NOTITIE. 1. Algemene beschrijving balanshandhaving

Vergelijkbare documenten
NOTITIE. 1. Algemene beschrijving TenneT-NL balanshandhaving

Voor het handhaven van de balans maakt TenneT gebruik van regel- en reservevermogen dat door marktpartijen aan TenneT is aangeboden.

Voor het handhaven van de balans maakt TenneT gebruik van regel- en reservevermogen dat door marktpartijen aan TenneT is aangeboden.

HANDLEIDING BIEDEN Balancering- en Transportvermogen

Productspecificaties. Reservevermogen Overige Doeleinden. Definitief

TER INFORMATIE. 3. Verplichtingen, vaststelling volume, vergoedingen en sancties

Energie & Vermogen. Kansen voor aangeslotenen. Martijn Ophuis. 26-mei-2015

HANDLEIDING BIEDEN REGEL- EN RESERVEVERMOGEN

Wat is het product noodvermogen? Hoe wordt er gecontracteerd?

Demand response en balancering

De onbalansprijssystematiek

CONCEPT CONCEPT CONCEPT

Informatie ten dienste van de markt

1. Verplichtingen, vaststelling volume, vergoedingen en sancties

Meer informatie? R3 Niet-gereserveerd vermogen. Aarzel niet om contact met ons op te nemen via. Keizerslaan 20 B-1000 Brussel

Flexibiliteit op de elektriciteitsmarkt

T-prognoses: nut en noodzaak

Een Flexibele energiemarkt

T-prognoses. nut en noodzaak

Beleidsregel. TenneT TSO B.V.,

(B) april Niet-vertrouwelijk

System Operations. 18-mei Jaap Hagen

Zijn participanten die geregistreerd staan bij TSO-Auction automatisch participant voor Intraday?

1. Voorwoord. 2. Definities en afkortingen

Vragen en antwoorden transportschaarste: Rechten en plichten van afnemers en netbeheerders

Verzilvering van flexibiliteit

Definitie van inkoopkosten voor energie

SKB Enterprise B.V. Service Level Agreement (SLA) Dedicated Server

NOTITIE. TenneT TSO B.V. ONDERWERP Noodprocedure 'Aanbieden EDINE-berichten' AAN DATUM 3 december 2015 REFERENTIE VAN

Openbare raadpleging over de middelen die moeten toegepast worden om de toegang tot het vraagbeheer (demand side flexibility) in België te faciliteren

Transparantie voor onbalanssystematiek. Onderzoek en maatregelen, Den Haag, 2 juni 2004

NOTITIE NCC-NPS. ONDERWERP Noodprocedure 'Aanbieden EDINE-berichten' AAN DATUM 14 juli 2014 REFERENTIE VAN

Flexibiliteit. Infrax Luc Verheggen Eandis Luc Decoster

Uitvoeringsregels met betrekking tot Net- en Systeemcode. jan 2012 SO-SOC

Versie 1: Regels voor de organisatie van de Energieoverdracht. In werking treding op XX/XX/2018 1

Sectorbijeenkomst ACM 4 februari Stand van zaken comitologie. Ermin Kloppenborg Wieger Wiersema Dir. Energiemarkt&Innovatie EZ

Service Level Agreement

IDCONS Productspecificaties

ONTWERPBESLISSING (B) CDC-1402

Meetvoorwaarden voor productie-installaties met registratie van nuttig aangewende warmte

Regulering inkoopkosten energie en vermogen

Argumentatie voor vastleggen van grens tussen generatoren type A en B (NC RfG versie 14/10/2015) 26 november 2015 Marc Malbrancke

Feedback to WG Belgian Grid

Workshop met externe stakeholders

Uitvoeringsregels met betrekking tot Net- en Systeemcode. maart 2011 MO

De markten voor decentrale elektriciteitsproducenten

Bijlage 2: Toelichting op bepaling tariefinkomsten 2010

A. WhiteVision is gerechtigd onderhoud en support voor de software te leveren;

ELEKTRICITEIT Tarieven 2014 Aansluit- en transporttarieven elektriciteit voor grootverbruikers

Vragen en Antwoorden. SDE+ categorie wind op zee

Flexibiliteit: E.D.Mij en klanten doen het samen. 31 maart 2017 Jeffrey Bartels

Strategische Reserve Voorstellen van wijzigingen ARP-contract. Elia Users Group 05/06/2014

Kerntaak 1: Plant wegtransporten

ELEKTRICITEIT Tarieven 2015 Aansluit- en transporttarieven elektriciteit voor grootverbruikers

Het CIPU-contract: een kader waarbinnen de netgebruiker kan deelnemen aan het beheer van het hoogspanningsnet

Handleiding Essent Energie Monitor

TenneT in de energiemarkt

Release notes VerzuimSignaal. Versie: VS In business for people.

