0 0. Woord Vooraf You must unlearn what you have learned Yoda in The Empire Strikes Back, 1980 0.1 0.1 Leren, Ontleren, Herleren Het bovenstaande citaat wordt in het Engels gegeven: dit moet gelijk de toon zetten voor de moderne, competentiegerichte beveiligingsopleiding Engels behoort namelijk tot de verplichte competenties van de moderne beveiligingsopleiding. Het citaat geeft aan dat er tijdens uw opleiding tot beveiliger nogal wat af te leren valt. In het algemeen geldt dit voor beveiligingswerk in de praktijk: Om uw werk op professionele wijze uit te voeren, dient u mogelijk een aantal aspecten van uw (sociale) gedrag opnieuw onder de loep te nemen. Het scheelt bijvoorbeeld nogal of u in een winkel als klant rondloopt, of dat u daar als beveiliger aanwezig bent. In het bijzonder geldt dit citaat echter voor het hoofdstuk over rechts- en wetskennis. U heeft vast wel eens iemand horen roepen: Alleen een politieagent mag iemand arresteren!. En u zou van mening kunnen zijn dat wettelijk gezien het expres veroorzaken van een overstroming zeer verschilt van het expres stichten van een brand. Of heel misschien denkt u wel dat u een persoon in geen enkel geval mag aanraken als u hem / haar arresteert. Dergelijke misvattingen zullen u gaandeweg worden 'ontleerd', waarbij het uitgangspunt de letterlijke wettekst zal zijn. 0.2 0.2 Wettekst Deze term 'letterlijke wettekst' jaagt veel mensen en niet de minste daarvan een heleboel docenten angst aan. Dat komt omdat in de letterlijke tekst moeilijke woorden gebruikt zijn. De reden hiervoor is echter nooit DeltaSafe BV versie 2009-01 9
geweest dat de gemiddelde Nederlander het zodoende wel uit zijn hoofd zou laten om zich erin te verdiepen. Door het gebruik van bepaalde termen wordt de betekenis van de tekst preciezer, scherper en, om het maar met een moeilijk woord te zeggen: genuanceerder. Wij hadden ervoor kunnen kiezen u alleen aan de hand van voorbeeldsituaties en verhaaltjes uit te leggen wat er in de wet staat, zonder u te vermoeien met de letterlijke inhoud. Tot op zekere hoogte werkt dit prima. Maar op het examen zijn de meeste situaties die aan u worden voorgelegd helemaal 'nieuw'. En dan bent u verloren als u de principes achter die situaties niet begrijpt. Als u ze wel zou begrijpen, zou u alle soortgelijke situaties kunnen herkennen en kunnen oplossen. Dat laatste is nu precies ons doel. 0.3 0.3 Studeren U zult moeite moeten doen en tijd moeten investeren om de letterlijke wettekst te begrijpen. Dit geldt overigens voor alle stof die wij u in dit boek aanbieden. Wij kunnen u niettemin garanderen dat deze investering een hoog rendement geeft zowel in de praktijk als tijdens het examen. Om u op weg te helpen dit boek, buiten uw klassikale lessen om, zelfstandig te bestuderen, geven we u hieronder enkele tips m.b.t. zelfstudie: - De meest effectieve studieomgeving is een rustige omgeving, waarin u niet voortdurend wordt afgeleid en waarin u niet wordt verleid om iets anders, leukers te gaan doen. - Probeer deze belemmerende factoren te minimaliseren en ga er verstandig mee om: zijn er klusjes, sporten, hobby s, afspraken, etc. die wedijveren met de tijd die u eigenlijk aan de studie zou moeten besteden? Maak duidelijke keuzes! - Uw eigen initiatief is van doorslaggevend belang om u alle competenties (vaardigheden) eigen te maken. Als u iets niet begrijpt, raadpleeg dan uw medestudenten of uw docent! - Zelf schrijven is één van de meest effectieve manieren om stof op te nemen: maak samenvattingen, overzichten en schema s! Succes met uw opleiding en met uw toekomstige carrière in de beveiligingsbranche! De redactie DeltaSafe BV versie 2009-01 10
