Het Natuurdecreet CURSUS 1973: Wet op het Natuurbehoud Natuurmanagement Natuurbehoud en bescherming in Vlaanderen 1980: regionalisering Natuurdecreet 21/10/1997, BS 10/01/1998 Project wetsintegratie: geïntegreerd Natuurdecreet (waarin bepalingen Bosdecreet zijn opgenomen) Het Natuurdecreet codex.vlaanderen.be Belangrijkste uitvoeringsbesluiten: BVR tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, dd. 23/07/1998, BS. 10/09/1998 ( Vegetatiebesluit ) BVR houdende maatregelen ter uitvoering van het gebiedsgericht natuurbeleid, dd. 21/11/2003, BS. 27/01/2004 ( Maatregelenbesluit ) BVR met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, dd. 15/05/2009, BS 13/08/2009 ( Soortenbesluit ) BVR tot regeling van het Vlaams Natura 2000-programma, de managementplannen Natura 2000, de zoekzones en de actiegebieden voor de specifieke IHD s voor Europees te beschermen soorten en habitats, dd. 20/06/2014, BS 15/10/2014 ( Instandhoudingsbesluit ) Het Natuurdecreet Krachtlijnen Algemene doelstelling van het natuurbeleid (Art. 6 ND): Het beleid inzake natuurbehoud en de vrijwaring van het natuurlijk milieu is gericht op de bescherming, de ontwikkeling, het beheer en het herstel van de natuur en het natuurlijk milieu, op de handhaving of het herstel van de daartoe vereiste milieukwaliteit en op het scheppen van een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak. horizontale maatregelen (altijd en overal geldig): zorgplicht en integratiebeginsel uit het ND vrijwaren ecologische milieukwaliteit: standstill principe gebiedsgerichtnatuurbeleid: maatregelen voor het veilig stellen van natuurgebieden (VEN / IVON / natuurreservaten / speciale beschermingszones ) soortgerichtnatuurbeleid: maatregelen gericht op de instandhouding van soorten 1
Krachtlijnen natuurbehoud Hiërarchie der normen SOORTGERICHT NATUURBELEID aanvullend GEBIEDSGERICHT NATUURBELEID randvoorwaarden natuur vogels jacht riviervisserij HORIZONTALE MAATREGELEN natuur bos landschap Europese richtlijnen Beschermings-en instandhoudingsmaatregelen Speciale Beschermingszones (SBZ) Ruimtelijke ordening KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit ruimtelijke ordening KWALITEIT milieukwaliteit milieuhygiëne Maatregelen natuurdecreet Check art. 8 en 9 van ND! Geïntegreerd beheer Geïntegreerd beheer Natuur: de levende organismen, hun habitats, de ecosystemen waarvan zij deel uitmaken en de daarmee verbonden uit zichzelf functionerende ecologische processen, ongeacht of deze al dan niet voorkomen in aansluiting op menselijk handelen, met uitsluiting van de cultuurgewassen, de landbouwdieren en de huisdieren. Natuurelement, natuur in de bebouwde omgeving Park, bos, natuurreservaat, bosreservaat,... natuurterrein Natuurdomein: terrein in beheer van het agentschap Beheer van natuurterreinen geïntegreerd: P-P-P strevennaaroptimaleinvullingvan ecologische functie: bv. vegetaties, soorten en hun leefgebieden (planet) sociale functie: bv. recreatie (people) economische functie (profit) binnen de draagkracht van een gebied. Geïntegreerd beheer De ecologische functie: heeft o.m. betrekking op de rol van een terrein i.h.k.v. natuurbehoud, behoud biodiversiteit en milieubeschermende rol zorg voor de ecologische functie: voeren van een gepast beheer voor de realisatie van de gewenste natuurstreefbeelden zorg voor het behoud van de biodiversiteit: bevorderen instandhouding populaties van soorten en hun leefgebieden instandhouding natuurlijk milieu tegengaan nadelige externe beïnvloedingen van natuur en natuurlijk milieu Geïntegreerd beheer De economische functie: optimaal benutten van de ESD (c) www.pbl.nl 2
