Voortgangsrapportage 2016 Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018 Amsterdam, februari 2017
Samenvatting Met het doel de aandacht te richten op de huisvesting van ouderen in Amsterdam is het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018 opgesteld. Dit programma is op 9 september 2015 door de Gemeenteraad vastgesteld. In deze voortgangsrapportage wordt ingegaan op de resultaten in 2016 en wordt een vooruitblik gegeven op de uitvoering van het programma in 2017. Er wordt tevens ingegaan op de toezegging aan raadslid de heer Flentge (SP) in de Raadscommissie 13 april 2016 betreffende verkoop van benedenwoningen en woningen met lift. Symposium Goed Wonen van Ouderen Aan het Symposium Goed Wonen van Ouderen in Amsterdam op 8 juni 2016 hebben 150 ouderen en professionals deelgenomen. Op de Wand van Morgen hebben de deelnemers hun dromen, wensen en ideeën naar voren gebracht. Nieuwbouw, transformatie en woningaanpassing Er is 80% aanpasbaar gebouwd, waardoor 490 voor ouderen geschikte sociale huurwoningen zijn toegevoegd. Er zijn 150 woningen in aanbouw genomen die exclusief voor ouderen zijn bestemd, waarvan 45% in de betaalbare sociale huursector. Vanwege de nog ontbrekende aanpassing van de richtlijnen is voor de plannen in de sociale sector het streefpercentage van 90% niet gehaald. Het is 80% gebleven. In de plannen voor de marktwoningen loopt het aandeel aanpasbaar bouwen op tot 70%. Er zijn 1.759 beschikkingen voor een woningaanpassing afgegeven en 306 beschikkingen voor een traplift. Er zijn 882 verhuisindicaties verstrekt, waarvan bijna de helft aan een bewoner van 65 jaar of ouder. Labelen en voorrang Ouderen van 65 of ouder en bewoners met een Wmo-verhuisindicatie houden voorrang op nultredenwoningen. De regelingen Van hoog naar laag en Van groot naar beter zijn aangepast. Ouderen hebben de hoogste voorrang op woningen binnen hun eigen buurt. Voor 70 plussers en bewoners van 65 jaar of ouder met een Wmo-verhuisindicatie blijft de netto huur van de nieuwe woning gelijk aan die van de oude woning. Ouderen die een grote woning achterlaten krijgen een label waarmee zij voorrang hebben op kleinere woningen. De netto huur van de nieuwe woning blijft gelijk aan de huur van de oude woning. Er is een tegemoetkoming in de verhuiskosten van de gemeente mogelijk. Maatwerk Voor continuering van het project wooncoaches zijn de hoofdlijnen gevolgd die in de Voortgangsrapportage Ouderenhuisvesting 2015 zijn aangegeven. Dit betreft onder meer uitbreiding naar alle stadsdelen en speciale aandacht voor bewoners van 75 jaar of ouder en bewoners met een migratieachtergrond. Vanuit het programma ouderenhuisvesting worden wooninitiatieven gefaciliteerd en binnen de gemeente wordt gezocht naar geschikte panden en locaties.
Er zijn momenteel drie locaties waarvoor de gemeente een tenderprocedure voorbereidt met in de tendervoorwaarden speciale aandacht voor ouderenhuisvesting. Bij de uitvraag van de tender kunnen wooninitiatieven van ouderen daarop inschrijven. Omdat in de tendervoorwaarden al rekening wordt gehouden met het realiseren van woningen voor ouderen, maken deze wooninitiatieven een goede kans om een zelfbouwproject uit te voeren. Uiteraard zullen ook aan de andere tendervoorwaarden, zoals vraagprijs, zekerstelling van financiering, eigen bewoning, moeten worden voldaan. Zorghuisvesting In overleg met direct betrokkenen is de notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting opgesteld waarin maatwerk de standaard is. De wens is dat de gemeente de regiefunctie vervult in het proces rond veranderingen in de zorghuisvesting. Om sturing te geven aan de planontwikkeling wordt zo mogelijk het bestemmingsplan gehanteerd, naast het erfpachtcontract en de inzet van WMOvoorzieningen. Er is gestart met de voorbereiding van een experiment, waardoor de zorgaanbieder zelfstandige woningen in een verzorgingshuis, in eigendom van een corporatie, kan toewijzen aan ouderen met een zorgvraag. Uitvoering programma 2017 Voor uitvoering van het programma 2017 zal, op voorstel van de Stuurgroep Ouderenhuisvesting, meer onderscheid gemaakt moeten worden tussen wensen die nu spelen, wensen die zich in de toekomst kunnen voordoen en urgente problemen die direct oplossingen vergen. Uitgangspunt is dat ouderen met urgente problemen op het gebied van zelfstandig wonen en deze problemen niet zelf (of met hulp uit hun directe omgeving) kunnen oplossen, kunnen rekenen op ondersteuning. De inzet in 2017 zal in het bijzonder gericht worden op Verbinden, samenwerken en communicatie Het programmateam ouderenhuisvesting werkt met alle betrokkenen samen. De samenwerking en communicatie zal worden gericht op het oplossen van meer specifiek voorkomende, urgente, problemen van ouderen bij het zelfstandig (blijven) wonen. Ook blijft de aandacht gericht op het project wooncoaches en realisatie van een aantal zelfbouwprojecten van ouderen. De relatie met de Oudervriendelijke Stad wordt gecontinueerd. Regie op ontwikkelingen in de zorghuisvesting De inzet is behoud van zorghuisvestingslocaties voor zorg en ouderenhuisvesting. Naast behoud gaat het ook om vernieuwing van de zorghuisvesting, dat wil zeggen de ontwikkeling van zorghuisvesting nieuwe stijl met nieuwe woonvormen voor beschermd wonen (al dan niet met zorg). Invloed op woningbouwprogrammering De woonwensen van ouderen worden uitgewerkt tot aanbevelingen voor de bouw van ouderenwoningen, met aandacht voor verschillende woonvormen aansluitend op de verscheidenheid in woonwensen van ouderen.
Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Symposium Goed Wonen van Ouderen in Amsterdam 2 3. Uitvoering Programma Ouderenhuisvesting 3 3.1 Nieuwbouw en transformatie 3 3.2 Woningaanpassing en verhuisindicatie 4 3.3 Labelen en voorrangsregels 4 3.4 Maatwerk 5 3.5 Zorghuisvesting 8 3.6 Samenwerking 10 3.7 Financiën 10 4. Uitvoering programma 2017 11
1. Inleiding Door veranderingen in de financiering van de zorg is meer scheiding aangebracht tussen wonen en zorg. Ouderen blijven langer wonen in de woning waar ze reeds wonen. Ouderen willen ook zelf graag zelfstandig in hun woning blijven wonen. Aanpassingen in en om de woningen kunnen daaraan bijdragen. En als het niet anders kan, dan verhuizen ouderen het liefst naar een andere woning in de eigen buurt. Met het doel de aandacht te richten op de huisvesting van ouderen is het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018, zelfstandig wonen van ouderen opgesteld. Het programma is door de Gemeenteraad vastgesteld op 9 september 2015. In het programma worden op 7 punten maatregelen voorgesteld. Over de eerste resultaten is verslag gedaan in de Voortgangsrapportage 2015. Deze is 23 maart 2016 besproken in de Raadscommissie Wonen en Bouwen. In de Voortgangsrapportage 2015 is aangegeven waarop in het bijzonder de aandacht zal worden gericht in 2016. Dit betreft de volgende punten. Verbetering van de regelingen (Van hoog naar laag, Van groot naar beter en het voorrangslabel) Intensivering van het project Wooncoaches Samenwerking en regie op zorghuisvesting Een symposium voor ouderen Samenwerking met de stadsdelen In 2016 zijn op deze punten resultaten behaald. Het heeft geleid tot een verdere verankering van het programma ouderenhuisvesting en tot meer input van de ouderen op het programma. In deze rapportage wordt hierop nader ingegaan. De nog openstaande vraag van raadslid de heer Flentge van de SP, gesteld in de Raadscommissie Wonen en Bouwen van 13 april 2016, betreffende de verkoop van benedenwoningen en woningen met lift, wordt beantwoord in paragraaf 3.3. Naar aanleiding van de motie van raadslid Poorter van de PvdA, inzake de Voorjaarsnota 2016 (transformatie zorgvastgoed), heeft de Gemeenteraad op 14 juli 2016 het College van B&W verzocht om bij de transformatie van zorgcomplexen bij te dragen aan het creëren van algemene ruimtes en faciliteiten in wooncomplexen van ouderen waarin mede door (buurt)bewoners activiteiten kunnen worden georganiseerd en over de resultaten te rapporteren in de jaarlijkse voortgangsrapportage van het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018. In paragraaf 3.5 wordt hierop ingegaan. In deze voortgangsrapportage zijn ook de resultaten op het gebied van ouderenhuisvesting opgenomen die door andere partijen zijn behaald, of door andere organisatieonderdelen van de gemeente zijn begeleid. Dit geldt bijvoorbeeld voor nieuwbouw van ouderenwoningen en woningaanpassingen. De rapportage wordt afgesloten met een vooruitblik op de inzet voor 2017. 1
2. Symposium Goed Wonen van Ouderen in Amsterdam Op 8 juni 2016 hebben 150 ouderen en professionals deelgenomen aan het Symposium Goed Wonen van Ouderen. De zes verschillende workshops en de informatiemarkt zijn druk bezocht. De dag is met het terugspeeltheater De Draad vrolijk afgesloten. Op de Wand van Morgen hebben de deelnemers hun dromen, wensen en ideeën naar voren gebracht. De Wand van Morgen vormt een inspiratiebron voor de uitvoering van het programma ouderenhuisvesting en leidt tevens tot aanbevelingen voor de inzet in 2017. Woonwensen van ouderen Er wordt de komende jaren veel gebouwd. Inzet voor 2017 is om de wensen van ouderen voor het voetlicht te brengen en vormen van ouderenwoningen in de woningbouwprogrammering op te nemen. Wooninitiatieven Het Platform Wooninitiatieven Amsterdam is een particulier initiatief dat een forum biedt aan (groepen) ouderen die graag samen willen wonen. De rol van de gemeente is om initiatiefgroepen te faciliteren. Ontmoeten De animo van ouderen om aan te sluiten bij een stadsdorp is groot. Dit is een initiatief van de ouderen zelf. De behoefte aan ontmoeten krijgt een plek in de aanbevelingen voor woonvormen voor ouderen. Zorghuisvesting Uitgangspunt is behoud van zorghuisvestingslocaties voor zorg en ouderenhuisvesting. De wijze waarop hieraan uitvoering wordt gegeven komt in deze rapportage aan de orde, waarbij tevens wordt verwezen naar de notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting van januari 2017. Verzorgingshuis nieuwe stijl Nieuwe vormen van beschermd en geclusterd (zelfstandig) wonen zullen in overleg met direct betrokkenen worden gestimuleerd en verder worden ontwikkeld. Leningen voor woningaanpassingen Dit is een punt uit het programma ouderenhuisvesting waarop het nader onderzoek nog niet is afgerond. Inzet wooncoaches Het project wooncoaches is verder ontwikkeld en komt in deze rapportage aan de orde. Woningruil Er is gestart met de voorbereiding van een experiment met woningruil in Amsteldorp, dat naar verwachting ook elders in de stad navolging zou kunnen vinden. 2