1 1. Werken binnen Wettelijke Kaders Iedere Nederlander wordt geacht de wet te kennen Grondbeginsel van ons rechtssysteem 1.1 1.1 Inleiding Bovenstaand citaat heeft u allemaal wel eens gehoord. Maar wat betekent dit nu eigenlijk? Dat iedere Nederlander de tekst van elk wetboek tot op zekere hoogte gelezen of geleerd zou moeten hebben? Stelt u zich eens voor dat u, zonder de wet ooit gelezen te hebben, het huis van uw buurman binnengaat, zijn laptop meeneemt en die op de hoek van de straat verkoopt omdat u geld nodig heeft. Tot uw opperste verbazing wordt u een uur later door mensen in blauwe uniformen opgehaald en moet u luisteren naar wat een persoon in een zwarte jurk daarover te zeggen heeft. Deze vertelt u dat u dat niet had mogen doen. Omdat u dit niet wist (u kende immers het wetboek niet), geeft u dit op als argument voor uw onschuld. Tot uw grote verontwaardiging wordt u toch gestraft voor wat u gedaan heeft. U zult het met mij eens zijn dat dit voorbeeld nogal absurd overkomt. En dat is nu precies het punt: u heeft er geen wetboek voor nodig om te weten dat u dit niet mag doen. Deze rechter verwacht niet dat u de wet uit uw hoofd kent, maar hij mag u wel behandelen alsof dat zo is (het verschil tussen verwachten en achten). Er kan daarmee niet zomaar een beroep op onwetendheid worden gedaan. Feitelijk is de filosofie van de wetgever dat mensen over een geweten beschikken en zonder de wet gelezen te hebben zelf kunnen bedenken wat goed en fout is. Merk op dat dit principe niet meer (ooit in de Wet Algemene Bepalingen) in enig wetboek staat vermeld. DeltaSafe BV versie 2009-01 11
strafbare feiten Als beveiligingsmedewerker kunt u in de uitoefening van uw functie te maken krijgen met diverse soorten strafbare feiten. Het is van groot belang dat u kennis van zaken heeft teneinde de juiste beslissingen te kunnen nemen. In dit hoofdstuk besteden wij onder andere aandacht aan zaken waar u in de praktijk van alledag mee in aanraking kunt komen. Dit hoofdstuk is toegespitst op de werkzaamheden van beveiligingsmedewerkers en behandelt de meest elementaire aspecten van rechts- en wetskennis. Denk hierbij aan de verschillende strafbare feiten waarmee u als beveiligingsmedewerker in aanraking kunt komen zoals diefstal, mishandeling, vernieling en bedreiging. Uiteraard is het belangrijk dat u weet hoe te handelen in dergelijke situaties. De procedures voor wat betreft aanhouden, fouilleren en inbeslagname van goederen zijn, naast vele andere zaken, wettelijk vastgelegd in een batterij aan wetboeken. Het is uitermate belangrijk dat u na het bestuderen van dit onderdeel van de opleiding een goede kijk heeft op uw bevoegdheden en mogelijkheden en deze kunt toepassen in de praktijk. 1.2 1.2 Soorten recht wetten, verordeningen In eerste instantie is het van belang dat u enige kennis heeft van het Nederlandse rechtssysteem. Om op een acceptabele manier met elkaar te kunnen samenleven zijn er spelregels nodig. Met elkaar is afgesproken dat iedereen zich aan deze spelregels moet houden. Deze spelregels zijn in wetten (van de landelijke overheid) of in verordeningen (van gemeenten en provincies) vastgelegd. Denk bijvoorbeeld eens aan de regels die wij in het verkeer hebben. Voertuigen dienen te stoppen voor een rood stoplicht en kunnen hun weg vervolgen indien het stoplicht op groen springt. Indien een weggebruiker deze regel aan zijn laars lapt en door rood licht rijdt loopt hij de kans dat hij hiervoor een boete krijgt. Hetzelfde geld voor iemand die in een winkel een zak met aardappelen pakt en zonder deze te betalen de winkel verlaat. Afgesproken is dat onze maatschappij dit gedrag niet zal tolereren en de betreffende persoon zal hiervan de consequenties moeten dragen. Deze spelregels (wetten, verordeningen) komen op democratische wijze tot stand. recht In eerste instantie maken we onderscheid tussen geschreven en ongeschreven recht. Zie Figuur 1. DeltaSafe BV versie 2009-01 12
