Uitkomsten themabijeenkomsten en interviews Bijlage 2 Uitsluiting bij Recidive en Fraude: Cliënten Vraag: Als iemand eerder een traject heeft gehad en hij/zij maakt nieuwe schulden mag deze persoon dan opnieuw een beroep doen op hulp? Cliënten Vraag: Als iemand boetes heeft moet hij die eerst aflossen, anders kan hij geen schuldenregeling krijgen. Vind je dat hij in de tussentijd wel kan worden geholpen? Zo ja, waarmee? Medewerkers Stelling: Ik kan alleen mensen helpen met regelbare schulden; Ketenpartners, Ambtenaren sociaal domein, cliëntenraden Stelling: Schulddienstverlening kan alleen mensen helpen met regelbare schulden. Twee cliënten vinden dat bij recidive mensen niet meer moeten worden geholpen. De reden hiervoor is dat men van mening is dat mensen er anders niets van leren. Eén cliënt vindt dat er wel hulp moet worden geboden, mits er sprake is van niet verwijtbaar gedrag en twee cliënten vinden dat dit maatwerk is. Hierbij is ook verwijtbaarheid een belangrijke reden voor uitsluiting. Alle cliënten vinden dat er bij boetes hulp moet worden geboden in de vorm van advies, doorverwijzing en in bepaalde gevallen ook inkomensbeheer. Reacties Medewerkers: De medewerkers constateren dat de uitsluiting uiteindelijk zorgt voor meer werk. Personen blijven verstoken van alle vormen van ondersteuning waardoor dit in sommige situaties escaleert. Ook kunnen mensen door niet verwijtbaar gedrag (bijvoorbeeld het verliezen van een baan) opnieuw in de problemen komen. Op dit moment wordt in dit soort situaties soms de hardheidsclausule toegepast. Ook hier wordt aangegeven dat een belangrijke graadmeter is in hoeverre het gedrag van cliënten verwijtbaar is. Aangegeven wordt dat bij uitsluiting van vijf jaar tenminste een vangnet moet worden geregeld (bijvoorbeeld d.m.v. inkomensbeheer). Ook vinden de partijen dat de ketenpartners hier een rol hebben in de ondersteuning. Kennis over aanpalende beleidsterreinen: Cliënten Vraag: Vind je dat een schuldhulpverlener ook verstand moet hebben van verslavingszorg of jeugdzorg? Cliënten Vraag: Heb je ook hulp gehad van andere instanties? Medewerkers Stelling: Mijn werk wordt gemakkelijker wanneer ik meer weet over andere takken van hulpverlening (bijvoorbeeld jeugdzorg, verslavingszorg of maatschappelijk werk); Ketenpartners, Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden - Stelling: De mensen van schulddienstverlening moeten ook iets weten over andere takken van hulpverlening (bijvoorbeeld jeugdzorg, verslavingszorg of maatschappelijk werk); Twee cliënten vinden dat een medewerker van schulddienstverlening ook genoeg moet afweten van andere takken van hulpverlening. Tevens vinden twee personen dat dit niet hoeft. De reden hiervoor is dat zij vinden dat ze voor hun schulden hier komen en niet om over iets anders te praten. Hier zijn andere hulpverleners voor. Eén persoon heeft geen mening. Twee cliënten geven aan hulp te hebben gehad van andere instanties dan Schulddienstverlening. In één van de twee gevallen verliep de samenwerking goed, als heeft cliënt de indruk dat dit vooral kwam door de inspanning van de twee individuele hulpverleners. In het andere geval hadden cliënten zelf hulp aangevraagd bij Sedna. Hoe de samenwerking verliep kunnen ze niet beoordelen. Ze vinden het aanvragen van hulp de verantwoordelijkheid van cliënten zelf. Als het niet goed loopt moet de cliënt zelf ingrijpen en is het niet de schuld van de hulpverlener. Reacties Medewerkers: De medewerkers geven aan dat hun kennis van andere takken van hulpverlening in de laatste tijd is verbeterd. Dit o.a. door de uitwisseling met ketenpartners (netwerkborrel). In één van de medewerkerbijeenkomsten wordt geopperd om elkaar op te leiden zodat de medewerkers van ketenpartners meer te weten komen over het proces van schulddienstverlening en de medewerkers van schulddienstverlening meer van de
