1 Monet Inspiratie Lesmateriaal Interactief lesprogramma over de Zaanse Monet Doelgroep: Primair onderwijs groep 5 t/m 8 Tijdsinvestering: 90 minuten (van binnenkomst tot vertrek) Dagen: ma, di, wo 9.30-11.00 en 11.15-12.45 uur. do, vrij 9,30-11.00 uur Groepsgrootte: 1 groep Max. 34 kinderen en begeleiders Locatie: Monetatelier Westzijde 14g 1506 EE Zaandam Telefoon en website: 075 7722255 info@monetinzaandam.nl
2 AANSLUITING KERNDOELEN: Oriëntatie op jezelf en de wereld Leeftijd: groepen 5 t/m 8 basisonderwijs. LEERDOELEN De leerlingen maken op een interactieve manier kennis met de Zaanse Monets in het Monetatelier en met de plekken in de Zaanstreek die door Monet op het doek zijn gezet; Met name kan ingegaan worden op de leef- en werkomstandigheden van de bevolking in de Zaanstreek en in Amsterdam, ook bijv. aan kinderarbeid; De leerlingen ervaren het belang van het erfgoed van de historische plekken om dit te behouden voor nu en later; Duidelijk wordt ook de plek van de Zaanstreek als belangrijkste industriegebied van Europa in de negentiende eeuw; Door de ervaringen die ze in het atelier en tijdens de wandeling opdoen, beleven ze de verschillen tussen vroeger, hier en nu; De leerlingen leren hoe ze zich in het atelier en tijdens de wandeling horen te gedragen; De leerlingen leren op een creatieve manier met hun ervaringen tijdens dit lesprogramma om te gaan via een beeldende opdracht en de presentatie daarvan: De leerlingen leren plezier aan het Zaanse erfgoed beleven; In het atelier en tijdens de safari leren de leerlingen over het leven en werk van Monet en de impressionistische schilderkunst; Er wordt een groot beroep gedaan op zelf aan het werk gaan en zelf van alles over de Zaanse Monets te ontdekken. THEMA S AANSLUITING KERNDOELEN Nederlands Oriëntatie op zichzelf en de wereld mens en samenleving 37: Luisteren naar informatie docenten en bekijken van beelden. Zelf op onderzoek uitgaan via zoekmachines op internet. Leren je te gedragen in het atelier en op safari; 5: Je houden aan waarden en normen; Oriëntatie op zichzelf en de wereld natuur en techniek 44: Leren over materialen vooral van de schilder Monet en hoe hij die gebruikte. Maar ook over bouwstijlen en constructies van vroeger (en nu); Oriëntatie op zichzelf en de wereld tijd 51: Leren over vroeger en dat weten te plaatsen in het heden. Hierbij ook een beroep doen op eigen onderzoek door de leerlingen;
3 Kunstzinnige oriëntatie 54: Gebruiken van beelden, (muziek, taal, spel en beweging) om gevoelens en ervaringen uit te drukken en dit aan elkaar te laten zien en samen te beleven; 55: Leerlingen leren op hun eigen werk te reflecteren; 56. Het belang van het erfgoed ontdekken en te waarderen. Aan het eind van het programma hebben alle kinderen hun eigen Zaanse Monet gemaakt. PROGRAMMA Verzamelen Verzamelen boven aan de Beatrixbrug ter hoogte fietsenstalling bij de trap naar Voetbrug van Monet. Daar worden de bezoekers welkom geheten door één van de vrijwilligers: de museumdocent of de wandeldocent. De fietsen kunnen op de brug worden gestald, de auto s in de buurt van de Oostzijde. Vanaf de Beatrixbrug lopen we met alle leerlingen via de loopbrug het schilderij van Monet binnen. In de tentoonstellingszaal is een bioscoopopstelling. Daar wordt een filmpje over Monet vertoond. Hierbij komen vooral de Zaanse Monets onder de aandacht (onderzoeken of er zo n filmpje bestaat of anders een power point maken waarin enkele Zaanse Monets worden getoond met de vroegere en huidige beelden). De leerkracht heeft vooraf de groep in tweeën gesplitst. Na de film gaat de eerste groep onder leiding van de atelierdocent naar het Monetatelier. De andere gaat op Monetwandeling met de wandeldocent. 1. In het Monetatelier: De leerlingen van de eerste halve groep bekijken de reproducties van de Zaanse Monets in het atelier o.l.v. de atelierdocent. De atelierdocent nodigt de leerlingen uit een eigen Zaanse Monet te maken. (Het is misschien handig om de leerlingen op een klembordje te laten werken met daarop 12 gr. papier). De leerlingen kunnen dan een plekje zoeken dichtbij een schilderij dat ze gekozen hebben. Ze kunnen ook (dat is sterk afhankelijk van de begeleiding) plaatsnemen Aan het eind van de les worden kort de resultaten besproken. Laat ook vooral de kinderen zelf presenteren. Daarna wisselen de groepen. 2. De Monetwandeling: De andere halve groep wandelt met de wandeldocent door Zaandam en bekijkt de verschillende plekken waar de Zaanse Monets zijn gemaakt. Aan het eind van de wandeling gaan ze via de loopbrug naar het Monetatelier, van buiten bekijken ze het theehuis en het luchthuis. Daarna wisselen de groepen. Wanneer beide groepen klaar zijn, lopen ze terug naar het parkeerterrein bij de Fabriek.