3. Uitvoering Programma Ouderenhuisvesting 3.1 Nieuwbouw en transformatie Aanpasbaar bouwen Van de in totaal 613 sociale huurwoningen met start bouw in 2016 wordt 80% aanpasbaar gebouwd 1. Er worden dus 490 sociale woningen bijgebouwd die geschikt zijn voor bewoning door ouderen. Van de in 2016 ingediende plannen in de sociale huur van corporaties 2 voldoet 80% aan de richtlijnen aanpasbaar bouwen 3. Het streven in het programma ouderenhuisvesting is gericht op 90% aanpasbaar bouwen. Dit is vastgesteld in de Samenwerkingsafspraken 2015-2019 tussen corporaties huurders en gemeente 4. Over de hierbij behorende aanpasbaarheidseisen zouden nadere afspraken worden gemaakt. Vanwege de nog ontbrekende aanpassing in 2016 van de richtlijnen voor aanpasbaar bouwen is het streefpercentage niet gehaald. In de plannen voor de marktwoningen 5, waarbij de richtlijnen voor aanpasbaarheid niet verplicht worden opgelegd, loopt het aandeel aanpasbaar bouwen op tot 70%. In het kader van de Uitwerking Samenwerkingsafspraken zijn de richtlijnen nader bezien, met name in verband met compactere woningplattegronden in de nieuwbouw. De Richtlijnen aanpasbaar bouwen 2017 zijn bij de Uitwerking Samenwerkingsafspraken vastgesteld op 12 december 2016. Ouderenwoningen In 2016 zijn 150 woningen in aanbouw genomen die exclusief voor ouderen zijn bestemd. Het betreft vier, voornamelijk transformatieprojecten. Augustinahof, particulier, stadsdeel West, 16 woningen Struikbuurt / Brouwerpad, De Alliantie, stadsdeel Nieuw-West, 42 woningen Schinkelkade, Vesteda Groep bv, stadsdeel Zuid, 63 woningen Valeriusplein, De Jong Vastgoed bv, stadsdeel Zuid, 29 woningen Betaalbaarheid Van het totaal aantal nieuwbouwwoningen is bijna de helft een betaalbare (sociale huur) woning. Van de ouderenwoningen wordt ook bijna de helft, 45%, in de sociale huursector gebouwd (67 woningen). Ruim 1/3 deel wordt gerealiseerd in de categorie middeldure huur (54 woningen) en 20% in de vrije sector (29 woningen). 1 Start bouw van in totaal 1.451 sociale huurwoningen minus 838 jongeren- en studentenwoningen; de plannen daarvoor zijn in voorgaande jaren op aanpasbaarheid beoordeeld met als resultaat 80% aanpasbaar 2 Exclusief jongeren- en studentenwoningen en exclusief collectief opdrachtgeverschap 3 Projectenboek Woningbouw Amsterdam 2015-2016; exclusief jongeren- en studentenwoningen en exclusief collectief opdrachtgeverschap 4 Samenwerkingsafspraken 2015-2019, vastgesteld door de Gemeenteraad dd. 1 juli 2015 5 Exclusief jongeren- en studentenwoningen en exclusief collectief opdrachtgeverschap 3
3.2 Woningaanpassing en verhuisindicatie Op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) kan een bewoner, die als gevolg van functionele beperkingen problemen ondervindt in de woning, een aanvraag indienen voor aanpassing van de woning. In 2016 zijn 1.759 beschikkingen voor woningaanpassingen afgegeven en 306 trapliften. Dit is ongeveer gelijk aan het aantal in 2015. Als de kosten voor de benodigde woningaanpassingen te hoog worden, kan de bewoner in aanmerking komen voor een indicatie voor een verhuiskostenvergoeding vanuit de Wmo. Er zijn 882 verhuisindicaties verstrekt. Bijna de helft betreft een bewoner van 65 jaar of ouder. 3.3 Labelen en voorrangsregels In 2016 zijn maatregelen uitgewerkt die ouderen meer kans bieden om op WoningNet een geschikte woning te vinden, in de eigen buurt of elders in Amsterdam. Woningaanbod en vraag In Woningnet zijn in 2016 bijna 3.200 sociale huurwoningen aangeboden 6. Hiervan is bijna 40%, 1.261 woningen, aan ouderen aangeboden. 