VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS Guimardstraat 1-1040 BRUSSEL LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS HANDEL Derde graad TSO Licapnummer: - december 1992

ALGEMENE INHOUD LESSENTABEL... 5 ALGEMEEN DEEL... 7 TV HANDELSCORRESPONDENTIE NEDERLANDS... 13 TV TOEGEPASTE ECONOMIE Bedrijfshuishoudkunde... 43 TV TOEGEPASTE ECONOMIE Economie... 87 TV TOEGEPASTE ECONOMIE Recht... 103 Algemene inhoud 3 Handel

LESSENTABEL HANDEL 1ste lj. 2de lj. 1 Basisvorming 12 12 AV Godsdienst 2 2 AV Aardrijkskunde 1 1 AV Frans 2 2 AV Geschiedenis 1 1 AV Lichamelijke opvoeding 2 2 AV Nederlands 2 2 AV Wiskunde 2 2 Voor de leerlingen die een studierichting kiezen die één of meer vakken omvat die ook voorkomen in de basisvorming, vervallen deze vakken in de basisvorming. Deze vakken worden in het studierichtingsgedeelte steeds aangeduid met (*). 2 Optie 2.1 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 24 24 AV Biologie AV Chemie 1 1 AV Fysica AV Duits 2 2 AV Engels 2 2 AV Frans (*) (#) 3 3 AV Frans/ TV Handelscorrespondentie Frans (#) 1 0 AV Nederlands (*) 3 3 AV Wiskunde (*) 3 3 TV Dactylografie/Toegepaste informatica 2 2 TV Handelscorrespondentie Nederlands (x) 1 1 TV Toegepaste economie 5 6 Bedrijfshuishoudkunde (x) 3 3 Economie (x) 1 1 Recht (x) 1 2 TV Toegepaste informatica 1 1 2.2 Complementair gedeelte: maximum 6 6 - Te kiezen uit de vakken en/of de specialiteiten opgesomd in het Besluit van de Vlaamse regering van 5 juni 1989 tot vaststelling van de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de praktische vakken in de instellingen voor secundair onderwijs met volledig leerplan, voor zover het vakken of specialiteiten betreft waarvan het Besluit van de Vlaamse regering van 14 juni 1989, zoals gewijzigd, bekwaamheidsbewijzen vastlegt in de derde graad. - Wanneer in het complementair gedeelte één of meer vakken gekozen worden die ook voorkomen in de basisvorming of in het fundamenteel gedeelte dan vervallen deze vakken niet in de basisvorming, noch in het fundamenteel gedeelte. - Pedagogische aanbevelingen: AV Engels 1 1 AV Esthetica 1 1 AV Frans (#) 1 1 AV Frans/ TV Handelscorrespondentie Frans (#) 0 1 TV Handelscorrespondentie Nederlands (x) 0 1 TV Toegepaste economie Bedrijfshuishoudkunde (x) 1 1 Economie (x) 1 1 TV Toegepaste informatica 1 1 (x) Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen. ( ) Deze aanduiding staat voor uitbreiding van het aantal lessen voorzien in de basisvorming of in het studierichtingsgedeelte. (#) Geïntegreerd leerplan. Lessentabel 5 Handel

HANDEL Derde graad TSO ALGEMEEN DEEL In voege vanaf 1992 Algemeen deel 7 Handel

INHOUD 1 ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 9 2 STUDIEPROFIELEN... 9 2.1 Het profiel van de leerling... 9 2.2 Attitudes en sociale vaardigheden... 9 2.3 Algemene vorming... 10 2.4 Bedrijfsgerichte vorming... 10 3 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF... 11 Algemeen deel 8 Handel

1 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Het handelsonderwijs in de nieuwe onderwijsstructuur wil, via vernieuwde en geactualiseerde leerplannen, de volgende doelstellingen bereiken:! de leerlingen een algemene, culturele en maatschappelijke vorming geven zodat een ruime keuze aan specialisatiemogelijkheden voor hen open blijft;! de leerlingen voorbereiden om met ruime kans op slagen door te stromen naar het (economisch) hoger onderwijs van het korte type (HOKT) en het pedagogisch hoger onderwijs; de meer begaafden gaan naar het hoger onderwijs van het lange type (HOLT);! de leerlingen opleiden voor een commerciële, administratieve of sociale loopbaan in de overheidsdienst, in het bedrijfsleven of in de dienstensector;! de leerlingen een ruime bedrijfseconomische kennis bezorgen om hen in staat te stellen zich zelfstandig te vestigen. In het handelsonderwijs zit het programma bedrijfsbeheer geïntegreerd in de specifieke bedrijfsgerichte vakken. Uit deze doelstellingen volgt dat de lessentabellen, naast een belangrijk pakket algemeen vormende vakken, een fundamenteel gedeelte met typisch technische, administratief-commerciële en praktijkgerichte vakken bevatten. 2 STUDIEPROFIELEN De scherpe profilering met typische accenten voor de verschillende studierichtingen gebeurt in de derde graad. 2.1 Het profiel van de leerling De leerling kiest met Handel de meest polyvalente studierichting binnen het handelsonderwijs. Deze studierichting veronderstelt een brede interesse en aanleg voor een aantal vormingscomponenten. De leerling moet de basis van de bedrijfsgerichte vorming (bedrijfshuishoudkunde, informatica, tekstverwerking) bezitten. Eventueel moet hij zich een ernstig en persoonlijk bijscholingsprogramma opleggen, om de achterstand bij de overstap uit een andere studierichting weg te werken. 2.2 Attitudes en sociale vaardigheden! Accuraat en geconcentreerd werken! Ordelijk en nauwkeurig werken! Een sterke belangstelling voor zowel verbale als kwantificeerbare elementen van de latere beroepsloopbaan ontwikkelen! Zelfstandig werken met een sterk verantwoordelijkheidsgevoel! Binnen elke opdracht streven naar optimale kwaliteit! Een positieve houding aannemen tegenover de snelle veranderingen in de bedrijfswereld en de nood aan permanente vorming! Een flexibele houding vertonen ten opzichte van een wisselend takenpakket! Vlotheid in stijl en voorkomen bezitten! Bereid zijn tot contact en samenwerking! De eigen plaats binnen het bedrijf of de afdeling correct inschatten Algemeen deel 9 Handel

2.3 Algemene vorming! Grondige beheersing van Nederlands! Praktische kennis van Frans en Engels! Basiskennis van de vierde taal! Degelijke kennis van wiskunde! Brede basiskennis van toegepaste informatica! Inzicht in alle aspecten van het maatschappelijk leven: culturele, ecologische, economische, sociale en technologische! Inzicht in de internationalisering van de productie en belangrijke grondstoffen- en goederenstromen, met aandacht voor de economische en geografische aspecten. 2.4 Bedrijfsgerichte vorming 2.4.1 Bedrijfsadministratie - boekhouding! Diepgaande studie van de handelstransacties, bijbehorende documenten en administratieve organisatie! Grondige kennis van de boekhouding! Inzichtelijk werken met een professioneel en geïntegreerd pakket voor: @ voorraad en facturatie @ boekhouding @ beleidsanalyse! Interpretatie van beleidsinformatie afkomstig uit de boekhouding! Berekening (extra-comptabel) van de kostprijs in handelsondernemingen! Studie van de financiering van de onderneming 2.4.2 Tekstverwerking! Vlotte klavierbeheersing! Correcte toepassing van conventies (Belgische en internationale normen)! Beheersing van nagenoeg alle faciliteiten in een professioneel tekstverwerkingspakket! Gebruik van de DTP-faciliteiten binnen een professioneel tekstverwerkingspakket. 2.4.3 Toegepaste informatica! Elementaire kennis van het besturingssysteem (basisfuncties, hulpprogramma's)! Uitgaande van de analyse van een bedrijfsgericht probleem inzichtelijk werken binnen de volgende professionele basispakketten: @ tekstverwerking @ databeheer @ elektronisch rekenblad @ datacommunicatie! Uitwisseling van gegevens tussen de verschillende basispakketten. 2.4.4 Juridische vorming! Beginselen van burgerlijk recht en handelsrecht! Praktische toepassingen op de fiscaliteit (BTW en personenbelasting) en de sociale wetgeving. Algemeen deel 10 Handel

