Jaarverslag 2014 Aandacht en steun vragen in een moeilijk te begrijpen levensfase
Inleiding Het bestuur van de Stichting van Mens tot Mens biedt met veel genoegen hierbij het jaarverslag 2014 aan. In het jaarverslag treft u het beleid aan zoals het bestuur dat voert. Specifiek delen wij met u de resultaten van het afgelopen jaar, waarin het belang van de stichting tot uiting komt aan de hand van de vele gesprekken van onze deskundige ondersteuners met allen die vaak vanuit hun diepste intentie een beroep op onze stichting doen. We tonen een beeld van de stichting die midden in de Bossche gemeenschap staat: we laten zien waar wij, naast onze directe bemoeienis in de vorm van de gesprekken, actief zijn bij het geven van presentaties en lezingen en het leggen van contacten met diverse instellingen, instanties en netwerken, zowel stedelijk als landelijk. De financiële verantwoording treft u ook aan. Vermeld wordt hoe de voor ons onontbeerlijke subsidie van de gemeente s-hertogenbosch is aangewend. Bijzonder belangrijk in 2014 waren de mutaties in het bestuur. Mevrouw Trix Coerts (oud-ic-verpleegkundige in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te s-hertogenbosch, afgekort JBZ, en lid van de orde van Camillianen) en mevrouw Gertrud van der Plas (ICverpleegkundige in het JBZ), hebben afscheid genomen van het bestuur. Wij zijn hun veel dank verschuldigd voor de jaren waarin de stichting zich heeft ontwikkeld. In juni 2014 heeft de heer Piet Ronnes zijn voorzitterschap van het bestuur overgedragen aan de heer Thijs Meulemans. Hij is oud-bestuurder van het JBZ en Carolus-ziekenhuis en bestuurder bij zorggroep Elde (Ouderenzorg). Piet blijft gelukkig voor het bestuur nog wel verbonden aan de stichting als (tijdelijk) secretaris en als trainer/ coach en coördinator van de ondersteuners. Het beleid van de stichting is erop gericht om de taken te spreiden onder de leden van het bestuur zodat de continuïteit van het werk van de stichting zo goed mogelijk wordt gegarandeerd. In 2015 hoopt de stichting de ontstane vacatures weer op te vullen door de benoeming van een secretaris. Onder de ondersteuners hebben zich ook mutaties voorgedaan. Mevrouw Raijmonda Thorn-Melsen vertrok na vele jaren bijgedragen te hebben aan spirituele zorgverlening. Wij zeggen haar hartelijk dank, ook namens de vele personen die zij heeft bijgestaan. Verwacht wordt dat de groep ondersteuners uitgebreid dient te worden vanwege de grote veranderingen in de (gezondheids)zorg. De stichting houdt er rekening mee dat er in 2015 een toenemend beroep op haar gedaan zal worden, met een diversiteit aan vragen op het brede terrein van palliatief-spirituele zorg. Vermeldenswaard is de aandacht voor communicatie en public relations: begin 2014 lanceerden we een geheel vernieuwde website waarin interactie tussen alle betrokkenen bij ons werk een belangrijk onderdeel is. Het bestuur beveelt het jaarverslag 2014 van harte ter lezing aan. Het geeft hierin blijk van zijn verantwoordelijkheid voor een belangrijk zorgaspect. Thijs Meulemans, voorzitter 1. Beleid Zorg in de breedste betekenis van hulpverlening aan mensen die niet in alle opzichten zichzelf kunnen helpen of verzorgen, is een begrip geworden in 2014. In politiek, bestuurlijk en financieel opzicht, en ook in de buurt, in de samenleving kan zorgen voor iemand een plicht zijn die vanuit de sociale en morele betrokkenheid op iemand als zodanig wordt ervaren. Niet op al die aspecten gaan we hier in. Dat kan niet en verwacht u, lezer, ook niet. Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.2