718 woningen zijn uitsluitend aangeboden aan ouderen. Het gaat om seniorenwoningen waarvoor een minimale leeftijdsgrens geldt van 55, 60 of 65 jaar 543 woningen zijn met voorrang aangeboden aan ouderen vanaf 65 jaar en bewoners met een fysieke beperking (Wmo-verhuisindicatie). Dit zijn woningen op de begane grond, één hoog of woningen met een lift. De vraag van ouderen naar een woning komt tot uitdrukking in het aantal actief woningzoekenden op WoningNet 7. Van de in totaal 72.000 woningzoekenden is 95 % jonger en 5 % ouder dan 65 jaar. Dit betekent dat 5% woningzoekende ouderen kunnen kiezen uit bijna 40% van het aanbod sociale huurwoningen op Woningnet 8. Dit is mogelijk dankzij de voorrangspositie die ouderen hebben verkregen. Verkoop van woningen Naar aanleiding van de inspraakreactie van mevr. Saar Boerlage in de Raadscommissie Wonen en Bouwen op 13 april 2016 heeft raadslid de heer Flentge van de SP gevraagd om na te gaan wat de praktijk is met de verkoop van benedenwoningen en woningen met lift. In de Samenwerkingsafspraken 2015-2019 is afgesproken dat de corporaties gemiddeld 2.000 sociale huurwoningen per jaar mogen verkopen. De werkwijze is dat de corporaties ten behoeve van verkoop van hun woningbezit bepaalde complexen aanwijzen. De woningen in het complex worden aan de zittende bewoners te koop aangeboden of deze worden bij mutatie verkocht. Benedenwoningen en woningen met een lift kunnen hier deel van uitmaken. 6 In 2016 is het aanbod ongeveer gelijk aan dat in 2015 7 Actief woningzoekenden hebben tenminste 1 keer per jaar op een woning gereageerd 8 Het gaat om bijna 40% omdat ook ouderen van 55 tot 65 jaar op een aantal seniorenwoningen kunnen reageren en de met voorrang aangeboden woningen ook toegankelijk zijn voor bewoners met een Wmo-verhuisindicatie 4
Soms wordt een complex als geheel verkocht en ook dan kan het voor een deel gaan om benedenwoningen en woningen met een lift. Opgemerkt wordt dat ouderen, in verband met veiligheid en uitzicht, niet overal graag op de begane grond willen wonen. Ook is het niet uitgesloten dat ouderen, of bewoners die nog niet zo oud zijn maar anticiperen op het ouder worden, deze woningen kunnen kopen. Voor corporaties is het uit oogpunt van efficiency in het verkoopproces en vanwege beheer en onderhoud minder gewenst een deel woningen uit het complex niet in de verkoop mee te nemen. Corporaties hebben aangegeven een deel van de woningen bewust niet te willen verkopen, zoals rolstoelwoningen en woningcomplexen specifiek voor ouderen. Labelen van woningen In 2016 is geregeld dat het label nul-treden vanaf 1 januari 2017 niet wordt afgeschaft maar gecontinueerd. Hiermee houden 65 plussers en bewoners met een Wmo-verhuisindicatie voorrang op woningen op de begane grond, één hoog of met lift bereikbaar. Naar een geschikte woning Om ouderen meer kansen te bieden naar een geschikte woning zonder trappen en met meer comfort te verhuizen, heeft de gemeente met de corporaties afgesproken de bestaande regelingen Van hoog naar laag en Van groot naar beter te verbeteren 9. In WoningNet is in het kader van Van hoog naar laag geregeld dat 65 plussers de hoogste voorrang hebben op vrijkomende nul-tredenwoningen binnen hun eigen buurt. In WoningNet is in het kader van Van hoog naar laag geregeld dat voor 70 plussers en voor bewoners van 65 jaar of ouder die een Wmo-verhuisindicatie hebben, de netto huur van de nieuwe woning gelijk blijft aan de huur van de oude woning. Deze huuraanpassing geldt niet bij verhuizing naar een nieuwbouwwoning. In WoningNet is in het kader van Van groot naar beter geregeld dat ouderen die een grote woning (van 70m2 en minimaal 5 kamers) achterlaten, een label krijgen waarmee zij voorrang hebben op kleine woningen. De netto huur van de nieuwe woning blijft gelijk aan de huur van de oude woning. Ouderen kunnen in aanmerking komen voor een tegemoetkoming in de verhuiskosten van de gemeente. Bij beide regelingen krijgen ouderen die zoeken op WoningNet ook woningen te zien die in hun passend aanbod te duur zouden zijn. Zij kunnen dus ook op de duurdere woningen reageren. Op de website van de gemeente www.amsterdam.nl / ouderenhuisvesting staan de regelingen vermeld. Voor verdere toelichting is er een link met WoningNet. Er is ook een link naar!woon voor nadere ondersteuning van een wooncoach. 3.4 Maatwerk Project Wooncoaches Het project Wooncoaches is erop gericht ouderen te informeren, adviseren en verwijzen om zo lang mogelijk passend en prettig zelfstandig te blijven wonen. De pilot 2015 is in 2016 voortgezet en verder ontwikkeld. Het project is, in opdracht van de afdeling Wonen van de gemeente, 9 Uitwerking Samenwerkingsafspraken van 12 december 2016 5