2.4.5 Zakelijke communicatie! Zakelijke communicatie in het Nederlands via telefoon, fax, correspondentie, ontvangst en rapportering! Commerciële gesprekken in het Nederlands! Courante zakelijke communicatie in het Frans! Eenvoudige communicatie in het Engels en praktisch taalgebruik in de vierde taal. 3 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF De wettelijke en reglementaire basis voor de geïntegreerde proef is te vinden in:! het Besluit van de Vlaamse regering van 13 maart 1991 betreffende de organisatie van het voltijds secundair onderwijs ;! de ministeriële omzendbrief SOZ(91)7 van 3 mei 1991 met betrekking tot de structuur en de organisatie van het voltijds secundair onderwijs. Over de geïntegreerde proef heeft het VVKSO, Guimardstraat 1 te 1040 Brussel een brochure uitgegeven, met hierin de wettelijke bepalingen en de specifieke onderrichtingen voor de verschillende studierichtingen. De algemene doelstelling van deze proef is om op een synthetische en realiteitsgebonden wijze de praktische en technisch bekwaamheid van de gevolgde opleiding te toetsen, hiermee rekening houdend met de nagestreefde studie- en beroepsprofielen en dus voor elke specifieke studierichting met de einddoelstellingen van de derde graad. Deze proef slaat op de vakken en specialiteiten van het fundamenteel optioneel gedeelte: de vakken van het studierichtingsgedeelte worden er dus zeker bij betrokken. Het is daarom belangrijk dat de betrokken leraar de algemene doelstellingen, de leerplandoelstellingen en leerinhouden bestudeert in relatie met de uitgeschreven studie- en beroepsprofielen van de studierichting. Hij bepaalt in overleg met zijn collega's en uitgaande van de modelbrochure van het VVKSO welke elementen uit het leerplan in de geïntegreerde proef (kunnen) aan bod komen. De geïntegreerde proef biedt, naast de intense contacten met de bedrijfswereld, eveneens de mogelijkheid om vakoverstijgend tot samenwerking te komen in de loop van het schooljaar en tot het systematisch afstemmen van het leerproces op deze geïntegreerde aanpak. Algemeen deel 11 Handel

HANDEL Derde graad TSO TV HANDELSCORRESPONDENTIE NEDERLANDS Eerste leerjaar: 1 uur/week Tweede leerjaar: 1 (+ 1) uur/week In voege vanaf september 1992 Handelscorrespondentie Nederlands 13 Handel

INHOUD 1 BEGINSITUATIE... 15 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 15 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN... 15 3.1 De zakelijke communicatie... 15 3.2 Inhoud en redactie van de tekst bij de schriftelijke en mondelinge communicatie... 16 3.3 Zakenbrieven... 16 3.4 Rapporten... 17 3.5 Formulieren en contracten... 17 3.6 Voorlichtingsteksten... 17 3.7 De mondelinge communicatie... 17 3.8 Personeelsaspecten... 18 4 LEERINHOUDEN... 18 4.1 Zakelijke communicatie... 18 4.2 Inhoud en redactie van de tekst (schriftelijke en mondelinge communicatie)... 19 4.3 Zakenbrieven... 19 4.4 Rapporten... 19 4.5 Formulieren en contracten... 20 4.6 Voorlichtingsteksten... 20 4.7 Mondelinge communicatie... 20 4.8 Personeelsaspecten... 20 5 DIDACTISCHE WENKEN... 21 6 BIJLAGE... 21 7 BIBLIOGRAFIE... 26 Handelscorrespondentie Nederlands 14 Handel

1 BEGINSITUATIE Het vak TV Handelscorrespondentie Nederlands komt voor in het fundamenteel gedeelte. De leerlingen maken in principe voor het eerst kennis in de derde graad met de zakelijke communicatie. Een aantal thema's kan in de lessen Nederlands worden bestudeerd. De vakleraar TV Handelscorrespondentie Nederlands tracht overlappingen met andere vakken te vermijden. 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De algemene doelstellingen van het vak AV Nederlands rond de taalvaardigheden (luisteren, lezen, spreken en schrijven) zijn integraal van toepassing. Essentieel in het vak TV Handelscorrespondentie Nederlands is het ontwikkelen van communicatieve vaardigheden in een zakelijke context. De zakelijke communicatie is in het handelsonderwijs een belangrijke component binnen de bedrijfsgerichte vorming (zie studieprofielen derde graad).! Naast het correct schrijven van zakenbrieven beheersen de leerlingen alle aspecten van de mondelinge en de schriftelijke zakelijke communicatie.! De leerlingen kunnen de Belgische en internationale conventies, normen en afspraken, zoals de briefschikking, de spatiëringsregels en de voorstelling van eenheden, tijd (datum, uur...), symbolen, getallen, afkortingen, telefoon- en telefaxnummers, incoterms... correct toepassen.! Binnen het vastgelegde kader van conventies, normen en afspraken kunnen de leerlingen op basis van concrete gevalstudies een helder gestructureerde tekst produceren. In het vak TV Handelscorrespondentie Nederlands kan specifiek gewerkt worden naar de volgende attitudes en vaardigheden:! zin voor orde en nauwkeurigheid ontwikkelen,! zelfstandig en creatief werken met sterk verantwoordelijkheidsgevoel,! een opdracht correct en secuur uitvoeren, met aandacht voor normen en conventies,! discreet en tactvol optreden,! vlotheid in stijl verwerven, met respect voor zichzelf en de anderen,! de eigen plaats in de organisatie correct inschatten. 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN De uitbreidingsdoelstellingen worden aangeduid met. 3.1 De zakelijke communicatie De leerling kan:! de definitie van zakelijke communicatie omschrijven en toetsen aan allerlei vormen van informele communicatie;! de evaluatiecriteria voor effectieve communicatie opsommen, toelichten, ontdekken in voorbeeldteksten en die criteria zelf toepassen;! het communicatiemodel schematisch voorstellen en aan de hand van een voorbeeld toelichten;! de volgende soorten communicatie omschrijven en onderscheiden in authentieke teksten: @ intrapersoonlijke, interpersoonlijke en massacommunicatie, @ verbale en non-verbale communicatie, @ schriftelijke en mondelinge communicatie, @ interne en externe communicatie;! aan de hand van een checklist een communicatieplan opstellen; Handelscorrespondentie Nederlands 15 Handel

