Maart 2018 Herijking beweging Ruim een jaar geleden hadden we het openingscongres van Radicale vernieuwing, van regels naar relaties. In het afgelopen jaar is er veel gebeurd. Op steeds meer plaatsen merken bewoners, hun naasten en medewerkers verbeteringen. Zoals de bewoner die weer samen met haar thuiswonende partner naar het vertrouwde koor in het dorp gaat. Of de medewerkers die meer tijd hebben omdat ze minder hoeven te registreren. In dit katern staan hun verhalen. Soms is er iets ingrijpends nodig om tot een radicale vernieuwing te komen. Zoals een langdurige ICT-crash. Betrokkenen vertellen hun verhaal. Nieuwe behoeften binnen de beweging vragen om bijsturing in de activiteiten. Dat gaan we ook doen dit jaar. Steeds vanuit de vraag wat mensen lokaal nodig hebben om de zorg maximaal te laten aansluiten bij de waarden van bewoners, naasten en medewerkers. Terug- en vooruitblik radicale vernieuwing Levendige beweging Pagina 2-3 ICT-storing in verpleeghuis Meer tijd en aandacht voor bewoners Pagina 5 Echtpaar Jan en Hermien Olthaar: Wat zou het fijn zijn nog samen te wonen Pagina 6-7 Marthijn Laterveer, coördinator LOC Zeggenschap in zorg
Mens- en relatiegerichte verpleeghuiszorg doorontwikkelen Terug- en vooruitblik beweging radicale vernieuwing Het initiatief Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, van regels naar relaties ging begin 2017 van start. Vier kernorganisaties en bijna dertig organisaties in een ring daaromheen zijn vastbesloten te werken vanuit de relatie tussen de mens die zorg nodig heeft, hun naasten en medewerkers. Om zo mogelijk te maken wat voor hen van waarde is. In plaats van dat het aanbod van de organisatie voorop staat, of de regels. Tekst Marie-Antoinette Bäckes De vier kernorganisaties (Topaz, De Leyhoeve, Sensire en Surplus) geven aan: wij willen helemaal transparant zijn over de consequenties die deze werkwijze heeft voor onze organisatie. Met goede voorbeelden over wat werkt, maar ook over belemmeringen die we moeten overwinnen. Organisaties in de ring kunnen leren van en overnemen wat ontwikkeld wordt. En eigen plannen maken om vanuit waarde-volle relaties te organiseren. Dit alles met de bedoeling een veenbrand te veroorzaken, als inspiratiebron en steun in de rug voor iedereen die de verpleeghuiszorg in Nederland radicaal wil vernieuwen. Gaandeweg is nog een schil in het leven geroepen voor twintig organisaties die van dichtbij meekijken en zich door deze beweging laten inspireren. Beweging Radicale vernieuwing startte als project, maar ontwikkelde zich al snel tot een beweging. Er zijn nieuwe verbindingen tot stand gekomen tussen mensen en organisaties. Binnen verpleeghuizen worden de gesprekken tussen medewerkers, bewoners en naasten anders gevoerd. Er wordt stilgestaan bij wat van betekenis is voor bewoners en wat ervoor nodig is om hierbij aan te sluiten. En om dit structureel met elkaar mogelijk te maken. Mensen uit verschillende disciplines zoeken elkaar hiervoor op. Cliëntenraden, medewerkers, specialisten ouderengeneeskunde, managers, projectleiders/coördinatoren, bestuurders maar ook leden van de raad van toezicht. We zien mooie effecten: voorbeelden van persoonlijke aandacht, bewoners die meer vrijheid krijgen, verrassende nieuwe eigen invulling geven aan de dag en van meer actieve betrokkenheid van familie. Er zijn duurzame verbindingen tot stand gekomen met mensen van VWS, zorgkantoren, inspectie, het kwaliteitsinstituut en de zorgautoriteit, specifiek rondom Radicale vernieuwing. Een mooie oogst tot nu toe. Er is in korte tijd met enthousiasme veel in beweging gezet. Van project naar levendig netwerk De indeling van organisaties in een kern, ring en schil was een hulpmiddel dat in de praktijk begon te knellen. Het beeld ontstond dat organisaties in de ring en schil tweede- en 2