uitgevoerd door het Amsterdams Steunpunt Wonen, vanaf 1 januari 2017 gereorganiseerd tot!woon. Wooncoaches zijn vrijwilligers die voor een beperkte tijd per week of maand inzetbaar zijn. Naast een inhoudelijke training van de coaches wordt er kennis uitgewisseld tussen de coaches en de medewerkers van corporaties en wijksteunpunten wonen. Voor versterking van het netwerk heeft op 26 oktober 2016 een empowermentbijeenkomst plaatsgevonden met de wooncoaches en onder andere de verhuurmedewerkers van de corporaties. Opgemerkt wordt dat het gaat om een nieuwe aanpak waarvoor nieuwe structuren moeten worden bedacht. Het gaat om nieuwe netwerken met verhuurmedewerkers van corporaties; toepassing van nieuwe regelgeving in WoningNet, verwijzing binnen het terrein van zorg, etc. De vraag voor een huisbezoek door een wooncoach moet komen van de ouderen zelf. In de loop van 2016 is gebleken dat deze vraag achterbleef bij de verwachting. Het blijkt dat veelal een fase van bewustwording vooraf gaat aan de wens voor een huisbezoek. De resultaten van het project wooncoaches in 2016 worden aan de hand van de aangegeven hoofdlijnen uit de Voortgangsrapportage 2015 gevolgd. Uitbreiding naar alle stadsdelen In alle stadsdelen zijn drie wooncoaches actief die elk twee huisbezoeken per maand afleggen. Verhoging van de efficiency Voor het maken van het onderscheid tussen wooncoaches die informatie verstrekken en wooncoaches die begeleiding verzorgen wordt gedacht aan het aanstellen van een wooncoach-plus. Deze kan na een eerste huisbezoek van de wooncoach het contact overnemen voor de oudere die wil verhuizen en/of een zorgvraag heeft. Speciale aandacht voor ouderen van 75 jaar en ouder De aandacht is op deze doelgroep gericht. Speciale aandacht voor ouderen met een migratieachtergrond In de werving (flyer) en voorlichting wordt deze doelgroep bereikt. Ook wordt het persoonlijk netwerk van de wooncoaches met een migratieachtergrond ingezet. Uitbreiding van de doelgroep naar particuliere huurders Het staat particuliere huurders vrij een bezoek van de wooncoach aan te vragen. Versterking van de begeleiding van het project De klankbordgroep, waaraan wordt deelgenomen door Wonen en Zorg is in 2016 drie keer bijeen geweest. Intensivering en verbreding van publiciteit Alle partijen hebben hierop ingezet, maar het kan meer en beter. Over het Project Wooncoaches wordt separaat gerapporteerd in de jaarrapportage 2016 van!woon in het kader van de door de gemeente gesubsidieerde projecten. Wooninitiatieven De vraag van senioren om een woongroep te vormen en te realiseren is dynamisch, er komen wooninitiatieven bij en er vallen af. Ouderen die zoeken naar een kans voor realisatie van een eigen wooninitiatief, ongeveer 12 initiatiefgroepen, opteren voor een pand, zoeken een locatie of 6
zoeken samenwerking met een corporatie of een particuliere investeerder. Vanuit het programma ouderenhuisvesting worden woongroepen gefaciliteerd, waar het onder meer gaat om woningtoewijzing in woongroepen. Er zijn drie wooninitiatieven gerealiseerd en voor één woongroep is het project in aanbouw. Het Ramses Shaffyhuis aan de Oostelijke Handelskade, van Stadgenoot, met 25 sociale huurwoningen voor kunstenaars van 65 jaar en ouder. Zorggroep Amsterdam Oost (ZGAO) levert de zorg. De Bouwmeester aan de Pieter Calandlaan, van Woonzorg Nederland, met 26 sociale huurwoningen voor de Woongroep Indische Ouderen Slotervaart en ruim 20 sociale huurwoningen voor de Woongroep van Surinaams / Hindoestaanse Ouderen. Akropolistoren op Zeeburgereiland, van De Alliantie, met 86 woningen (43 sociale huur en 43 middeldure huur) en voorzieningen in de plint is in aanbouw en wordt in 2017 opgeleverd. In 2016 is een start gemaakt met de oprichting van de coöperatieve vereniging Akropolistoren. Het initiatief Out Forever (roze ouderen) heeft met de Alliantie overlegd over de huur van een aantal bestaande seniorenwoningen in De Witte Kaap op IJburg. Out Forever vond de locatie niet voldoen aan hun wensen en heeft zich teruggetrokken. Panden en locaties Voor wooninitiatieven van ouderen wordt vanuit het programma ouderenhuisvesting binnen de gemeente naar geschikte panden en locaties gezocht. Er zijn momenteel drie locaties waarvoor de gemeente een tenderprocedure voorbereidt met in de tendervoorwaarden speciale aandacht voor ouderenhuisvesting. Nieuwe Uilenburgerstraat, Centrum Robert Koch Plantsoen, Oost Seizoenshof, Zuid00st Bij de uitvraag van de tender kunnen wooninitiatieven van ouderen daarop inschrijven. Omdat in de tendervoorwaarden al rekening wordt gehouden met het realiseren van woningen voor ouderen, maken deze wooninitiatieven een goede kans om een zelfbouwproject uit te voeren. Uiteraard zullen ook aan de andere tendervoorwaarden, zoals vraagprijs, zekerstelling van financiering, eigen bewoning, moeten worden voldaan. Woningruil In Amsteldorp, waar 30% van de bewoners 65 jaar of ouder is, wordt een pilot voor woningruil voorbereid. Ymere, Rochdale en stadsdeel Oost hebben wensen en vragen opgehaald bij de ouderen. Veel ouderen in deze wijk willen graag een woning in hun eigen wooncomplex of buurt. De voorkeur blijkt niet uit te gaan naar een woning op de begane grond, maar naar een woning op etage. In het experiment probeert men verhuisbewegingen op gang te brengen met onder meer een ruilbeurs. Het experiment start in de loop van 2017. 7