! de Belgische en internationale conventies, normen en afspraken, zoals de briefschikking, de spatiëringsregels en de voorstelling van eenheden, tijd (datum, uur...), symbolen, getallen, afkortingen, telefoon- en telefaxnummers, incoterms... correct toepassen;! de zakelijke communicatie situeren binnen de huisstijl van een bedrijf of een organisatie. 3.2 Inhoud en redactie van de tekst bij de schriftelijke en mondelinge communicatie De leerling kan:! aan de hand van een concrete situatieschets een bouwplan of tekstschema opmaken: @ onderwerpen formuleren, @ relevante vragen noteren, @ vragen beantwoorden, @ bouwplannen of tekstschema's op relevantie en volledigheid controleren, @ presentatievolgorde vastleggen;! de tekst structureren en presenteren in een aantrekkelijke vorm (titels, witregels, tussenkopjes...);! op basis van concrete adviezen voor betere communicatie authentieke teksten beoordelen en eventueel corrigeren en aanpassen. 3.3 Zakenbrieven De leerling kan:! op basis van een aantal vragen voor elke briefsoort strategieën ontwikkelen om het gewenste effect te verkrijgen bij de lezer (strategisch corresponderen);! op basis van een aantal voorbeelden van brieven de strategieën ontdekken;! de organisatie van de correspondentie binnen een bedrijf of organisatie schematisch weergeven;! op basis van een concrete situatieschets en gegevens over het doel van de brief, de lezer en de schrijver een bouwplan of tekstschema opmaken voor informatieve brieven: @ bestelbrief, @ bevestiging van een afspraak, overeenkomst, reservatie... @ informatie geven over een product of dienst, @ informatie geven over (de gevolgen van) een maatregel, @ om informatie vragen (offerte, prijslijst, catalogus, vertegenwoordiger);! op basis van een concrete situatieschets en gegevens over het doel van de brief, de lezer en de schrijver, een bouwplan of tekstschema opmaken voor persuasieve brieven: @ spontane offertes, @ aanvragen tot medewerking (sponsoring, enquête, stageplaats...), @ klachtenbrieven en bezwaarschriften, @ antwoord op klachtenbrieven, @ rappelbrieven, @ uitnodigingen opendeurdag;! op basis van een concrete situatieschets en gegevens over het doel van de brief, de lezer en de schrijver een bouwplan of tekstschema opmaken voor persuasieve brieven: @ goodwillbrieven, @ de 'slechtnieuws'-brieven, @ de 'goednieuws'-brieven, @ direct mail;! op basis van strategische/praktische tips de bouwplannen of tekstschema's omzetten in vlotte en heldere zakenbrieven; Handelscorrespondentie Nederlands 16 Handel

! inzien op welke wijze hij een professioneel tekstverwerkingspakket kan gebruiken bij de opmaak en presentatie van zakenbrieven: @ document met de standaardinstellingen, @ faxbericht, @ mailmerge, @ toepassen van bouwsteencorrespondentie. 3.4 Rapporten De leerling kan:! de richtlijnen rond de prestentatie van een rapport correct toepassen;! infoflashes, faxberichten, dienstorders, mededelingen... zakelijk formuleren;! de procedure omschrijven waarmee men een vergadering efficiënter kan laten verlopen;! een aantal redenen opsommen waarom het notuleren bij iedere vergadering belangrijk is;! een zakelijk verslag opmaken van een vergadering, volgens de voorgeschreven normen;! vertrekkend van een leidraad, een scriptie of verslag (experiment, stage...) opmaken en stijlvol presenteren. 3.5 Formulieren en contracten De leerling kan:! formulieren (invuldocumenten, enquêtes, antwoordkaarten, opiniepeilingen...) en contracten: @ analyseren, @ invullen, @ ontwerpen. 3.6 Voorlichtingsteksten De leerling kan de volgende voorlichtingsteksten analyseren en evalueren:! advertenties,! folders,! brochures,! gebruiksaanwijzingen (bv. telefooncentrale, fax, fotokopieertoestel...), richtlijnen (evacuatieplan...) en reglementen (huishoudelijk reglement, wedstrijdreglement...),! schoolkranten - ledenbladen - personeelskranten. De leerling kan voor een concrete situatie een bouwplan of tekstschema opmaken van een voorlichtingstekst en deze verzorgd presenteren. 3.7 De mondelinge communicatie De leerling kan:! op basis van concrete situatieschetsen bouwplannen of tekstschema's opmaken van de volgende tweegesprekken en deze op een zakelijke wijze voeren: @ telefoongesprekken (met aandacht voor het antwoordapparaat), Handelscorrespondentie Nederlands 17 Handel

@ baliegesprekken (onthaal van bezoekers), @ televerkoopgesprekken, @ goednieuwsgesprekken, @ slechtnieuwsgesprekken. De leerling kan:! op basis van concrete situatieschetsen bouwplannen of tekstschema's opmaken van de volgende tweegesprekken en deze op een zakelijke wijze voeren: @ introductiegesprekken, @ evaluatiegesprekken, @ functioneringsgesprekken, @ motivatiegesprekken, @ probleemoplossende gesprekken;! op basis van de agenda en de bijbehorende documenten, een vergadering voorbereiden (als voorzitter, als deelnemer) en actief deelnemen;! op basis van concrete situatieschetsen bouwplannen of tekstschema's opmaken die een mondelinge presentatie (bedrijf, product, machine...) uitschrijven;! op basis van de bouwplannen of tekstschema's voor de presentatie, het spreekschema uitwerken en visualiseren. 3.8 Personeelsaspecten De leerling kan:! sollicitaties voorbereiden,! personeelsadvertenties analyseren,! sollicitatiebrieven met curriculum vitae schrijven,! sollicitatieformulieren invullen,! sollicitatiegesprekken voeren,! het aanwervingsdossier samenstellen,! formaliteiten vervullen bij het indienen van ontslag. 4 LEERINHOUDEN De leerinhouden die de leraar in het uitbreidingsgedeelte kan behandelen worden aangeduid met. 4.1 Zakelijke communicatie! Definitie.! Evaluatiecriteria voor effectieve communicatie (duidelijkheid, correctheid, aantrekkelijkheid, gepastheid).! Communicatiemodel.! Soorten communicatie: @ intrapersoonlijke, interpersoonlijke en massacommunicatie, @ verbale en non-verbale communicatie, @ schriftelijke en mondelinge communicatie, @ interne en externe communicatie.! Communicatieplannen opstellen.! Normen en conventies.! Huisstijl. Handelscorrespondentie Nederlands 18 Handel

4.2 Inhoud en redactie van de tekst (schriftelijke en mondelinge communicatie)! Bouwplannen of tekstschema's maken: @ onderwerpen formuleren, @ relevante vragen vinden, @ vragen beantwoorden, @ bouwplannen of tekstschema's op relevantie en volledigheid controleren, @ presentatievolgorde vastleggen.! Tekstpresentatie.! Concrete adviezen voor betere communicatie. 4.3 Zakenbrieven! Strategieën om het gewenste effect te verkrijgen bij de lezer (strategisch corresponderen).! Organisatie van de correspondentie: inkomende brieven - uitgaande brieven - klassement en archivering.! Informatieve brieven: @ bestelbrieven, @ bevestiging van een afspraak, overeenkomst, reservatie..., @ informatie geven over een product of dienst, @ informatie geven over (de gevolgen van) een maatregel, @ om informatie vragen (offerte, prijslijst, catalogus, vertegenwoordiger).! Persuasieve brieven: @ spontane offertes, @ aanvragen tot medewerking (sponsoring, enquête, stageplaats...), @ klachtenbrieven en bezwaarschriften, @ antwoord op klachtenbrieven, @ rappelbrieven, @ uitnodigingen opendeurdag, @ goodwillbrieven, @ 'slechtnieuws'-brieven, @ 'goed-nieuws'-brieven, @ direct mail.! Tekstverwerking en zakenbrieven: @ documenten met de standaardinstellingen, @ faxberichten, @ mailmerge, @ toepassingen van bouwsteencorrespondentie. 4.4 Rapporten! Presentatie.! Vergadering: voorbereiding - agenda - uitnodiging.! Infoflashes, faxbericht, dienstorder, mededelingenborden...! Notuleren.! Verslaggeving van de vergadering.! Scripties. Handelscorrespondentie Nederlands 19 Handel