Geschreven recht Recht Ongeschreven recht (gewoonterecht) Figuur 1 - Recht Ongeschreven recht Ongeschreven recht zijn regels die niet in wetten of verordeningen zijn vastgelegd. Het is echter een gewoonte geworden om zich aan deze regels te houden. Dit wordt daarom ook wel gewoonterecht genoemd. Denk bijvoorbeeld aan een minister waarvan verwacht wordt dat hij ontslag neemt, omdat het parlement vertrouwen in hem heeft opgezegd. Dit ontslag is nergens in de wet verplicht gesteld, maar in de praktijk gebeurt het altijd op deze manier. Geschreven recht Geschreven recht zijn regels die vastgelegd zijn in wetten of verordeningen. Als we ons niet aan de regels houden kan de rechter een straf opleggen. Er kunnen boetes worden opgelegd, maar er kan ook besloten worden om iemand van zijn vrijheid te beroven en hem voor bepaalde tijd naar de gevangenis te sturen. De overheid wil op deze manier afdwingen dat we ons op een bepaalde manier (niet) gedragen. Geschreven recht kan weer worden onderverdeeld in privaatrecht en publiekrecht. materieel vs. formeel Privaatrecht Privaatrecht regelt de rechtsbetrekkingen tussen personen onderling. Privaatrecht omvat vele soorten recht zoals familierecht, erfrecht, recht tussen werknemer en werkgever, recht tussen koper en verkoper en burenrecht. Privaatrecht wordt ook onderverdeeld in materieel privaatrecht en formeel privaatrecht. Het materieel privaatrecht wordt beschreven in het DeltaSafe BV versie 2009-01 13
nieuw burgerlijk wetboek wetboek van burgerlijke rechtsvordering Nieuw Burgerlijk Wetboek. Het formeel privaatrecht beschrijft hoe gehandeld dient te worden indien de regels uit het Burgerlijk wetboek overtreden worden. Dit wordt beschreven in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Publiekrecht Het publiekrecht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers en overheid en tussen de overheden onderling. Iedereen dient zich aan deze regels te houden. Onder publiekrecht vallen onder andere bestuursrecht, strafrecht, volkenrecht en internationaal recht. Het onderdeel strafrecht heeft in het kader van deze opleiding onze speciale aandacht. Dit is ook weer te verdelen in materieel strafrecht en formeel strafrecht. Het materieel strafrecht wordt behandeld in het Wetboek van Strafrecht (WvSr) en behandelt hoofdzakelijk de gedragingen die strafbaar zijn gesteld. Het formeel strafrecht wordt behandeld in het Wetboek van Strafvordering (WvSv) en behandelt hoofdzakelijk de procedures die men dient te volgen nadat een strafbaar feit dat beschreven staat in het Wetboek van Strafrecht is gepleegd. Men noemt dit ook wel eens het strafprocesrecht. In Figuur 2 ziet u de beschreven onderverdeling zoals die tot nu toe besproken is. Staatsrecht Bestuursrecht Materieel Strafrecht Wetboek van Strafrecht Publiekrecht Strafrecht Recht Ongeschreven Recht Volkenrecht Formeel Strafrecht Wetboek van Strafvordering Geschreven Recht Internationaal recht Privaatrecht Materieel privaatrecht Nieuw Burgerlijk Wetboek Formeel privaatrecht Wetboek van Burg. Rechtsv. Figuur 2 - Recht in schema DeltaSafe BV versie 2009-01 14