Algemene Voorwaarden VNZ V.O.F. Inhoudsopgave

CONCEPT KETENREGISSEUR VERSIE 1.0 d.d

Technische Briefing. Overzicht Nucleair Park. 11 januari 2016

TARIEFSTRUCTUUR VOOR HET TRANSPORT VAN ELEKTRICITEIT

Conferentie van Gouverneurs Bespreking van elektriciteitschaarste 3/9/2014. Frank Vandenberghe Tomas Gunst Christian Kerremans

AANBEVELING VAN DE COMMISSIE. van

Voorgestelde wijzigingen aan het ARP-contract - Implementatie van de strategische reserve Consultatienota Users Group 13/06/2014

Naast de Nederland ICT Voorwaarden, die van toepassing zijn op de overeenkomst, zijn de onderstaande bepalingen eveneens van toepassing.

4.2 Inzichten in de behoeften en verwachtingen van de belanghebbenden. 4.3 Het toepassingsgebied van het milieumanagementsystee m vaststellen

Handboek FCR voor BSPs

Hoe profiteer ik van marktkansen met mijn flexibel vermogen? Glastuinbouwdag Energy Matters 17 maart 2017 Peter van den Berg, Directeur AgroEnergy

KETENREGISSEUR VERSIE 1.2 d.d

Service Level Agreement (SLA) betreffende: Dashboardfunctie. Contr_ProvUtrecht_Leverancier_Nummer

Opleiding ELEKTROMECHANICA optie Automatisatie LAB Labo Regeltechniek KLAS: 2AUa Academiejaar

KETENREGISSEUR VERSIE 1.2 d.d

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

BESLUIT. hoogspanningsnetwerk (220 / 380 kv) en het tarief met betrekking tot het verrichten van systeemdiensten voor TenneT B.V. voor het jaar 2006.

Algemene onderhoudsvoorwaarden Tim

FAQ Primaire Reserve V06. Definitief. AUTEUR PCR DATUM 13 oktober 2014 VERSIE. VERSIEDATUM 13 oktober 2014 STATUS

De elektriciteitsmarkt in vogelvlucht

ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

Beslissing van de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt

TARIEVEN VOOR HET GEBRUIK VAN HET NET EN VOOR DE ONDERSTEUNENDE DIENSTEN

Inhoudsopgave. Handleiding: MC v2.0a. Pagina - 1 -

Ontwikkelaar ICT. Context. Doel

Stimuleren van een energienet in evenwicht - Commissie VP

Opzetten medewerker tevredenheid onderzoek

Three Ships CDS opschalingsdocument Overzicht server configuratie voor Three Ships CDS

Service Garantie. Inhoudsopgave. Versie 1.2. November 2016

KETENREGISSEUR VERSIE 1.2 d.d

De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?!

REG2017 Wijziging berekening inkoopkosten energie GTS en TenneT

Jaarboek 2012 Handhaving. Handhaving

ONTWERPBESLUIT. Vertrouwelijk. Besluit. Ontheffing Middenmeer. Ons kenmerk : ACM/UIT/ Zaaknummer : ACM/19/ Datum : 12 april 2019

Toelichting: Dit is de 1ste Nota van Inlichtingen voor de aanbesteding Netwerkapparatuur voor de gemeente 's Hertogenbosch.

Business Continuity Management

MC 885 HL CMP Hoog/Laag Brander Thermostaat

Project ND-OV. Kaders voor een loket voor brongegevens reisinformatie openbaar vervoer

Voorwaarden Repper-account

TOELICHTINGSNOTA BIJ DE PUBLIEKE CONSULTATIE VAN DE REGELS VOOR ENERGIEOVERDRACHT

Transcriptie:

NOTITIE AAN CLASSIFICATIE C1: Public Information REFERENTIE VAN SON-SY ONDERWERP Productinformatie automatic Frequency Restoration Reserve Voor het real-time handhaven van de Nederlandse vermogensbalans maakt TenneT 1 gebruik van Frequency Restoration Reserves (FRR). Onderscheid is te maken tussen automatic Frequency Restoration Reserve 2 (afrr), manual Frequency Restoration Reserve scheduled activated 3 (mfrrsa) en manual Frequency Restoration Reserve direct activated 4 (mfrrda). Deze producten worden door marktpartijen in hun rol als Balancing Service Provider (BSP) aan TenneT aangeboden. De automatische activering van afrr is specifiek voor balanshandhaving en geschiedt door de Frequentie Vermogens Regeling (FVR). In dit document wordt zowel het operationele proces met betrekking tot het aanbieden en activeren van afrr beschreven, alsook de eisen waaraan deze afrr-biedingen en de informatieoverdracht voor afrr tussen BSP en TenneT moet voldoen. 1. Algemene beschrijving balanshandhaving Het door TenneT gebruikte systeem voor de landelijke balanshandhaving is de zogenoemde Frequentie Vermogens Regeling (FVR). Het belangrijkste doel van de FVR is om snel en effectief omvangrijke onbalans in Nederland binnen 15 minuten te herstellen. 5 Daarnaast dient de FVR ook op kleinere onbalanssituaties te reageren om de omvang van ongeplande elektriciteitsuitwisseling met het synchroon gekoppelde hoogspanningsnet in Continentaal Europa (CE) te beperken. Voortdurende monitoring van deze uitwisseling en bijsturing door de FVR is nodig om een goede balanskwaliteit te realiseren. De FVR berekent voortdurend de momentane regelfout (ook bekend als 'area control error', oftewel ACE) van Nederland. Het belangrijkste deel daarvan is de ongeplande internationale uitwisseling, oftewel het verschil tussen de cross-border uitwisseling zoals vastgesteld in de energieprogramma's (E-programma's) en de gemeten daadwerkelijke uitwisselingen op de internationale verbindingen met het Continentaal Europese synchrone elektriciteitssysteem. Deze waarde wordt vervolgens gecorrigeerd voor de verwachte Nederlandse inzet van frequentieondersteuning door middel van activatie van Frequency Containment Reserve (FCR). De verwachte FCR-inzet wordt berekend door de gemeten frequentie-afwijking te vermenigvuldigen met de internationaal afgestemde 1 Omdat dit document de Nederlandse vermogensbalans bespreekt, wordt met 'TenneT' gerefereerd naar 'TenneT TSO B.V'. 2 Dit product was eerder bekend als 'Regelvermogen'. 3 Dit product was eerder bekend als 'Reservevermogen'. 4 Dit product was eerder bekend als 'Noodvermogen'. 5 Regulation (EU) 2017/1485 on electricity transmission system operation schrijft in Artikel 127 en Bijlage III een frequentiehersteltijd voor van 15 minuten in de synchrone zone Continentaal Europa (CE).

PAGINA 2 van 11 frequentieconstante voor Nederland. Op basis van bovengenoemde berekeningen bepaalt de FVR vervolgens hoeveel afrr er geactiveerd dient te worden om de vermogensbalans te handhaven. Marktpartijen werken vaak met een eigen regelaar om hun programmaverplichtingen na te komen en onbalans te reduceren in hun rol als Balancing Responsible Party (BRP). Technisch gezien werkt de FVR gescheiden van deze lokale regelaars, afgezien van het door de FVR geactiveerde afrr (wat eventueel weer input is voor de regelaar van de marktpartij indien ze deze dienst aanbieden in hun rol als BSP). Echter in het balansproces beïnvloeden beide regelingen elkaar wel: de FVR reageert op een vermogensonbalans, waarop de lokale regelaars zelf mogelijk ook reageren. Verder zal de FVR vermogen activeren wanneer lokale regelaars een vermogensonbalans introduceren, bijvoorbeeld om een individueel gewenste energieproductie te realiseren. IGCC Met andere Transmission System Operators (TSO's) in de CE-regio neemt TenneT deel aan een internationaal systeem dat de marktonbalans van de individuele TSO's gecoördineerd benadert: de International Grid Control Cooperation (IGCC). IGCC zet de marktonbalans (berekende regelafwijking (ACE) plus het dan geactiveerde afrr) in verschillende landen met tegengestelde richting om in momentane wederzijdse ondersteuning; een dynamische aanpassing van het uitwisselingsprogramma. Op deze manier wordt de onbalans van de betrokken landen zonder enige vertraging verminderd waardoor onbalansprijzen worden beperkt en meer FRR beschikbaar blijft voor eventuele volgende balansverstoringen. 1.1 afrr-biedingen en de biedladder Het activeren van afrr-biedingen voor de balanshandhaving gebeurt actueel / in real-time. Het product wordt uitsluitend gebruikt om vermogensonbalans in Nederland te corrigeren. Biedingen voor afrr worden op volgorde van prijs op de zogenoemde 'biedladder' geplaatst en vervolgens na het sluiten van de termijn voor het inzenden van biedingen per onbalansverrekeningsperiode (ISP 6 ) voor de FVR genomineerd. Gedurende de betreffende ISP(s) kan de FVR deze automatisch activeren. De hoogste 7 dan wel laagste 8 prijs van geactiveerde biedingen 9 bepaalt de inzetprijs voor opregelen respectievelijk afregelen. De inzetprijs is de prijs waartegen de geleverde afrr-energie verrekend wordt met de BSP en vormt de basis bij de bepaling van de onbalansprijs. Bij ingang van een volgende ISP, bepaalt de FVR op basis van de nieuwe biedladder de te activeren biedingen. Biedingen die in de ISP ervoor waren geactiveerd, maar die niet langer geldig zijn of door hun prijs niet langer geactiveerd zouden zijn, worden naar nul geregeld. Hun biedprijs heeft geen 6 Voor consistentie met andere documentatie wordt in dit document de afkorting van de Engelse term gehanteerd: Imbalance Settlement Period (ISP). In Nederland is deze 15 minuten. 7 Bij opregelbiedingen FRR (positieve prijs: TenneT betaalt BSP; negatieve prijs: TenneT ontvangt van BSP). NB. Negatieve prijzen voor opregelen komen praktisch niet voor. 8 Bij afregelbiedingen FRR (positieve prijs: TenneT ontvangt van BSP; negatieve prijs: TenneT betaalt BSP). 9 Zowel van afrr-biedingen geactiveerd door de FVR als van mfrrsa-biedingen die handmatig worden geactiveerd. Na ingang van codewijziging ACM/18/032994 ten behoeve van de Netcode Elektriciteit bepalen ook geactiveerde mfrrdabiedingen mede de inzetprijs.

