VERSLAG Bopz-arts studiebijeenkomst najaar 2017 dag 1 Datum : 2017 Tijd Locatie Sprekers Verslaglegging : 10:00-16:00 uur : NH, Amersfoort : mr. dr. B.J.M. (Brenda) Frederiks mr. S.M. (Sofie) Steen : P.P. (Peggy) van der Bildt Inleiding. De Wet Bopz is op 17 januari 1994 van kracht geworden, met als doel een verantwoorde toepassing van vrijheidsbeperkingen en om de patiënt te beschermen tegen machtsmisbruik en willekeur. In deze wet, die de Krankzinnigenwet uit de 19 e eeuw vervangt, zijn de rechten van de patiënt inzake gedwongen opneming en de rechten gedurende een onvrijwillig verblijf opgenomen. De Wet Bopz wordt vervangen door de Wet Zorg en Dwang (WZD), omdat de bestaande wet te weinig rechtsbescherming biedt voor VG/PG, te veel is gericht op het wegnemen van de stoornis, niet past bij de specifieke kenmerken van de VG/PG en om de VBM ook buiten de kaders van de Wet Bopz te kunnen laten gelden. De WZD werd al in 2008 ingediend bij de Tweede Kamer en is in september 2013 door de Tweede Kamer aangenomen. Daarna zijn er op 14 februari 2017 een aantal wijzigingen aangenomen, die door middel van amendementen en moties waren ingediend. Nu is het wachten op de behandeling in de Eerste Kamer, waarbij de verwachting is dat beide wetten medio 2018 in werking kunnen treden. Sprekers. Mevrouw mr. dr. B.J.M. (Brenda) Frederiks is gezondheidsjurist en studeerde rechten, met als afstudeerrichting gezondheidsrecht en -wetenschappen (Beleid en beheer gezondheidszorg). In 2004 promoveerde Brenda op de rechtspositie van mensen met een verstandelijke handicap en in 2005 begon zij bij het VUmc als universitair docent gezondheidsrecht aan de faculteit geneeskunde, gezondheidswetenschappen en rechten. Zij is enige tijd werkzaam geweest als inspecteur gehandicaptenzorg en was betrokken bij de tweede evaluatie van de Wet Bopz. Verder is Brenda hoofdredacteur van Journaal Ggz en recht, lid van de redactie Jurisprudentie verplichte zorg en lid van jurist Centraal Tuchtcollege gezondheidszorg. Mevrouw mr. S.M. (Sofie) Steen behaalde in 2014 haar masters staats- en bestuursrecht alsmede gezondheidsrecht aan de Universiteit Amsterdam. Sinds 1 augustus 2016 werkt Sofie als advocaat op het gebied van gezondheidsrecht bij KBS Advocaten. Daarvoor was zij werkzaam als junior onderzoeker en docent gezondheidsrecht bij het VUmc, afdeling sociale geneeskunde. Verder is Sofie redactielid van zowel Journaal Ggz en recht en het tijdschrift Zorg & Recht in Praktijk (ZIP). In voornoemde hoedanigheid zijn beide juristen door Medilex gevraagd om het startschot te geven voor de 8-daagse opleiding Bopz-arts, met op de eerste interactieve contactdag als onderwerp: Van Wet Bopz naar Wet Zorg en Dwang (WZD)
De voorstelronde maakt duidelijk dat er met name sprake is van Specialisten Ouderengeneeskunde, waarvan er een aantal al benoemd zijn als Bopz-arts, een aantal waarnemend en een aantal op termijn taken gaan overnemen van de bestaande Bopz-arts. Slechts de helft van de cursisten beschikt over een taakomschrijving en bij een enkele daarvan sluit deze aan bij het model dat gehanteerd wordt bij Verenso. Bij een deel van de cursisten is sprake van geoormerkte uren, bij een deel worden er geen uren toegekend aan Bopz-taken en bij een enkeling is sprake van administratieve ondersteuning. Bij de cursisten is wel sprake van overleg met de Raad van Bestuur, echter niet met de Raad van Toezicht. Tot slot geeft het merendeel van de cursisten aan dat zij altijd op de hoogte worden gebracht als de IGZ op bezoek komt. Aangezien er verder geen specifieke vragen van de deelnemers aan de docenten zijn vangen Sofie en Brenda aan met uitleg over de Wet Bopz middels de PowerPoint