Materieel recht Het materieel recht is de beschrijving van (strafbare) gedragingen en hun gevolgen (bijv. straffen). Het artikel over diefstal behoort daarom tot het materiële recht. Het behoort ook tot het strafrecht. Uit het schema kun je halen dat het dan dus terug te vinden is in het Wetboek van Strafrecht (WvSr). Formeel recht Het formeel recht bevat de procedures om het materieel recht af te dwingen. Het artikel over arresteren bevat bijvoorbeeld een procedure over wat er met de dief uit het vorige voorbeeld moet gebeuren. Uit het schema kun je halen dat dit terug te vinden is in het Wetboek van Strafvordering (WvSv). algemene wet (organieke wet, raamwet) bijzondere wet (utiliteitswet) Grondwet De basis van onze wetgeving is de zogenaamde Grondwet (in het schema past het onder staatsrecht). In artikel 107 van de Grondwet staat dwingend voorgeschreven dat onder andere het Strafrecht en het Burgerlijk recht in een algemeen wetboek geregeld dienen te worden. De Grondwet heeft het over twee verschillende soorten wetten namelijk de Algemene wetten en de Bijzondere wetten. Algemene wetten worden ook wel organieke wetten genoemd. Dit zijn wetten die dwingend zijn voorgeschreven door de grondwet. Een voorbeeld hiervan is het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering. Bijzondere wetten, ook wel utiliteitswetten genoemd, worden ontworpen of verwijderd uit het systeem naargelang de behoefte in de maatschappij. Voorbeeld van een Bijzondere wet is de wet op de Particuliere Beveiligingsorganisaties en Particuliere Recherchebureaus. DeltaSafe BV versie 2009-01 15
1.2.1 1.2.1 Vragen & Opdrachten 1. Hoe wordt ongeschreven recht ook wel genoemd? 2. Hoe kan het geschreven recht worden onderverdeeld? 3. Wat regelt het Privaatrecht? 4. Noem drie soorten Privaatrecht. 5. Wat regelt het Publiekrecht? 6. Noem drie soorten Publiekrecht. 7. In welk wetboek wordt het materieel strafrecht behandeld? 8. Omschrijf wat we bedoelen met een organieke wet. 9. Hoe worden Bijzondere wetten ook wel genoemd? 10. Geef een voorbeeld van een Bijzondere wet. 11. Geef het verschil aan tussen een wet en een verordening. 12. Vul het volgende schema correct in: Rechtsgebied Burenrecht (erfafscheiding, waterafvoer, overhangende takken, hinder, ontvangen van licht, overpad, etc.) Internationaal recht (traktaten die voor bijv. Alle EU-landen gelden gaat boven nationaal recht) Familierecht (afstamming, geboorte, huwelijk- en echtscheiding, etc.) Erfrecht (erfopvolging, nalatenschap, erfgenaam, testament, etc.) Strafrecht (alle strafbare handelingen, straffen en procedures) Staatsrecht (regelt staatsinrichting de grondwet valt hieronder) Vermogensrecht (aandelen, lijfrenten, etc.) Volkenrecht (verdragen tussen staten) Zaken- / goederenrecht (eigendom, opstal, erfpacht, vruchtgebruik, etc.) Bestuursrecht (regelt de manier waarop overheden moeten besturen) Verbintenissenrecht (koopovereenkomst, huurovereenkomst, arbeidsovereenkomst, borgtocht, etc.) Publiekrecht of privaatrecht? DeltaSafe BV versie 2009-01 16
13. Vul het volgende schema in en besteed voldoende aandacht aan de motivatie van uw antwoord. Voorbeeld Publiek / Privaat? Motivatie Arie leent geld van een kredietbank voor een auto. Na een tijd kan hij niet meer terugbetalen. Steven laat na een conflict met de buurman diens vogels wegvliegen uit de kooi in de tuin. De gemeente Alkmaar wil de A9 in de buurt van de stad verbreden, maar de provincie Noord-Holland ziet dit niet zitten. De woningbouwvereniging wil de huur van Alice s flat verhogen. Zij is het er niet mee eens. 14. Leg het verschil uit tussen materieel en formeel recht, en geef daarbij van beide soorten een voorbeeld. 15. Vul het volgende schema in. Besteed aandacht aan de motivatie. Voorbeeld Stelen mag niet Formeel/Materieel Motivatie Wie mag wie arresteren? Mishandelen is verboden Fouilleren wordt uitgevoerd door de politie DeltaSafe BV versie 2009-01 17