De Stichting van mens tot Mens doet aan palliatief-spirituele zorg. Palliatieve zorg is belangrijke goede zorg voor mensen bij wie de medische behandeling niet meer gericht kan zijn op genezing van de ziekte. Goede zorg wordt nagestreefd voor alle vragen en problemen, met het oog op behoud van kwaliteit van leven. In de palliatieve fase van een mensenleven gaat het over ziekteverschijnselen die bijzondere aandacht vragen: het betreft het lichamelijk en psychosociaal welzijn, maar ook de spirituele, levensbeschouwelijke vragen. Spiritualiteit. De spirituele vragen zijn lastig. Ze verwijzen naar. ja naar wat? Naar iets onbekends, naar het waarom van een gebeurtenis, of het niet te begrijpen verdriet of leed in het leven. Het antwoord zoeken is soms als een grote puzzel. Op de eerste plaats omdat voor veel vragen geen eenduidig helder en pasklaar antwoord voorhanden is, en op de tweede plaats omdat de zwaarte van de vraag heel verschillend kan zijn. Het antwoord vinden op dergelijke vragen is meestal een zoektocht naar het onbereikbare en onbenoembare. Zorgvrager en zorgverlener worstelen als het ware soms om het antwoord op de levensvraag een plaats - dus betekenis - te geven. De spirituele zorgverlener zal de zorgvrager zo veel mogelijk begeleiden, maar zal ook in een crisis de hulp inroepen van de deskundige op het terrein van bijvoorbeeld de psychologie, de medische zorg of anderszins. Afstemming en communicatie van zorgverleners in deze werkgebieden is van groot belang om palliatieve zorg te kunnen verlenen. Het spirituele aspect is niet weg te denken uit de palliatieve zorg, sterker nog: het hoort er wezenlijk bij omdat het bij de hele mens hoort in alle fasen van het leven. Carlo Leget [zorgethicus, hoogleraar Zorgethiek en Geestelijke Begeleidingswetenschappen aan de Universiteit voor Humanistiek, Utrecht] hanteert met AGORA, een platform voor palliatieve zorg in Nederland, de definitie uit de Landelijke richtlijn Spirituele Zorg. Deze luidt [blz. 4]: Spiritualiteit is het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zinervaring en zingeving gerekend worden. Het gaat bij spiritualiteit om alle mogelijke - van godsdienstige tot alledaagse - bronnen van inspiratie. Voor sommige mensen ligt het accent hierbij op het gevoelsleven (bijv. bidden, genieten van de natuur, literatuur, muziek, kunst) of activiteiten (mediteren, rituelen voltrekken of zich inzetten voor een goede zaak), anderen beleven het meer intellectueel (contemplatie, studie). Spiritualiteit heeft invloed op het hele bestaan, is dynamisch, en heeft meer te maken met de bron van een levenshouding dan met een af te bakenen levensgebied. Verbinden Van Mens tot Mens is in het proces van zorgverlening een schakel die de zorgvrager helpt zich te verbinden met zijn bronnen. Het gaat daarbij vooral om de zin en waarde van zijn leven te vinden en te beleven. Spirituele zorg verlenen we in een gesprek, vol aandacht en respect, heel dichtbij. In het gesprek wordt meegedacht over de vragen van de zieke; soms is een troostend woord mogelijk, soms blijft de vraag over en is er geen antwoord. Dit gesprek kan rust en warmte, nabijheid en steun geven: voor de zieke kan het een mantel (palliatief pallium) zijn die beschermt. Wordt het doel zingeving bereikt? Weet de zorgvrager het antwoord? Wat is het spirituele? Daarover is veel nagedacht en gereflecteerd, en er is heel veel over gezegd. De situatie waarin een mens verkeert, kan van dien aard zijn dat het einde van het leven naderbij komt, dat het leven in zijn ogen geen zin meer heeft, en dat er geen antwoord is op de vraag waarom nu? Of waarom zo? Op dat moment kan een Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.3
