Geestelijke Gezondheid (65 94 jaar)

Geestelijke Gezondheid (65 94 jaar) 3b Deze factsheet beschrijft de resultaten van de gezondheidspeiling 2005 voor de geestelijke gezondheid van 65-94 jarigen in Zuid-Holland Noord. Eenderde van de 65-plussers heeft een matig risico voor een angststoornis of depressie en 4% een hoog risico. 7% voelt zich ernstig eenzaam. Eén op de vijf ouderen uit deze risicogroepen bezocht het afgelopen jaar de geestelijke hulpverlening tegenover één op de twintig van de totale groep 65- plussers. Ouderen die alleen wonen, problemen hebben met rondkomen of een lichamelijke beperking hebben, hebben een grotere kans om een angststoornis te krijgen dan anderen. Er is een kleine groep van zeer kwetsbare ouderen (%) die aan alledrie deze voorwaarden voldoet. Op de laatste pagina staan de belangrijkste percentages in een overzichtstabel. Deel 1 Geestelijke gezondheid en zorggebruik Om meer inzicht te geven in de geestelijke gezondheid van 65-plussers worden hier het vóórkomen van psychische klachten, gevoelens van eenzaamheid en suïcidale gedachten beschreven. Angststoornis en depressie behoren tot de meest voorkomende psychische klachten en staan in de top-10 van aandoeningen met grootste ziektelast in de bevolking 1. Met behulp van tien vragen 2 wordt het niveau gemeten van angst- en depressieve klachten in de vier meest recente weken. Hiermee wordt vastgesteld of de respondent een laag, matig of hoog risico heeft voor een angststoornis. De matig-risicogroep kan waarschijnlijk met adequate zelfhulp de problemen aan. Uit onderzoek blijkt professionele hulp voor angst en/ve klachten voor de hoogrisicogroep geëigend 3. Eenderde van de respondenten heeft een matig risico en ongeveer 4% een hoog risico voor een angststoornis of depressie. Eenderde is matig eenzaam en 7% ernstig eenzaam 4. Daarnaast heeft 4% het afgelopen jaar aan suïcide gedacht. Voor een deel gaat het over dezelfde personen (zie tabel 1). Hoe eenzamer ouderen zijn, des te vaker hebben ze een hoog risico voor angststoornis en/of hebben ze aan suïcide gedacht. In Leiden (cluster A) hebben respondenten gemiddeld een hoger risico voor angststoornis en zijn er meer ernstig eenzame ouderen. In Katwijk/Noordwijk (cluster G) heeft men ook een hoger risico voor angststoornis maar er zijn minder ernstig eenzame ouderen (wel meer matig eenzamen). In noordoost Duin- en Bollenstreek (cluster H) hebben minder ouderen suïcidegedachten dan 6 in de rest van Zuid-Holland Noord (tabel kerncijfers). matig risico Het afgelopen jaar heeft % van de respondenten contact gehad met de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en/of het maatschappelijk werk. Het meeste contact hebben inwoners uit de Duin- en Bollenstreek. Dit komt vooral door het iets hogere geestelijke zorggebruik in Katwijk/Noordwijk (cluster G: 6,1%). Het minste contact hebben inwoners uit Rijnstreek. Dit komt door het lagere gebruik in de kleine gemeenten rondom Leiden en Alphen aan den Rijn (cluster D: %). Mannen, en, toenemende leeftijd Vrouwen hebben vaker dan nen een matig of hoog risico voor angststoornis (46% versus %). Het risico neemt toe met Tabel 1 Percentage ouderen met angststoornis of suïcidegedachten naar mate van eenzaamheid Hoog risico Mate van eenzaamheid angststoornis Aan suïcide gedacht Niet 0,5% % Matig 6,5% 