ketenpartners. Verslavingszorg en GGZ worden genoemd als terreinen waar nog meer kennis over kan worden uitgewisseld. De medewerkers lopen soms aan tegen de lange wachttijden bij ketenpartners en ook tegen het onbekend zijn van verantwoordelijkheden en afspraken (wie doet wat?). Ook geven medewerkers aan dat veel te maken heeft met de eventuele toekomstige rolopvatting (generalist/specialist). Vanuit de ambtenaren wordt aangegeven dat een betere samenwerking ook zal leiden tot meer kennis bij de medewerkers. Kennis van de sociale kaart is volgens de ambtenaren essentieel. In de bijeenkomst met de ketenpartners wordt ervan uitgegaan dat samenwerking in gebiedsteams leidt tot meer kennis van elkaar en een warme overdracht. Ook wordt aangegeven dat hier in de huidige situatie ook al betere afspraken over kunnen worden gemaakt. Ook de cliëntenraden geven aan dat in algemene zin de kennis van elkaars taken kan worden uitgebreid. Wijkgericht werken Cliënten Vraag: Nu werken de mensen van de afdeling schulddienstverlening nog vanuit het gemeentehuis in Emmen. Zou het een verbetering zijn wanneer mensen vanuit een locatie in een wijk of dorp zouden werken? Waarom wel/niet? Wie zouden er dan in zo n team moeten werken? Medewerkers Stelling: In de toekomst zie ik mezelf in een wijkteam werken met ambtenaren van bijvoorbeeld welzijnsorganisaties en woningstichtingen. Ketenpartners, Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden Stelling: In de toekomst zijn er gebiedsteams met ambtenaren van welzijnsorganisaties en woningstichtingen. Eén persoon vindt het een goed idee vanuit praktisch oogpunt vanwege het reizen naar Emmen en vanwege één gebouw waar iedereen zit waar je iets mee moet regelen. Twee personen vinden dit geen goed idee, de drempel is hoger wanneer het geen anonieme locatie is. Eén persoon vindt dit alleen praktische voor de buitengebieden; in Emmen zelf is alles op de fiets te bereiken ook al zit het op verschillende locaties. Eén van de geïnterviewden vindt dat mensen best wat moeite mogen doen door naar het gemeentehuis te komen. Ook wordt aangegeven dat kwijtschelding, legitimatie e.d. nu gemakkelijk meteen op het gemeentehuis te regelen is, die zouden dan ook in de wijken moeten zitten. : De medewerkers zien voordelen in een integraal team voor wat betreft afstemming en doorverwijzing. Wel vinden ze het jammer dan niet meer met alle ambtenaren in één team werken op één locatie. Ook wordt aangegeven dat er dan op ICT gebied nog wel het één en ander moet verbeteren. In de cliëntenraad WWB wordt het voorbeeld van Amaryllis in Leeuwarden genoemd. Ook wordt aangegeven dat vrijwilligers deel uit moeten maken van de wijkteams. In de Seniorenraad wordt aangegeven dat er in wijkteams voorzichtig moet worden omgegaan met de uitwisseling van gegevens van cliënten. Ook moet er gewaakt worden voor de eigen belangen van organisaties ten opzichte van de belangen van het integrale team. De ambtenaren op het sociale domein geven aan dat gebiedsteams er in de toekomst zullen komen. Er moet goed geborgd worden wie de juiste hulpverlener wordt die een arrangement met cliënt of gezin gaat oppakken en wat de rol van de schulddienstverlener hierin wordt. In de bijeenkomst met de ketenpartners wordt aangegeven dat er al goede ervaringen zijn opgedaan in het land met gebiedsteams. Ook is Sedna tevreden over de ervaringen die zij ondertussen hebben opgedaan. Werken met vrijwilligers / eigen kracht Cliënten vraag: Heb je ondersteuning gehad van een vrijwilliger? Zo ja, wat zijn je ervaringen hiermee. Zo nee, zou je daar behoefte aan hebben? Waar zou je ondersteuning bij kunnen gebruiken? Cliënten vraag: Heb je hulp gehad van familie en vrienden? Heb je zelf om hulp gevraagd? Zou je hulp van familie en vrienden vragen? Waar voor zou je hulp vragen? Medewerkers Stelling: Ik denk dat we meer zouden kunnen werken met vrijwilligers; Ketenpartners, Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden Stelling: Er zou meer gewerkt kunnen worden met vrijwilligers. Geen van de ondervraagde personen heeft geen ondersteuning gehad van een vrijwilliger. Twee personen geven aan ook geen hulp van een vrijwilliger nodig gehad te hebben. Drie personen geven aan dat hulp wel