mens zich gaan realiseren dat de naderende dood een onomkeerbaar feit is. En dan komt de moeilijke vraag wat is de dood? En ook: wat is het einde van mijn leven? En: wat is mijn leven nu waard? Is er leven na de dood? Onze stichting communiceert met de zorgvrager, met de intentie de vraag te bespreken en een plaats te geven. Het spirituele is wat door de zorgvrager als een waarde, een betekenis gevoeld wordt. Dat kan bijvoorbeeld een mooi maar ook pijnlijk moment in zijn leven zijn, of een herstel van zijn band met de religie van vroeger of een andere waarde. Niet altijd is sprake van een crisis. Maar het moment dat de eindigheid van het leven en het onomkeerbare daarvan gevoeld wordt, is indrukwekkend. Deze wijze van werken en verbinden maakt wederzijds vertrouwen mogelijk. Er ontstaan momenten van grote diepgang in de gesprekken. De gesprekspartners werken aan de kwaliteit van leven, aan behoud daarvan. Hoe wordt daarbij de zin van het leven gevonden? Het zijn deze persoonlijke momenten van reflectie die de betrokkenen veel goed doen. 2. Resultaten uitvoering beleid 2014: a. Zorgaanvraag-gegevens In 2014 is in vergelijking met 2013 weinig veranderd. Een beetje minder aanvragen en dat geldt ook van de gesprekken. De zorgaanvrage verloopt via 06-46431345 of info@vanmenstotmens.eu 2013 2014 Aanvragen via: Huisarts / specialist ouderengeneeskunde 3 1 Geestelijk verzorger 5 Verpleegkundige / verzorgende 18 12 Thuiszorg / huisgenoot 2 3 Divers, welzijnsorganisatie 2 3 Zorgvrager zelf 3 3 Ziekenhuis 2 Totaal van de aanvragen 30 27 Totaal van de gesprekken 356 338 Einde contact: Overlijden zorgvrager 7 6 Verzoek zorgvrager 6 8 Overleg zorginstelling / naaste 1 1 Totaal van contactbeëindiging 14 15 Aantal ondersteuners 9 9 b. Aanleiding zorgvraag Iemand die ziek is of veel pijn of verdriet heeft, zal over het algemeen niet op eigen initiatief daarover spreken met iemand. Het is de twijfel en onbekendheid die hem ervan weerhoudt onderwerpen als de zin van het leven en het einde ervan te willen bespreken. Een aanleiding is meestal nodig om tot een gesprek te komen. In een zorg-wooncentrum is het meestal de verzorgende die onder de dagelijkse werkzaamheden contact heeft met de bewoner en van alles bespreekt, tot persoonlijke zaken toe. Daarbij kan ook de zingevingsvraag aan de orde komen of iets wat de bewoner belangrijk vindt of dwars zit. Meestal zal de verzorgende deze vraag verstaan en aandacht aan de Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.4
bewoner schenken. Het zijn de momenten die voor de bewoner van grote betekenis zijn, omdat iemand ingaat op wat hij nog nooit heeft durven zeggen. Wat hij zegt kan een gebeurtenis of dag of persoon uit zijn leven betreffen. Heeft de verzorgende tijd voor de vraag? Hoe gaat hij/zij ermee om? In veel situaties geeft de verzorgende volgens onze ervaring aandacht aan de vraag of komt er later op terug. Daarbij wordt ook verwezen naar de taak van van Mens tot Mens. Dit korte gesprek kan leiden tot een bericht aan de coördinator met het verzoek kennis te maken met de bewoner over zijn [spirituele] zorgvraag. Ongeveer dezelfde weg wordt gevolgd wanneer een naaste, zoon of dochter van de bewoner, een dergelijke ervaring heeft over een zingevingsvraag van de zorgvrager. Verwijzing naar van Mens tot Mens vindt ook plaats door derden, bijvoorbeeld geestelijk verzorger, een psychologisch adviesbureau, ziekenhuis of een specialist ouderengeneeskunde. c. Presentaties De coördinator heeft op 27 maart en 3 april scholing palliatief-spirituele zorg gegeven aan vrijwilligers van Hospice De Duinsche Hoeve te Rosmalen. Op woensdag 9 april heeft de coördinator de workshop Spirituele zorg bij levensvragen verzorgd. 