derderangs deelnemers zouden zijn. En dat de vier kernorganisaties uitgewerkte praktijkvoorbeelden ontwikkelen voor hoe het zou moeten. Terwijl het de bedoeling is en bij alle organisaties behoefte bestaat om in wederkerigheid van en met elkaar te leren. Als zo duidelijk is dat de gekozen structuur hierbij niet helpt moet je die los kunnen laten. Dit hebben we dus gedaan. Het onderscheid tussen kern, ring en schil is begin 2018 verdwenen. Alle ruim vijftig verpleeghuizen die deelnemen, maken onderdeel uit van de beweging en leveren hun eigen bijdrage. Samen met de externe toezichthouders en financiers (inspectie, zorgautoriteit, zorginstituut en zorgkantoren) en met onze partners in het veld werken we aan hetzelfde ideaal. Alle landelijke congressen en regionale/lokale bijeenkomsten staan nu open voor alle een belangrijke afvaardiging vormen namens de beweging. Zij overleggen maandelijks met elkaar en zijn ook woordvoerders bij onder andere VWS, zorgautoriteit en inspectie. We verwachten dat voor vraagstukken die in het netwerk spelen hier ook andere organisaties bij betrokken worden. Stil staan bij wat van betekenis is voor bewoners en wat nodig is om hierbij aan te sluiten Nieuwe verbindingen Om alles wat het eerste jaar ontwikkeld is verder te brengen spelen we in op ontstane behoeften en mogelijkheden. Zoals onderling leren door bijeenkomsten/open dagen bij deelnemende organisaties, uitwisseling van bestuurders, medewerkers of naasten tussen organisaties, leren van andere sectoren, bijeenkomsten over specifieke thema s. Bijvoorbeeld over nieuwe vormen van betrokkenheid van ondersteunende- en stafdiensten, van behandelaars of samenwerking met het onderwijs. LOC en VWS ondersteunen dat gedreven mensen in de deelnemende verpleeghuizen nieuwe verbindingen kunnen leggen. En ondersteunen bij het op zoek gaan naar beschikbare kennis, ervaringen en tools. Maar ook bij het expliciet maken, communiceren en verspreiden van opgedane kennis, ervaringen en radicale effecten hiervan. Coördinator Marie-Antoinette Bäckes: Een tandje erbij in onze ontdekkingstocht. deelnemende organisaties. Rondom actuele thema s en vraagstukken faciliteren we samenkomsten van mensen uit de organisaties. En stimuleren we dat zij ook zelf initiatief nemen om anderen uit te nodigen. Leyhoeve, Sensire, Surplus en Topaz blijven Tandje erbij We ontwikkelen dus ons lerende netwerk voor mens- en relatiegerichte verpleeghuiszorg verder door. Vanuit de lokale praktijk. Zodat steeds meer informatie uitgewisseld wordt, we meer en meer ingaan op de cultuur van organisaties, en bespreken wat dat betekent voor leiderschap, medewerkers, medezeggenschap, naasten, vrijwilligers en andere betrokkenen. Een tandje erbij in onze ontdekkingstocht om echt het verschil te maken in deze nieuwe fase! Maart 2018 3
Mede dankzij regels en protocollen Cliënt middelpunt van zorg Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg heeft als ondertitel Van regels naar relaties. Er wordt wel eens gedacht dat we dus van de regels af willen om zo meer ruimte te maken voor relaties tussen mensen die zorg nodig hebben en mensen die zorg geven. Maar het ligt wel een stuk genuanceerder. Tekst Douwe Dronkert Hoewel de regelmoeheid in de zorg vaak voelbaar is, hebben regels wel degelijk nut. Zo schrijft Conny Moons, adviseur bij beroepsvereniging V&VN en hygiëne-expert voor Zorg voor Beter, in een blog daarover: Een protocol pas je altijd toe in de unieke situatie van een bewoner. Het helpt als het geen dichtgetimmerd document is, maar je aanzet tot nadenken. Welke opties en overwegingen biedt de richtlijn voor de cliënt