AT Osborne Naar een buurtonderneming

AT Osborne Naar een buurtonderneming Lessen en ervaringen voor Platform 31, 2014-2016 September 2016, Jurgen van der Heijden,

Deze presentatie 1. Productie door de burger 2. De kracht van de plek en de gemeenschap 3. De meervoudige business case 4. Productontwikkeling 5. Faciliteren door de overheid 6. Financiering

1 Productie door de burger 1. De burger als producent 2. De essentie van burgerproductie 3. Voorbeeld Energie

1.1.1 De burger als producent We kennen de burger als kiezer, en als iemand die mag vragen om handhaving van zijn individuele rechten. Een vrij passieve figuur. Fascinerend is hoe burgers aan de slag gaan met energie, zorg, vervoer, natuur en nog veel meer. Productie als burger is hét nieuwe fenomeen van deze tijd, en de essentie van de energieke samenleving (Hajer).

1.1.2 Producten en diensten van de producerende burger 1. Energie 2. Voedsel 3. Afval 4. Wonen 5. Zorg 6. Groen 7. Buurtbeheer 8. Welzijn 9. Vervoer 10. Vastgoed 11. Veiligheid 12. Financiering 13. Water 14. Online community

1.2.1De essentie van burgerproductie Lokale zelflevering Lokale uitwisseling (peer to peer) Levering van lokaal naar centraal Levering van centraal naar lokaal Levering in twee richtingen

1.2.2Levering in twee richtingen 1. Private individuen leveren producten aan zichzelf. 2. Productie en consumptie worden onderdeel van samenwerking: overschotten en tekorten (bv. elektriciteit, voedsel, zorg) worden uitgewisseld. 3. Overschotten van burgerproductie kunnen beschikbaar komen voor overheid en markt. 4. Overheid en markt kunnen aanvullen waar private personen en burgers tekorten hebben.

1.2.3 Organiseren van de vraag Burgers organiseren zich om hun vraag te bundelen naar energie, zorg, welzijn, vervoer, etc. Het bundelen van de vraag: scheelt tijd per klant om kennis te vergaren scheelt geld door korting bij collectieve inkoop leidt tot meer vertrouwen

1.2.4 Organiseren van aanbod Als vrijwilligers zijn burgers bereid om zelf diensten en producten te maken rond energie, zorg, vervoer. Bedrijven, overheden en instellingen met aanbod aan de burger kunnen profiteren van bundeling van de vraag door de burger. Daarnaast sturen collectieven van burgers het aanbod van bedrijven, overheden en instellingen.

1.2.5 De onderneming Burgers organiseren hun productie met regelmaat in ondernemingen. Deze onderneming is op continuïteit gericht. Door te kiezen voor de vereniging en coöperatie, vaak in die volgorde, kiezen burgers voor een democratische organisatie; immers zij stellen zich op als burgers.

1.3.1 Voorbeeld Energie Burgers collectiviseren de vraag naar producten op de energie(transitie)markt. Zij brengen de directe kosten en de transactiekosten omlaag door bemiddeling. Tevens produceren burgers energie. Inkomsten komen uit: Collectivisering door bemiddeling Productie

1.3.2 Vraag en aanbod, en gemeente Vragers organiseren zich in collectieven Aanbieders, waaronder enkele coöperaties in handen van vragers Gemeente en instellingen steunen de organisatie van collectieven

1.3.3 Verbinden van vraag en aanbod Als vraag en aanbod beter georganiseerd zijn, dan kunnen zij beter verbonden worden, en dan gaat de motor van burgerproductie echt draaien. Slim is om die vraag te verbinden met andere vragende partijen, zoals bedrijven, overheden en instellingen. Zij hebben ook vraag naar energie, en naar maatregelen om te besparen en verduurzamen. Het vergroot de vraag en maakt de motor krachtiger.