Geïntegreerd beheer De sociale functie: heeft o.m. betrekking op: natuurbeleving en educatie, de toegankelijkheid met oog op recreatie, de rol van het terrein voor de algemene landschapszorg, het beheer van onroerend erfgoed en voor het wetenschappelijk onderzoek. Horizontale maatregelen Maatregelen ter ter bevordering van het het natuurbehoud Zorgplicht: Art.14 Natuurdecreet Iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die manueel, met mechanische middelen of bestrijdingsmiddelen en met vaste of mobiele geluidsbronnen ingrijpt op of in de onmiddellijke omgeving van natuurlijke en deels natuurlijke habitats of ecosystemen, op waterrijke gebieden, op natuurlijke en halfnatuurlijke vegetaties, op wilde inheemse fauna of flora of trekkende wilde diersoorten of hun respectieve habitats of leefgebieden, of op kleine landschapselementen, en die weet of redelijkerwijze kan vermoeden dat deze habitats, ecosystemen, waterrijke gebieden, vegetaties, fauna, flora of kleine landschapselementen daardoor kunnen worden vernietigd of ernstig geschaad, is verplicht om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijze van hem kunnen worden gevergd om de vernietiging of de schade te voorkomen, te beperken of indien dit niet mogelijk is, te herstellen. Dit geldt eveneens ten aanzien van wie opdracht geeft tot de hiervoor bedoelde ingrepen. Maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud Ma atregelen ter bevordering va n het natuurbehoud Zorgplicht: Art.14 Natuurdecreet Zorgplicht in t kort: Iedereen moet altijd en overal zorg dragen voor de natuur! Vlaamse Regering kan codes goede natuurpraktijk vaststellen = richtlijnen voor goed beheer goed beheer = beheer zodanig dat de bestaande natuurwaarden niet achteruit gaan: stand-still Omzendbrief 10 november 1998: Omzendbrief LNW/98/01 betreffende algemene maatregelen inzake natuurbehoud en wat de voorwaarden voor het wijzigen van vegetatie en kleine landschapselementen betreft volgens het besluit van de Vlaamse regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu Maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud Krachtlijnen natuurbehoud Natuurtoets: integratiebeginsel (Art. 16 ND) zorg voor milieu en natuur moet zich uitstrekken in alle geledingen van de overheid Art. 16 = Vermijden van vermijdbare schade bij vergunningsplichtige activiteiten vergunning weigeren / voorwaarden kennisgeving of melding kennisgever toont aan dat geen vermijdbare schade kan ontstaan [én leeft code van goede natuurpraktijk na] OF overheid gaat dit na indien vermijdbare schade kan ontstaan overheid deelt dit aangetekend mee binnen voorziene wachttermijn 3
Krachtlijnen natuurbehoud NATUURTOETSEN: natuurzorg integreren! Zorgplicht: Iedereen! Altijd! Overal! Natuurtoets: Vergunningverlenende overheid: vermijden van vermijdbare schade Verscherpte natuurtoets: Voor activiteiten in VEN Vergunningverlenende overheid: vermijden van onvermijdbare en onherstelbare schade aan de natuur Krachtlijnen natuurbehoud NATUURTOETSEN: natuurzorg integreren! Habitattoets: Voor activiteiten in het Natura2000 netwerk Tweeledig: Soortentoets : Initiatiefnemer Initiatiefnemer: passende beoordeling als gerichte studie Vergunningverlenende overheid: geen betekenisvolle aantasting aan de natuurlijke kenmerken van een SBZ Via integratiemechanisme te verwerken in andere vergunningen Natuurbeheerplan Bosbeheerplan Bermbeheerplan Natuurbeheerplan Beheerplan bos/ natuurreservaat Harmonisch Park en Groenbeheerplan People Planet Profit Deel 1: de beschermde gebieden Krachtlijnen natuurbehoud SOORTGERICHT NATUURBELEID natuur vogels jacht riviervisserij Het Vlaams ecologisch netwerk: Eind 2016: 92.220 ha afgebakend (74%) aanvullend HORIZONTALE MAATREGELEN GEBIEDSGERICHT NATUURBELEID natuur bos landschap randvoorwaarden KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit ruimtelijke ordening KWALITEIT milieukwaliteit milieuhygiëne 4