4,8% Ernstig 15,9% 17, Zeer ernstig 28,3% 28,3% Totaal 4, 3,9% 1 Figuur 1 Risico voor angststoornis Brancherapporten VWS, Den Haag: VWS, <http//www.brancherapporten.minvws.nl> versie 2.1, 18 mei 2005 naar leeftijd en geslacht 2 Kessler Psychological Distress Scale (K10), 1994 3 Saunders, D. & Daly, A. 2000 Collaborative Health and Wellbeing Survey: Psychological distress in the Western Australian population. Health Department of Western Australia 4 Eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld 5 % % 2 1 hoog risico

de leeftijd, zowel bij nen als en (figuur 1). De groep matig eenzame ouderen is bij nen en en even groot (figuur 2). Vrouwen zijn vaker ernstig eenzaam dan nen. Met de leeftijd neemt de groep eenzamen toe, van % onder 65-74 jarigen tot 47% onder 75-plussers. Bij nen zijn het vooral de matig eenzamen die toenemen met de leeftijd, bij en zowel de matig als ernstig eenzamen. 6 5 % % 2 matig eenzaam ernstig eenzaam Het percentage respondenten dat het afgelopen jaar aan suïcide heeft gedacht is zowel onder 65-74 jarigen en 75-plussers ongeveer 4%. Er is geen verschil tussen nen en en. 1 Contact met geestelijke gezondheidszorg Bijna 6% van de 65+en heeft het laatste jaar contact gehad met de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en/of het maatschappelijk werk. Zij Zoals eerder vermeld, is professionele hulp voor de groep met een hoog risico voor een angststoornis geëigend 3. Van de ouderen met een hoog risico op angst heeft 17% het afgelopen jaar contact gehad met GGZ of maatschappelijk werk, 8% van de groep met een matig risico en 1,6% van de groep met weinig tot geen risico. Voor eenzaamheid is het beeld min of meer hetzelfde: 2 van de ernstig eenzame ouderen en 7% van de matig eenzamen had contact met de GGZ en/of MW. Figuur 2 Mate van eenzaamheid naar leeftijd en geslacht 7% 6% 5% 4% 3% 2% Van de ouderen in de hoog-risicogroep en van de ernstig eenzame ouderen bezocht tweederde de huisarts in de laatste twee maanden. Minder dan de helft van de overige ouderen kwam de laatste twee maanden bij de huisarts. Ongeveer 1 van de ernstig eenzame ouderen en 8% van de ouderen met een hoog risico voor angststoornis contacteerde noch huisarts noch GGZ het afgelopen jaar. 1% Figuur 3 Contact met GGZ en/of MW het laatste jaar naar leeftijd/geslacht Burgerlijke staat, geld, lichamelijke beperkingen Niet alleen de eigen persoonlijkheid, ook de omstandigheden kunnen bijdragen aan de geestelijke gezondheid. Burgerlijke staat, financiële situatie en lichamelijke beperkingen hebben een sterke relatie met de kans op angststoornis (figuur 4), eenzaamheid en suïcidale gedachten. We gaan hier slechts kort in op eenzaamheid; er verschijnt later dit jaar nog een aparte factsheet over eenzaamheid bij ouderen in Zuid-Holland Noord. Gescheiden of verweduwde ouderen hebben vaker een matig of hoog risico voor angststoornis of depressie dan ouderen die zijn gehuwd. Ouderen die nooit zijn getrouwd, hebben vaker een matig risico maar niet vaker een hoog risico voor angststoornis dan gehuwde ouderen; ze voelen zich ook vaker matig eenzaam, maar niet vaker ernstig eenzaam dan gehuwden. Nadere analyse wijst uit dat de relatie met psychische klachten en eenzaamheid meer te maken heeft met gescheiden of verweduwd zijn dan met alleen wonen. In deze groep met een veranderde