4.5 Formulieren en contracten! Formulieren (invuldocumenten, enquêtes, antwoordkaarten, opiniepeilingen...) en contracten: @ analyseren, @ invullen, @ ontwerpen. 4.6 Voorlichtingsteksten! Advertenties.! Folders.! Brochures.! Gebruiksaanwijzingen (bv. telefooncentrale, fax, fotokopieertoestel...), richtlijnen evacuatieplannen...) en reglementen (huishoudelijk reglementen, wedstrijdreglementen...).! Schoolkranten - ledenbladen - personeelskranten. 4.7 Mondelinge communicatie! Tweegesprekken: @ telefoongesprekken (met aandacht voor het antwoordapparaat), @ baliegesprekken (onthaal van bezoekers), @ televerkoopgesprekken, @ goednieuwsgesprekken, @ slechtnieuwsgesprekken, @ introductiegesprekken, @ evaluatiegesprekken, @ functioneringsgesprekken, @ motivatiegesprekken, @ probleemoplossende gesprekken.! Groepsgesprekken: @ vergaderingen, @ debatten.! Mondelinge presentaties (organisatie, product, machine...).! Rondleidingen binnen het bedrijf of de organisatie.! Visualiseren. 4.8 Personeelsaspecten! Sollicitaties voorbereiden.! Personeelsadvertenties analyseren.! Sollicitatiebrieven met curriculum vitae schrijven.! Sollicitatieformulieren invullen.! Sollicitatiegesprekken voeren.! Aanwervingsdossier samenstellen.! Ontslag nemen. Handelscorrespondentie Nederlands 20 Handel

5 DIDACTISCHE WENKEN! Het verdient aanbeveling dat in het eerste en tweede leerjaar van de derde graad eenzelfde leraar het vak TV Handelscorrespondentie Nederlands geeft.! De leerinhouden 4.1 en 4.2 van het vak TV Handelscorrespondentie Nederlands vormen de kern van het graadleerplan waarop de andere thema's gebaseerd zijn. Deze leerinhouden komen aan bod in het eerste en tweede leerjaar. De leraar mag zelf bepalen in welke volgorde hij de andere onderwerpen behandelt.! De volgende werkwijze kan gevolgd worden: @ authentieke teksten die voldoen aan de vooropgestelde criteria analyseren, @ praktijkteksten toetsen aan de vooropgestelde criteria en eventueel verbeteringen aanbrengen, @ rond concrete situaties een bouwplan of tekstschema ontwikkelen, @ op basis van het bouwplan of tekstschema creatief schrijven.! Op taalkundig vlak zijn de volgende aspecten belangrijk om tot vlotte communicatie te komen: @ voldoende ruimte woordenschat (inbegrepen vakterminologie) bezitten, @ inzicht in bouw en structuur van (zakelijke) teksten hebben, @ inzicht in (gepaste) stijl en register verwerven. De bovenstaande elementen komen bij voorkeur aan bod in AV Nederlands en in de bedrijfsgerichte vakken (bepaalde vakterminologie).! In de lessen TV Handelscorrespondentie Nederlands leren de leerlingen omgaan met zakelijke teksten. De inhoud en de redactie zijn essentieel, de aandacht gaat niet naar technische tekstverwerkingsfuncties die in de lessen TV Dactylografie/Toegepaste informatica aan bod komen.! De BIN-norm NBN Z 01-002 is integraal van toepassing.! Dit is een graadleerplan. Het vermeldt een aantal verplichte thema's. De volgende uurverdeling is richtinggevend:! de zakelijke communicatie! inhoud en redactie van de tekst! zakenbrieven * strategieën * de informatieve brieven * de persuasieve brieven * tekstverwerking en zakenbrieven! rapporten! formulieren en contracten! de mondelinge communicatie * het tweegesprek * de mondelinge presentatie! de personeelsaspecten! thema('s) naar keuze 1 6 6 2 6 3 3 4 15 3 3 9 8 5 Uit de aangeboden uitbreidingsthema's mag de betrokken leraar zelf een keuze maken, bij voorkeur in overleg met de leraren van de aanverwante vakken. Zo worden overlappingen vermeden. Niet alle opgegeven elementen van de uitbreidingsleerstof moeten worden bestudeerd.! Nieuwe tendensen en ontwikkelingen (normen, conventies, hulpmiddelen...) kunnen steeds aan bod komen.! De leerlingen beschikken op voorhand over de toegepaste evaluatiecriteria. 6 BIJLAGE Als bijlage worden een aantal criteria vermeld om de effectiviteit van de communicatie te evalueren. Volgende aspecten komen aan bod: duidelijkheid, correctheid, aantrekkelijkheid en gepastheid. Handelscorrespondentie Nederlands 21 Handel

Bijlage: criteria om de effectiviteit van communicatie te evalueren 1 DUIDELIJKHEID Criteria ja neen 1 Gebruikt de zender hoofdzakelijk woorden die de ontvanger kent? 2 Indien de zender vakterminologie gebruikt, is die voldoende duidelijk voor de ontvanger? 3 Is de zinsbouw begrijpelijk, m.a.w. vermijdt de zender tangconstructies, passieve constructies, nominalisatie...? 4 Heeft de zender in de alinea's de kern duidelijk verwoord? 5 Bevat de tekst voldoende structuuraanduiders? 6 Bevat de tekst alle informatie die de ontvanger nodig heeft? 7 Is de tekst eenduidig te interpreteren? 8 Is de informatie helder gestructureerd? 9 Is het taalgebruik in de tekst voldoende zakelijk en functioneel? 10 Maakt de zender de tekst duidelijk door gebruik te maken van titels, tussenkopjes, alinea's, tabellen...? Handelscorrespondentie Nederlands 22 Handel

2 CORRECTHEID 1 Respecteer je de spellingregels/de standaarduitspraak? Criteria ja neen 2 Is de tekst vrij van (storende) spellingfouten/uitspraakfouten? 3 Is de woordkeuze correct? 4 Is de tekst vrij van grammaticale fouten? 5 Bij schriftelijke communicatie: is de interpunctie correct? Bij mondelinge communicatie: zijn de intonatie en de pauzes correct? 6 Is de tekst vrij van stijlfouten? 7 Zijn de tekstdelen samenhangend? 8 Is de tekst logisch opgebouwd? 9 Is de informatie juist en volledig gepresenteerd? 10 Zijn alle conventies en normen correct toegepast (eenheden, symbolen, datumen tijdaanduiding, schikking, communicatietechnieken...)? Handelscorrespondentie Nederlands 23 Handel

3 AANTREKKELIJKHEID 1 Is de tekst vlot geformuleerd? Criteria ja neen 2 Is er voldoende afwisseling in de zinsbouw? 3 Is er voldoende afwisseling in de lengte van de tekstonderdelen? 4 Gebruikt de zender een rijke en gevarieerde taal? 5 Gebruikt de zender goede aandachttrekkers? 6 Gebruikt de auteur een goede inleiding en slot? 7 Heeft de tekst nieuwswaarde? 8 Formuleert de zender zijn gedachten positief? 9 Is de presentatie van de tekst aantrekkelijk (voor geschreven teksten: witregels, tussenkopjes, eventueel illustraties...; voor mondelinge teksten: transparanten, dia's, video, flipchart...)? 10 Indien de tekst getypt of afgedrukt is, is hij vrij van (storende) typefouten, verkeerde splitsingen, te veel witruimte tussen de woorden...? Handelscorrespondentie Nederlands 24 Handel

4 GEPASTHEID 1 Gebruikt de zender consequent het gekozen taalregister? Criteria ja neen 2 Is de toonzetting voldoende zakelijk-neutraal? 3 Gebruikt de zender op gepaste wijze de aanspreekvormen? 4 Is de zinsbouw passend (niet te kinderlijk eenvoudig noch onbegrijpelijk complex)? 5 Vermijdt de zender sexismen? 6 Is de tekst positief beleefd opgebouwd? 7 Gaat de zender tactvol te werk? 8 Communiceert de zender ontvangergericht, met andere woorden staat de ontvanger centraal in de boodschap? 9 Houdt de zender voldoende rekening met de achtergrond van de ontvanger (kennis, attitude, vaardigheid, gedrag, cultuur)? 10 Weet de ontvanger voldoende duidelijk wat de zender van hem wil, meer speciaal wanneer hij een ongevraagde boodschap krijgt? Totaal aantal keren ja Totaal aantal keren neen Conclusie: Adviezen en tips: Handelscorrespondentie Nederlands 25 Handel