4 DRAAIBOEK VOORBEREIDING HET MONETATELIER, DE MONETWANDELING Een half uur van te voren zijn de museumdocenten aanwezig om de spullen klaar te zetten, Wandeltassen te verzamelen en eventueel afspraken te maken. Na een kwartier lopen ze naar de Beatrixbrug om de groep op te vangen. Buiten: Ontvangst op de brug, wachten tot iedereen er is. Heel belangrijk is dat de groepen al verdeeld zijn. Atelier: Onder leiding van de docenten naar het atelier. De groep die eerst naar het atelier gaat, neemt achterin het zaaltje plaats op tafels en de stoelen. De safarigroep zit vooraan. Rustig samen de film bekijken. Wandeling en atelier: Daarna splitst de leerkracht de groep in twee delen. De halve groep gaat een wandeling maken met de wandeldocent. De andere helft blijft in het atelier met de atelierdocent. Wisselen: op de helft van het programma. Afsluiting en napraten op school. TIJDSCHEMA Verzamelen op de Beatrixbrug Lopen naar het atelier Film over Zaanse Monets Groepen verdelen Uitleg in het Atelier Eigen Monet maken Nabespreken (Wandeling Afsluiten Verzamelen Terug naar het parkeerterrein 10 minuten 5 minuten 15 minuten 5 minuten 10 minuten 20 minuten 5 minuten 30 minuten) 5 minuten 5 minuten 10 minuten Totaal 90 minuten
5 EDUCATIEF PROGRAMMA Zie boven In het Atelier en tijdens de wandeling worden de groepjes begeleid door de museumdocenten en twee volwassenen (stagiaires, ouders, leerkrachten, assistenten). De leerkracht is verantwoordelijk voor het gedrag van de groep. Saskia of haar ververvanger verleent hand- en spandiensten. VOOR DE LEERKRACHT Deze tekst staat in het www.cultuurmenuzaanstreek.nl Van het bezoek aan de molens en het museum kunnen ze het volgende verwachten. In dit programma maken de kinderen kennis met het erfgoed in de Zaanstreek, met name de Zaanse Monets. De groep wordt begeleid door ervaren docenten. De leerling leert wat het impressionisme betekent en de rol die Monet heeft gespeeld. De leerling leert begrippen rond erfgoed, zoals: oud, nieuw, vroeger, nu en bewaren voor de toekomst. De leerling leert door te kijken naar de schilderijen, deze ook te waarderen. De leerling leert genieten van de beelden en verhalen. De leerling kan met beeldend materiaal aan de slag. De leerling weet dat verhalen ook erfgoed zijn
6 BEGRIPPEN SLEUTELWOORDEN: Monet, kunst, boten, houtbouw, de Zaan(streek), molens, impressionisme, licht, weerspiegeling, geschiedenis, museum, atelier, luchten, series, landschappen, De Zaanstreek vroeger en nu. VERDERE INFORMATIE info@monetinzaandam.nl Monetatelier, Westzijde 14g, 1506 EE Zaandam Maandag, dinsdag, woensdag 9.30-11.30 en 11.45-13.45.Donderdag, vrijdag: 9.30-11.30 uur. Kosten 125 De lesbrief staat in cultuurmenu onder het rooster. Aansluiting kerndoelen: 1 t/m 3, oriëntatie op jezelf en de wereld: kerndoel 5, 37, 44, 51. Kunstzinnige oriëntatie: kerndoel 54, 55 en 56. Educatief links: 21 e -eeuwse vaardigheden. Over het Monetatelier Het Monetatelier is gevestigd in de Westzijde 14g te Zaandam. In het atelier zijn geschilderde reproducties van alle Zaanse schilderijen van Monet ondergebracht. Naast de educatieve programma s organiseert de Zaanse Monetstichting verschillende activiteiten om de Zaanse Monets onder de aandacht te brengen. Het Monetatelier is geopend op (donderdag in de zomer), vrijdag, zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur. Voor leerkrachten die belangstelling hebben voor het programma organiseert de Monetstichting twee instructiemomenten in de maand maart, zie onze website www.monetinzaandam.nl Behoud het erfgoed voor de toekomst en word lid van de Monetstichting
