VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd voor verpleegkundigen met betrekking tot het medicatiemanagement. De verpleegkundige is namelijk verantwoordelijk voor het klaarmaken, controleren en toedienen van geneesmiddelen. Daarnaast is het ook de taak van de verpleegkundige om waakzaam te zijn voor gecontra-indiceerde medicatie, om bijwerkingen te observeren en te rapporteren, patiënten bepaalde handelingen aan te leren, de effectiviteit van de behandeling te monitoren en om voortdurend de eigen kennis bij te schaven.
Kennen jullie de groepen binnen psychofarmaca? 3
Groepen benzodiazepines Anxiolytica (tranquillizers of sedativa) Slaapmiddelen (hypnotica) Antipsychotica (Neuroleptica) Antidepressiva Anti-epileptica (niet besproken) Pijnstillende middelen (analgetica) (niet besproken) 4
Benzodiazepinen Indicatie: een rustgevende en ontspannende werking. Soorten Benzodiazepinen bij slaapproblemen Kortwerkende benzodiazepinen Inslaper. Vb Zolpidem Werken na half uur Werkingstijd: 2 tot 6 uur langwerkende benzodiazepinen. Doorslaper vb l orm etazepam Werken na half uur Werkingstijd: 8 tot 12 uur aan. Benzodiazepinen bij angst of onrust werken kalmerend en vlakken emoties af. Vb xanax (alprazolam), valium (diazepam) Het is advies is om bij angst benzodiazepinen niet langer dan twee maanden te gebruiken en het afbouwen en stoppen met de medicatie in goed overleg met een arts te doen. 5
Wat zijn de bijwerkingen van benzo s? 6
Benzodiazepinen Bijwerkingen van benzodiazepinen meest voorkomend is sufheid en slaperigheid, verhoogd valrisico Risico op afhankelijkheid is hoog Plots stoppen kan fysieke en psychische ontwenning geven. 7
Benzodiazepinen Verpleegkundige Observatie en rapportage van de slaap sufheid overdag Voeding en vocht inname Bloeddruk hypotensie verwardheid uitscheiding : verhoogde kans op obstipatie 8
Antipsychotica Indicatie: psychotische verschijnselen (waaronder wanen, hallucinaties, stemmen) laten verdwijnen of verminderen, waardoor patiënt weer beter contact kan krijgen met zijn/haar omgeving. kan tevens angst, opwinding en spanning verminderen, die bij een psychose kan ontstaan. Ook worden deze middelen toegepast om eventuele nieuwe psychosen te voorkomen. Wat is een Psychose? Een psychose is een toestand waarin iemand het contact met de werkelijkheid verliest 9
Antipsychotica Soorten: Klassieke antipsychotica laag gedoseerd vb dipiperon (pipamperon), vb haldol (haloperidol), Etumine (clotiapine) Atypische antipsychotica vb zyprexa (olanzapine), risperdal (risperdone), seroquel (Quetiapine), Abilify (aripiprazole) 10
Hebben Antipsychotica veel bijwerkingen? 11
Antipsychotica Bijwerkingen: afvlakking Sufheid Slaapproblemen, verlaagde bloeddruk (orthostatisme) verhoogd valrisico Gewichtstoename Rusteloosheid in de benen (acathisie) Anticholinerge effecten Plotselinge spanning of verslapping van spieren Parkinson-achtige verschijnselen in de war zijn, hallucinaties en onrust Late bewegingsstoornissen (tardieve dyskinesie). Ontwenning bij snelle afbouw 12
Ken je de termen EPS en Metabool syndroom? 13
Antipsychotica Verpleegkundige : Observatie en rapportage van parameters: Bloeddruk opvolgen Uitscheidingspatroon Slaappatroon monitoring van gewicht, lengte, buikomtrek Metabool syndroom en antipsychotica vb zyprexa kan leiden tot het ontstaan van diabetes type 2, obesitas en verstoringen van de vetstofwisseling bij langdurige inname Regelmatige bloedname: De belangrijkste zijn: nuchtere glucose, LDL-, HDL- en totaal cholesterol en triglyceriden (vetten). Best voor starten van de medicatie en dan opvolgen. 14
Antipsychotica Verpleegkundige : Observatie en rapportage van gedrag EPS (extra piramidaal syndroom) : Het betreft een bewegingsstoornis als gevolg van een verstoorde aansturing van de skeletspieren. onnatuurlijk aandoende bewegingen zoals spiertrekkingen in het gezicht (rollende ogen, spiertrekkingen van de tong); krampachtige strekking van het lichaam; spierstijfheid moeizaam op gang komen na stilstaan of stilzitten juist niet in staat zijn om langdurig stil te staan of te zitten; trillende vingers en handen; maskerachtige uitdrukking van het gezicht. Parkinson-achtige verschijnselen Speekselvloed of droge mond in de war zijn, hallucinaties en onrust Gestoorde concentratie 15
Wanneer zie je of anti depressiva werken 16
Antidepressiva Indicatie: worden gebruikt om de symptomen van een depressie te verminderen/weg te nemen. Best combineren met ondersteunende psychotherapie. soms ingezet bij diverse angststoornissen. werken niet meteen na inname. Kan tot enkele weken duren voordat er een positief effect te zien is. verbetering eet en slaappatroon kan je snel zien. De bijwerkingen kunnen echter al heel snel voorkomen. Soorten: Klassieke antidepressiva Moderne antidepressiva 17
Antidepressiva Bijwerking: orthostatische hypotensie hartritmestoornissen tricyclische antidepressiva kunnen acute dystonieën veroorzaken SSRI s (selectieve serotonine-heropnameremmers): vaak gastrointestinale last bij opstart, kunnen ook extrapiramidale (EPS) bijwerkingen geven. Vb Cipramil (citalopram), Sipralexa (escitalopram), seroxat (Paroxetine), Serlain (Sertraline) SNRI s (selectieve serotonine-en-noradrenaline-heropnameremmers ) : Efexor-Exel (venlafaxine) en Cymbalta (Duloxetine) Anticholinerge effecten: meer uitgesproken voor de tricyclische antidepressiva (TCA): vb. Redomex (amitryptilline) 18
Antidepressiva Verpleegkundige Observeren van gedrag en stemming: opletten voor hypomanie, over stimuleren bij suïcidale patiënt. Plots psychose of hallucinaties Slaap en eetpatroon (misselijkheid?) Bloeddruk opvolgen hypotensie Observeren EPS bij SSRI s Uitscheiding opvolgen: sommige AD kunnen urineretentie en obstipatie geven vb. typisch voor Redomex (amitryptiline) Bloedname vb bij lithium preparaten 19
Algemeen Wees voorzichtig en alert bij het gebruik van psychofarmaca Redeneer klinisch vb bekijk samen met de arts of de dosis aangepast moet worden, of het toedieningsuur verschoven kan worden, doe dit aan de hand van dag observaties. Vb wanneer begint de onrust? Starten met lage dosis Probeer monotherapie, geef het product de tijd om te werken. Bouw verantwoord af, stop niet plots Vergeet niet dat gebruik van antipsychotica vaak gelijk is aan chemische fixatie Zoek naar alternatieven 20
Nog vragen? 21