wenselijk was geweest. Vooral ondersteuning bij het ordenen van de papierwinkel en de weg wijzen naar organisaties is gewenst. Alle cliënten geven aan dat hulp vragen moeilijk is. Vaak is vinden ze dat de aard van de problemen een privéprobleem is en dat het een taboe is om hulp te vragen. Twee cliënten hebben geen hulp gevraagd. Eén daarvan heeft geen contact met familie. In twee gevallen hebben cliënten financiële ondersteuning gevraagd van familie. In één geval heeft een cliënt hulp gevraagd bij de verwijzing naar zorg. : De medewerkers gaven aan dat zij in de praktijk nogal tegen wat zaken aan lopen nu cliënten begeleid worden door vrijwilligers. Ondanks dat deze vrijwilligers het beste met de cliënt voor hebben nemen zij vaak verantwoordelijkheden van cliënten over. Ook ontstaat er soms een wij versus zij-situatie. Volgens de medewerkers moeten er duidelijke afspraken gemaakt worden over de taken en bevoegdheden van vrijwilligers. Ook kan er nog wel iets verbeteren aan deskundigheidsbevordering zodat vrijwilligers ook weten wat de mogelijkheden zijn die de medewerkers van schulddienstverlening hebben zodat er de juiste verwachtingen ontstaan. De medewerkers vinden dat vrijwilligers vooral moeten worden ingezet voor het ordenen van papieren en in mindere mate voor sociaal emotionele ondersteuning. De ambtenaren op het sociale domein geven aan dat er al veel voorbeelden zijn van succesvolle vrijwilligersprojecten. Een vrijwilliger mag in geen geval de taak van een professional overnemen. In de WWB-raad en in de seniorenraad werd aangegeven dat het werken met vrijwilligers prima is, maar dat dit niet ten koste mag gaan van betaald werk. Ook moeten vrijwilligers goed toegerust worden op hun taak. In de seniorenraad werd aandacht gevraagd voor het privacyaspect van het werken met vrijwilligers. In de bijeenkomst met de ketenpartners werd aangegeven dat goede coördinatie van de vrijwilligers en goede match tussen klant en vrijwilliger essentieel is. Ook werd hier aangeven dat er nog een onbenut vrijwilligerspotentieel is bij 65-plussers. Hulpverlening aan gezinnen met kinderen Cliënten Vraag: Vind je dat gezinnen met kinderen voorrang moeten krijgen? Medewerkers Stelling: Gezinnen met kinderen moet altijd voorrang krijgen; Ketenpartners, Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden Stelling: Gezinnen met kinderen moeten altijd voorrang krijgen. Drie cliënten vinden heel duidelijk dat voor mensen met kinderen geen voorrang moet worden gemaakt. Eén persoon gaf aan dat mensen met kinderen juist hun best hadden moeten doen om niet in deze situatie te belanden. Ook vind één persoon dat er geen uitzondering moet worden gemaakt. Iedereen moet gelijk worden behandeld. Twee personen vinden wel dat gezinnen voorrang moeten krijgen, maar dan alleen als het om zeer schrijnende situaties gaat. Eén hiervan geeft aan dat de kinderen niet de dupe mogen zijn van het gedrag van de ouders. De medewerkers in beide bijeenkomsten vonden dat er geen uitzondering moet worden gegeven aan gezinnen met kinderen. De hulpverlening aan alle cliënten moet optimaal worden vormgegeven. Als alle gezinnen voorrang krijgen blijft er geen tijd over om andere cliënten te helpen waardoor bijvoorbeeld jongeren en ouderen niet meer kunnen worden geholpen. De WWB-raad vindt dat gezinnen voor gaan op andere doelgroepen. De kinderen moeten niet de dupe worden van het gedrag van de ouders. De Seniorenraad is verdeeld over het verlenen van voorrang aan gezinnen met kinderen. Zij vinden dat dit maatwerk is en dat er vooral in de keten goede zorg moet zijn voor de kinderen. De ambtenaren op het sociale domein vinden ook dat hulpverlening aan gezinnen maatwerk is. Soms moet er in zeer schrijnende situaties een voorrangspositie voor gezinnen worden gecreëerd. Ook vinden zij dat er aandacht moet komen voor de overerving van problematiek. In de bijeenkomst met de ketenpartners wordt aangegeven dat er meer moet worden gekeken naar het systeem rond een gezin (mantelzorg). Ook moet er goed worden samengewerkt met het CJG. Preventie Cliënten Vraag: Hadden je schulden kunnen worden voorkomen als we eerder voorlichting hadden