presentatie (Juridische) introductie Wet Bopz naar WZD. DEEL 1: De Bopz-arts in de psychogeriatrie. Als je strikt kijkt naar de wet Bopz, geeft dat met betrekking tot de taken van de Bopz-arts niet heel veel verduidelijking, deze worden wel duidelijk middels het Model taakomschrijving Bopzarts in het verpleeghuis Nota Bene: Het model taakomschrijving bevindt zich in de PowerPoint presentatie en is terug te vinden op de website van Verenso te weten: www.verenso.nl/assets/ Uploads/Downloads/Handig/Model-taakomschrijving-BOPZ-arts.pdf. Vervolgens wordt aan de hand van een aantal stellingen uitleg gegeven over de taken, bevoegdheden en benoembaarheidseisen van een Bopz-arts in de psychogeriatrie. De Bopz-arts is verantwoordelijk voor de invoering, verlenging en beëindiging onvrijwillige opneming van mensen met een psychogeriatrische aandoening. De besluitvormingsprocedure en vastlegging in het behandelen zorgplan valt onder de verantwoordelijkheid van een Bopz-arts. De benoembaarheidseisen maken duidelijk dat: een Bopz-arts geregistreerd moet zijn als specialist ouderengeneeskunde, minimaal 3 jaar werkervaring heeft als arts binnen de verpleeghuiszorg (met een minimale aanstelling van 16 uur per week), deskundig is omtrent de strekking en reikwijdte van de Wet Bopz en beschikt over een taakomschrijving. Op de vraag of er 24 uur per dag een Bopz-arts in de instelling aanwezig moet zijn, blijkt dat er over deze verplichte aanwezigheid geen specifieke bepalingen in de wet zijn opgenomen. Wel moet er 24 uur per dag een SO beschikbaar zijn, echter dat hoeft niet de Bopz arts te zijn en kan ook een parttime functie betreffen. Mandateren van bepaalde taken is toegestaan. Zie ook www.igz.nl/images/toetsingscriteria%20bopz%20pg%20en%20vg%20v2_tcm294-379610.pdf. DEEL 2: Introductie Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen. Na een korte introductie wordt, middels een overzicht Reikwijdte Wet Bopz, duidelijk gemaakt wanneer er sprake is van de Wet Bopz en wanneer van de Wgbo. De Wet Bopz geldt alleen binnen aangemerkte Bopz-locaties en is alleen van toepassing op cliënten die met een Bopz-machtiging, of gedwongen (RM/IBS/artikel 60), zijn opgenomen. De Wgbo geldt binnen de gehele zorg waar en/of wanneer de Bopz niet geldt of als iets niet door de Bopz is geregeld. ( Alle somatische aspecten van de zorg ook in Bopz-instellingen; voor vrijwillig opgenomen patiënten; wanneer iets niet is geregeld in de Wet Bopz, bijvoorbeeld recht op informatie/privacy. ) Voor de Wgbo geldt geen meldplicht van gedwongen zorg. Nota Bene: Medicatie wegens een somatische (Wgbo) aandoening valt niet binnen de Wet Bopz. Er is een vraag over cliënten met een artikel 60 op de dagbehandeling, deze is weliswaar op basis van vrijwilligheid echter er verblijven ook cliënten in afwachting (wachtlijst) van opname. Brenda geeft aan dat je daar als Bopz-arts wel verantwoording voor draagt. Een Bopz-erkenning kan op een locatie (per adres), maar ook per afdeling worden aangevraagd. Is er al sprake van een PG afdeling waar een somatische afdeling wordt omgebouwd naar een gesloten afdeling, dan moet er een Bopz-aanmerking worden aangevraagd. Deze aanvraag moet worden ingediend bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Inspectie toetst of de locatie/afdeling voldoet aan de eisen. Wanneer er nu al sprake is van een Bopzlocatie, dan wordt deze straks in de nieuwe wet (WZD) automatisch omgezet naar een accommodatie in de zin van die wet. (Zie ook website www.dwangindezorg.nl waar de criteria voor een Bopz-aanmerking zijn terug te vinden.) 2