partnerstatus zijn ook meer respondenten die wel eens aan suïcide gedacht hebben in het afgelopen jaar dan in de rest van de ouderengroep. gezicht gehoor rondkomen burgerlijke staat gehuwd nooit gehuwd gescheiden verweduwd geen moeite moet opletten enige moeite grote moeite slechthorend slechtziend Hoe groter de financiële problemen, des te hoger het riscico voor angststoornis. Ouderen die moeite hebben met rondkomen zijn vaker (ernstig) eenzaam en hebben ook vaker aan maken meer gebruik van de GGZ dan nen (figuur 3). Het verschil tussen en zit vooral bij de 65-74 jarigen. Het percentage dat contact had met de GGZ neemt bij nen sterk toe met de leeftijd en is voor 75- plussers vrijwel gelijk aan het percentage bij en. mobiliteit beperkt 2% 4% 6% 8% 1 12% 14% 16% Figuur 4 Hoog risico voor angststoornis en burgerlijke staat, rondkomen, lichamelijk beperkingen

suïcide gedacht dan degenen die geen moeite hebben met rondkomen. Zowel slechthorendheid, slechtziendheid als mobiliteitsbeperkingen verhogen de kans op een angststoornis of depressie. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het sociaal isolement waarin deze ouderen zijn terechtgekomen. Ze voelen zich 3-4 keer zo vaak ernstig eenzaam dan ouderen die geen beperkingen hebben. Een gehoorsbeperking heeft meer invloed op de psychische gesteldheid dan een gezichts- of mobiliteitsbeperking; één op de tien slechthorende ouderen heeft wel eens aan suïcide gedacht. Ouderen die moeite hebben met Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL) zoals traplopen, wassen, aankleden, eten, e.d. hebben een hoger risico voor angststoornis naarmate ze minder handelingen zelfstandig kunnen uitvoeren. Vergelijking volwassenen 19-64 jaar 5 Mannen van 65+ hebben minder vaak een hoog risico voor angststoornis dan nen van 19-64 jaar (1,7% versus 3,8%). Voor en is het percentage met een hoog risico vergelijkbaar in de twee leeftijdsgroepen (5,8% en %), maar matig risico komt vaker voor bij en van 65 jaar en ouder (% versus %). Suïcidale gedachten komen minder vaak voor onder 65-plussers dan onder 19-64 jarigen: 3,8% van de ouderen en % van de 19-64 jarigen heeft het afgelopen jaar wel eens aan suïcide gedacht. Het contact met GGZ of maatschappelijk werk is onder de 19-64 jarigen bijna het dubbele van dat onder 65- plussers (8, versus %). Respondenten met een hoog risico voor angststoornis zouden bij voorkeur in contact moeten komen met de GGZ of maatschappelijk werk. Het percentage van deze doelgroep dat daadwerkelijk gebruik maakt van de geestelijke zorg neemt af met toenemende leeftijd: van de 19-64 jarigen heeft 35% van de hoog-risico groep het afgelopen jaar contact gehad met een hulpverlener, onder 65-74 jarigen is dit 22% en onder 75-plussers 13%. Deel 2 Huiselijk geweld Onder huiselijk geweld verstaat men psychisch of emotioneel geweld (verbaal), lichamelijk geweld (mishandeling), ongewenste intimiteiten of seksueel misbruik dat door een bekende uit de huiselijke kring (gezin, familie, expartner, vrienden, buren) wordt gepleegd. Van de respondenten in onze enquête heeft % aangegeven het afgelopen jaar slachtoffer van huiselijk geweld te zijn geweest (bij 19-64-jarigen was dit 2,4%). Dit zijn 20 van de 90 respondenten. Het is mogelijk dat niet iedereen vragen over dit gevoelige onderwerp heeft ingevuld. De twintig