1.3.4 Coördinator Energie Coöperatie Coördinator Vragers Aanbieders Diverse gemeenten en instellingen steunen de komst van coöperatie en coördinator

1.3.5 Professionalisering Diverse buurtondernemingen stellen een professionele coördinator aan; deze organiseert de vraag, verbindt deze met het aanbod en, heel belangrijk, zorgt voor transparantie. Ook organiseert deze het vrijwilligerswerk en zorgt dat de vrijwilliger het beter vol kan houden. De professional wordt gestuurd door vrijwilligers.

1.3.6 Eindbeeld, voorbeeld Energie Energie Coöperatie Coördinator Bedrijven Consortium Vragers, brengen projecten in het portfolio Aanbieders, bedenken en realiseren projecten in het portfolio Diverse gemeenten en instellingen steunen de komst van een bedrijven consortium en van portfoliomanagement

1.3.7 Mobiliseren van aanbod, productontwikkeling Bedrijven met aanbod aan de burger profiteren sterk van de bundeling van de vraag door de burger, denk aan installateurs en aannemers. Bedrijven kunnen de burger versterken in zijn pogingen om de vraag te bundelen, en kunnen daarop hun aanbod afstemmen. In feite vindt zo de ontwikkeling plaats van nieuwe producten, afgestemd op groepen burgers.

2 De kracht van de plek en de gemeenschap 1. Gemeenschappen van burgers 2. Democratische zelfcontrole 3. De gemeenschap bepaalt vraag en aanbod 4. Gemeenschap, bedrijven, overheden en instellingen 5. Transactiebaten 6. De buurt als productiegebied 7. De kracht van de plek

2.1 Gemeenschappen van burgers Burgers zetten verenigingen, coöperaties en andere verbanden op om te kunnen produceren. Daar laten zij zich democratisch controleren. Nieuw is dat mensen lid zijn van dergelijke gemeenschappen in hun hoedanigheid van burger. Je bent burger, als je produceert voor je gemeenschap en je democratisch organiseert.

2.2 Democratische zelfcontrole Door verantwoordelijkheid te nemen voor energie of zorg geven burgers zich rekenschap van de gevolgen van hun handelen voor nu en later. Hun gemeenschap dient als klankbord: dit is een verklaring voor de opkomst van gemeenschappen. Dit geeft zicht op een bijzondere eigenschap van de democratie: zelfcontrole door het individu als burger binnen zijn gemeenschap, en niet enkel de controle van de ander.

2.3 De gemeenschap bepaalt vraag en aanbod, naast markt en overheid Text book theory stelt dat de markt vraag en aanbod bepaalt, en dat de overheid dit corrigeert voor zover de markt faalt. De praktijk wijst uit hoe burgers zich organiseren in gemeenschappen waarbinnen zij produceren. Zij bepalen hiermee ook vraag en aanbod, en de gemeenschap corrigeert het falen van de markt en van de overheid.

2.4 Gemeenschap, bedrijven, overheden en instellingen De gemeenschap organiseert de vraag en zorgt zo voor een grotere efficiëntie van bedrijven, overheden en instellingen. Mensen die elkaar kennen op de plek kunnen een gemeenschap vormen en bijzonder efficiënt samenwerken. De gemeenschap organiseert de vraag op een eigen manier en maakt gebruik van de kracht van de plek.

2.5 Transactiebaten Omdat zij elkaar kennen en tegenkomen gaan niet alleen de transactiekosten omlaag, maar kan zich ook een nieuw fenomeen voordoen, transactiebaten Denk heel simpel aan bewoners die samenwerken aan stadslandbouw, intussen afspraken maken over mantelzorg, en nieuwe plannen voor een deelauto. Het ene product kan het andere versterken; ook dat lokt een soort deeleconomie uit.

2.6 De buurt als productiegebied De plaatsen waar we wonen veranderen van mono-functionele woongebieden in productiegebieden. Daar vindt de productie plaats van energie, zorg, voedsel, openbaar vervoer, welzijn, veiligheid etc. Dit is een majeure fysieke en sociale transformatie. Burgerproductie speelt daarin een cruciale rol.