7 BIBLIOGRAFIE Recente publicaties, geselecteerd uit de geautomatiseerde bibliografische databank (Inlichtingen mevrouw Dominique Markey, KU Brussel, Vrijheidslaan 17, 1080 Brussel. 7.1 Zakelijke communicatie 7.1.1 Zakelijke communicatie algemeen BOEKEN BEKOOY, G.A., Handboek personeelsactiviteiten en bedrijfsevenementen: belonen, motiveren, communiceren. Alphen aan den Rijn, Samsom Bedrijfsinformatie, 1991. BOUWEN, R., VON GRUMBKOW, J., Cultuur in organisaties. Assen, Van Gorcum, Heerlen, Open universiteit, 1991, 157 blz. DE COCK, G., BOUWEN, R., DE WITTE, K. e.a., Organisatieklimaat en -cultuur: theorie en praktische toepassing van de organisatieklimaat-index voor profit-organisaties (OKIPO) en de verkorte vorm (VOKIPO). Leuven, Acco, 3de druk, 1986, 81 blz. (Acco PP 191). DE HERT, W., et al. (red.) Zakelijke communicatie in het secundair onderwijs. Verslag studiedag UIA, 6 maart 1991, Aflevering 1/2 (sept. - dec. 1991) van Vonk: tijdschrift van de Vereniging voor het onderwijs in het Nederlands. - Met bibliografie. GERADTS, W.F., Die achterban van u: een bondige handleiding voor de communicatie van ondernemingsraden en verwante organen. Muiderberg, Coutinho, 1991, 59 blz. HERNALSTEEN, P., Zakelijke Communicaite en de Belgische Normen [BIN]. Lier, Van In, 1992, 95 blz. JANSSEN, D., et al. (red.) Zakelijke communicatie: een leergang 'communicatieve vaardigheden' voor het HBO. Docentenhandleiding, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989. - 127 blz. - Recensie door Paul Callewaert, in Bijlage Ad Rem 4,4 (1990) 4. KOELMAN, H., Interne kommunikatie: van mono- naar multidiscipline. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1989. VAN DEN BOOGAARD I., VAN DEN HURK, J., KINKHORST, G. et al. - JANSSEN, D. (red.) Zakelijke communicatie: een leergang 'communicatieve vaardigheden' voor het HBO. Deel 1, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989. - xii, 304 blz. - Recensie door Paul Callewaert, in Bijlage Ad Rem 4,4 (1990) 4. VAN DEN BOOGAARD I., VAN DEN HURK, J., KINKHORST, G. et al. - JANSSEN, D. (red.) Zakelijke communicatie: een leergang 'communicatieve vaardigheden' voor het HBO. Deel 2, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989. - XII, 277 blz. - Recensie door Paul Callewaert in Bijlage Ad Rem 4 (1990) 4. VAN OMMEN, H., Professionele bedrijfscommunicatie: een handboek voor alle tekstschrijvers bijbedrijven en non-profitorganisaties. H. van Ommen en E. van Kuppenveld. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1991, 277 blz. VERLUYTEN, P., Non-verbale communicatie. In: Ad Rem 5,5 (1991) 144-145. Handelscorrespondentie Nederlands 26 Handel

VLOEBERGHS, D., Interne communicatie: een kijk op de functies van communicatie in organisatieverband. Leuven, 1981, 150 blz. TIJDSCHRIFTEN Ad Rem. Vlaamse Vereniging voor Zakelijke Communicatie, Herent, 1986-1987; 1989; Temse, 1990. Intercommunicatief. Associatie voor Communicatie in Organisaties [Utrecht] en Vlaamse Vereniging voor Zakelijke Communicatie. - Utrecht, 1988 (enige jaargang). TIJDSCHRIFT + AUDIOCASSETTES Communicatief: praktijkadviezen voor zakelijke communicatie. Deventer, 1988. 7.1.2 Interculturele communicatie BOEKEN HOFSTEDE, G., Allemaal andersdenkenden: omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam, Contact, cop., 1991, 352 blz. PINTO, D., Interculturele communicatie: driestappenmethode voor het doeltreffend overbruggen en managen van culturele verschillen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1990, 211 blz. ARTIKELEN VERLUYTEN, P., Interculturele communicatie. In: Ad Rem 3,5 (1989) 49-53. VERLUYTEN, P., Succesvol onderhandelen met Fransen: 'Een compromis sluiten is meestal de beste uitweg'. In: Ad Rem 5,5 (1991) 133-135. 7.1.3 Effectiviteitscriteria en taalbeheersing BOEKEN CREYGHTON, J., Effectief en creatief schrijven: hoe technische en creatieve vaardigheden kunnen leiden tot een goed verhaal en een boeiend rapport. Groningen, BoekWerk, 1990, 159 blz. FLESCH, R., Helder schrijven, spreken, denken: stap voor stap naar betere communicatie. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1977, 323 blz. GILLAERTS P., Technologische taalbeheersing: een inleiding in het ontwerpen van folders, het rapporteren, notuleren, vergaderen en het houden van een spreekbeurt. Leuven, Acco, 1989, 119 blz. SCOTT, B. Effectieve communicatie: communicatie-techniek voor managers. Amsterdam/Brussel, Management Bibliotheek, 1988, 212 blz. TIMMERS, C., Werkwijzer: 50 tips effectief communiceren. Alphen aan den Rijn, Samsom. Handelscorrespondentie Nederlands 27 Handel

VAN HOGEN, R., Praktische cursus formuleren. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1991, 208 blz. VERBURGH, A.J., Nederlandse levensstijl en taal. Groningen, De Vuurbaak, 1991. VERHOEVEN, G., WEKKING, M., Succesvol formuleren: een advies- en oefenboek voor professionele schrijvers. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1991, 151 blz. ARTIKELEN CALLEWAERT, P., Een zakelijke kijk op taalzuiverheid. In: Ad Rem 4,3 (1990) 30. DELLENSEN, P., LENTZ L., Taaldrukken: verder dan zeggen en schrijven. Baarn, Bekadidact, 2de druk, 1990, 160 blz. VAN ROESTEL, M.E.J., Onduidelijk communiceren: een grote kostenpost. In: InterCommunicatief 1,3 (1988) 1-4. RYMENANS, R., LEROY, G., Behoeften aan taalvaardigheid: van jongeren in een administratieve baan. In: Ad Rem 3,6 (1989) 61-64. VERREPT, S., Hoffelijkheid en positiviteit. In: InterCommunicatief 1,2 (1988) 1-2. 7.1.4 Tekstopbouw en argumentatie BOEKEN BOUTER, R., Tekst in schema: een leergang structuuranalyse ten behoeve van het bestuderen, beoordelen, herschrijven en samenvatten van teksten. Culemborg, Phaedon, 1991, 136 blz. OVERMAAT, M., Lezen en schrijven met behulp van tekstschema's: de effecten van experimenteel tekstschema-onderwijs in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Amsterdam, Swets & Zeitlinger, 1991, 160 blz. - (Forum 11). SCHELLENS, P.J., VERHOEVEN, G., Argument en tegenargument: een inleiding in de analyse en beoordeling van betogende teksten. Leiden, Martinus Nijhoff, 1988, 205 blz. Zie ook 7.1.1 Zakelijke - Daniël Janssen (red.). 7.1.5 Schrijfvaardigheid algemeen BOEKEN DROP, W., DE VRIES, J.H.L., Ter informatie: leergang samenvatten en schrijven van zakelijke teksten. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1977-1979, 2 Vols. DOUMA, P., GEEL, R., Beter schrijven met de tekstverwerker. Muiderberg, Coutinho, 1991, 110 blz. Schrijven in de moedertaal en vreemde taal. VU Uitgeverij, 1991. - (Toegepaste taalwetenschap in artikelen 40). STILLER, L., Schrijven met WordPerfect. Deventer, Kluwer Technische Boeken, 1991, 232 blz. Handelscorrespondentie Nederlands 28 Handel