in deze specifieke situatie? Pas wanneer een protocol gaat leven, weet je als verzorgende of verpleeg kundige echt wat je moet doen en wordt de bewoner er beter van. Middelpunt Regels en protocollen kunnen ook veel informatie opleveren. De cliënt kan echt het middelpunt van de zorg zijn, doordat de regels optimaal op zijn of haar situatie zijn toegesneden. Dat gebeurt als je ervaringen, die in de praktijk worden opgedaan met een regel, inzet om ervan te leren. Protocollen en regels worden dan steeds aangepast. Conny Moons schrijft: Wanneer dat laatste gebeurt, is de cirkel rond. De praktijk voedt en vormt de protocollen. Vervolgens helpen de protocollen in de praktijk en daarna blijft die praktijk de ontwikkeling van de protocollen weer beïnvloeden. Pas wanneer een protocol gaat leven wordt de bewoner er beter van. Waarde-volle werkrelaties En dat hoeft misschien niet zo ingewikkeld te zijn. Zoals Conny Moons schrijft: Spreek je uit, deel je ervaringen en bevraag elkaar en je kwaliteitsmedewerker. Bespreek met elkaar de zin en onzin van protocollen, maar ook wat jij nodig hebt om samen met het team en de bewoner goede besluiten te kunnen nemen. Deel je wensen ook met de beroepsvereniging: wat helpt jou en wat zou beter kunnen? Twijfels, vragen en dilemma's zijn, samen met een gezonde dosis zelfreflectie, essentieel voor deskundige en liefdevolle zorg! Lees de hele blog van Conny Moons op: www.goo.gl/n2sbxi 4
ICT-storing in verpleeghuis Het was fantastisch Bij zorgorganisatie Volckaert vielen in 2017 alle ICT-systemen uit. De zorg kon prima gecontinueerd worden zonder gevaarlijke situaties. Sterker: doordat systemen niet meer werkten, organiseerden medewerkers het leven en werk zó dat bewoners zeiden: dit moeten we vaker zo doen! Tekst Douwe Dronkert We hadden ICT-vernieuwing ingepland, vertelt Martin Hendriks, clustermanager en verantwoordelijk voor alle langdurige zorg. Maar op een dag kreeg hij een telefoontje dat niets het meer deed. Met succes hebben we toch alles weer opgestart. Maar een dag later lagen alle systemen er opnieuw uit, nu definitief. En dan heb je het over brandalarmering, zusteralarmering, het medicatiesysteem, elektronische cliëntendossiers, roosters van medewerkers en het gewone netwerk. Sleutelfiguren binnen de organisatie kwamen samen in één ruimte. Zeker een maand kwamen we daar minimaal zes dagen per week bij elkaar. De brandmelding, zusteroproep en liften deden het binnen een dag weer. Het medicatieproces duurde een paar dagen, de patiëntendossiers en laptops werkten bijna een maand niet. Bij onze rondgang om te zien of zaken als medicatie goed door liepen, viel opeens een aantal dingen op. Tijd voor relaties De manier van rapporteren was ineens heel kort en bondig. Terwijl iedereen wist wat bedoeld werd. Op de afdelingen was veel rust. Bewoners gaven aan dat er plotseling veel tijd voor hen was. Dat er gewoon gesprekjes gevoerd werden. Veel samen gekookt werd. Bewoners en medewerkers vonden het fantastisch. Een langdurige stroomstoring zorgde ervoor dat medewerkers veel meer aandacht en tijd voor bewoners hadden. Is dit wel nodig? Gaandeweg zeiden een paar teams: dit moeten we vasthouden! Het ene team bedacht: administratie doen we nooit meer in een kantoortje maar in de huiskamer - bij en met de bewoners. Andere teams zeiden: van nu af aan zitten we maximaal een x-aantal minuten achter onze laptop/tablet. Langer bleek onnodig. Vaak wordt gedacht dat iets moet terwijl het niet in protocollen staat. Steeds vaker wordt nu gevraagd: is dit wel nodig? Op één afdeling willen we nu kijken wat er gebeurt als we alles loslaten, zoals roosters, computers. En dan kijken wat écht nodig is. Daarnaast is Volckaert een traject levensvragen gestart voor bewoners, mantelzorgers, vrijwilligers én medewerkers. Voor meer eigenaarschap van bewoners over het wonen en leven. Maart 2018 5