PAGINA 3 van 11 invloed op het vaststellen van de inzetprijs van de actuele ISP. De geleverde energie van deze biedingen wordt wél vergoed conform de inzetprijs van de actuele ISP. Biedingen afrr die in een bepaalde ISP in eerste instantie niet voor de FVR zijn genomineerd blijven op de biedladder staan. Indien extra vermogen nodig is, kunnen deze biedingen alsnog voor de ISP genomineerd en geactiveerd worden (mits de ISP nog niet begonnen is). 1.2 Activeren van afrr-biedingen Om biedingen afrr te activeren stuurt de FVR een vermogensrichtwaarde, ook wel 'setpoints' genoemd, aan de BSP's die deze biedingen hebben ingediend. Een setpoint zal nooit groter zijn dan het door de BSP aangeboden vermogen en de gemiddelde setpointverandering zal nooit de gespecificeerde ramping rate van de biedingen overschrijden. afrr moet met minimaal 7% van de biedomvang per minuut worden op- en afgeregeld. Deze minimale ramping rate is noodzakelijk om een grote(re) verstoring binnen 15 minuten te verhelpen. Een bieding kan geheel of gedeeltelijk worden ingezet gedurende de ISP waarvoor de bieding geldt. Dit kan er ook toe leiden dat de deactivering van het vermogen plaatsvindt in de ISP volgend op de ISP van activatie, zelfs wanneer de bieding niet voor deze ISP geldt. In dat geval kan tijdelijk een overlap ontstaan met de aansturing van geactiveerde biedingen in deze ISP. Balanceringsenergie wordt vergoed volgens de inzetprijs voor de ISP waarin afrr geleverd is. 10 De totale omvang van biedingen afrr die door de FVR wordt geactiveerd is afhankelijk van de balanssituatie. Zolang de momentane onbalans geen grote afwijkingen vertoond, worden biedingen geactiveerd volgens de "merit-order"-methode. Dit betekent dat de gewenste correctie op basis van de gemeten systeemonbalans wordt bepaald en dat deze omvang wordt geactiveerd in prijsvolgorde. Pas in geval van grote verstoringen, wanneer de verandering van de onbalans een door TenneT in te stellen incident-grenswaarde overschrijdt, wordt het "pro-rata" activeren van biedingen toegepast. Dit betekent dat alle genomineerde biedingen parallel worden geactiveerd om de maximaal haalbare ramping rate van afrr-inzet te bereiken. De FVR houdt continu bij hoeveel balanceringsenergie is geactiveerd. Deze informatie wordt vervolgens per bieding vastgelegd ten behoeve van de afhandeling. De BSP dient zelf ook bij te houden welk vermogen door TenneT is gevraagd om controle van de uitgewisselde informatie mogelijk te maken. 10 Dit kan ook de ISP net ná de ISP waarvoor de bieding ingediend is zijn. Indien er in deze volgende ISP geen biedingen zijn geactiveerd (maar alleen biedingen gedeactiveerd), en er dus geen inzetprijs bestaat, geldt de inzetprijs van de vorige ISP (dus de ISP waarin de bieding in eerste instantie is geactiveerd).