18 Personen onder wie één ondersteuner van van Mens tot Mens namen deel. Deze was georganiseerd door een aantal zorg- en welzijnsorganisaties, docenten en studenten van Avans Hogeschool en veel vrijwilligers, in het kader van de zogenaamde Vrijwilligersacademie in de week van 7 t/m 11 april. Op 16 april gaf de coördinator in samenwerking met notaris Hans Gräler op uitnodiging een inleiding voor bewoners van Park Anthoniegaarde over levenseinde, spirituele zorg en testament bij levenseinde. 30 Aanwezigen. Op zaterdag 17 mei hebben 4 ondersteuners en de coördinator van van Mens tot Mens de informatiestand van de stichting bemenst op de info-marktdag van HEVO in het seniorencentrum De Ontmoeting te Rosmalen. Op 8 en 9 september heeft de coördinator in aanwezigheid van één ondersteuner op beide dagen een informatie- en discussiebijeenkomst gehouden over palliatief-spirituele zorg in Park Zuiderschans. Deelnemers waren medewerkers van de verschillende disciplines van de zorglocatie. Op 7 oktober hielden de coördinator en Hedi ter Braak [coördinator Netwerk Palliatieve Zorg regio s-hertogenbosch-bommelerwaard] een inleiding over levenseinde/palliatief-spirituele zorg onder de titel: Feiten en vragen over het levenseinde. HEVO te Rosmalen was de organisator; 17 personen namen deel, onder wie twee ondersteuners. 2 december: Kennismaking Steunpunt Zelfhulp te s-hertogenbosch. Twee deelnemers. Op 4 december verzorgde de coördinator met een ondersteuner op uitnodiging van PsyQ [specialistische psycho-medische zorg] een lunchreferaat voor 16 medewerkers over de Stichting van Mens tot Mens en haar mogelijke relatie tot dit bedrijf betreffende [raakvlakken in] de zorgverlening. d. Overleg Er is veel energie en aandacht besteed aan de opbouw en instandhouding van een goede relatie met de betrokkenen in de zorgwereld. Het is van belang om daarbij in vertrouwen te kunnen communiceren en samenwerken. Spirituele zorg is geen hot item en boeit zelden. En toch neemt de aandacht voor spirituele vragen, voor levens- en zingevingsvragen toe. Door intensief contact met zorgmanagers en hun Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.5
medewerkers, en door deelname aan een teambespreking of afdelingsoverleg, ontstaat meestal een degelijke vertrouwensband. De coördinator van de Stichting van Mens tot Mens heeft hieraan veel aandacht besteed: presentatie van de stichting met een duidelijk en zorggericht profiel; nieuwe mogelijkheden van samenwerking(svormen) zoeken en bespreken; spirituele zorg bepleiten als essentieel bestanddeel van goede zorgverlening; bevorderen dat zorgverleners gevoelig worden voor de levens- en zinvraag, voor het spirituele als kwaliteitsaspect van de zorg. Kontakt en/of overleg heeft plaatsgevonden: a. met de zorgmanagers of -coördinatoren van Park De Taling en Park Anthoniegaarde, Park Zuiderschans en Park De Grevelingen, zorglocaties van Van Neynsel; b. met Mariaoord en De Hooghe Clock, beide behorende tot de verzorgings- en verpleeghuizen van Vivent; c. met geestelijk verzorgers van De Hooghe Clock, Mariaoord en Boswijk; d. met collega-zorgcoördinatoren, door deelname aan het contactpersonenoverleg van het Netwerk Palliatieve Zorg regio s-hertogenbosch Bommelerwaard; drie bijeenkomsten; e. met hospice De Duinsche Hoeve, manager Dorien Aarts: bespreking over voortgang scholing van vrijwillige medewerksters van de stichting; f. door deelname aan vergaderingen (5) van Platform Religie en Levensbeschouwing te s-hertogenbosch; in juni is de coördinator gekozen tot voorzitter van dit Platform; g. met de teamleider patiëntencommunicatie van het JBZ te s-hertogenbosch. h. 20 mei: overleg met eigenaar gezondheidscentrum Helftheuvel, Kooikersweg, over mogelijkheid van spreekuur in het centrum; i. met bestuurders van Reinier van Arkel [23 oktober] en Van Neynsel [3 december] door voorzitter Thijs Meulemans en de coördinator; j. met een webmaster om de website geheel te vernieuwen, inclusief flyers, visitekaartje en briefpapier, notitiebloc. Overleg waaraan ook ondersteuners deelnamen: 27 februari: Deelname aan overleg Raad van Bestuur JBZ en patiëntenorganisaties. Drie deelnemers. 