Liever op de eigen woning gebleven Thuis in én om verpleeghuis Hermien en Jan Olthaar zijn beiden 83 en ruim zestig jaar getrouwd. Beiden geboren op een Achterhoekse boerderij. Ze leven een actief, goed leven en zijn daar dankbaar voor. In 2014 werd bij Hermien dementie geconstateerd, augustus 2017 verhuisde ze naar De Lindenhof in Vorden waar ze nu ook verpleegzorg krijgt. Een gesprek over samen leven met dementie. Tekst Douwe Dronkert Ik word warm onthaald in De Lindenhof. Meneer Olthaar wijst nadrukkelijk op hoeveel meubels er staan uit het huis waar het echtpaar voorheen samen woonde. Dat geeft een thuisgevoel. Een familiefoto laat zien dat er zeven kinderen in het spel zijn: vier jongens, drie meiden. Mevrouw vertelt dat ze haar levenlang met de handen in de weer is. Ik was thuis altijd koeien aan het melken. Later gaf ik handwerkles. Wat zou het mooi zijn langer met zorg thuis te kunnen wonen, zodat je niet uit elkaar wordt getrokken Spelen Als het mooi weer was, gingen we naar de achtertuin. Zó fijn! Daar hebben we een paar keer gezeten. Om een spelletje te doen met de kinderen. Maar nu is het niet zulk goed weer, zegt ze op een winterse dag met sneeuw in de lucht. Spelletjes spelen is iets dat Hermien Olthaar altijd al met veel plezier doet. Patience op de computer, puzzelen. Of het nu woordzoekers zijn, een kaartspel met vrienden, of een legpuzzel van een mooi hert - zoals op tafel ligt. De natuur is haar altijd lief geweest. Lange fietstochten maken door natuurlandschappen ging op een gegeven moment niet meer. Bleef ze achter en stak ze onverwachts over, zegt Jan Olthaar. Ik heb mijn eigen trouwjurk gemaakt. Jan Olthaar werkte voor het ministerie van Landbouw en het Haagse Landbouwschap. Ze zijn wel goed voor mij hoor. Maar ik had toch liever gewoon op de eigen woning gebleven, zegt Hermien. Wat er fijn is aan het wonen hier? Altijd eten met een groepje. Allemaal vrouwen, één man zit altijd naast mij. En als hij na het eten televisie zit te kijken, ga ik er ook altijd bij zitten. Overzicht en tijd In 2014 werd bij Hermien Olthaar een milde vorm van dementie vastgesteld. Fronto temporale dementie uit zich in gedragsverandering. Eerst hadden we het niet zo door. Het begon met dat veranderingen haar tegen gingen staan. De Wehme en de kerk werden verbouwd maar het moest blijven zoals het was. Een half uur voor we de deur uitgingen zat ze klaar met de jas aan. Ze moet overzicht hebben en tijd is heel belangrijk. 6
Hermien en Jan Olthaar, ruim zestig jaar getrouwd: We zingen weer samen. We hebben het verhuizen zo lang mogelijk uitgesteld. Maar het rondkrijgen van de zorg lukte niet altijd en mij kan ook wat overkomen. Ik ging een keer onderuit door de spanningen - het werd te veel en ik kwam in het ziekenhuis terecht. Steeds - en nog - hebben we goede ondersteuning en zorg voor Hermien gehad. Omgaan met het nieuwe gedrag van zijn vrouw was wel even wennen. Actief leven Dat de levensloop van Hermien Olthaar is vastgelegd toen zij haar intrek nam in de Lindenhof is belangrijk volgens Jan Olthaar. Ze proberen zo goed mogelijk in het vizier te krijgen wie er in huis komt, met welke hobby s, contacten en wensen. Er is ondersteuning zodat het gewone leven zo goed mogelijk door kan blijven gaan. Hoewel het een gesloten verpleeghuis is, moedigt zorgaanbieder Sensire (één van de deelnemers in de beweging Radicale vernieuwing red.) aan dat bewoners, als zij dat willen, het huis uit kunnen. Er is hier een project Radicale vernieuwing, vervolgt Jan Olthaar. Bewoners worden ondersteund bij het dorp betrokken