VAN BALEN, A., VAN DEN BERG, J., VAN DER HORST, N, Hulplessen voor schrijfvaardigheid. Den Bosch, Katholiek Pedagogisch Centrum, 1979-1980, 2 Dln. VAN DEN BOOMEN, M., VAN DER LANS, J., Schrijfwerk: een handleiding voor de non profitsector. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1991, 172 blz., ill. VAN ROON, J., Veelzeggend schrijven. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1990, 112 blz., ill. VAN WAES, L.L.M., De computer en het schrijfproces: de invloed van de tekstverwerker op het pauze- en revisiegedrag van schrijvers. Enschede, Universiteit Twente, 1991, 321 blz., fig., tab. - (WMW-publikatie 6). 7.1.6 Spreekvaardigheid algemeen BOEKEN TONCKENS, L., Succesvol spreken. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1986, 240 blz. VROLIJK, A., Gesprekstechniek. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1991. - XI, 512 blz. 7.2 Zakenbrieven 7.2.1 Brieven algemeen BOEKEN BLOM, W., Hoe schrijf ik mijn brieven? Baarn, Bigot & Van Rossum, 1988, 45e druk, 143 blz. BRINKS, H., VAN HAAFTEN, L.C., Praktijkboek correspondentie. Alphen aan den Rijn, Samsom, 1987. HARTHOORN-LAKHORST H.J.A. (red.), Schrijf beter, spreek beter. Amsterdam, Reader's Digest, 1984, 575 blz. HEIDBUCHEL, H., WETHLIJ, A., Hoe schrijf ik een brief? Antwerpen, Heideland-Orbis, 15e ed., 1988, 180 blz. - (Taalpockets, 6). MAKS, R., Brieven in stijlen en soorten. Leuven, Wolters, 1989. MANEKELLER, W., Hoe schrijf ik betere brieven. Baarn, Uitgeverij Bigot & Van Rossum, 1990, 226 blz., Toornvliet-Los A. (vert.). NIESING, J.W., Brievenwijzer. Apeldoorn, Auctor, 1991, 128 blz. PEREBOOM, R., COLLIGNON, F., Succesvolle modelbrieven voor alle zakelijke en particuliere procedures. Amsterdam, WEKA, herziene druk, 1987, losbladig. TIMMERS, C., Brieven schrijven in het Nederlands. Utrecht, Het Spectrum, 1986, 197 blz. VAN CROMBRUGGE, E., PEE, H., DOOMS, L., Keurige briefstijl in alle omstandigheden van het leven. Gent, Daphne, 6e ed., 1981, 354 blz., ill. VAN DELDEN, J., Taalpraktijk: correspondentie. Leuven, Wolters, 1989. Handelscorrespondentie Nederlands 29 Handel

VAN EIJK, I., De brievenhulp. Amsterdam, Contact, 2de druk, 1986, 223 blz. VAN HAEREN, H., STELLWAG, R., WESTENBROEK, J., Betreft: Brieven. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1988, 87 blz. WILLEMS, E., NONNEMAN, J., VANDENHEEDE, A., Algemene briefwisseling en handelscorrespondentie. Lier, Van In, herziene druk, 1992, 178 blz. DISKETTE + BOEK LOOIJMANS, P., Alexis: taalbeheersing. Leuven, Wolters, 1989. 7.2.2 Zakenbrieven BOEKEN 102 modelbrieven en kontrakten (om uw rechten te verdedigen). Brussel, 2de ed., 1986, 208 blz. DEKKER, S., Van aanhef tot ondertekening: Dl. 2: Zakelijke correspondentie. Lelystad, Stichting IVIO, 5e druk, 1988. - 91 blz. DESAGER, R., VAN DER VEKEN, L., Een greep uit de Nederlandse handelscorrespondentie. Kapellen, 1979, 63 blz. DRUBBEL, A., Nederlandse bedrijfscorrespondentie. Rijswijk, Schroevers, 1986, 278 blz. HENDRIKS-VAN DEN HENGEL, A., Correspondentie Nederlands: praktische gids voor zakelijke correspondentie in het Nederlandse briefverkeer. Zutphen, Thieme, 1989, 87 blz. HENZEL, H., VERDAASDONK, W., Ter attentie van...: werkboek handelscorrespondentie MEAO. Leiden, Martinus Nijhoff, 1990, 150 blz. KOLKHUIS-TANKE, J.A., Creatieve zakenbrieven. Leuven, Wolters, 1989. LOOIJMANS, P., PALM, M., Effectieve zakenbrieven. Leuven, Wolters, 1989, recensie door Herman Verstraeten in Bijlage Ad Rem 4 (1990) 2-3. NIJDER, K.J., Van aanhef tot ondertekening: Dl. 1: Handelscorrepondentie. Lelystad, Stichting IVIO, 15e druk, 1988, 94 blz. Opgaven praktijkexamens bedrijfscorrespondentie van de examens van 13 en 14 juni 1989 en van 19, 20 en 21 juni 1989. Stichting Nederlandse Associatie voor Praktijkexamens (red.). Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989, 30 blz. Pak-de-pen: met vijftig brieven om sterk te staan als consument. Den Haag, Consumentenbond, 1984, 80 blz. Twintig examens Nederlandse bedrijfscorrespondentie van de "Stichting Nederlandse Associatie voor Praktijkexamens": (december 1983 - juni 1988). Waddinxveen, De Lantaarn, 20e druk, 1988, 90 blz. VAN DEN EYNDE, G., BEHIELS, I., Nederlandse handelscorrespondentie. Antwerpen, Nederlandse boekhandel, 1992. Handelscorrespondentie Nederlands 30 Handel

VAN DER MEIJ, J., Brieven voor het bedrijfsleven: voor de afdelingen handel, verkoop, secretariaat en voor het avondonderwijs. Malle, De Sikkel, 1989, 98 blz. VAN DE VYVERE, A. et al. (red.), Commercieel beleid met handelscorrespondentie. Brussel, 2de ed., 1985, 85 blz. VAN MOLLE, J., Bedrijfscommunicatie: Dl. 1: Handelscorrespondentie. Deurne, MIM, 1991, recensie in Ad Rem 1,4 (1987) 6. VAN MOLLE, J., Corresponderen op kantoor 1. Deurne, MIM, 1991. VAN MOLLE, J., Corresponderen op kantoor 2. Deurne, MIM, 1991. VAN MOLLE, J., Handelsbrieven schrijven 1. Deurne, MIM, 1991. VAN MOLLE, J., Handelsbrieven schrijven 2. Deurne, MIM, 1991. VAN MOLLE, J., Handelsbrieven schrijven 3. Deurne, MIM, 1991. VAN MOLLE, J., Nieuwe Nederlandse Handelsbrieven 1. Deurne, MIM, 1991. ARTIKELEN CALLEWAERT, P., De slotformule in de Nederlandse zakenbrief. In: Ad Rem 4,4 (1990) 39-4. HERNALSTEEN, P., De nieuwe briefindeling. In: Ad Rem 4,5 (1990) 54-55. MARKEY, D., Persoonsgegevens in de adressering. In: Ad Rem 5,2 (1991) 85-87. MARKEY, D., De adressering van een bedrijf of instelling. In: Ad Rem 5,3 (1991) 107-109. MARKEY, D., De adressering van een persoon. In: Ad Rem 5,4 (1991) 122-125. MARKEY, D., De adressering van een persoon of afdeling in een bedrijf of instelling. In: Ad Rem 5,5 (1991) 136-139. VAN DAMME, R., VROONEN A., Bouwsteencorrespondentie voor de integratie van taal, bedrijfsinzicht en tekstverwerking. In: Zakelijke communicatie in het secundair onderwijs: verslag studiedag UIA, 6 maart 1991, blz. 46-53. VAN GERWEN, H., Hoe Shell super 'direct' communiceert. In: Ad Rem 5,5(1991) 140-144. VAN GERWEN, H., Test-Aankoop: bij de duivel te biecht. In: Ad Rem 4,2 (1990) 17-20. DISKETTES + HANDLEIDING GERRITSEN, J., et al., Briefopener: computercursus voor het schrijven van zakelijke brieven. Leiden, Nijhoff, 1991, 117 blz. TIMMERS, C., Prisma correspondent. Utrecht, Het Spectrum; Triangle Software BV, 1989, 21 blz. Handelscorrespondentie Nederlands 31 Handel