3.5 Zorghuisvesting Stedelijke Inzet Zorghuisvesting De ontwikkelingen rond de verpleeg- en verzorgingshuizen (kortweg zorghuisvesting) behoren tot één van de hoofdlijnen van het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018. De Stedelijke Inzet Zorghuisvesting is gebaseerd op en een uitwerking van het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018. In het programma ouderenhuisvesting heeft behoud van de zorghuisvestingslocaties voor zorg en ouderenhuisvesting prioriteit. Voor realisatie van dit beleidsdoel is de stedelijke inventarisatie Zicht op Zorghuisvesting 10 de eerste stap. Vervolgens heeft over dit onderwerp een ambtswoninggesprek plaatsgevonden op 18 februari 2016. Afgesproken is dat betrokken partijen rondom de ontwikkelingen in de zorghuisvesting samen stappen blijven zetten en een gezamenlijk kader opstellen. Dit heeft geresulteerd in de notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting 11. Ook wordt deze notitie onderschreven door de bestuurders van de stadsdelen 12. De notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting is gericht op de bestaande zorghuisvesting en de mogelijkheden tot veranderingen en vernieuwingen. Het gaat om behoud van de locaties voor zorg en ouderenhuisvesting. Er blijft behoefte bestaan aan dit type huisvesting, een aanbod van wonen en zorg voor ouderen, met name voor de lagere inkomens. Behoud van de zorghuisvestingslocaties hoeft vernieuwing niet in de weg te staan. De inzet voor de verpleeg- en verzorgingshuizen is juist ook om de focus te verbreden van intramuraal naar vormen van zelfstandig wonen met zorg. We willen naar verzorgingshuizen 2.0 met nieuwe vormen van geclusterd beschut of beschermd wonen voor ouderen. Mogelijke functies van een (voormalig)verpleeg- of verzorgingshuis kunnen liggen in de range van geheel zelfstandig (gezamenlijk) wonen zonder zorg, wonen met lichte zorg, tot intramuraal wonen met zware zorg waarbij het primaat ligt bij de zorg in plaats van bij het wonen. De focus moet niet alleen liggen op huisvesting van de doelgroep ouderen en/of ouderen met zorg, maar ook op het voorzieningenniveau en de aansluiting daarvan op de wensen van de bewoners (ontmoeten, eten, dagbesteding). Deze voorzieningen zijn ook belangrijk voor het welzijn en het tegengaan van vereenzaming van ouderen die in de aanleunwoningen of in de buurt wonen. De wens is dat de gemeente de regiefunctie vervult in het proces rond veranderingen in de zorghuisvesting. Regie betekent in dit verband het op lokaal niveau bij elkaar brengen van betrokken partijen, die samen kijken naar wat mogelijk en nodig is en wat kansen en knelpunten zijn. Er is geen behoefte aan standaardisatie. Maatwerk moet de standaard zijn. Wijziging van het bestemmingsplan is voor de gemeente een middel om sturing te geven aan de planontwikkeling, naast het erfpachtcontract en de inzet van WMO-voorzieningen. 10 Ter kennisname aangeboden aan de raadscommissie Wonen en Bouwen en de raadscommissie Zorg van 13 januari 2016 11 De notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting is ter kennisname aangeboden aan de raadscommissie Wonen en Bouwen van 8 februari 2017 12 Bestuurlijk Overleg Stadsdelen van 21 december 2016 8
Ontwikkelingen in 2016 Elisabeth Otter Knol van de gelijknamige stichting. Het leegstaande verzorgingshuis is verbouwd tot 112 zelfstandige seniorenwoningen (naast 13 studentenwoningen) Ingenhouszhof van Bouwinvest / Amsta. Sloop-nieuwbouwproject met 66 wooneenheden zware zorg, 80 wooneenheden lichte en zware zorg en 42 zelfstandige woningen (gelegen naast 84 seniorenwoningen / Blok M van Habion, Jeruzalem) Riekerhof is eind 2016 verkocht door Stichting Cordaan Groep aan Boelens de Gruyter, die aangeeft dat de transactie geen directe veranderingen met zich meebrengt voor de gebruikers van het pand. De voormalige eigenaar zal als huurder het pand op dezelfde manier blijven gebruiken 13. Naar aanleiding van de motie van raadslid Poorter van de PvdA heeft de Gemeenteraad op 14 juli 2016 het College van B&W verzocht om bij de transformatie van zorgcomplexen bij te dragen aan het creëren van algemene ruimtes en faciliteiten in wooncomplexen van ouderen waarin mede