Het Vlaams ecologisch netwerk Natuur is hoofdfunctie Doelstelling: 125.000 ha VEN tegen 2003 Deelgebieden: GEN: Grote Eenheden Natuur (actuele waarde) GENO: Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling (potentiële waarde) Enkel in welbepaalde bestemmingen! Als GEN kunnen worden aangeduid: de groengebieden, parkgebieden, buffergebieden, bosgebieden, gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen met als overdruk overstromingsgebied of wachtbekken, militaire domeinen en de beschermde duingebieden (Duinendecreet) Als GENO kunnen worden aangeduid: de hierboven vermelde gebiedscategorieën (bij het GEN); de ontginningsgebieden en ermee vergelijkbare bestemmingsgebieden voor zover zij één van de bij het GEN genoemde bestemmingen als nabestemming hebben; de valleigebieden, de brongebieden, de agrarische gebieden met ecologisch belang of ecologische waarde, de agrarische gebieden met bijzondere waarde, de bosuitbreidingsgebieden en de natuurontwikkelingsgebieden. Water(loop)beheer door de overheid (Art. 18 ND) Van belang voor beheer waterlopen van 2 e en 3 e categorie, nu nog vaak erg natuuronvriendelijk beheerd Binnen VEN beheer van de waterhuishouding gericht op duurzaam ecologisch functioneren van een watersysteem: - terugdringen risico s verdroging; - herstel verdroogde natuurgebieden; - beheer gericht op behoud en herstel natuurwaarden Voorwaarde: mag geen disproportionele gevolgen hebben voor gebieden buiten VEN Natuur is hoofdfunctie actiepunten (Art. 25 ND) bevorderen natuurgerichte bosbouw + instellen bosreservaten ecologisch waterbeheer bescherming insijpelingsgebieden grondwater behoud/herstellen microreliëf en landschapsstructuur recreatief en agrarisch medegebruik beheer natuurwaarden tijdens of na economische activiteiten Maatregelenbesluit = Besluit van de Vlaamse regering houdende maatregelen ter uitvoering van het gebiedsgericht natuurbeleid van 21 november 2003, BS: 27/01/2004. De VEN-verboden: voor alle grondgebruikers (Art. 25 ND of Art. 6 Maatregelenbesluit) Bemesting mag en kan volgens hetgeen is vastgelegd in het Mestdecreet. Bestrijdingsmiddelen mogen enkel ingezet worden indien ontheffing op het bemestingsverbod is gegeven vanuit het Mestdecreet. In het VEN mogen vegetaties en kleine landschapselementen niet worden gewijzigd. Reliëfwijzigingen verboden! Binnen het VEN kiezen we resoluut voor een duurzaam beheer van alle bossen. P92 cursus: schrappen CDB De VEN-verboden: voor alle grondgebruikers (Art. 25 ND of Art. 6 Maatregelenbesluit) Het planten van niet-inheemse soorten mag enkel in een aantal gevallen: lanen met populieren, onderhoud hoogstamboomgaard, cultuurhistorische elementen in kasteelparken, stadsparken, tuinen, Wijzigingen aan de waterhuishouding zoals het aanleggen van nieuwe drainages, het rechttrekken van waterlopen, zijn verboden. Waterlopen mogen onderhouden worden volgens de Code van Goede Natuurpraktijk. Scheuren van permanent grasland verboden Strandvisserij met warrelnetten verboden 5