7.2.3 Sollicitatiebrieven BOEKEN Zie 9 Personeelsaspecten 7.3 Rapporten en verslagen 7.3.1 Rapportage algemeen BOEKEN ALTENA, J.H., Rapporteren kun je leren. Zutphen, Thieme, 1988, 48 blz. BOEF, H.J., Schriftelijk rapporteren. Apeldoorn, Auctor, 6e druk, 1990, 96 blz. BOEF, H.J., Rapportenwijzer. Apeldoorn, Auctor, 1991, 128 blz. COMFORT, J., REVELL, R., STOTT, C., VAN DEN HURK, VAN DEN HURK-KAMPERT, N., Professioneel rapporteren. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990, 97 blz. CREYGHTON, J., Effectief en creatief schrijven: hoe technische en creatieve vaardigheden kunnen leiden tot een goed verhaal en een boeiend rapport. Groningen, BoekWerk, 1990, 159 blz. DE VOS, T., Een nieuw rapport. Gorinchem, De Ruiter, 1989, 31 blz. ELLING, M., De techniek van het schriftelijk rapporteren. Leuven, Wolters, 1989. GEEL, R., Hoe zet ik mijn gedachten op papier: het schrijven van essays, wetenschappelijke teksten, groepsverslagen en notulen. Muiderberg Coutinho, 1991, 160 blz. HEYLEN, H., VAN MOLLE, J., Bedrijfscommunicatie: Dl. 2: Rapporteren. Deurne, MIM, 1991, Recensie in Ad Rem 1,4 (1987). JANSSEN, D., VAN VELZEN, M., Rapporteren over beleid. Groningen, Wolters-Noordhoff. KLAASSEN, J., BAK, G.G.M., Externe verslaggeving. Leiden, Stenfert Kroese, 2de druk, 1990, 370 blz. KOLKHUIS-TANKE, J.A., Zinvol rapporteren. Groningen, Leuven, Wolters, 1989. NEDERHOED, P., Helder rapporteren: een handleiding voor het schrijven van rapporten, scripties, nota's en artikelen in wetenschap en techniek. Deventer, Van Loghum Slaterus, 4e druk, 1989, 271 blz. NEDERHOED, P., Rapporteren met tabellen, grafieken, diagrammen en schema's. Deventer, Van Loghum- Slaterus, 1990, 133 blz. OVERDUIN, B., Rapporteren: het schrijven van rapporten, nota's, scripties en artikelen. Utrecht, Het Spectrum (Aula Paperback). TILANUS, C.B., Rapporteren / Presenteren: (scripties, rapporten, artikelen, spreekbeurten, voordrachten, presentaties). Utrecht, Het Spectrum, 1988, 144 blz. - Recensie door Paul Callewaert in Ad Rem 5 (1989) 5. Handelscorrespondentie Nederlands 32 Handel

VAN DE KERK, P., VAN DER KOOIJ, A., Een goed verslag: richtlijnen voor het schrijven van verslagen. Utrecht, Antwerpen,Bohn, Scheltema & Holkema, 2de druk, 1987, 48 blz. VAN STEEN, P., Rapporteren in organisaties. Groningen, Wolters-Noordhoff. ARTIKELEN JACOBS, L., De korte nota. In: Ad Rem 5,1 (1991) 73-77. T'SAS, J., Schriftelijk rapporteren. In: Zakelijke communicatie in het secundair onderwijs: verslag studiedag UIA, 6 maart 1991, blz. 82-92. 7.3.2 Notulen BOEKEN BAKKER-RINGELING, C., Notuleerwijzer. Apeldoorn, Auctor, 1991, 128 blz. DE SITTER, A., Notuleren en ander schrijfwerk. Leiden, Stichting Burgerschapskunde, 2de druk, 1989, 55 blz. KRAAL-WESSELIUS, M.A., Leren notuleren: een praktische cursus. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990, 95 blz. KRAAL-WESSELIUS, M.A., Leren notuleren: een praktische cursus: antwoordenboek. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990, 47 blz. KUIN, W., Notuleren: oriëntatie en handleiding. Alphen aan den Rijn, Samsom Uitgeverij, 3de herziene druk, 1982. NEDERHOED, P., Wie wil er even notuleren? Deventer, Van Loghum Slaterus, 1982. OUWENHAND, I., Notuleren, het kan ook anders! Alphen aan den Rijn, Samsom, 1988, 81 blz. - Recensie door Femke Simonis in Ad Rem 5 (1989) 57. OUWENHAND, I., 50 tips: notuleren. Alphen aan den Rijn, Samsom, 1991, 55 blz. (Secretaresse Boeken). OUWENHAND, I., Werkwijzer notuleren. Alphen aan den Rijn, Samsom Bedrijfsinformatie bv, 1991. STOELE, Th., BECKMAN, H., Het bestuursverslag: leidraad bij de samenstelling. Rotterdam, Moret & Limperg, 1988, 28 blz. BOEK + AUDIOCASSETTES BAKKER-RINGELING, C., Vergadertechnieken en notuleren. Apeldoorn, Auctor, 6e druk, 1990, 64 blz., 2 cass.: 50 min. en 60 min. ARTIKEL VERREPT, S., Het verslag van een vergadering: verhogen techniek en taalbeheersing het rendement? In: Ad Rem 3,4 (1989) 37-40. Handelscorrespondentie Nederlands 33 Handel

7.3.3 Scripties BOEKEN BOEZMAN, L., WOUDENBERG, L., Het betere schrijfwerk: een procesmatige instruktie voor het doen van (skriptie)onderzoek en het schrijven van een skriptie, paper, nota of artikel: theorie en oefeningen. Culemberg, Phaedon, 1990, 127 blz. LAMERS, H.A.J.M., Hoe schrijf ik een wetenschappelijke tekst?: een handleiding om scripties, verslagen, dissertaties, rapporten en beleidsnota's te schrijven. Muiderberg, Coutinho. MEYSMAN, H., De scriptie. Leuven, Acco, 1990, 138 blz. MIRANDE, M.J.A., WARDENAAR, E., Scriptieproblemen. Utrecht, Het Spectrum. SOUDIJN, K., Scripties schrijven: het maken van onderzoeksverslagen in de psychologie en de sociale wetenschappen. Bohn Stafleu Van Loghum, 1991, 1 160 blz. 7.4 Formulieren en contracten 7.4.1 Formulieren BOEKEN BROERSMA, I., 'T HART, R., VERSCHOOR, A. (red.), Informatielogistiek: formulieren in een bedrijf. 's-gravenhage, SDU Uitgeverij, 1990, 98 blz. BRUINSMA, S., TEERLING, L., TRIMBOS, W.J.M. (red.); TEERLING, L. (eindred.), Formulierenboek: modellen en toepassingen voor bedrijven en instellingen. Alphen aan den Rijn, Samsom BedrijfsInformatie, 1990, losbl. Handelsformulieren = Trade documents. Nederlands Normalisatie-Instituut (red.). Delft, NNI, 1988, 47 blz. JANSEN, C., STEEHOUDER, M. (red.), Formulieren als communicatiemiddel: lezingen gehouden op een symposium aan de Universiteit Twente op 27 maart 1987. Enschede, Universiteit Twente, 1988, 77 blz. JANSEN, C.J.M. et al., Formulierenwijzer: handboek formulieren redigeren. 's-gravenhage, SDU Uitgeverij, 1989, 208 blz. - Recensie door Luuk van Waes, in Bijlage Ad Rem 4,4 (1990) 4. JANSEN, C.J.M., STEEHOUDER, M.F., Taalverkeersproblemen tussen overheid en burger: een onderzoek naar verbeteringsmogelijkheden van voorlichtingsteksten en formulieren. Den Haag: SDU, 1989, 337 blz. OLTHETEN, Th.H., STEENWIJK, K., Het ontwerpen van formulieren. 's Gravenhage, SDU, 1979. Ontwerpen van formulieren = Design of forms. NNI (red.), Delft, Nederlands Normalisatie-Instituut, 1988, 11 blz. SMETS, G.F.J., et al.; HUDSON P.T.W., MIJKSENAAR, P. et al. (red), Syllabus formulieren vormgeven SDU. 's-gravenhage, SDU uitgeverij, 1988, 80 blz. VAN DER ELST, R., VANDEN BERGHE, P., Dossier 13: Documenten en opgaven. Deurne, MIM, 1991. Handelscorrespondentie Nederlands 34 Handel