7 Lesbrief: Monet in de Zaanstreek BELANGRIJK: DIT PROGRAMMA IS OOK GESCHIKT VOOR BRUGKLASLEERLINGEN VAN HET VOORTGEZET ONDERWIJS! MONET ALGEMEEN Claude Monet: Franse kunstschilder (Parijs:14-11 1840, Giverny 5-12 1926) was een van de grondleggers van het Franse Impressionisme. Monet verhuisde toen hij ongeveer vijf jaar oud was met zijn familie naar Le Havre. Hij zat in de jaren 1861 tot 1862 in militaire dienst in Algerije, dat kan zijn latere keus om landschappen te schilderen hebben beïnvloed. Monet begon te schilderen bij Charles Gleyre in Parijs. In 1867 woonde hij met Renoir bij Frèdèric Bazille met wie hij later een atelier deelde. Vanaf 1865 had hij een relatie met Camille Doncleux. In 1867 werd hun eerste zoon Jean geboren. Het paar trouwde in de zomer van 1870. Ze gingen op huwelijksreis naar Trouville, maar vanwege de oorlog tussen Frankrijk en Pruisen vluchtten ze naar Londen. Ze kwamen in Nederland, op advies van de schilder Jongkind. Ze brachten ongeveer vier maanden door in Zaandam en daarna kort in Amsterdam. Daarna gingen ze terug naar Frankrijk en vestigden zich in Argenteuil. Deze plek konden ze gemakkelijk bereiken via station Saint Lazare, waar Monet verschillende schilderijen van maakte. In die tijd werden zijn schilderijen goed verkocht. Monet was bevriend met Frèdèric Bazille, Pierre Auguste Renoir, Alfred Sisley, Edgar Degas, Paul Cezanne en Eduard Manet.
8 - In 1878 werd de tweede zoon geboren Michel, kort voordat de familie verhuisde naar Vetheuil. In 1879 overleed Camille. Inmiddels leefde Monet ook samen met Alice Hoschedé en haar echtgenoot Ernest. Deze, in die tijd ongebruikelijke verhouding leidde tot veel geruchten en tot verwijdering van Monet van zijn collega schilders. In 1883 verhuisde dit huishouden met hun acht kinderen naar Giverny. In 1891 overleed Ernest, waarna Monet en Alice konden trouwen. Vanaf dat moment ontstond een welvarend huishouden. In 1911 overleed Alice, gevolgd door in 1914 Monets eerste zoon Jean. Jean was getrouwd met de tweede dochter van Alice, Blanche, - Blanche zorgde als weduwe voor de ouder wordende schilder, die de grijze staar begon te ontwikkelen, waardoor Monet een rode waas was gaan zien! Het is mogelijk dat hij door een operatie voor zijn grijze staar sommige ultraviolette lichtgolven kon zien die normaal gesproken worden tegengehouden door de ooglens. - Op 86-jarige leeftijd overleed Monet aan longkanker en hij liet zijn bezittingen na aan zijn zoon Michel. Het huis, de tuin en de waterlelievijver die Michel van Claude Monet had geërfd, werden in 1966 door Monets zoon geschonken aan de Academie des beaux arts. In 1980 werden het huis en de tuin voor het publiek geopend. Werken Na eerst vooral karikatuurtekeningen gemaakt te hebben, begon Monet op 24-jarige leeftijd met het schilderen van landschappen in de buitenlucht, op aanraden van de Normandische schilder Eugène Boudin. Monet schilderde vooral de landschappen uit de omgeving waar hij woonde in Argenteuil het beroemde veld met klaprozen, en in Giverny scènes uit de beroemde tuin van Monet, die later een toeristische trekpleister is geworden. Als Monet buiten schilderde probeerde hij in zijn werk het moment te vangen. Dat is goed te zien aan de kathedraal van Rouen waarin hij tientallen malen dezelfde kerk schilderde, maar steeds met ander weer en op een ander moment van de dag. Hierdoor ontstaan schilderijen met