PAGINA 4 van 11 2. Specificaties afrr-product Het afrr-product kent de volgende karakteristieken en/of voorwaarden: Generiek afrr kent twee richtingen: leveren aan het net (opregelen) en betrekken van het net (afregelen). Merk op dat opregelen kan worden gerealiseerd door meer elektriciteit te produceren, of minder af te nemen; vice versa geldt voor afregelen: dit kan worden gerealiseerd door minder elektriciteit te produceren dan wel meer elektriciteit van het net af te nemen / te consumeren. De beschikbaarheid van de minimaal vereiste hoeveelheid afrr 11 wordt door TenneT zeker gesteld door contracten met BSP's af te sluiten. Deze partijen verplichten zich daarmee om minimaal de gecontracteerde hoeveelheid als afrr-biedingen aan te bieden. Gecontracteerd afrr moet alle ISP's van de contractperiode ter beschikking staan. Marktpartijen kunnen daarnaast op vrijwillige basis hun beschikbare capaciteit als afrr aanbieden (de zogenoemde "vrije biedingen"), indien en zover zij beschikken over geschikt regelbaar vermogen en de technische middelen voor de aansturing door de FVR. Gecontracteerd afrr heeft geen voorrang op vrijwillige beschikbaar gesteld afrr; de biedladder wordt alleen vastgesteld op basis van de biedprijs. TenneT kan, na een gedocumenteerde waarschuwing, vrijwillige biedingen afrr van een BSP voor onbepaalde tijd weigeren. Dit kan gebeuren wanneer de vermogensmeting aantoont dat deze BSP de stuursignalen van het afrr structureel niet kan volgen, of wanneer de vermogensmeting ontbreekt. Biedingen BSP's zijn zelf verantwoordelijk voor het insturen van hun afrr-biedingen aan TenneT. Een individuele bieding afrr heeft een minimale omvang van 1 MW en een maximale omvang van 999 MW. Er kunnen door een BSP per ISP maximaal drie biedingen kleiner dan 4 MW worden aangeboden. Voor een gelijkmatige en efficiënte aansturing van afrr is het wenselijk om een gemengd aanbod van grote en kleine biedingen te hebben. De BSP kan in een bieding een 'regelobject' creëren door bij één opregelbieding en één afregelbieding dezelfde regelobjectnaam te specificeren. Dit voorkomt dat de opregel- en afregelbieding gelijktijdig door de FVR worden geactiveerd en gedeactiveerd, en beperkt de gevraagde ramping rate voor de BSP. 11 Minimale hoeveelheid is bepaald conform de richtlijn van ENTSO-E CE.

PAGINA 5 van 11 Operationele producteisen afrr moet aangestuurd kunnen worden door de FVR. NB. De FVR activeert afrr-biedingen door het sturen van setpoints in stappen van 1 MW. Een real-time vermogensmeting van de BSP moet beschikbaar worden gesteld zodat TenneT de afrr-levering kan monitoren. De aangeboden op- en aframping rate bedraagt ten minste 7% per minuut van de biedgrootte. Een zichtbare vermogensverandering wordt verwacht binnen 30 seconden na een setpointverandering. 3. Voorwaarden biedingen uit hoofde van een afrr-contract Voor afrr-biedingen die voortkomen uit een contractverplichting gelden een aantal specifieke randvoorwaarden om zeker te stellen dat de FVR altijd over de minimale hoeveelheid biedingen tegen redelijke biedprijzen kan beschikken: De BSP is verplicht om dagelijks, uiterlijk op de dag voorafgaand aan de dag van uitvoering, voor elke ISP bieding(en) onder contractnummer te doen voor op- en/of voor afregelen, met een omvang die gelijk is aan de in de in het contract overeengekomen vermogens. De biedprijs voor opregelen in enige ISP bedraagt maximaal EUR 1000,00 per MWh. De biedprijs voor afregelen in enige ISP bedraagt minimaal EUR -1000,00 per MWh. 12 TenneT weigert een biedbericht (met hierin alle biedingen van de BSP voor die dag) wanneer de biedprijs voor op- of afregelen in een bieding uit hoofde van de overeenkomst hoger respectievelijk lager is dan dit maximum respectievelijk minimum als genoemd in voorgaande twee punten, of wanneer door BSP geen of onvoldoende capaciteit wordt geboden volgens de contractueel overeengekomen bepalingen. BSP ontvangt hierover van TenneT een geautomatiseerd bericht. Indien BSP in reactie op het bericht van weigering niet per ommegaande alsnog een correct biedbericht instuurt, heeft TenneT het recht om namens de BSP biedingen in te dienen voor het volume als bepaald in het contract voor de betreffende dag met een biedprijs gelijk aan EUR 0,00 per MWh voor opregelen en een biedprijs gelijk aan de day-ahead-clearingprijs voor het uur waarin de ISP valt plus EUR 35,00 per MWh voor afregelen. NB. Wanneer voor een ISP geen day-ahead-clearingprijs is gepubliceerd, wordt een day-aheadclearingprijs gehanteerd van EUR 0 per MWh. Indien TenneT op grond van het vorige punt biedingen namens de BSP aanmaakt, is de BSP aan TenneT een vergoeding verschuldigd gelijk aan de contractueel overeengekomen uurvergoeding die geldt op de dag van uitvoering maal 24 ( dagvergoeding ). 12 Dus biedprijzen lager dan EUR -1000 per MWh zijn niet toegestaan.