VERSCHOOR, A., 'T HART, R. (red.), (Syllabus) formulieren vormgeven: (voordrachten gehouden tijdens een symposium aan de Technische Universiteit Delft op 26 mei 1988). 's-gravenhage, SDU, 1988, 77 blz. ARTIKELEN CALLEWAERT, P., Problemen met antwoordkaarten. In: Ad Rem 3,1 (1989) 2-4. CALLEWAERT, P., Een formulier onder de loep. In Ad Rem 5,2 (1991) 93-98. MAES, F., Formuliervaardigheid in het ssecundair onderwijs. In: Zakelijke communicatie in het secundair onderwijs: verslag studiedag U.I.A., 6 maart 1991, blz. 59-64. 7.4.2 Contracten BOEK 102 modelbrieven en kontrakten [om uw rechten te verdedigen]. Brussel, 2de ed., 1986, 208 blz. 7.5 Voorlichtingsteksten 7.5.1 Voorlichtingsteksten algemeen BOEKEN JANSEN, C.J.M., STEEHOUDER, M.F., Taalverkeersproblemen tussen overheid en burger: een onderzoek naar verbeteringsmogelijkheden van voorlichtingsteksten en formulieren. Den Haag, SDU, 1989, 337 blz. JANSSEN, D. (red.), Zakelijke communicatie: een leergang 'communicatieve vaardigheden' voor het HBO: Dl. 2. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989, XII + 277 blz. 7.5.2 Folders BOEKEN GERADTS, W.F., Die folder van u: een praktische handleiding voor beginners. Muiderberg, Coutinho, 1990, 52 blz. - Recensie door Femke Simonis in Ad Rem 2 (1991) 100. GILLAERTS, P., Technologische taalbeheersing: een inleiding in het ontwerpen van folders, het rapporteren, notuleren, vergaderen en het houden van een spreekbeurt. Leuven, Acco, 1989, 119 blz. 7.5.3 Gebruiksaanwijzingen BOEK BEGEMAN, J., Een onderzoek naar een functionele gebruiksaanwijzing. Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, Nederlands Instituut, 1988, 141 blz. Handelscorrespondentie Nederlands 35 Handel

ARTIKELEN CALLEWAERT, P., Praktische adviezen voor het opstellen van werkinstructies (I): werkschema's. In: InterCommunicatief 1,3 (1988) 5-9. CALLEWAERT, P., Praktische adviezen voor het opstellen van werkinstructies (2): de formulering. In: InterCommunicatief 1,4 (1988) 12-13. 7.6 Mondelinge presentatie BOEKEN BLOCH, D., THOLEN, L., COENEN, H., Praktisch presenteren. Alphen aan den Rijn, Samsom Bedrijfsinformatie, 1991, 88 blz. - (Werkwijzer-50 tips). PALM-HOEBE, M., PALM, H., Effectieve zakelijke presentaties. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989, 2 Dln. MORSE, S.P., Effectief presenteren: handleiding voor het houden van succesvolle presentaties. Utrecht, Het Spectrum BV, 1987. WUBBELS, T., Presenteren. Utrecht: Het Spectrum, 1991. ARTIKELEN SIMONIS, F., Spreken in het openbaar (I): de logische opbouw van een voordracht. In: InterCommunicatief 1,2 (1988) 3-5. SIMONIS, F., Spreken in het openbaar (2): de spreker als medium. In: InterCommunicatief 1,3 (1988) 10-11. SIMONIS, F., Spreken in het openbaar (3): audiovisuele middelen. In: InterCommunicatief 1,4 (1988) 3-7. SIMONIS, F., CALLEWAERT, F., Beoordelingslijst voor een voordracht. In: InterCommunicatief 1,4 (1988) 7-8. 7.7 Tweegesprekken 7.7.1 Telefoongesprekken algemeen BOEKEN KLEINGELD, Ph., Telefoneren: praktisch handboek voor de telefoniste/receptioniste. Baarn, Bosch & Keuning, 1987, 100 blz. LOGTENBERG, A., Commercieel telefoneren. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1988, 131 blz. - Recensie door Femke Simonis in Ad Rem 1 (1990) 9. Handelscorrespondentie Nederlands 36 Handel

ARTIKELEN VALCKE, R., Doeltreffend en cliëntgericht telefoneren. In: Zakelijke communicatiein het secundair onderwijs: verslag studiedag U.I.A., 6 maart 1991, blz. 54-58. VANDERBEKEN, D., Voor wie de bel(l) rinkelt... (deel 1). Aanpassingen en bijvoegsel voor de lessen Frans door insp. Fr. Reusens. - In: Economische didaktiek 23 (dec. 1991) 7-23. BOEK + AUDIOCASSETTE Dossier Telefoon. Deurne, MIM, 1991. 7.7.2 Telemarketing BOEKEN KLEINGELD, Ph., Telemarketing: praktisch handboek voor de telefonische verkoop. Baarn: Bosch & Keuning, 1988, 99 blz., ill. - Recensie door Mia van Oost in Ad Rem 2 (1989) 19. KUIJLENBURG, L.M., De telefoon als verkoopinstrument. Deventer, Kluwer Bedrijfswetenschappen, 1990, 120 blz. - (Verkopen in de praktijk, 3). - Recensie door M. Vermeulen in Ad Rem 6,2 (1992) 34-35. KUIJLENBURG, L.M., De telefoon als effectief verkoopmiddel. Alphen aan de Rijn; Brussel, Samsom, 1986. - (Verkoop Informatie Programma, 1). - Recensie door M. Vermeulen in Ad Rem 6,2 (1992) 35. ARTIKEL SIMONIS, F., Telemarketing: de dood van de handelsreiziger? In: Ad Rem 4,1 (1990) 1-4. 7.7.3 Tweegesprekken algemeen BOEKEN FRANKFURTER, T., De georganiseerde dialoog. Amsterdam, Universiteit Amsterdam, 1990. GEVERS, T., KASPENBERG, I., STRAATMAN, W., Het professionele tweegesprek. Lisse, Swets & Zeitlinger, 1982, 161 blz. KORSWAGEN, C.J.J. (red.), Drieluik mondelinge communicatie: Dl. II: Bilaterale communicatie: gids voor de techniek van het doeltreffend leiding geven en deelnemen aan twee- en vraaggesprekken. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1988, 317 blz., ill. - Met bibliografie. VERBOON, H., WESTEROP, H., Het tweegesprek. Hasselt, P.P.T.-Limburg, 1987, 16 blz. - Onuitgegeven werk. VROLIJK, A., DIJKEMA, M.F., TIMMERMAN, G., Gespreksmodellen: een geprogrammeerde instructie: (vrije attitude interview, counselingsgesprek, slechtnieuwsgesprek, beoordelingsgesprek, adviesgesprek, disciplinegesprek, twee-kolommengesprek). Alphen aan den Rijn, Samsom, 4e dr., 1988, XIII, 300 blz. - Met bibliografie. Handelscorrespondentie Nederlands 37 Handel