door (buurt)bewoners activiteiten kunnen worden georganiseerd. De bewoners van de Stichting Elisabeth Otter Knol in Buitenveldert hebben de beschikking over voorzieningen waaronder een ontmoetingsruimte. Deze is gericht op de eigen bewoners en heeft geen buurtfunctie. In blok M van Habion zijn een ontmoetingsruimte en medische voorzieningen gecreëerd voor de eigen bewoners, de bewoners van het naastliggende Ingenhouszhof en andere buurtbewoners. Het navolgend genoemde experiment (in het Korthagenhuis) is er mede op gericht dat de buurtfunctie van de voorzieningen, waaronder de ontmoetingsruimte, behouden blijft. Experiment Huisvestingsverordening In 2016 is gestart met de voorbereiding van een experiment in het kader van de Huisvestingverordening Amsterdam 2016. Doel van het experiment is dat de zorgaanbieder de zelfstandige woningen in het verzorgingshuis, dat in eigendom is van een corporatie, kan (blijven) aanbieden aan zelfstandig wonende ouderen met een zorgvraag. Doel is ook dat de buurtfunctie van het huis niet verloren raakt. De zorgaanbieder heeft daarvoor een nieuw woonzorgconcept ontwikkeld. Op grond van de Huisvestingsverordening Amsterdam zou de corporatie de (inmiddels) zelfstandige woningen moeten verhuren via WoningNet. Het doel is echter deze geclusterde woningen te blijven toewijzen aan ouderen met een zorgvraag. De zorgaanbieder wil de zekerheid dat de bewoners aan wie de woningen worden toegewezen ook een bepaalde hoeveelheid zorg bij hen afnemen. Door toewijzing van de woningen door de zorgaanbieder wordt deze zekerheid geboden 14. In juni 2016 heeft de Stuurgroep Wonen van de Stadsregio Amsterdam ingestemd met het starten van dit experiment voor het toewijzen van corporatiewoningen (zorgwoningen) door een zorgaanbieder, overeenkomstig artikel 2.5.2 van de Huisvestingsverordening Amsterdam 2016. 13 www.boelensdegruyter.nl dd 9 januari 2017 14 Als gedurende de bewoning de oudere de voorkeur geeft aan een andere zorgaanbieder, heeft de bewoner daartoe de keuzevrijheid. 9
De zorgaanbieder en de woningcorporatie hebben, in overleg met de afdelingen Wonen en Zorg van de gemeente, in een startdocument beschreven op welke wijze het experiment zal plaatsvinden en worden geëvalueerd. Het experiment start in 2017 bij de eerste verhuur van een woning door de zorgaanbieder en duurt maximaal twee jaar. De zorgaanbieder hanteert als toewijzingscriteria: ouderen met een zorgvraag van minimaal 10 uur per maand, mate van urgentie, inschrijvingsduur en buurtgebondenheid. In de evaluatie wordt getoetst op transparantie in de aanbieding en toewijzing van de geclusterde zelfstandige woningen, tevredenheid van de doelgroep en bereik van de juiste doelgroep. 3.6 Samenwerking Stedelijk Overleg Ouderenorganisaties Ouderenorganisaties gericht op wonen worden actief betrokken bij het programma ouderenhuisvesting. In 2016 is gewerkt aan een meer bestendige relatie in een meer systematische, stedelijke, overlegstructuur. De informatie-uitwisseling wordt wederzijds zeer op prijs gesteld voor betrokkenheid bij de uitvoering van het programma. Het Stedelijk Overleg Ouderenorganisaties heeft in 2016 twee keer plaatsgevonden. Daarnaast zijn de ouderenorganisaties actief betrokken bij het Symposium Goed Wonen in Amsterdam van 8 juni 2016 (nader toegelicht in par.2). Stedelijk Overleg Zorghuisvesting De veranderingen rond de zorghuisvestingslocaties (verpleeg- en verzorgingshuizen) vergen inzicht in de plannen en de vraagontwikkeling naar ouderenhuisvesting zonder en met (zware) zorg. Het Stedelijk Overleg Zorghuisvesting is het forum waar ontwikkelingen worden besproken en plannen worden uitgewisseld. In dit verband is de Stedelijke Inzet Zorghuisvesting tot stand gekomen (nader toegelicht in par. 3.5). Aan dit overleg wordt deelgenomen door bestuurders van corporaties, zorgaanbieders, zorgkantoor, Cliëntenbelang Amsterdam, Huurdersvereniging Amsterdam, Bestuurscommissies stadsdelen en de gemeente. Stuurgroep Ouderenhuisvesting De Stuurgroep komt bijeen om de uitvoering van het programma te stimuleren, signalen uit het veld te agenderen en zo nodig bij te sturen indien problemen moeilijk oplosbaar blijken te zijn. De Stuurgroep is in 2016 twee keer bijeen gekomen en participeert in het Stedelijk Overleg Zorghuisvesting. Aan de stuurgroep wordt deelgenomen door de Huurdersvereniging Amsterdam, Cliëntenbelang Amsterdam, Amsterdams Federatie van Woningcorporaties en twee Bestuurscommissies stadsdelen. 3.7 Financiën De financiële verantwoording van het budget voor het programma ouderenhuisvesting, als onderdeel van het Actieplan Woningbouw 2014-2018, vindt plaats in de jaarrekening 2016, onderdeel 9.3 Wonen en Stedelijke Vernieuwing. 10