8 april: Vrijwilligersnetwerk. Gemeente s-hertogenbosch, Twee deelnemers. 1 september: Jubileumlezing Léven tot het einde Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg. s-hertogenbosch. Drie deelnemers. 6 november: vervolg op bijeenkomst van 27 februari. Dit keer zonder vertegenwoordiging van de Raad van Bestuur van JBZ. e. Scholing ondersteuners Van Mens tot Mens Scholing is een wezenlijk en eerste vereiste om kwaliteit te kunnen bieden in de palliatiefspirituele zorg. Behalve aan de coördinator worden aan niemand van de ondersteuners binnen van Mens tot Mens eisen gesteld wat de opleiding betreft. Het is min of meer toevallig als iemand van de ondersteuners een [deel van een] theologische studie gevolgd heeft. De scholing van ondersteuners heeft daarom een hoge prioriteit. Het bestuur ziet er zorgvuldig op toe door hen zo veel mogelijk te laten participeren in het aanbod van scholingsmogelijkheden, zowel stedelijk en regionaal als landelijk. Bovendien bespreken de ondersteuners elke twee maanden in een bijeenkomst hun werk. Daarbij vindt een discussie plaats onder leiding van de coördinator over een casus uit een eigen ervaring van spirituele zorgverlening. Het verloop geschiedt volgens het proces van intervisie, Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.6
waarin aldus gewerkt wordt aan reflectie op de beleefde ervaring; dit proces leidt tot versterking van de persoonlijke kwaliteit. Deelname aan externe scholing: 1) 11 februari: In de rouw. Lezing over het boek Vrouw in de rouw. Petra Possel, s-hertogenbosch. Twee deelnemers. 2) 13 maart: Palliatieve Zorg. Intuïtie, wijsheid of wetenschap? RadboudUMC en IKNL te Nijmegen/Heyendael. Twee deelnemers. 3) 14 maart: De participatiesamenleving: wat bezielt ons? Over bronnen, bruggen en breuken. Jaarcongres Reliëf, Doorn. Eén deelnemer. 4) 18 maart: Dementiecongres. Dementiezorg in de praktijk te Ede. Eén deelnemer. 5) 10 april: Werkconferentie Spirituele Zorg. Agora Bunnik. Twee deelnemers. 6) 13 juni: Symposium Menslievende Zorg Hoe liever hoe beter. St.Elisabeth Ziekenhuis Tilburg. Twee deelnemers. 7) 2 oktober: Regionaal symposium Op de koffie in de Gruijterfabriek. Netwerk Palliatieve Zorg en IKNL. s-hertogenbosch. Drie deelnemers. 8) 5 november: Verdiepingsbijeenkomst over eenzaamheid. Pastoraatsgroep San Salvatorgemeenschap en De Binnentuin. s-hertogenbosch. Eén deelnemer. 9) 19 november: NVVE Symposium Euthanasie bij dementie: kan dat? Amersfoort. Twee deelnemers. 10) 1 december: Werkconferentie Geestelijke Verzorging in de WMO. Amersfoort. RUG/ Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Eén deelnemer. f. Netwerken landelijke contacten Behalve aan sommige van de hierboven vermelde bijeenkomsten nam de coördinator ook deel aan andere overleg- en studiebijeenkomsten of symposia. De volgende activiteiten in dezen zijn vermeldenswaard: a. Tweemaal in het verslagjaar deelgenomen te Utrecht aan een vergadering van PRIL (Positionering van de Regionale Initiatieven Levensvragen). Het is een landelijk ondersteuningspunt palliatieve zorg. b. Deelname aan bijeenkomsten van de vereniging van Geestelijk Werkers Albert Camus. Deze vereniging is gefuseerd met de VGVZ [Vereniging Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen]. 