gegeven en als je beter geïnformeerd was geweest over het omgaan met geld? Medewerkers Stelling: Door meer preventie kunnen we het aantal mensen met een schuldenregeling terugdringen; Medewerkers Stelling: We moeten mensen eerst ander gedrag aanleren en daar heb ik een rol in; Ketenpartners, Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden Stelling: Door meer preventie kunnen we het aantal mensen met een schuldenregeling terugdringen; Ketenpartners Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden: Stelling: Preventie op het gebied van schulden begint al op de basisschool; Over deze stelling zijn de meningen verdeeld. Eén persoon vindt dat de schulden niet voorkomen hadden kunnen worden door preventie. Een andere persoon vindt dat dit afhankelijk is van de onderliggende oorzaak. Bijvoorbeeld bij verslaving heeft preventie op het gebied van schulden geen zin. Twee personen vinden preventie wel heel belangrijk ze vinden dat je al op school moet leren hoe je met geld moet omgaan. Eén cliënte bood zich aan om voorlichting te geven op scholen. De medewerkers geven aan dat veel cliënten die zich melden gedragsmatig nog niet klaar zijn voor een saneringstraject. Dit gedrag zou eerst moeten worden aangeleerd op dit moment zijn hier binnen een traject weinig mogelijkheden voor. Een budgetcursus is hiervoor te vrijblijvend. Cliënten geven aan te willen deelnemen, maar komen vervolgens niet opdagen. Ook budgetbeheer kan behulpzaam zijn bij het aanleren van een ander bestedingspatroon. Voor het oplossen van schulden is het belangrijk dat mensen zich op tijd melden. Nu melden mensen zich vaak als de situatie al is geëscaleerd, waardoor het veel moeilijker is om nog iets te regelen. Mensen willen eerst zelf proberen hun situatie op te lossen, maar maken hierbij vaak de verkeerde keuzes. In de beide bijeenkomsten met de medewerkers komt ook aan bod dat veel cliënten zijn opgegroeid in sociaal zwakkere gezinnen. Zij hebben nooit financiële vaardigheden aangeleerd gekregen. Binnen inkomensbeheer zien we ook dat familieleden van elkaar en mensen in dezelfde buurt gebruik maken hiervan. De medewerkers zien graag dat er voorlichting komt op scholen. In de WWB-raad en de ouderenraad wordt aangegeven dat alleen voorlichting op scholen niet voldoende is. Preventie moet een breed samenspel van maatregelen zijn. Indien de scholen worden betrokken hebben ook de ouders een rol. De ketenpartners geven aan dat secundaire preventie op dit moment al veel effect heeft in de vorm van het aanbieden van meubels, kleding en voedselpakketten. Hierin zit ook vaak een stuk signalering. Ook hier wordt gesignaleerd dat budgetcursussen vaak te vrijblijvend zijn. Preventie houdt volgens de ketenpartners ook in dat organisaties informatie en zorgen met elkaar delen. De organisaties maken zich zorgen over de extramuralisering en wat dit gaat betekenen voor de toename van schulden. In de bijeenkomst met de ambtenaren wordt aangegeven dat de effectiviteit van preventie ter discussie staat. Nagedacht moet worden over hoe voorlichting wordt ingestoken Huisbezoek Cliënten Vraag: Vind je het belangrijk dat de mensen van schulddienstverlening bij de mensen thuis komen? Medewerkers Stelling: Ik moet vaker bij cliënten over de vloer komen; Ketenpartners Ambtenaren Sociaal Domein, Cliëntenraden Stelling: De mensen van de afdeling schulddienstverlening moeten vaker bij mensen over de vloer komen; Vier van de vijf cliënten vinden dat de medewerkers op huisbezoek moeten gaan. Eén persoon vindt van niet vanwege de privacy van cliënten. Ook vindt ze een zakelijke relatie tussen cliënt en hulpverlener belangrijk. De overige cliënten vinden een huisbezoek wel belangrijk om inzicht te krijgen in de thuissituatie van de cliënt. Eén van de cliënten geeft aan dat een huisbezoek niet meteen bij het eerste gesprek moet. De medewerkers geven aan dat in sommige gevallen een huisbezoek aan te raden is. Nu gaan medewerkers alleen op huisbezoek wanneer dit noodzakelijk is omdat iemand niet naar het gemeentehuis kan komen of in hele extreme gevallen. De reden hiervoor is dat de werkdruk zodanig hoog is dat er simpelweg geen tijd is voor een huisbezoek in verband met de extra reistijd die dit vergt. Wellicht dat wanneer er in de toekomst vanuit wijken wordt gewerkt dat huisbezoeken gemakkelijker af te leggen zijn.