Ontheffing op verbod: algemeen of individueel Algemene ontheffingen: op woon- of bedrijfspercelen van een vergunde, hoofdzakelijk vergunde of vergund geachte woning of bedrijf m.b.t. werken aan zonevreemde constructies en bedrijven wijzigingen aan waterloop t.b.v. natuurontwikkeling ontginningen in ontginningsgebied normale gebruik en onderhoud van wegen, leidingen, enz. noodzakelijke waterkeringswerken en kustverdedigingswerken. VEN Ontheffing op verbod: algemeen of individueel Individuele ontheffingen: koppeling met regeling zorgplicht (art.14 ND) / vermijden onvermijdbare en onherstelbare schade in VEN (art.26bis) / passende beoordeling SBZ (art.36ter) koppeling met omgevingsvergunning: positief advies ANB = ontheffing indien vergunning advies (mét vwdn.) heeft overgenomen ontheffing geen natuurvergunning nodig! procedure: Maatregelenbesluit Ontheffing: procedure VEN: verstrengde natuurtoets! overheid mag geen toestemming of vergunning verlenen voor activiteit die onvermijdbare en onherstelbare schade aan natuur in het VEN kan veroorzaken = verscherpte natuurtoets. 6
Afwijking van bepaling onvermijdbare en onherstelbare schade: onvermijdbare maar herstelbare schade onvermijdbare onherstelbare schade... MAAR activiteit kan toch worden toegestaan of uitgevoerd als geen alternatief bestaat en om dwingende redenen van groot openbaar belang, m.i.v. redenen van sociale of economische aard. alle schadebeperkende en compenserende maatregelen nemen VR oordeelt over dwingende redenen van groot openbaar belang m.i.v. redenen van sociale of economische aard Natura 2000: de Speciale Beschermingszones (SBZ) Europees gebiedsgericht milieubeleid waaraan lidstaten hun medewerking moeten verlenen Aanpassing Natuurdecreet in 2002: Art. 36bis en 36 ter: afbakening en bescherming SBZ-H en SBZ-V 40 Vogelrichtlijn (2009/147/EG - gecodificeerd) SBZ-V Alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten zijn beschermd Algemeen doel: de bedoelde soorten op een niveau houden of brengen dat met name beantwoordt aan de ecologische, wetenschappelijke en culturele eisen Habitatrichtlijn (92/43/EEG) SBZ-H Beschermt meer dan 1000 dier-en plantensoorten en ca. 230 habitattypes Doel: de natuurlijke habitats en de wilde dier- en plantensoorten van communautair belang in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen 7
Europees beschermde natuur Hoe vogelrichtlijn habitatrichtlijn Wat 47 habitats 109 soorten Waar speciale beschermingszones (SBZ) = habitat- en vogelrichtlijngebieden = Natura 2000-netwerk Habitats Welke soorten en habitats? Bijlage I Natuurdecreet ( bijlage I HRL: typen van natuurlijke habitats van communautair belang die in Vlaanderen voorkomen waarvan voor de instandhouding ervan aanwijzing van speciale beschermingszones vereist is" (*: prioritair habitat) + criteria van bijlage V van het ND 44 44 Welke soorten en habitats? Welke soorten en habitats? Soorten: Bijlage II Natuurdecreet: dier- en plantensoorten van communautair belang waarvan voor de instandhouding ervan aanwijzing van speciale beschermingszones vereist is. Dit zijn de soorten van bijlage II van Habitat-RL die in Vlaanderen voorkomen; Bijlage III Natuurdecreet: dier- en plantensoorten van communautair belang die strikt moeten worden beschermd en voorkomen in Vlaanderen. De soorten in deze bijlage verdienen middels maatregelen strikte bescherming in hun natuurlijke verspreidingsgebied. Speciale beschermingszones hoeven niet te worden afgebakend. 45 45 46 46 Welke soorten en habitats? Welke soorten en habitats? Soorten: Bijlage IV Natuurdecreet: vogelsoorten van bijlage I van de Vogelrichtlijn die voorkomen in Vlaanderen; + geregeld voorkomende trekvogels. 47 47 48 48 8
