoverleg met verschillende professionals indien nodig. Pagina 10

13 Opvallend is dat sinds 2005 het aantal meldingen is toegenomen. Momenteel krijgt de gemeente, via het ISPR, circa 30 meldingen per jaar. Deze meldingen zijn zeer divers van aard. Deze toename van het aantal meldingen heeft volgens de projectleider vooral te maken met de bekendheid van het ISPR meldpunt bij de ketenpartners. Doordat de professionals bekender werden met het meldpunt en met het fenomeen polarisatie en radicalisering worden steeds meer meldingen en signalen ontvangen. De projectleider geeft hierbij het volgende voorbeeld: in 2009 is voor de eerste keer een melding ontvangen van een mogelijk radicaliserende jongere bij een hogeschool. Het ISPR heeft de melding beoordeeld en heeft contact opgenomen met de hogeschool en aantal ketenpartners om gezamenlijk te kijken wat de aanpak zou kunnen zijn. De hypothese van het ISPR achter de werking van het meldpunt is het volgende: het centraal melden van signalen draagt bij aan het eerder signaleren van radicaliseringprocessen door professionals waardoor ook een snellere en meer adequate aanpak om vroegtijdig deze processen te verminderen opgezet kan worden; het centraal melden van signalen draagt bij aan het verzamelen van casuïstiek op basis waarvan een gerichter trainingsaanbod kan worden opgesteld voor professionals. De onderzoekers merken op dat het vooralsnog niet mogelijk is om deze hypothese te toetsen aan de cijfers over polarisatie en radicalisering. Dit heeft volgens de onderzoekers deels te maken met het feit dat het aantal geregistreerde meldingen toeneemt door de grotere bekendheid (dat overigens een bekend fenomeen is bij de eerste jaren na invoering van incidentmeldingsystemen) en deels te maken met de externe factoren in de gemeente (zoals politiek klimaat, maatschappelijke ontwikkelingen) waardoor de causaliteit tussen de inzet van het instrument door de gemeente en de toe- of afname van polarisatie en radicalisering lastig te leggen is. Pagina 11

14 6 Leerpunten Dit hoofdstuk belicht de geconstateerde succes- en risicofactoren, de samenwerking en elementen in het project die eventueel kunnen dienen als goede voorbeelden. 6.1 Succes- en risicofactoren Door de projectleider worden de volgende succes- en risicofactoren benoemd: Het systematisch beschrijven van het proces van een melding/signaal heeft het ISPR veel geleerd over de 'witte vlekken' in het proces. Dit heeft bijgedragen aan het verbeteren van het meldingsproces. Het systematisch beschrijven van het meldingproces heeft daarnaast bijgedragen aan een discussie binnen de gemeente over de inzet op polarisatie en radicalisering en de rol van het ISPR daarbinnen. De keuze is gemaakt om de rol van het ISPR te verschuiven van casusregie naar procesregie. Een risicofactor in het project was het laten aansluiten van het meldingvolgsysteem op de reeds bestaande meldsystemen van bijvoorbeeld de politie en de jeugdketen. Dit heeft vooral verband gehouden met privacy overwegingen. Een risicofactor voor de uitvoeringsfase van het systeem is het daadwerkelijk melden van signalen en incidenten in het systeem. Volgens de projectleider is dit mede afhankelijk van het trainingsaanbod aan professionals en het bekend maken van het meldingsysteem aan de professionals en ketenpartners. De projectleider heeft geprobeerd de genoemde risicofactoren te minimaliseren door: tijd en aandacht te besteden aan visievorming, theoretische en praktische onderbouwing van de inzet van de gemeente op polarisatie en radicalisering ter verduidelijking van het proces van het doorlopen van een melding/signaal. De onderzoekers merken op dat indien in de toekomst minder aandacht wordt besteed aan het trainingsaanbod van professionals en aan de communicatie aan professionals over het bestaan van het meldingvolgsysteem dat dan het systeem wellicht onvoldoende geborgd wordt en niet gaat opleveren wat er van tevoren van verwacht wordt. 6.2 Samenwerking Het project is uitgevoerd door het ISPR, in samenwerking met de professionals in het veld en het ICT bureau. Volgens de projectleider van het ISPR verloopt deze samenwerking goed. De intentie van het ISPR is om na afloop van het project de opgedane kennis, zoals de procesbeschrijving en het inzicht in het functioneel ontwerp, beschikbaar te stellen aan alle geïnteresseerde Nederlandse gemeenten. De basissoftware, installatie, technische aanpassing en onderhoud van het systeem zijn voor rekening van de gemeente die het in gebruik gaat nemen. Pagina 12