PAGINA 6 van 11 4. afrr regelkwaliteit In dit hoofdstuk wordt de functionaliteit van setpoints en het referentiesignaal beschreven. Op basis hiervan beoordeelt TenneT de regelkwaliteit van het geactiveerde afrr. Dit proces is afhankelijk van de nauwkeurigheid van de signaaloverdracht en/of metingen. 4.1 Setpoints Voor opregelen en afregelen stuurt de FVR aparte setpoints omdat de bijdragen uit verschillende biedingen komen en de gevraagde energie voor deze acties ook tegen aparte (inzet)prijzen wordt verrekend. De BSP kan voor de realisatie van de gevraagde vermogensaanpassing de beide setpoints samenvoegen voor de eigen regeling. Dit laatste kan relevant zijn wanneer de FVR eerder ingezet afrr in de ene richting deactiveert terwijl het ook noodzakelijk is om gelijktijdig afrr in de andere richting te activeren. 13 Van de BSP wordt verwacht dat deze binnen de overeengekomen specificaties ten aanzien van reactietijd, ramping rate en capaciteit reageert op elke setpointverandering. 4.2 Referentiesignaal Het referentiesignaal is bedoeld om de kwaliteit van het geleverde afrr vast te stellen wanneer een bieding is geactiveerd door TenneT. Het referentiesignaal dient overeen te komen met de geplande vermogensuitwisseling over een minuut van de BSP veelal ten behoeve van het E- programma van bijbehorende BRP('s) van de aansluiting(en). Dat is dus de verwachte waarde van het vermogen dat een minuut later zal worden geleverd respectievelijk afgenomen, inclusief de programmastappen op ISP-grenzen en andere geplande aanpassingen, maar zonder het door TenneT geactiveerde afrr. In het referentiesignaal dienen alle installaties van de BSP te worden opgenomen die aan afrr (kunnen) meedoen en dient rekening te worden gehouden met de regelmogelijkheden van deze installaties. Een gehele of gedeeltelijke verwerking van TenneT's setpoints in het referentiesignaal kan een objectieve beoordeling van de gerealiseerde regelkwaliteit verhinderen en is dus niet toegestaan. Bij problemen met het definiëren of realiseren van het referentiesignaal kan worden afgesproken dat de BSP meerdere referentiesignalen met verschillende lead-tijden beschikbaar stelt. 4.3 Monitoring van de regelkwaliteit van de BSP Om de afrr-regelkwaliteit te beoordelen wordt gecontroleerd of de vermogenstoename of -afname van de BSP het gewenste profiel volgt. Hiertoe wordt het verschil tussen het aangeleverde referentiesignaal en productiemeting van de BSP vergeleken met de door TenneT gestuurde setpoints (het gevraagde afrr). Controles van de regelkwaliteit worden dagelijks uitgevoerd. 13 Wanneer het voor de BSP niet haalbaar is beide biedingen gelijktijdig te activeren (bijvoorbeeld omdat deze met één installatie worden geleverd), kan hij zoals beschreven in Hoofdstuk 2 onder het kopje biedingen een 'regelobject' creëren dat gelijktijdige activatie van beide biedingen voorkomt.

