Ouderenmishandeling Nico van Oosten senior adviseur Congres Ouderenmishandeling en Ontspoorde (mantel)zorg Zierikzee 6 november 2017 Bureau BenW
Movisie Voor een samenleving met veerkracht Movisie is een landelijk kennisinstituut en adviesbureau voor de aanpak van sociale vraagstukken. We zijn een onafhankelijke stichting waar ongeveer 140 mensen werken. Movisie is gehuisvest in Utrecht. De activiteiten zijn georganiseerd rond vijf maatschappelijke thema s: Effectiviteit en vakmanschap Actief burgerschap Inclusie en diversiteit Huiselijk en seksueel geweld Sociale zorg
Inhoud lezing Vormen, achtergronden en signalen van ouderenmishandeling Signalen bij jou als professional Instrumenten voor (para)medische beroepsgroepen Initiatieven andere beroepsgroepen Preventie?
Vormen van ouderenmishandeling Verwaarlozing en onthouden van zorg (denk ook aan gebrek aan respect!) Emotionele/psychische mishandeling Lichamelijke mishandeling Schending van rechten (opsluiten!) Financiële en materiële uitbuiting (diefstal) Seksueel misbruik Leeftijdsdiscriminatie (neerbuigend doen tegenover oudere mensen)
Voorbeelden van ouderenmishandeling? - Een zoon van 40 bindt zijn dementerende moeder vast aan de stoel, omdat hij even een boodschap moet doen en zij anders gevaarlijke dingen kan gaan doen. - Wanneer een oudere niet meewerkt in de verzorging wordt er wel eens ruw geduwd en getrokken. - Een vrouw doet als haar man erg onrustig is extra medicijnen in zijn glas. - Een schoonzoon pint wel eens wat extra s voor zichzelf met de pas van zijn schoonmoeder, want wat niet weet wat niet deert. - Een oude dame doet met een rollater haar boodschappen en wordt door een jongen op een mountainbike omver gereden.
Achtergrond Mishandeling kan: Moedwillig zijn (bijv. financieel misbruik, seksueel geweld) Niet moedwillig (overbelasting van de professionele of mantelzorg = ontspoorde zorg)
Wat feiten op een rij Hoe vaak? Ruim 100.000 ouderen krijgen in Nederland krijgen jaarlijks te maken met een vorm van mishandeling. Van dementerende ouderen komt 1 op de 3 in aanraking met ouderenmishandeling. Lichamelijke en psychische mishandeling komen het vaakst voor, op de voet gevolgd door financiële uitbuiting. Wie zijn plegers? In de meeste gevallen zijn volwassen (pleeg)kinderen en (ex-) partner de pleger van zowel intentionele als niet-intentionele mishandeling (VTregistratiecijfers en bevolkingsonderzoek laten verschillende cijfers zien over plegerschap). Maar ook professionals maken zich schuldig aan ouderenmishandeling, zowel intentionele (25% van de bewezen meldingen) als niet intentionele vormen (75% van de bewezen meldingen) bron Ferwerda et al, 2015 In 25% van de situaties is er sprake van letsel Ouderenmishandeling en familiaal geweld: Kindermishandeling kan uitlopen op ouderenmishandeling (wraak)
Risicofactoren Ontstaan ouderenmishandeling (Naar Thys, 2004) Kenmerken van het sociale netwerk
Risicofactoren organisatie Organisatie Tekort schietend beleid t.a.v. sociale veiligheid Gebrek aan privacy Structurele vrijheidsbeperkingen Gebrek aan aandacht voor de persoon en zijn/haar behoeften (op vaste tijden opstaan, eten, geen rekening houden met levensritmes etc.) Te hoge werkdruk in de organisatie Pleger (professional of vrijwilliger) Zorgrelatie uit balans (overbelasting) Aantal en duur van de zorgcontacten vermenging van zakelijke en vriendschappelijke relaties Tekort aan expertise/handelingsverlegenheid Alcohol/ drugsverslaving of psychische problemen
Risicofactoren Sociaal Netwerk Slachtoffer: Sekse (vrouwen worden vaker slachtoffer) Leeftijd (boven de 80) Ziektebeeld met gedrags- en/of persoonlijkheidsveranderingen, zoals dementie of beroerte Toenemende afhankelijkheid van zorg Familiegeschiedenis met geweld Sociaal isolement Ingrijpende voorvallen (stress, financiële nood) Pleger (in sociaal netwerk) Familiegeschiedenis met geweld Zorgrelatie uit balans Inwonend en daardoor afhankelijk Alcohol/ drugsverslaving of psychische problemen