15 De onderzoekers merken op dat bij de totstandkoming van het procesbeschrijving van het meldingvolgsysteem en bij de ontwikkeling van het meldingvolgsysteem de gemeente niet expliciet heeft samengewerkt met andere gemeenten. In een reactie hierop geeft de projectleider aan dat de gemeente wel via de IWG- en G4-overleggen en in gesprekken met andere gemeenten deze op de hoogte heeft gehouden van de ontwikkelingen. Verder merken de onderzoekers op dat het lovenswaardig is dat gemeente Rotterdam de kennis en procesbeschrijvingen ter beschikking stelt aan andere gemeenten. De vraag is echter of het realistisch is om te verwachten dat andere gemeenten dit systeem kunnen oppakken. Een 'not-invented-here'-reactie kan daarbij voorkomen. 6.3 Best practice Er is sprake van een 'best practice' als het afgeronde project of elementen ervan geschikt zijn als positief voorbeeld voor andere organisaties die een dergelijk project willen starten. De projectleider noemt het gehele project als een best practice. Belangrijke elementen daarin zijn: de discussie en afbakening van het fenomeen polarisatie en radicalisering en de discussie en afbakening van de rol van de gemeente daarin; het beschrijven van het proces van het melden van een signaal en het opvolgen van de signalen; het laten aansluiten van het meldingvolgsysteem op al bestaande meldsystemen bij de politie en jeugdzorg; het invoeren van de netwerkinformatie over signalen en meldingen in een centraal systeem. De meeste informatie over signalen rondom voedingsbodem en weerbaarheid zit vaak in de 'hoofden' van de ketenpartners. Dit wordt met behulp van het centrale meldingsysteem zichtbaar gemaakt, waardoor een gezamenlijke aanpak ingezet kan worden. Pagina 13

16 Bijlage 1 Relevante definities Onderstaande toelichting is gebaseerd op de definities zoals die door de AIVD en het ministerie van VenJ worden gehanteerd: Activisme is de benaming voor het fenomeen waarbij personen of groepen op buitenparlementaire wijze maar binnen de grenzen van de wet, streven naar bepaalde idealen. Borging van projecten: de verankering van het beleid ontwikkeld in het project, de kennis opgedaan in het project en de resultaten van projecten in de dagelijkse uitvoering door betrokken organisaties. Borging blijkt onder anderen uit de wijze waarop het beleidsonderwerp aandacht krijgt in nieuw beleid, verantwoordelijkheden voor het beleidsonderwerp zijn toegewezen in de organisatie en middelen zijn toegekend om het beleidsonderwerp uit te werken en uit te voeren. Decentralisatie-uitkering: een uitkering die via het Gemeentefonds ter ondersteuning en stimulering van de aanpak op lokaal niveau door het Rijk wordt verstrekt aan gemeenten. Extremisme is het fenomeen waarbij personen of groepen, bij het streven naar bepaalde idealen, bewust over de grenzen van de wet gaan en (gewelddadige) illegale acties plegen. Polarisatie is de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen tussen deze groepen en toename van segregatie langs etnische en religieuze lijnen. Radicalisering is het proces van toenemende bereidheid om diep ingrijpende veranderingen in de samenleving (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven, te ondersteunen of anderen daartoe aan te zetten. Ingrijpende veranderingen zijn ontwikkelingen die een gevaar kunnen opleveren voor de democratische rechtsorde (doel), vaak met ondemocratische methoden (middel), die afbreuk doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect). Subsidie: een financiële bijdrage op grond van een tijdelijke subsidieregeling die door het Rijk wordt verstrekt aan zelfstandige rechtspersonen met als doel de ondersteuning van bovenlokale activiteiten ten behoeve van het voorkomen of tegengaan van polarisatie en radicalisering onder jongeren. Terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voorbereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappijontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. De aan polarisatie en radicalisering verbonden fenomenen en processen kunnen zich manifesteren vanuit rechtse of linkse politieke overtuiging, vanuit islamitische geloofsovertuiging, of vanuit verbondenheid met dierenrechten. Pagina 1

17 Bijlage 2 Geraadpleegde bronnen Interview met de projectleider, verantwoordelijk en aanspreekpunt voor het project 'Een efficiënte basis' binnen het ISPR. Trendrapportage ISPR 2009, Gemeente Rotterdam, december Projectplan 'Een efficiente basis: het ontwikkelen en implementeren van een meldingvolgsysteem van meldingen en signalen in het tegengaan van polarisatie en radicalisering', Informatieschakelpunt Radicalisering Rotterdam, 15 juli Webenquête. Pagina 1