PAGINA 7 van 11 Wanneer de waarde van het door de BSP gerealiseerde vermogen afwijkt van de gevraagde waarde, maakt TenneT hiervan een overzicht en stuurt deze aan de BSP inclusief een verzoek om opheldering over de oorzaak van de onjuiste of gebrekkige respons. Voor gecontracteerde BSP's zijn de sancties voor gebrekkige respons in het afrr-contract vastgelegd. Voor vrijwillige biedingen gelden geen sancties voor gebrekkige respons; wel kan TenneT besluiten, zoals eerder genoemd in Hoofdstuk 2, de vrijwillige biedingen van een BSP voor onbepaalde tijd te weigeren indien activaties structureel niet worden gevolgd of wanneer een betrouwbare vermogensmeting ontbreekt. TenneT behoudt zich het recht voor middels een audit, uitgevoerd door een onafhankelijke partij, de dataverwerking (inclusief het referentiesignaal) en relevante procedures van een BSP te laten controleren. 5. Operationele uitwisseling van afrr data In dit hoofdstuk wordt beschreven welke procesgegevens uitgewisseld dienen te worden om afrr te kunnen leveren via aansturing door de FVR en welke communicatiemiddelen daarvoor worden toegepast. Daarnaast zijn een aantal algemene aspecten van belang: De plaats van het Informatieoverdrachtspunt (IOP) is het fysieke punt waar informatie tussen BSP en TenneT wordt overgedragen en ligt bij TenneT in Arnhem of in een van de hoogspanningsstations van TenneT. De BSP van afrr is verantwoordelijk voor de gegevensoverdracht tussen zijn eigen systemen en het IOP. TenneT is verantwoordelijk voor de gegevensoverdracht tussen het IOP en het TenneT bedrijfsvoeringsysteem, oftewel Energy Management System (EMS). Zowel TenneT als BSP draagt de eigen kosten voor de realisatie en instandhouding van de overeengekomen informatie-uitwisselingsmethode. 5.1 Communicatieverbindingen en RTU's Over het ontwerp en de implementatie van de Remote Terminal Units (RTU's) en de communicatieverbindingen zal gedetailleerd specialistisch overleg plaats moeten vinden om de te gebruikten systemen en de specificaties van de individuele signalen eenduidig vast te leggen. Voor de communicatie met het EMS van TenneT worden RTU's gebruikt met het "IEC 870-5- 101" protocol. Voor nieuwe verbindingen moet gebruik worden gemaakt van het "IEC 870-5- 104" protocol. Voor deze protocollen zijn door TenneT zogenaamde Protocol Implementatie Documenten (PID's) opgesteld; deze zijn op te vragen via BSP@tennet.eu.

PAGINA 8 van 11 Voor de continue actieve gegevensoverdracht zijn twee communicatieverbindingen nodig zodat het risico van onderbrekingen, door storingen of ten behoeve van onderhoud, beperkt worden. Eén van beide verbindingen functioneert als back-up waar automatisch op overgeschakeld wordt wanneer de primaire verbinding verstoord raakt. Het moet voor zowel BSP alsook TenneT mogelijk zijn om van de actieve verbinding naar de back-up verbinding over te schakelen en vice versa. Bij toepassing van het "IEC 870-5-101" protocol worden beide verbindingen tegelijkertijd gebruikt. Er is dan sprake van één actieve en één passieve verbinding. De setpoints worden via de actieve verbinding verstuurd. De passieve verbinding wordt wel gescand door het EMS om te controleren of de verbinding nog correct werkt. Bij toepassing van het "IEC 870-5-104" protocol wordt één verbinding tegelijk gebruikt. Eén keer per dag wordt omgeschakeld naar de andere verbinding op de RTU. 5.2 Procesdata Voor de real-time aansturing van afrr en de controle van de regelprestaties is gegevensuitwisseling nodig tussen de BSP en TenneT. Door TenneT wordt deze informatie iedere 4 seconden vastgelegd voor analyse. Ook de BSP dient de uitgewisselde gegevens vast te leggen, tenminste iedere 10 seconden, en beschikbaar te houden. Naast intern gebruik door de BSP zelf kan deze informatie als back-up worden gebruikt bij storingen in TenneT-systemen of als aanvulling bij discussie over rapportages van TenneT. De volgende signalen worden uitgewisseld tussen de TenneT en de BSP: Van TenneT naar de BSP: 1) Opregel setpoint 2) Afregel setpoint 3) Frequentieafwijking 4) Heartbeat signaal Van de BSP naar TenneT: 5) Totale netto productie 6) Referentiesignaal (of wanneer overeengekomen: referentiesignalen) 7) Controle opregel setpoint 8) Controle afregel setpoint 9) Controle heartbeat signaal NB. De BSP dient minimaal de eerstgenoemde zes gegevens te archiveren.