Opnamemogelijkheden. Opnamemogelijkheden zijn er na een (V)RM, IBS (gedwongen) of een artikel 60 procedure (geen bereidheid-geen bezwaar). Bij opname met een RM/IBS is een geneeskundige verklaring van een SO/psychiater/AVG-arts vereist, afhankelijk van de problematiek. Een instelling is verplicht om binnen 6 weken na opname het overeengekomen zorgplan te presenteren. Een aantal tips/uitspraken in het kader van een artikel 60: - Juridisch is een IBS, (V)RM of artikel 60 alleen mogelijk in een Bopz-aangemerkte locatie. - Bij een cliënt met een artikel 60, RM en IBS moet extra worden beargumenteerd waarom deze cliënt op een gesloten afdeling verblijft. - Formeel blijft een artikel 60 altijd gelden, echter als daar bovenop een RM wordt afgegeven dan is het, na afloop van de RM, wellicht handig om voor de zorgvuldigheid het CIZ nogmaals te vragen om te toetsen, maar juridisch loopt een artikel 60 door. Een handige leidraad voor Bopz-machtigingen tot verblijf (RM, IBS of een artikel 60), is het schema uit de PowerPoint presentatie. (Zie hiervoor de website van Medilex.) Geneeskundige verklaring (RM/IBS). Op 1 februari 2014 is een wijziging van de Veegwet VWS 2013 aangenomen. Hiermee wordt de Wet Bopz gerepareerd en krijgt de AVG de wettelijke mogelijkheid die haar of hem in staat stelt om geneeskundige verklaringen op te stellen in het kader van aanvragen IBS en (V)RM. Een geneeskundige verklaring mag alleen worden ingevuld door een onafhankelijk deskundige (SO of psychiater). Vergeet niet om goed uit elkaar te houden wie de verklaring invult en wie deze ondertekent. Bij een RM kan een SO of de psychiater de aanvraag invullen waarna de Bopzarts de aanvraag toetst en ondertekent, mits de Bopz-arts niet de behandelend arts is. Is dat wel het geval, dan moet een andere behandelaar het onderzoek verrichten en de aanvraag invullen. De behandelaar mag niet ook de ondertekenaar zijn van de geneeskundige verklaring. Dit om hiermee de onafhankelijkheid te borgen. Gedwongen zorg/beperkingen/dwangbehandeling. Wanneer is er sprake van dwangbehandeling artikel 38? Gaat de cliënt akkoord dan is er geen sprake van een vrijheidsbeperkende maatregel of gedwongen zorg, verzet de cliënt zich dan is er sprake van gedwongen zorg of vrijheidsbeperking. Het criterium voor dwang is dus Verzet! Is er geen sprake van gevaar, besluit dan niet tot een dwangmaatregel, is er sprake van verzet, bespreek dan vooraf de noodzaak voor een behandeling altijd eerst met de familie. - De Wet Bopz noemt geen vormen, in beginsel mag dus elke vorm van zorg onder dwang. - Bij een artikel 60 is er op sommige onderdelen sprake van een andere procedure c.q. andere voorwaarden. De Bopz-arts dient er voor te zorgen dat er goed zicht is op de procedure. - Aanvang en einde behandeling moet bij de IGZ worden gemeld, waarbij rekening gehouden moet worden met proportionaliteit/subsidiariteit/effectiviteit. Er is geen maximum termijn. - Een Bopz-deskundige is verplicht om aan de cliënt/wettelijk vertegenwoordiger uit te leggen wat de gronden zijn van elke (vervolg)handeling om over te gaan tot een dwangbehandeling en/of een vrijheidsbeperking. Dit moet altijd schriftelijk gebeuren, waarbij de familie dit niet hoeft te ondertekenen. (Zie de voorbeeldbrief in de PowerPoint presentatie Artikel 40a ). Documenteer alles en zorg voor een goed zorgplan! - Verzet van de cliënt is leidend en gaat boven een mentor, curator, familie. Beperkingen artikel 40 lid 1-3. Een gedwongen opname op grond van de Wet Bopz is een ingrijpende beperking van vrijheid. In de wet is geregeld dat patiënten tijdens een gedwongen opname belangrijke vrijheden houden, bijvoorbeeld de vrijheid om post te ontvangen, te bellen en/of bezoek te ontvangen. De behandelaar kan deze vrijheden niet zomaar beperken. Een gedwongen opgenomen cliënt heeft het recht om zich in en rond het ziekenhuis te bewegen en dat betekent dus niet automatisch dat een cliënt verplicht is om op de afdeling te blijven. Een verbod om de afdeling af te gaan is een beperking van de bewegingsvrijheid van de cliënt. Dat geldt ook als hij alleen onder begeleiding van een verpleegkundige naar buiten mag. Dit valt onder dwang en mag alleen in bepaalde situaties: artikel 40 lid 3. De gronden voor alle beperkingen staan omschreven in de PowerPoint presentatie of op de website: www.dwangindezorg.nl. 3