Minder duidelijke signalen Onregelmatig medicijngebruik Niet (meer) op controle komen (uitstel van melding ziekte of verwonding) Oudere maakt een depressieve en/of angstige indruk (ten opzichte van bepaalde personen) Oudere ziet er onverzorgd en/of vermagerd uit, en/of de huishouding is verwaarloosd Deze signalen kunnen ook duiden op geestelijke achteruitgang
Duidelijke signalen bij het slachtoffer Letsel dat niet lijkt te kloppen bij het verhaal Tegelijkertijd oud en nieuw letsel hebben Symmetrische verdeling van verwondingen Inconsistente uitleg over ontstaan letsel of klachten Vertraging in zoekproces naar zorg zonder acceptabele uitleg Inadequate reactie familie/verzorger Letsel past niet bij levensfase of problematiek Oudere is extreem angstig/somber/suffig/apathisch Oudere wil in de buurt blijven van vertrouwde personen Bang zijn bij lichamelijke verzorging of dit weigeren Oudere geeft aan dat er veel mis is, maar wil er niet over praten Er verdwijnen spullen en geld van de oudere; de koelkast is leeg Er is een toenemend aantal schuldeisers Niet pluis gevoel - huisbezoek Jij hoeft niet te bewijzen dat het wel/geen mishandeling is --> doorloop de stappen van de meldcode
Minder duidelijke signalen Onregelmatig medicijngebruik Niet (meer) op controle komen (uitstel van melding ziekte of verwonding) Oudere maakt een depressieve en/of angstige indruk (ten opzichte van bepaalde personen) Oudere ziet er onverzorgd en/of vermagerd uit, en/of de huishouding is verwaarloosd Deze signalen kunnen ook duiden op geestelijke achteruitgang
Duidelijke signalen bij de pleger Mantelzorger geeft signalen dat hij zwaar belast is Afwijkend gedrag t.o.v. de oudere: mantelzorger of professional laat zich negatief uit over oudere/ de situatie of staat er onverschillig tegenover Schelden en schreeuwen in aanwezigheid van een professional Te laat hulp erbij roepen De oudere krijgt geen gelegenheid om alleen met de professional te praten Pogingen hulp buiten de deur te houden
Risicofactoren + Signalen = Mishandeling? Helaas...
Wet Meldcode & de organisatie: Wat vraag de wet? Eigen Meldcode hebben Iedereen is bekend met doel en inhoud (ook vrijwilligers) Initiële training en jaarlijkse bijscholing/opfrissen Nieuwe medewerkers trainen/inwerken Deskundigheid beschikbaar ter ondersteuning: (aandachtsfunctionaris en/of leidinggevende) Evaluatie en bijstelling van eigen Meldcode
Aanscherping Wet meldcode (2019) Vanaf 1 januari 2019: In de eigen Meldcode moet een afwegingskader opgenomen zijn Daarmee moeten professionals kunnen beoordelen of er sprake is van (een vermoeden van) ernstig huiselijk geweld (ook: ouderenmishandeling!) of ernstige kindermishandeling. Als hiervan sprake is, moet de professional dit melden bij Veilig Thuis. En dan kan Veilig Thuis een veiligheidstoets kan uitvoeren. Door deze wijziging veranderen stap 4 en 5 van de meldcode. Straks stelt de hulpverlener zich dan 2 vragen: Stap 4. Wegen/Melden: Moet ik (het vermoeden van) ernstig huiselijk geweld of kindermishandeling melden? Stap 5. Beslissen: Welke hulp kan ik zelf organiseren?
Initiatieven - Actieplan In Veilige Handen - verlenging nog onzeker - Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling Netwerk van diverse organisaties - Brede Alliantie Financieel Misbruik - Banken, Notarissen, bewindvoerders en mentoren bieden voorlichting en diensten om financieel misbruik te voorkomen. - Protocol van het Jeroen Boschziekenhuis (doorontwikkeling SPUTOVAMO-formulier kindermishandeling) - Leidraad Veilige zorgrelatie: www.veiligezorgrelatie.nl (ouderenmishandeling door professionals)
Voor meer informatie: www.aanpak-ouderenmishandeling.nl www.veiligezorgrelatie.nl www.notaris.nl www.huiselijkgeweld.nl www.vooreenveiligthuis.nl www.huiselijkgeweldenberoepsgeheim.nl
Dank u wel voor uw aandacht