9 verschillende kleuren en vormen. Monet werkte vaak tegelijkertijd aan meerdere schilderijen uit een serie, omdat het licht van de dag steeds veranderde. - Camille, of de vrouw met de groene jurk uit 1866 was het eerste en laatste schilderij waarmee Monet op de Salon succes oogstte. Sindsdien werd het werk van Monet meerdere malen geweigerd door de jury uit de Salon en exposeerde hij zijn werk op de Salon des Refusés met andere kunstenaars die werden afgewezen. - Het schilderij Impression soleil levant uit 1872 werd oorspronkelijk geridiculiseerd door de kunstkritiek en door het publiek en gaf aanleiding tot het begrip ímpressionisme. kunstcriticus Louis Leroy schreef: Indruk- ik was er zeker van. Ik zei net tegen mijzelf, omdat ik onder de indruk was, dat het een soort indruk moest geven Dit werk werd tentoongesteld in de op last van Napoleon III geopende Salon des Refusés, waar toen nog andere dergelijke werken hingen die geweigerd waren voor de toonaangevende Salon de Paris. Het publiek kwam in grotere aantallen naar deze salon van geweigerden, dan naar de officiële salon, al was het maar om de spot te drijven met deze nieuwlichters, maar uiteindelijk zouden de geweigerden algemene erkenning krijgen. - Het is vrijwel onmogelijk om uit het enorme oeuvre van Monet een keus te maken. Hij was zeer gefascineerd door de Japanse houten brug in zijn tuin, die hij meerdere malen geschilderd heeft. Monet was een meester in weergeven op doek wat hij zag. Hiermee is Monet geslaagd in wat de impressionisten wilden doen: vastleggen van het visuele aspect van de alledaagse werkelijkheid, zonder gepsychologiseer of verwijzing naar de klassieke oudheid of andere historische thema s. Thema s en stijl De werken van Monet behoren tot het impressionisme. Monet probeerde vooral de weergave van een bepaald moment te maken. Hij schilderde landschappen, o.a. in Normandië. Vanaf de jaren 1880 begon hij met het maken van series schilderijen van hetzelfde onderwerp onder verschillende licht- en weersomstandigheden. Monet kan worden beschouwd als de grondlegger en trouwste vertegenwoordiger van het impressionisme. HET MONETATELIER In het Monetatelier zijn replica s te zien van de 25 schilderijen van deze schilder. Een aantal van die replica s is gemaakt door gerenommeerde Zaanse kunstenaars. De verzameling schilderijen biedt een unieke blijk op het werk van Monet en tegelijkertijd een impressie van Zaandam in 1871. - In deze periode schilderde hij 24 landschappen en één portret. De Zaanse schilderijen vormen de eerste grote groep werken van één locatie en een ononderbroken periode. Terug in Frankrijk paste Monet deze werkwijze steeds vaker toe. Zo ontstonden beroemde series als: de korenmijten, de populieren langs de rivier l Erpe, de kathedraal van Rouen en de waterlelies in Giverny.
10 - Monet is net op tijd om het oude Zaandam vast te leggen, toen de molens nog maalden en de schepen zeilden. De industriële revolutie die bijna in heel Europa dan op gang gekomen is, verandert door de opkomst van de stoommachines binnen een paar jaar voorgoed het kenmerkende molenlandschap van de Zaanstreek zoals Monet dat heeft waargenomen. - Het Monetatelier is veel meer dan een presentatieruimte. Het atelier is een zich voortdurend ontwikkelende, inspirerende locatie, een broedplaats voor nieuwe ideeën en een trefpunt voor liefhebbers van Monet. Het fungeert als kenniscentrum over Monet in Zaandam, het startpunt van Monetwandelingen, de locatie voor verder onderzoek naar de relatie tussen Monet en Zaandam, schilderworkshops en lezingen. DE ZAANSE MONETS Monet heeft ook veel geschilderd buiten Frankrijk. In Nederland heeft hij vooral in de Zaanstreek meerdere werken gemaakt. Hij kwam hiernaar toe via een bevriende Nederlandse schilder: Jongkind. Vooral de heldere luchten en de weerspiegeling in het water spraken hem aan. - Tegen zijn vriend Pisarro merkte hij op: Ik heb hier genoeg te schilderen voor een heel leven, huizen in alle kleuren, molens bij honderden en verrukkelijke boten. Ook in Amsterdam heeft hij schilderijen gemaakt, bijvoorbeeld de Montelbaanstoren, Amsterdam in 1874. - Enkele Nederlandse Monets zijn tentoongesteld in het van Goghmuseum. Het aantal schilderijen dat hij in Zaanstreek heeft gemaakt is: 25 en ook nog 9 schetsen. Sinds twee jaar is