Noodsituatie (M&M) artikel 39. Middelen en Maatregelen kunnen worden toegepast in een tijdelijke noodsituatie die door een patiënt, als gevolg van een stoornis, wordt veroorzaakt. Deze maatregel mag maximaal 7 dagen worden toegepast en is nog niet vastgelegd in het zorgplan. Dat kan wel de volgende stap zijn. Het betreft hier acuut gevaar dat niet is te voorzien. De Middelen of Maatregelen omvatten de volgende vijf aandachtspunten: Fixatie; Afzondering; Gedwongen voeding/vocht; Gedwongen medicatie en Separatie. Kortom: Is er sprake van een gedwongen behandeling voor korte duur (maximaal 7 dagen) dan is artikel 39 van toepassing (M&M), artikel 38 gaat in op het moment dat de dwangbehandeling voor langere tijd moet worden toegepast. Nota Bene: Je kunt niet bij een vrijwillig opgenomen patiënt voortdurend noodmaatregelen toepassen (onder de Wgbo), dat is dan het moment om na te denken/er voor te zorgen dat er een machtiging wordt afgegeven. Huisregels (artikel 37). In de Wet Bopz is de term huisregels niet terug te vinden, wel bestaat er een apart besluit waarin wordt aangegeven dat huisregels alleen gebruikt mogen worden: Mits deze noodzakelijk zijn voor het faciliteren van een ordelijke gang binnen de locatie. Hierbij is van belang het algemene niveau en het besluit mag dus niet gericht zijn op het individu. Verlof en ontslag (artikel 46a jo. Artikel 61 lid 1; voor RM, IBS en artikel 60). Het doorslaggevende criterium voor verlof is: Voor zo ver en voor zo lang het verantwoord is om de cliënt buiten de inrichting te laten verblijven. De beslissing en eindverantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de Bopz-arts en mag niet gedelegeerd worden. Verder is de Bopz-arts verantwoordelijk voor het toetsen van de criteria, waarbij er in de ouderenzorg geldt dat ook artikel 60 cliënten recht hebben op verlof. Bedenk hierbij dat het verlof niet is bedoeld voor een ambulante behandeling, dan is er sprake van oneigenlijk gebruik. Voorwaardelijk ontslag mag niet worden toegepast om iemand tijdelijk thuis te laten wonen, maar is bedoeld voor een dag of een paar dagen, bijvoorbeeld om te kijken of het thuis weer lukt. Is dat laatste het geval, dan moet de RM/IBS worden beëindigd. Dat hoeft niet als iemand een dagje uit gaat met de familie, wel moet de familie hiervoor een verzoek indienen bij de Bopz-arts. Nota Bene: Een uitje in aanwezigheid van instellingsmedewerkers, valt juridisch niet onder verlof. Wet Bopz: Klachtenrecht. - Wie: patiënt, echtgenoot, (groot)ouder(s), kind, broer/zus, wettelijk vertegenwoordiger. - Waarover: wilsonbekaamverklaring, niet uitvoeren overeengekomen behandelplan, dwangbehandeling/middel of maatregel/vrijheidsbeperking. - Hoe: Schriftelijk (naam+klacht+datum+handtekening), gericht aan het bestuur van de zorgaanbieder. Een cliënt en/of vertegenwoordiger moet schriftelijk worden geïnformeerd over de gronden van een genomen beslissing (artikel 38, 39 en 40 en geldt alleen bij een RM en IBS, niet bij artikel 60 cliënten), en over het recht op het indienen van een klacht + cliëntenvertrouwenspersoon. Een zorginstelling moet beschikken over (of aangesloten zijn bij) een