Voor 2016 was een budget beschikbaar van 360.000. 200.000 zoals voorgesteld in het programma ouderenhuisvesting 60.000 onderbesteding 2015 vanwege latere start uitvoering programma in 2015 100.000 verhoging van het budget in verband met te verwachten hogere proceskosten en stimuleringsbijdragen projecten Budget 2016 Besteed in 2016 Programmamanagement 215.000 203.548 Onderzoek en advies 20.000 7.018 Communicatie 25.000 25.116 Projecten 100.000 32.500 Overige externe kosten 1.819 Totaal 360.000 270.000 Voor onderzoek en advies zijn minder kosten gemaakt dan geraamd. Er is in 2016 voor één project een stimuleringsbijdrage aangevraagd. Het betreft een aanvullende bijdrage voor de bouw van een lift in het bestaande wooncomplex Pentagon van Stadgenoot. Stimuleringsbijdrage zorghuisvesting Voor transformatie van zorghuisvesting van corporaties kon tot voor kort een beroep worden gedaan op het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Het Stimuleringsfonds is per 1 juli 2016 opgeheven15. Er kan nog wel een beroep op de nog beschikbare gelden worden gedaan. Opgemerkt wordt dat voor dit soort transformaties geen vast budget meer is. De middelen moeten komen uit de Reserve Vastgoed (het voormalige Vastgoeddeel van het Stimuleringsfonds). In de notitie Stedelijke Inzet Zorghuisvesting is voorgesteld om incidenteel een stimuleringsbijdrage toe te kennen aan particuliere initiatiefnemers voor het oplossen van knelpunten, bijvoorbeeld voor realisatie van een maatschappelijke plint. Er zijn nog geen aanvragen voor een stimuleringsbijdrage ingediend. 4 Uitvoering programma in 2017 In 2017 wordt uitvoering van het Programma Ouderenhuisvesting 2015-2018 gecontinueerd. Omdat in 2016 veel van de voorgestelde beleidswijzigingen zijn vastgesteld, zal in 2017 de uitvoering van het beleid meer centraal staan. Het is daarbij nodig dat alle betrokken partijen meer samenwerken en het netwerk adequater wordt georganiseerd en ingezet. Naar verwachting zal dan meer naar voren komen welke knelpunten kunnen worden opgelost en voor welke huisvestingsproblemen van ouderen meer adequate en eventueel nieuwe maatregelen moeten worden genomen. De mate van urgentie speelt daarbij een rol. 15 Uitwerking Samenwerkingsafspraken, Gemeenteraad 13/14 juli 2016 11
De Stuurgroep Ouderenhuisvesting (van 19 januari 2017) heeft naar aanleiding van de resultaten 2016 voorgesteld meer focus aan te brengen. Gebleken is dat ouderen over een goede positie beschikken bij vrijkomend aanbod in WoningNet. De Stuurgroep is daarom van mening dat meer onderscheid gemaakt moet worden tussen wensen die nu spelen, wensen die zich in de toekomst kunnen voordoen en urgente problemen die direct oplossingen vergen. Uitgangspunt is dat ouderen met urgente problemen op het gebied van zelfstandig wonen en deze problemen niet zelf (of met hulp uit hun directe omgeving) kunnen oplossen, kunnen rekenen op ondersteuning. In 2017 zal de uitvoering van het programma ouderenhuisvesting meer hierop worden gericht. De steun kan onder meer komen van de corporatie, een wooncoach, een zorgaanbieder of de gemeente. Bewustwording en communicatie spelen daarin een belangrijke rol. De inzet in 2017 zal in het bijzonder worden gericht op Verbinden, samenwerken en communicatie Het programmateam ouderenhuisvesting werkt met alle betrokkenen samen. De samenwerking en communicatie zal worden gericht op het oplossen van meer specifiek voorkomende, urgente, problemen van ouderen bij het zelfstandig (blijven) wonen. Ook blijft de aandacht gericht op het project wooncoaches en realisatie van een aantal zelfbouwprojecten van ouderen. De relatie met de Oudervriendelijke Stad wordt gecontinueerd. Regie op ontwikkelingen in de zorghuisvesting De inzet is behoud van zorghuisvestingslocaties voor zorg en ouderenhuisvesting. Naast behoud gaat het ook om vernieuwing van de zorghuisvesting, dat wil zeggen de ontwikkeling van zorghuisvesting nieuwe stijl met nieuwe woonvormen voor beschermd wonen (al dan niet met zorg). Invloed op woningbouwprogrammering De woonwensen van ouderen worden uitgewerkt tot aanbevelingen voor de bouw van ouderenwoningen. Hierin worden verschillende woonvormen opgenomen, want zoveel ouderen zoveel zinnen. Sommige ouderen willen met andere ouderen wonen, anderen liever in een mix met bewoners met een andere leeftijd of type huishouden. Sommigen willen bij voorkeur individueel maar wel bij elkaar in de buurt en anderen willen graag in een groep wonen. 12