3. Financiële resultaten 2014 In 2014 is de verleende subsidie van de gemeente s-hertogenbosch van belang geweest voor de continuïteit van de palliatief-spirituele zorg in s-hertogenbosch. De financiële lasten bestaan uit de kosten van de scholingssessies van ondersteuners, hun deelname aan studiebijeenkomsten en symposia en dergelijke, telefoon- en reiskosten, zaalhuur (voor vergaderingen van het bestuur en de ondersteuners), administratie, drukwerk en public relations. In 2014 zijn inkomsten verworven uit betaling door derden voor training en lezingen. De werkzaamheden worden door medewerkers van de stichting zonder betaling verricht. In 2014 was het totaalbedrag aan inkomsten 2714 als volgt te rubriceren: een bedrag aan subsidie van 1700 en daarnaast een bedrag van 1014 aan inkomsten (donaties 669 en betaling door derden voor verrichte werkzaamheden 345). De uitgaven bedroegen 3138. Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.7
4. Organisatie van de stichting a. Bestuur Gedurende het jaar 2014 was het bestuur van de Stichting van Mens tot Mens als volgt samengesteld: mevrouw Trix Coerts, bestuurder, oud-ic-verpleegkundige van het JBZ te 's-hertogenbosch, en religieuze, lid van de orde van de Camillianen; in juni heeft zij het bestuur verlaten wegens familieverplichtingen buiten de stad; de heer Jos Hendrikx, bestuurder tevens penningmeester, chemicus; mevrouw Gertrud van der Plas, bestuurder, IC-verpleegkundige van het JBZ te s-hertogenbosch; wegens verhuizing heeft zij in juni het bestuur verlaten; de heer Hans Rinkel, bestuurder, accountmanager, op voordracht van het Beraad van Kerken s-hertogenbosch; Hans is op Koningsdag onderscheiden wegens zijn verdiensten onder andere op het gebied van de spirituele zorg; de heer Thijs Meulemans, per 5 juni lid/voorzitter, voorm. bestuurder Carolus-ziekenhuis en JBZ s-hertogenbosch, en voorm. voorzitter Raad van Bestuur Zorggroep Elde te Boxtel; de heer Piet Ronnes, bestuurder tevens voorzitter, en coördinator van de Stichting, theoloog/ethicus; per 5 juni is hij benoemd tot secretaris; de heer Raymond van de Walle, bestuurder, specialist ouderengeneeskunde bij Van Neynsel; de heer Ad van Wezel, bestuurder, r.-k. pastor in de Maaspoort s-hertogenbosch. Het bestuur kwam in 2014 viermaal in vergadering bijeen. Op de agenda stonden: de voortgang van de organisatie en uitvoering van de spirituele zorg; de werving van een bestuurslid/secretaris; de continuïteit op langere termijn van de functie van coördinator van de Stichting; de subsidietoekenning door de gemeente s-hertogenbosch voor het jaar 2014 en de subsidieaanvrage voor het jaar 2015; de externe contacten en de publiciteit; de website is geheel vernieuwd. b. Ondersteuners De ondersteuners, in vele organisaties vrijwilligers genoemd, zijn degenen die binnen de stichting de zorggesprekken voeren. Twee van hen hebben aangegeven afscheid te willen nemen met ingang van 2015: Raijmonda Thorn en Jeanette van Tour de Groot. Zij zijn in 2014 viermaal als zodanig bijeen geweest voor vergadering/training. De bijeenkomsten vonden steeds plaats in een vergaderruimte van Park Eemwijk. N.B. Intern doet de stichting ook aan verbinding : op 9 januari vond een jaarlijks samenzijn plaats van bestuur en ondersteuners, ter versterking van de onderlinge betrokkenheid en bespreking van de stand van zaken van de Stichting. Ten slotte Het bestuur is zich ervan bewust dat het aan velen dank is verschuldigd voor hun positieve houding ten opzichte van de doelstelling van de Stichting van Mens tot Mens. s-hertogenbosch, 5 februari 2015 Het Bestuur van de Stichting van Mens tot Mens, w.g. Thijs Meulemans, voorzitter Piet Ronnes, secretaris Jaarverslag 2014 contact: info@vanmenstotmens.eu 0646431345 www.vanmenstotmens.eu p.8