klachtencommissie en de instelling moet kenbaar maken dat zij over een dergelijke commissie beschikt. Dat mag via de website en/of het mededelingenbord. Verder moet er rechtstreekse toegang zijn tot de klachtencommissie. Als een klacht (schriftelijk) is ingediend, dan moet de commissie hier binnen 2 weken iets van vinden. Verder geldt dat de CVP en de klachtenfunctionaris niet één en dezelfde persoon kunnen zijn en dat deze nog niet verplicht is in de ouderenzorg, wel in de psychiatrie. Toezicht door- en melden bij de Inspectie. De IGZ houdt toezicht op een verantwoorde behandeling, verpleging, verzorging en bejegening van patiënten. De inspecteurs hebben toezichtsbevoegdheden, zoals: het binnentreden van locaties, inlichtingen vragen en een inzage in de dossier van cliënten en daarnaast kunnen inspecteurs ook de verblijfstitel van de patiënten controleren en de Inspectie ontvangt van de zorgaanbieders de meldingsformulieren dwangbehandeling/middelen of maatregelen. 4
De IGZ heeft op haar website een tabel opgenomen op basis van welke wetsartikelen Bopzaangemerkte instellingen verplicht zijn om melding te doen. Meer informatie hierover, en ook digitale meldingsformulieren, zijn te vinden op: https://www.igz.nl/melden/melden_bopz.aspx. Artikel Wet Bopz Verplichte meldingen Sector Art. 14g lid 3 Beslissing van de behandelaar op verzoek om schriftelijke verklaring van einde voorwaardelijke machtiging. Art. 34 lid 2 Zelfbindingsverklaring. GGZ Art. 38 en 38c lid 5 Dwangbehandeling (aanvang en beëindiging). GGZ, GZ, V&V Art. 39 lid 3 Middel of maatregel (aanvang en beëindiging). GGZ, GZ, V&V Art. 43 lid 3 Afwijzing overplaatsingsverzoek. GGZ, GZ, V&V Art. 49 lid 2 Beslissing op ontslagverzoek. GGZ, GZ, V&V Art. 58 lid 1 Art. 58 lid 3 Art. 58 lid 4 Maandlijst van patiëntnamen bij wie sprake is van: - Dwangopname; - Verlof langer dan 60 uur + eventuele voorschriften; - Voorwaardelijk verlof + voorwaarden; - Voorwaardelijk ontslag + voorwaarden; - Intrekking verlof en voorwaardelijk verlof; - Intrekking voorwaardelijk ontslag; - Ontslag; - Overlijden + doodsoorzaak. - Beëindigde inbewaringstelling + verslag. Ongeoorloofde afwezigheid en terugkeer na ongeoorloofde afwezigheid. Art. 58a Beëindiging voorwaardelijke machtiging. GGZ GGZ GGZ, GZ, *V&V (* geldt niet voor cliënten met een art. 60-opname.) GGZ, GZ, V&V Deel 3: De Wet Zorg en Dwang? De WZD is vier maal ingrijpend gewijzigd en in februari dit jaar gelijkgetrokken met de Wvggz. (De versie in de congresmap is het meeste recente exemplaar.) De WZD geeft meer duidelijkheid over onvrijwillige zorg, omdat er strengere criteria zullen gaan gelden. De kernaspecten van het wetsvoorstel WZD omvat een aantal belangrijke aanpassingen zoals: een ruimere reikwijdte, de cliënt moet centraal staan (iedere patiënt krijgt een zorgverantwoordelijke), er komen strengere criteria voor onvrijwillige zorg, de CVP wordt verplicht, bij de Inspectie is sprake van toezicht op afstand en de eindverantwoordelijkheid ligt bij de RvB. De Bopz-arts wordt (WZD) Zorg- en Dwang arts. In de WZD zou geen sprake meer zijn van een Bopz-arts, echter hier is in aanloop naar de wet veel discussie over gevoerd. Op 14 februari is een amendement aangenomen om de WZD-arts te introduceren in de WZD. Deze vervult een vergelijkbare rol als de huidige Bopz-arts. De WZDarts moet een extra waarborg vormen voor de rechtsbescherming van cliënten die onvrijwillige zorg ontvangen. Verder wordt in de nieuwe wet het aanstellen van een CVP verplicht (nog niet in de ouderenzorg) en tevens geeft het ruimte om meer externe deskundigheid in te schakelen mocht het niet lukken om een vrijwillig alternatief te vinden voor de onvrijwillige