De cliëntenraden zijn een voorstander van huisbezoeken. Zij zijn van mening dat zo de situatie beter in kaart kan worden gebracht. In de seniorenraad werd wel aangegeven dat er goed moet worden gekeken naar de context waarbinnen zo n huisbezoek plaatsvindt en wat het doel is van een huisbezoek ten opzichte van een gesprek op kantoor (kennis thuissituatie versus art. 12 grondwet). In de bijeenkomst met de ketenpartners werd aangegeven dat efficiency niet alleen in tijd zit. Soms is het beter om op huisbezoek te gaan zodat gelijk de hele situatie kan worden bekeken. Overige onderwerpen: Sociaal versus zakelijk Met de kanteling van Schuldhulpverlening naar schulddienstverlening is de manier van werken anders geworden. Voor sommige medewerkers is deze verandering niet prettig. Ze krijgen het gevoel alleen nog maar te werken voor de mensen die hun zaken redelijk op orde hebben en juist de mensen die het in hun ogen het hardst nodig hebben kunnen niet worden geholpen. Het grootste deel van de medewerkers is dit werk ooit gaan doen omdat ze mensen willen helpen en in de huidige situatie moeten ze veel mensen de deur wijzen omdat deze mensen niet-regelbare schulden hebben of niet-regelbaar gedrag vertonen. De medewerkers zijn zich er van bewust dat mensen die niet gemotiveerd zijn, ook niet te helpen zijn. Soms moeten mensen zelf ervaren dat ze toch écht hulp nodig hebben. Maar de medewerkers zijn ook van mening dat er mensen zijn die onvoldoende zelfredzaam zijn en in een zodanig ernstige onregelbare situatie zijn beland dat ze hulp nodig hebben. Voor deze mensen is inkomensbeheer bedoeld. Misschien zijn er in het verleden mensen toegelaten die wellicht ook zelf hun financiën konden regelen, maar nu wordt er wel erg streng geselecteerd volgens de medewerkers. Wel vinden ze het belangrijk om meteen duidelijk te zijn in wat wel en niet kan. Hier moet ook één lijn in worden getrokken zodat de ketenpartners dit ook op die manier aan de klanten communiceren. De medewerkers gaven ook aan dat er in veel gevallen sprake is van overerving van problematiek. Kinderen leren van hun ouders niet wat een normaal uitgavenpatroon is om de ouders ook schulden maken. Ook zien ze dat hun onder gebruik maken van allerlei instanties. Medewerkers vinden de werkdruk erg hoog. De cliëntenraad WWB was van mening dat het kunnen inleven in de situatie een must is voor een goede schuldhulpverlener. In de seniorenraad waren de meningen verdeeld over of schulddienstverlening ook moet zorgen voor sociaal-emotionele ondersteuning. Een deel van de raad vond dat het doel van schuldhulpverlening het saneren van schulden is. Sociaal-emotionele ondersteuning hoort meer thuis bij de ketenpartners. Ook de ketenpartners vinden het één niet los staat van het ander. Ook vinden ze dat sociaalemotionele ondersteuning samenhangt met de oorzaak van de schulden. Hier mee bedoelen ze of de oorzaak wel of niet samenhangt met het gedrag van de cliënt. De ambtenaren op het sociale domein zijn ook verdeel over dit onderwerp. Een aantal ambtenaren vindt dat sociaal-emotionele ondersteuning geen onderdeel is van het werk van een schuldhulpverlener. Een aantal vindt dat dit maatwerk is. Samenwerken De medewerkers zijn van mening dat de samenwerking tussen Schulddienstverlening en de ketenpartners nog verder kan worden verbeterd. De medewerkers willen graag vaste werkafspraken en terugkoppeling naar elkaar over wat er met cliënten gebeurt. Ook willen ze graag dat preventieactiviteiten (zoals de budgetcursussen) gezamenlijk worden opgepakt. Ook zien de medewerkers wel iets in het geven van presentaties aan elkaar (kennisoverdracht) of bijvoorbeeld netwerkborrels. Op dit moment staat in de beleidsregels dat bij kinderen in zorgsituaties een melding wordt gemaakt bij het CJG. De medewerkers willen graag weten wat er met deze meldingen wordt gedaan en willen afspraken over wanneer er gemeld kan worden. Ook is toestemming van de cliënt in dit kader belangrijk. De ketenpartners en cliëntenraden zien graag dat er ook aandacht is voor specifieke doelgroepen zoals ouderen of jongeren. Samenwerking op dit gebied kan verder worden verbeterd. Volgens de ketenpartners is de samenwerking tussen de gemeente en de ketenpartners al sterk verbeterd maar kunnen er nog wel werkafspraken worden gemaakt. Volgens de ketenpartners ligt de regie hiervoor bij de gemeente.