2.7 De kracht van de plek De kracht van de plek wil zeggen dat mensen kosten kunnen besparen door samen te investeren: Samen ruimte aanschaffen Samen bouwen De kracht van de plek wil ook zeggen dat mensen kosten kunnen besparen en extra inkomsten kunnen vergaren door samen te werken: Samen ruimte en gebouwen gebruiken Elkaars producten versterken, bv. stadslandbouw en zorg (joint venture)

3 De meervoudige business case De buurtonderneming is: 1. een gangbare onderneming 2. bemiddelaar 3. verzekeraar van koopkracht 4. belegger in vastgoedwaarde 5. overheid door social impact

3.1 De buurtonderneming is ook gangbaar Onderdeel van de buurtonderneming is dat deze ook een gangbare onderneming is met een of meer gespecialiseerde producten Denk aan energie, voedsel en zorg Soms verdient een buurtonderneming weinig tot niets aan dit primaire product, en wel aan de andere waarden die deze creëert, namelijk

3.2 De buurtonderneming als intermediair De bemiddelaar collectiviseert de vraag en versnelt zo het aanbod Zowel aan de vraag- als aan de aanbodkant zijn consumenten en producenten bereid om daarvoor te betalen

3.3 De buurtonderneming als verzekeraar De buurtonderneming helpt zijn klanten om kosten te drukken voor energie, vervoer, etc. In geval van zorg helpt deze onderneming ook gemeente en verzekeraars om kosten te drukken Langs deze weg verzekert de buurtonderneming de koopkracht van mensen en ook bedrijven, en de kracht van de lokale economie

3.4 De buurtonderneming als belegger Als in een wijk een buurtonderneming zorgt voor koopkracht, dan houdt het vastgoed daar zijn waarde; huizen en ook winkelcentra Vastgoedbeleggers krijgen daardoor zekerheden en kunnen om die reden investeren in deze buurtonderneming Woningcorporaties, zorgverzekeraars en pensioenbeleggers profiteren dubbel, omdat hun klanten beter kunnen blijven betalen

3.5 De buurtonderneming als overheid De buurtonderneming neemt de overheid taken uit handen, bijvoorbeeld bij groenadoptie, en ook omdat wijken veiliger worden en mensen direct welzijn ondervinden van deze onderneming Door koopkracht en lokale economie te versterken, helpt de buurtonderneming ook de belastinginkomsten van de gemeente

4 Productontwikkeling 1. Business to Community 2. Voorbeelden van producten 3. Maatschappelijk nut 4. Gebiedsontwikkeling

4.1 Business to Community Er ontwikkelt zich een categorie producten die er speciaal zijn voor gemeenschappen van burgers. Zij ontwikkelen deze zelf, of ondernemende types onder hen ontwikkelen deze producten, of bedrijven, overheden en instellingen doen dat. We spreken van producten die passen in de relatie Business to Community ; te onderscheiden van Business to Consumer, en Business to Business

4.2 Voorbeelden van B2Community Achmea (straatbudget) PuurZorg (samenwerking met Stadsdorp Zuid) VGZ (Texelpolis) AxionContinu (bewoners en sociale wijkteams) GezondLangThuis (e-health/domotica) Rabo (glasvezel en energieleningen) Buurtenergie Statenkwartier (glas in lood) Greanspread (collectief zonne-eiland) Greenchoice, Eneco, Qurrent, DE-Unie (collectieve inkoop) Herman de Zonnestroomverdeler (Zon-PV voor VVE s) MyWheels (deelauto s voor bewonerscollectieven) Gemeenten (stadslandbouw, buurthuizen, coöperaties)

4.3 Maatschappelijk nut De voorbeelden van producten waarover we spreken, kunnen zorgen voor meer maatschappelijke dynamiek en een sterkere lokale economie. Om deze reden is het als bedrijf, overheid, of instelling niet alleen om eigen, maar ook om maatschappelijke redenen goed om producten te ontwikkelen voor B2Community; dit geldt ook voor onderzoek en onderwijs.