het Zaans museum in bezit gekomen van het schilderij: de Voorzaan en de Westerhem. Hieronder een overzicht hoe het programma in verschillende stappen is ingericht Oriëntatie Om de voorkennis van de kinderen te activeren kunnen ze in de klas een gezamenlijke woordspin maken rondom het woord het Zaanse landschap. Wat zie je als je naar buiten kijkt? Verdeel de klas in vier groepen. Elke groep maakt zijn eigen woordspin. Bespreek de woordspin klassikaal, bijvoorbeeld op het digibord. De tien belangrijkste kenmerken kunnen hieruit worden gekozen. Het is leuk als de kinderen de woordspin meenemen naar het atelier en deze eventueel kunnen toelichten. Een vragenlijst maken voor het bezoek aan het atelier over Monet, het impressionisme en de Zaanse Monets Bekijk samen met de klas naar een kort filmpje over Monet (zie you tube) Voor de oriëntatie proberen we ook nog een instructiefilmpje te maken of te bemachtigen over de Zaanse Monets
11 Onderzoek Filmpje, Aan de wandel, in het atelier Tijdens de wandeling kunnen de leerlingen met eigen ogen de onderwerpen van de schilderijen van Monet in Zaandam bekijken, of wat daar nu nog van over is. Ze worden hierbij begeleid door de safaridocent. Bij het betreden van het atelier stappen de leerlingen als het ware het schilderij binnen. In het atelier kunnen ze van heel dichtbij de complete collectie bekijken en ook ervaren hoe Monet met het materiaal is omgegaan. Bovendien kunnen ze bekijken hoe Monet is omgegaan, juist met het licht en de weerspiegeling in het water in zijn schilderijen. Onder leiding van de atelierdocent leren ze nog beter kijken naar de schilderijen. Bij het maken van de eigen Monet brengen de kinderen het geleerde in praktijk en reflecteren op hun eigen elkaars werk. Uitvoering Het programma speelt zich af op twee locaties: - Start met het filmpje of de power point - Monetwandeling - Monetatelier Verzamelen op de Beatrixbrug, instructiefilmpje in het atelier. De leerkracht splitst de groep in twee delen. De halve groep gaat aan de wandel en bekijkt van de plekken waar Monet heeft geschilderd. De andere groep gaat naar het Monetatelier. Na instructie en bekijken van de Zaanse Monets gaan de kinderen zelf tekenen. Als deze activiteit klaar is, worden de tekeningen bekeken en besproken en eventueel gepresenteerd door de leerlingen. Aan het eind van de excursie nemen alle leerlingen de spullen die ze gemaakt hebben mee naar huis of school. In de klas kan de leerkracht de uitvoerende fase uitbreiden door de leerlingen een verslag van de excursie te laten maken of verdere onderzoekjes te laten verrichten. - Ook kunnen de kinderen bijvoorbeeld een lijst om hun kunstwerk maken. - Een tentoonstelling organiseren. - Op een andere manier presentaties maken voor elkaar en eventueel voor de ouders. - Hun Monetervaring uitbreiden bijvoorbeeld door een bezoek aan het Zaans museum, een gast in de klas, schilderlessen, enzovoorts. - Evaluatie De evaluatie in het Monetatelier vindt plaats na de tekenactiviteit. Het is raadzaam om ook op school in de klas de ervaringen van de kinderen te bespreken. We vragen ook aan de kinderen en de leerkracht het evaluatieformulier in te vullen. De leerlingen bespreken datgene wat ze geleerd hebben met elkaar onder leiding van de. Ook de producten die ze hebben verzameld worden besproken.
12 In de klas gezamenlijk bespreken of op alle vragen een antwoord is gekomen. Indien kinderen toch nog met vragen zitten, kan dat altijd nog worden nagevraagd bij het Monetatelier Op school kan de leerkracht de kinderen vragen een verslagje te maken of een kunstwerk (zie boven bij uitvoering). Rondom Monet en zijn Zaanse schilderijen kan een thema worden gerealiseerd waar heel veel kunt en erfgoed een plek kan krijgen. Zie ook de Sleutelwoorden.