PAGINA 9 van 11 5.3 Toelichting procesdata UOpregel setpoint (TenneT >> BSP) De door de FVR gevraagde omvang van de opregelactie ten opzichte van het door de BSP zelf gewenste vermogensniveau (MW-waarde zonder decimalen). De FVR verstuurt dit gegeven bij initialisatie of wanneer de waarde wijzigt. UAfregel setpoint (TenneT >> BSP) De door de FVR gevraagde omvang van de afregelactie ten opzichte van het door de BSP zelf gewenste vermogensniveau (MW-waarde zonder decimalen). De FVR verstuurt dit gegeven bij initialisatie of wanneer de waarde wijzigt. Frequentie-afwijking (TenneT >> BSP) De door TenneT in het hoogspanningsnet gemeten frequentieafwijking ten opzichte van 50 Hertz (mhz-waarde zonder decimalen) die door de FVR wordt gebruikt. Deze waarde of een zelf gemeten lokale waarde kan door de BSP worden toegepast in zijn lokale proces om bijvoorbeeld de verwachte FCR-reactie door eigen bedrijfsmiddelen correct te berekenen. Voor alleen het product afrr is deze waarde niet relevant. Heartbeat signaal (TenneT >> BSP) Voor de bewaking van de communicatieverbinding met de BSP stuurt TenneT een continu veranderend signaal, een zogenoemd 'zaagtandprofiel'. NB. De controlesignalen van de setpoints zijn hiervoor onvoldoende geschikt omdat ze langere tijd dezelfde waarde kunnen hebben. Totale netto productie (BSP >> TenneT) De som van opwek en afname van bedrijfsmiddelen die worden ingezet voor het realiseren van de door TenneT uitgestuurde setpoints (MW-waarde zonder decimalen). Dit gegeven wordt gebruikt bij de controle van de regelkwaliteit van een BSP. Referentiesignaal (BSP >> TenneT) De geplande waarde van het door de BSP te realiseren vermogen zonder het door TenneT gevraagde afrr vermogen (MW-waarde zonder decimalen). Dit gegeven wordt gebruikt bij de controle van de regelkwaliteit van een BSP. Eventueel meerdere referentiesignalen wanneer een enkele waarde onvoldoende duidelijkheid geeft over de regelkwaliteit. Controle Opregelen (BSP >> TenneT) Het opregelsetpoint van TenneT geretourneerd (MW-waarde zonder decimalen). Een zogenaamd "retoursignaal" om problemen met de (route van) de gegevensuitwisseling te kunnen vaststellen.

PAGINA 10 van 11 Controle Afregelen (BSP >> TenneT) Het afregelsetpoint van TenneT geretourneerd (MW-waarde zonder decimalen). Een zogenaamd "retoursignaal" om problemen met de (route van) de gegevensuitwisseling te kunnen vaststellen. Controle Heartbeat signaal (BSP >> TenneT) Het heartbeat signaal van TenneT geretourneerd. Een zogenaamd "retoursignaal" om problemen met de (route van) de gegevensuitwisseling te kunnen vaststellen. 6. Achtergrondinformatie over balanshandhaving en afrr in Nederland Dit hoofdstuk geeft een overzicht van documenten met de uitgangspunten en grondbeginselen die de basis vormen voor balanshandhaving in Nederland. De definities in deze referentiedocumenten zijn leidend ten opzichte van de tekst in dit samenvattende document. Netcode elektriciteit 14 De codes zijn opgesteld om invulling te geven aan bestaande wet- en regelgeving en geven een beschrijving van de wijze waarop de netbeheerders zich onderling en jegens andere aangeslotenen gedragen: https://www.acm.nl/nl/onderwerpen/energie/codes-energie/overzicht-codes-energie/ of via https://wetten.overheid.nl. Onbalansprijssystematiek Nadere invulling van de rollen, verantwoordelijkheden en methodes die worden toegepast met betrekking tot de onbalansprijssystematiek. Dit document is beschikbaar op www.tennet.eu. Uitvoeringsregels Nadere invulling van de bepalingen over het beschikbaar stellen van ondersteunende diensten door BSP's aan TenneT door middel van het sturen van biedingen, zoals vastgelegd in de Netcode en Systeemcode 15 elektriciteit. Dit document is beschikbaar op www.tennet.eu. Handleiding Bieden Balancering- en Transportvermogen Dit document bevat instructies voor het aanbieden van afrr, mfrrsa en Reservevermogen overige doeleinden. Dit document is beschikbaar op www.tennet.eu. 14 Op moment van schrijven bestaan zowel de Systeemcode als de Netcode elektriciteit, deze worden samengevoegd tot een (één) nieuwe Netcode elektriciteit. Zie https://www.acm.nl/nl/publicaties/ontwerpbesluit-samenvoeging-netcode-ensysteemcode-elektriciteit voor het ontwerpbesluit van ACM tot samenvoeging Netcode en Systeemcode elektriciteit. 15 Idem.

PAGINA 11 van 11 EDINE berichtenverkeer Voor het aanbieden van biedingen aan TenneT dient een BSP gecertificeerd te zijn voor elektronisch dataverkeer (EDINE) met TenneT. Informatie over de aan EDINE gerelateerde onderwerpen, zoals de UTILTS berichten (ten behoeve van de biedberichten), is op te vragen via EDSN.