Welke soorten en habitats? Natura 2000 netwerk in Vlaanderen in cijfers SBZ-V gebieden: 24 Vogelrichtlijngebieden; een gezamenlijke oppervlakte van 98.243 ha 7,3 % van de landoppervlakte. SBZ-H gebieden: 38 Habitatrichtlijngebieden een gezamenlijke oppervlakte van 105.022 ha 7,8 % van de Vlaamse landoppervlakte. De totale oppervlakte Natura 2000 = 166.322 ha (12,3 % van de Vlaamse landoppervlakte). 49 49 Natura 2000 in Vlaanderen Vogelrichtlijn Habitatrichtlijn Natura 2000 VEN Art. 36ter ND: beschermingsmaatregelen in SBZ 1: instandhoudingsmaatregelen instandhoudingsdoelstellingen opmaken tegen 2011 -> 2014 2: beschermingsmaatregelen tegen verslechtering natuurkwaliteit habitats en tegen betekenisvolle verstoring soorten 3: passende beoordeling activiteiten die betekenisvolle aantasting van SBZ kunnen veroorzaken 4: betekenisvolle aantasting SBZ vermijden (voorwaarden opleggen) 5: afwijking op 4 6: motiveringsplicht Instandhoudingsmaatregelen (Art 36ter 1): cf. inwendig beheer Elke overheid binnen eigen bevoegdheden Alle natuurlijke of rechtspersonen die rechten verwerven op gronden met financiële tussenkomst van de overheid en waarvoor ze over een goedgekeurd natuurbeheerplan type 3 of 4 beschikt Doel: gunstige staat van instandhouding instandhoudingsdoelstellingen: G-IHD en S-IHD = natuurdoelen 9
Instandhoudingsmaatregelen BVR 3 april 2009 betreffende de aanwijzing van speciale beschermingszones en de vaststelling van instandhoudingsdoelstellingen (BS 28/05/2009). BVR 23 juli 2010 tot vaststelling van de gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen soorten en habitats(bs 5/11/2010). BVR 20 juni 2014 tot regeling van het Vlaams Natura 2000-programma, de managementplannen Natura 2000, de zoekzones en de actiegebieden voor de specifieke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen soorten en habitats(bs 15/10/2014) IHD proces 10 4 Door lopend Vlaamse overleggroepen en Projectgroep BOLOV en PG+ Projecten(Life +3water, ) Gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (G- IHD) Wat nodig is om Europees beschermde habitats en soorten in Vlaanderen duurzaam te beschermen 4 aspecten Oppervlakte = aantal hectare Areaal = verspreiding over Vlaanderen Kwaliteit = beheer en milieu Toekomst = evoluties en beheer Goedgekeurd in BVR 2010: 40 à 55.000 ha extra Specifieke instandhoudingsdoelstellingen (S- IHD) S-IHD? Aanwijsbesluiten? Wat nodig is om Europees beschermde habitats en soorten in een speciale beschermingszone duurzaam te beschermen Twee aspecten oppervlakte/populatie = hoeveel is er nodig? kwaliteit = welke milieu-omstandigheden zijn nodig? Besluit per gebied 36 besluiten goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 23/04/2014 Op komst: Peer & Linker Schelde-oever Rest: IJzervallei, Kuifeend en Kustbroedvogels 10
Beschermingsmaatregelen (Art 36ter 2): Uitvoering cf. uitwendig beheer Elke overheid moet binnen eigen bevoegdheden beschermingsmaatregelen nemen tegen aantasting van de natuurkwaliteit van de SBZ Doel: geen verslechtering natuurkwaliteit en natuurlijk milieu van beschermde habitats (van soorten) geen betekenisvolle verstoring van een beschermde soort Aanpak milieudrukken Gebiedspecifiek: via specifieke actieplannen gekoppeld aan de managementplannen Vlaams niveau: programmatorische aanpak milieudrukken als onderdeel van het Vlaams Natura2000-programma Programmatorische Aanpak Stikstof (PAS) De passende beoordeling Lidstaten moeten passende maatregelen nemen om: bescherming, herstel of instandhouding te verzekeren van in SBZ aanwezige, Europees belangrijke habitats en soorten; om verslechtering of significante verstoring