respondenten die met huiselijk geweld te maken hebben gehad zijn aanwezig in alle clustergemeenten, en het gaat zowel om nen als om en, in de leeftijd van of 75-plus (zie tabel kerncijfers). Van de twintig slachtoffers van huiselijk geweld geven er veertien aan dat het om emotioneel of psychisch geweld gaat, en één om lichamelijk geweld. De dader is in de meeste gevallen de partner of ex-partner van de respondent. Voor drie slachtoffers was de dader het kind van de respondent, bij één persoon was het een ander familielid. Slechts in een kwart van de gevallen zegt het slachtoffer dat hij/zij het huiselijk geweld met ied anders heeft besproken, de helft heeft dat niet gedaan (en de rest heeft de vraag opengelaten). Ze spraken vooral met vrienden/kennissen/familie of met de huisarts, de politie, psycholoog of maatschappelijk werker. Geen van hen had contact met het steunpunt huiselijk geweld, slachtofferhulp of RIAGG/GGZ. Als belangrijkste redenen om er niet over te praten noemt men dit vervelend te vinden, het geweld niet ernstig genoeg te vinden en dat er toch niks aan gedaan zou kunnen worden. Van de twintig slachtoffers zeggen er acht wel behoefte aan hulp te hebben, vijf zeggen expliciet geen hulp nodig te hebben. Er is het meest behoefte aan ied om het % verhaal aan kwijt te kunnen. Van de negen slachtoffers die alleenstaand + lichamelijk beperkt + moeite met rondkomen niet over het geweld gesproken hebben, hebben vijf 35% alleenstaand + lichamelijk beperkt behoefte aan hulp, waarvan drie om hun verhaal te overige ouderen % vertellen. Deel 3 Kwetsbare ouderen De enquête werd gehouden onder ouderen die zelfstandig wonen. Ondanks dat dit personen zijn die goed of tenminste redelijk zelfredzaam zijn en min of meer de regie over hun eigen leven hebben, bevinden zich hier kwetsbare groepen onder. Onder kwetsbare ouderen verstaat men in het algemeen ouderen die hulp nodig hebben op het gebied van wonen, zorg, welzijn, mobiliteit of inkomen. Dit hangt af van 5 Zie Factsheet 3a Geestelijke Gezondheid 19-64 jaar, Gezondheidspeiling 2005 25% 2 15% 1 5% hoog risico stemmingsstoornissen ernstig eenzaam suïcidegedachten Figuur 5 Risico op angststoornis, eenzaamheid en suïcidale gedachten naar kwetsbaarheid

de mate waarin de oudere moeite heeft om voor zichzelf te zorgen. We richten ons hier op zeer kwetsbare ouderen die (1) één of meer chronische aandoeningen hebben en hierdoor beperkt zijn of anderszins lichamelijke beperkingen hebben (2) alleen wonen en (3) moeite hebben met rondkomen. Eenderde van alle ouderen woont alleen. Meer dan de helft van de ouderen heeft een lichamelijke beperking of chronische aandoening waar hij/zij door belemmerd wordt en 14% heeft moeite met rondkomen. De overlappende groep van % van de ouderen kunnen we als zeer kwetsbaar bestempelen. Dit is 2,3% van de 65-74 jarigen en 4,6% van de 75-plussers. Het zijn met name en (89%). Ouderen die gescheiden zijn en degenen die moeite hebben met rondkomen bevatten de meeste kwetsbare individuen (zie tabel kerncijfers). Het percentage respondenten in psychische nood is in deze kwetsbare groep 3-5 keer zo hoog als bij de overige respondenten: 12% van hen heeft een hoog risico voor angststoornis, 1 denkt wel eens aan suïcide) en 26% voelt zich (zeer) ernstig eenzaam tegenover 3%, 3% en 4% van de overige 65-plussers. Ouderen