te blijven. Zo brengt hij of een andere vrijwilliger mevrouw Olthaar maandelijks naar een koor in het dorpshuis. En ik haal haar bijna elke zondag op voor de kerkdienst, waar we ook samen zingen. Deze uitstapjes zijn voor haar zó goed. Dat ze meezingt, ze houdt ervan. Het maakt haar vrolijk. Radicaal vernieuwen? Hoe zou radicale vernieuwing van de verpleeghuiszorg er uit moeten zien? Jan Olthaar: Je hoopt dat je het laatste stukje samen oud mag worden. Wat zou het fijn zijn nog samen te wonen. Mijn wens is dat je langer thuis zorg kunt krijgen en niet uit elkaar getrokken hoeft te worden. Na het dierbaarste wat er is, ruim zestig jaar huwelijk. Verder hoop ik dat er in de toekomst iets gedaan kan worden aan de ziekte dementie. Nieuw thuis Meneer Olthaar is verguld: hij kon pal tegenover de woning van zijn vrouw nèt een nieuwe woning betrekken. Hij laat die trots even zien voor ik weer in de trein stap. De stijl waarin de woonkamer is ingericht lijkt veel op die in de woning van mevrouw. Met soortgelijke eettafel, mét precies hetzelfde tafelkleed als waar ik zojuist aan gezeten heb. Meneer Olthaar ziet het ook, en schiet vol. Maart 2018 7
Echte aandacht in plaats van overbodige registraties Onze standaard Surplus is een van de vier deelnemers in de kern van de landelijke beweging Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. De Zeven Schakels in Zevenbergen is een van de locaties waar Surplus vernieuwt. De eigen standaard die werd ontwikkeld schrapt vanzelfsprekende rapportages en biedt meer tijd voor echte aandacht. Tekst Bianca Rozendaal Medewerkers van een afdeling binnen De Zeven Schakels ergerden zich aan de hoeveelheid tijd die ze kwijt waren aan computerregistraties. Tijd die ze liever aan aandacht voor bewoners zouden besteden. Ze besloten zelf een workshop te organiseren over dit onderwerp. Bijna alle medewerkers waren aanwezig. Dit ging ze echt aan het hart. Ze stelden zichzelf de vraag: wat mag een bewoner of familielid van ons verwachten? Wat is standaard en waarover hoeven we dus niet te registreren? Dit resulteerde in het formuleren van Onze standaard. Zo staan medewerkers voor goede, gepaste en dagelijkse verzorging van een bewoner. Dit betekent dat ze niet meer rapporteren over het wassen en verzorgen van een bewoner. Maar ook een goede medische verzorging en het geven van medicatie is vanzelfsprekend. Hoe gaat het nu met u? Rayonmanager Louise van Hoorn: Door de invoering van Onze standaard kon het gebeuren dat over een bepaalde bewoner drie weken lang niets te rapporteren viel. Hier voelden medewerkers zich wel heel erg ongemakkelijk bij. Ze hebben toen gezamenlijk afgesproken dat ze een keer per week naar iedere bewoner kijken en rapporteren over wat er echt toe doet. Eigenlijk door heel simpel de vraag te stellen: Hoe gaat het nu met u? Voor deze aanpak is vertrouwen binnen het team en tussen een manager en zijn team onmisbaar. Door standaardhandelingen zoals wassen en verzorgen niet langer te registreren blijft tijd over voor echte aandacht voor bewoners. Dit was de introductie van een interview door Bianca Rozendaal, communicatieadviseur bij Radicaal vernieuwer Topaz. Meer op: www.goo.gl/tnqvdg Dit katern Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg is een bijlage bij Zorg & Zeggenschap maart 2018, het kwartaalblad van LOC Zeggenschap in zorg. Deze bijlage is ook digitaal te bekijken en makkelijk te delen via: www.radicalevernieuwing.nl. Meer informatie en contact: radicalevernieuwing@loc.nl of 030-2074067. Wilt u op de hoogte blijven, abonneer u dan op de wekelijkse nieuwsbrief over het project via www.radicalevernieuwing.nl. Dit LOC-project wordt mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS. 8