4.4 Gebiedsontwikkeling De Energieke Samenleving betekent dat een majeure transformatie plaatsvindt van woongebieden die langzaam veranderen in productiegebieden. Dit brengt een enorme behoefte teweeg aan B2-community producten en diensten rond energie, zorg, vervoer, groen, veiligheid, welzijn, afval, etc.

5 Faciliteren door de overheid 1. Veel klein is groot 2. Kennis 3. Incubator 4. Praktische lessen uit het project Zuiderzeewijk

5.1 Veel klein is groot Veel klein is groot; samen worden alle initiatieven een sociaaleconomisch speerpunt. De overheid heeft een hefboom in handen om met burgerinitiatief effecten te hebben op macro-economische grootheden als werkgelegenheid, minder kosten voor de overheid en koopkracht. Overweging is de dienstverlening uit te breiden naar overleg op bestuurlijk niveau.

5.2 Kennis Voorname vorm van dienstverlening is de uitwisseling van kennis. Belangrijk is daarbij de autonomie over te dragen aan de burgerinitiatieven. Interessant is om als gemeenten en provincies te kijken hoe die kennis landelijk kan stromen. Onderzoek en onderwijs kan dit ondersteunen.

5.3 Incubator Van een belangrijk deel van de kennis kun je niet verwachten dat initiatiefnemers die hebben. Een incubator kan dit verzamelen en doorgeven, onderzoek en onderwijs kunnen dit bijstaan. Een incubator kan de regionale economie versterken door de komst van B2Community- producten te versnellen.

5.4 Praktische lessen Praktische lessen uit het project Zuiderzeewijk voor Platform 31, 2014-2015 1. Verbreding 2. Bovenwijkse en bovenlokale connectie 3. Soorten actieve bewoners 4. Echt burgerkracht stimuleren

5.4.1 Verbreding Een bewonersinitiatief kan groeien door naast bijvoorbeeld verduurzaming van energie aan de slag te gaan met vergroening van de wijk. Een dergelijke verbreding kan bewoners met interesse in verduurzaming interesseren in groen, omdat over en weer belangstelling wordt gewekt. Dan groeit het bewonersinitiatief, en door volgende of andere verbreding, bijvoorbeeld naar autodelen, voedsel of welzijn.

5.4.2 Connectie 1. Twee of meer wijken kunnen elkaar versterken, zelfs dorpen en steden. 2. Sterkere wijken kunnen zwakkere wijken helpen. 3. Starten in een zwakkere wijk kan beter met dan zonder een sterkere wijk in de buurt waarin bewoners al een eind op dreef zijn. 4. Deze sterkere wijk profiteert dan van meer schaal.

5.4.2.1 Netwerk bouwen Lokaal, regionaal en landelijk ontstaan verbanden tussen bewonersinitiatieven onderling. Initiatieven kunnen zich aan deze netwerken optrekken, en kunnen helpen deze uit te bouwen. Binnen steeds meer plaatsen is zo n netwerk, en dat groeit en heeft ook contacten daarbuiten.

5.4.3 Soorten actieve bewoners 1. Bewoners die gemeente en corporatie aanspreken 2. Sociaal ondernemers 3. Buurtburgemeesters 4. Gemeenschapsdenkers

5.4.3.1 Bewoners die anderen aanspreken Voor veel problemen zijn de gemeente en vaak de woningcorporatie het aanspreekpunt. Veel bewoners staan in de traditie om hun problemen bij gemeente en corporatie te leggen. Gemeente en corporatie staan hiervoor open. Dit is geen weg naar bewonersinitiatief.