Kerncijfers Geestelijke Gezondheid Ouderen 2005 Aantal respondenten is 90 Matig risico angststoornis Hoog risico angststoornis Matig eenzaam Ernstig eenzaam Aan suïcide gedacht in 12 maanden Slachtoffer huiselijk geweld in 12 mnd Contact met GGZ of MW in 12 mnd % % % % % % % % Zuid-Holland Noord 4,0 3,9 Subregio Cluster Leiden en omstreken Rijnstreek Duin en Bollenstreek A B C D G H Leeftijd Geslacht Gezinssamenstelling twee of meer personen alleenstaand Burgerlijke staat gehuwd nooit gehuwd geweest gescheiden weduwe/weduwnaar Opleidingsniveau LO MAVO, LBO HAVO, VWO, MBO HBO, WO Etniciteit autochtoon allochtoon Chronische aandoeningen nee, geen aandoening ja, hierdoor ja, hierdoor licht beperkt ja, hierdoor sterk beperkt Beperkingen geen gehoorsbeperking gezichtsbeperking mobiliteitsbeperking grote moeite/hulp nodig bij ADL* Rondkomen geen moeite met rondkomen wel moeite met rondkomen 25 42 42 28 17 21 62 26 51 53 54 58 47 5,1 2,5 5,5 1,8 5,8 1,9 6,5 6,6 4,0 0,6 1,2 16,8 1,5 15,1 1 1 13,6 6,8 35 39 35 48 46 45 39 5,7 9,4 7,9 8,6 6,8 9,7 15,4 2,8 9,6,9 13,9 5,9 6,7 1 2,2 3,6 15,1 17,6 13,9 13,8 1 1 4,8 5,0 5,2 3,6 3,2 4,2 2,8 13,2 5,0 3,8 1,5 6,9 2,4 10,5 7,2 9,1 vetgedrukt = significant verschil met percentage Zuid-Holland Noord * ADL = Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen ** zeer kwetsbare ouderen, zie definitie in tekst betreffende paragraaf 0,5 0,5 0,4 0,9 0,9 0,6 5,4 4,6 6,1 4,8 5,9 5,7 7,7 1 1,9 1,0 9,2 7,2 11,3 8,6 9,8 Zeer kwetsbare ouderen ** 2,5 5,5 3,2 2,2 2,3 4,6 5,2 0 10,3 0,1 8,7 1 1,4 0,4 5,8 1,3 6,5 7,9 0 24,7 die alleen wonen en lichamelijk beperkt zijn, maar geen moeite hebben met rondkomen, zitten hier tussenin. Hetzelfde patroon zien we voor eenzaamheid en suïcidale gedachten (figuur 5). De zeer kwetsbare groep maakt meer gebruik van de GGZ/maatschappelijk werk dan de rest van de ouderen (12% tegenover 4%) en ontvangt vaker telzorg (35% tegenover 14%). Omvangschatting risicogroepen Van de bevolking in Zuid-Holland Noord is 1% 65 jaar of ouder (% is en 5,6% is 75 tot 95 jaar). Dit waren 66.700 personen in 2005 (CBS 2005). Van hen woont 6,5% niet zelfstandig (1,8% van 65-74 jarigen en 1% van 75- plussers). De gezondheidspeiling is representatief voor de groep van 62.0 65-plussers die zelfstandig wonen in Zuid Holland Noord. Als we de percentages uit de resultaten doorberekenen naar deze populatie, zijn naar schatting 2.500 ouderen met een hoog risico voor angststoornis of depressie in Zuid-Holland Noord (1100 van en 10 van 75+). Daarvan hebben 2.350 het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts; 425 hebben contact gehad met GGZ/maatschappelijk werk. Ongeveer 4.500 ouderen voelen zich ernstig eenzaam en van hen zijn 450 niet in contact met de huisarts of de GGZ. Huiselijk geweld komt naar schatting voor bij ongeveer 500 65-plussers in Zuid- Holland Noord. Het ware aantal en de ware toedracht blijven voor een groot deel verborgen, omdat heel weinig mensen in deze groep contact zoeken met gespecialiseerde hulpverleners: van de respondenten had geen van allen contact gehad met de GGZ of het maatschappelijk werk of steunpunt huiselijk geweld. In Zuid-Holland Noord zijn naar schatting 2.000 ouderen die zeer kwetsbaar zijn door een combinatie van lichamelijke

beperkingen, alleen wonen en moeite hebben met rondkomen.