te voorkomen. Eén van die maatregelen: doorvoeren passende beoordeling ter voorbereiding van beslissingen inzake plannen/projecten wanneer die een effect kunnenhebben op een SBZ. Passende beoordeling (Art.36ter 3-6) Waarvan? - vergunningsplichtige activiteit die, -plan of programma dat, afzonderlijk of in combinatie met andere bestaande of geplande activiteiten, plannen of programma s een betekenisvolle aantasting van de natuurkwaliteit van een SBZ kan veroorzaken Betekenisvolle aantasting? Een verstoring die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de staat van instandhouding van een soort in SBZ bestaat natuurvergunningsplicht! 11
betekenisvolle aantasting Meetbare en aantoonbare gevolgen voor natuurlijke kenmerken SBZ = meetbare en aantoonbare gevolgen voor de staat van instandhouding van de soort(en) of habitat(s) waarvoor SBZ is aangewezen of soorten van bijlage III van het Natuurdecreet die voorkomen in SBZ = ernstige gevolgen voor de staat van instandhouding van habitats en soorten = wanneer de realisatie van de IHD in het gedrang komt Passende beoordeling nodig? Beslissingstool: www.voortoets.be Resultaat voortoets: http://impactscorenh3.marvin.vito.be/ http://impactscorenh3.marvin.vito.be/ 12
Rol ANB Inbreng ANB via adviesverlening: ANB verplichte adviserende rol bij niet MER-plichtige activiteiten of projecten die betekenisvol effect kunnen hebben op SBZ Wat bekijkt ANB? Nood aan een PB? via Voortoets De PB en zijn conclusies ANB-lijn: neem zo vroeg als mogelijk contact op met ANB Vermijden betekenisvolle aantasting Hoe? -betekenisvolle aantasting mogelijk: goedkeuring weigeren -indien dit niet vermeden kan worden: opleggen van voorwaarden Afwijking mogelijk indien (Art.36 ter 5) - geen of geen minder schadelijke alternatieve oplossingen én -dwingende redenen van groot openbaar belang m.i.v. redenen van sociale of economische aard (als SBZ prioritair type habitat/soort alleen redenen i.v.m. menselijke gezondheid, openbare veiligheid of met voor het milieu gunstige effecten in aanmerking). + compenserende maatregelen: evenwaardig, voorafgaand aan aantasting verzekeren instandhouding samenhang SBZ VEN vs. SBZ VEN verboden en eventueel ontheffing SBZ Natuurvergunningsplicht en indien potentieel betekenisvolle verstoring: PB SBZ-H VEN Natuurreservaten terreinen type 3 met lange-termijn-engagement verbodsbepalingen natuurreservaten (ND art. 35): rust verstoren, sportactiviteiten gemotoriseerde voertuigen constructies plaatsen (ook tijdelijk) dieren verstoren, vangen of doden planten wegnemen of beschadigen opgravingen of exploitaties materialen afval storten, bemesten (uitz. begrazing) vuur maken, waterpeil wijzigen bestrijdingsmiddelen gebruiken op geringe hoogte overvliegen Conventie van Ramsar Ramsargebieden Internationale overeenkomst, beoogt bescherming van trekkende watervogels o.a. door het beschermen van hun broed-, pleister- en overwinteringsgebieden. Ramsargebieden = water(vogel)gebieden van internationale betekenis Binnen Vlaamse Gewest: Het Zwin (Knokke-Heist) De Ijzerbroeken in Diksmuide en Lo-Reninge De schorren van de Beneden-Schelde: de schorre (Doel), Galgenschoor (Lillo) en Groot Buitenschoor (Zandvliet) Kalmthoutse heide Vlaamse banken voor de westkust (federaal) 13
Ramsargebieden Ramsargebieden Elk land engageert zich om in Ramsargebieden (wetlands) zo goed mogelijk voorkomende populaties van watervogels te beschermen Beschermingsmaatregelen: MER-plicht omgevngsvergunning jachtwetgeving natuurvergunningsplicht VLAREM bebossen: advies ANB-AVES Eerder passieve bescherming 14