zorg. Verder zal de functie van zorgverantwoordelijke nog nader worden ingevuld aan de hand van de AMVB. In beginsel moet dit nu een arts zijn. De kernbegrippen van WZD verantwoordelijke functionarissen zijn terug te vinden in de PowerPoint presentatie. Onvrijwillige zorg (artikel 2). Onvrijwillige zorg is opgenomen in artikel 2 van de wet en omvat: Zorg waartegen de cliënt of vertegenwoordiger zich verzet. Er bestaan volgens deze wet 9 vormen van onvrijwillige zorg: toedienen van vocht/voeding/medicatie; beperken bewegingsvrijheid; insluiten, uitoefenen van toezicht op betrokkene; onderzoek aan kleding of lichaam; onderzoek van woon- of verblijfruimte; controle op aanwezigheid van gedragsbeïnvloedende middelen; het aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten en het beperken van het recht op ontvangen van bezoek. 5
Er zijn drie uitzonderingen te weten: insluiten, beperkingen van de bewegingsvrijheid en gedragsmedicatie buiten de richtlijnen om bij geen verzet van de cliënt/vertegenwoordiger. Het uitgangspunt is dat je met elkaar (cliënt, zorgverlener en partner/familie) een zorgplan opstelt waarin alle afspraken, ook rituelen, worden vastgelegd en dus ook de besluitname tot het instellen van een dwangmaatregel. (Er bestaat een stappenplan voor onvrijwillige zorg in de praktijk, zie hiervoor de PowerPoint presentatie.) Hoe nu verder? Op zich is de WZD cliëntvolgend, echter er moeten nogal wat zaken nader worden uitgewerkt, zoals de verhouding zorgverantwoordelijke en WZD-arts, het interne toezicht en waar onvrijwillige zorg en opname volgens de wet alleen in een accommodatie mag plaatsvinden. Op zich wordt die accommodatie wel een breder begrip waarbij alle huidige Bopz-instellingen omgezet worden in accommodaties en anderen zich als accommodatie kunnen laten registreren. Dat wordt waarschijnlijk een toetsing achteraf en de gehele procedure om in aanmerking te komen (waar nu sprake van is) is dadelijk niet meer noodzakelijk. Er moet nog wel sprake zijn van een registratie zodat de Inspectie weet waar zij naar toe kunnen. Nota Bene: De wet geeft nu nog aan dat de thuissituatie geen accommodatie is die als zodanig kan worden geregistreerd, daarvoor, en voor vele overige zaken, is het wachten op een AMVB. Resumerend. Het uitgangspunt van het wetsvoorstel WZD is: dat de cliënt zelf moet instemmen met de geboden ondersteuning/zorg. Hulpverleners moeten hier zo veel als mogelijk aan voldoen, tenzij de wensen van de cliënt in strijd zijn met goed hulpverlenerschap. De verwachting is dat de Wet WZD en de Wvggz voor de zomer van 2018 in werking zal treden. Er zullen dan nog wel een aantal AMVB s moeten worden uitgewerkt! Gebruikte afkortingen, in zowel de PowerPoint presentatie als in dit verslag. AMVB : Algemene Maatregelen Van Bestuur. AVG : Arts voor Verstandelijke Gehandicapten. Bopz : Wet Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen. CVP : Cliënten Vertrouwens Persoon. EVRM : Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. GGZ : Geestelijke GezondheidsZorg. IBS : Inbewaringstelling. IGZ : Inspectie voor de GezondheidsZorg. M&M : Middelen & Maatregelen. PG : PsychoGeriatrie. RM : Rechterlijke Machtiging. RvB : Raad van Bestuur RvT : Raad van Toezicht SO : Specialist Ouderengeneeskunde. VG : Verstandelijke Gehandicaptenzorg. VBM : Vrijheids Beperkende Maatregel. VRM : Voorlopige Rechtelijke Machtiging. VWS : Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Wgbo : Wet op de geneeskundige behandelings overeenkomst. Wkkgz : Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg. WKCZ : Wet Klantrecht Cliënten Zorgsector. WZD : Wet Zorg en Dwang. Wvggz : Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg. 6