5.4.3.2 Sociaal ondernemers Sociaal ondernemers zoeken naar activiteiten die voorzien in inkomsten voor hen, en werknemers, en die gunstig voor de buurt kunnen zijn. Die creëert geen gemeenschappen, en als het creëren van gemeenschappen de dienst van de sociaal ondernemer is, dan heeft hij geen prikkel om de gemeenschap los te laten. Dit is geen weg naar bewonersinitiatief.

5.4.3.3 Buurtburgemeesters Buurtburgemeesters doen vaak langdurig, veel en uitstekend werk voor hun wijk. Hun activiteiten als woningonderhoud, groenbeheer en eettafels passen goed bij gemeenschappen. Sterke persoonlijkheden van buurtburgemeesters staan vaak in de weg aan gemeenschappen. Dit is geen weg naar bewonersinitiatief.

5.4.3.4 Gemeenschapsdenkers Actieve bewoners zetten zich in voor hun eigen belang en dat van hun wijk. Zij zien dat bewoners op de lange termijn, en in contact met andere wijken, steeds sterker worden. Zij zijn bereid hun persoonlijk aanzien weg te cijferen ten behoeve van de gemeenschap. Dit is de weg naar bewonersinitiatief.

5.4.4 Echt burgerkracht stimuleren Het is mogelijk, want vaker vertoond, om van buitenaf te interveniëren in een wijk om daar te zorgen voor burgerkracht. Er zijn altijd wel bewoners die al aan de slag willen en profiteren van stimulans van buiten. Deze stimulans moet komen van een partij die geprikkeld wordt om snel weer te vertrekken, en niet om zo lang mogelijk te blijven.

6 Financiering 1. Investeerders en financiers 2. Meervoudige investering 3. Crowdfunding 4. Toekomstwaarde 5. Risico

6.1 Investeerders en financiers Een investeerder, publiek of privaat, voelt voor een onderneming, ziet de kansen, en accepteert de risico s. Hij stapt daarin met meer dan geld. Een financier geeft enkel geld en sluit daarbij de risico s zoveel mogelijk uit. Sommige financiers hebben geef-geld, met name fondsen; zij willen meer en meer investeerder worden.

6.2 Meervoudige investering Bedrijven, gemeenten, verzekeraars en beleggers die lokaal profiteren van de burgeronderneming kunnen daarin investeren Fondsen die zien hoe burgerondernemingen waarde creëren voor de lokale omgeving, sociaal en fysiek, kunnen ook investeren Als deze fondsen de business case zien, dan zouden ze ook nog iets aan geld op termijn terug kunnen vragen

6.3 Crowdfunding Op termijn misschien wel de voornaamste bron van geld is crowd funding, en voor starters is het vaak al de voornaamste bron Neem als voorbeeld energiecoöperaties van bewoners, die richten zich in het begin vrijwel exclusief op (een vorm van) crowd funding Willen ze echter een windmolen neerzetten, dan zijn nu nog andere financiers nodig

6.4 Toekomstwaarde Wie nu begint met een energiecollectief legt de basis voor een energiecoöperatie, en misschien wel voor een smart grid dat auto s kan opladen Wie nu begint met een stadstuin legt de basis voor stadslandbouw, en misschien wel voor een groen blauwe zone door de stad Buurtondernemingen hebben een grote toekomstwaarde

6.5 Risico De meervoudige business case vraagt om meervoudige investering en financiering De meeste investering komt van de burgers zelf, crowd funding; zien investeerders en financiers dat voordeel? Onderling verminderen de betrokken investeerders en financiers elkaars risico; zien zij dat voordeel?

Dank voor aandacht Contact: Jurgen van der Heijden jhe@atosborne.nl, 06 21439830 Deze presentatie is tot stand gekomen na een reeks van vijf presentaties voor publiek van Platform 31 in de periode 2014 2016, met als begin het buurtproject in de Zuiderzeewijk in Lelystad voor Platform 31.