BELEID, ONDERZOEK EN PRAKTIJK werken samen aan een gezonder milieu

BELEID, ONDERZOEK EN PRAKTIJK werken samen aan een gezonder milieu hitte geur leefomgeving ouderen

BRUG TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK De Academische Werkplaats Milieu en Gezondheid bundelt kennis uit praktijk, wetenschap en en slaat zo een brug tussen deze gebieden. Gemeenten en provincies met vragen op het gebied van leefomgeving en gezondheid, binnenmilieu en beleving van milieufactoren kunnen deze voorleggen aan de Academische Werkplaats. Onderzoekers van GGD en en onderzoeksinstellingen kunnen de vragen beantwoorden en weer bespreken met mensen uit de praktijk en het. De driehoek, onderzoek en praktijk werken zo nadrukkelijk op een efficiënte en effectieve manier samen. www.mmk.nl awmmk@vggm.nl VAN AANVRAAG TOT ANTWOORD De Academische Werkplaats Milieu en Gezondheid wil kennis en nieuwe wetenschappelijke inzichten op het gebied van medische milieukunde ontwikkelen en vertalen naar de praktijk. Belangrijke stap is om deze nieuwe kennis ook weer in de dagelijkse praktijk toe te passen. De onderzoeken in deze brochure zijn allemaal ontstaan door concrete vragen uit de praktijk van gemeenten en provincies: hoe kunnen we de verontreiniging langs snelwegen beperken, welke bijdrage levert extra groen in de wijk aan de gezondheid, hoe kan het dat burgers nog steeds klagen over geurhinder terwijl alle bedrijven aan de normen voldoen? Heel uiteenlopende vragen die niet gemakkelijk zijn te beantwoorden. Als u als gemeente een dergelijke vraag heeft, kunt u deze aan de eigen GGD stellen. Zij kunnen beoordelen of er al gedegen kennis aanwezig is om uw vraag te beantwoorden. Mocht die kennis niet voorhanden zijn, kan uw GGD een projectvoorstel maken voor een gedegen wetenschappelijk onderzoek. Dit kan een kort project van enkele weken of maanden zijn, maar soms ook een langjarig onderzoek. Tijdens het onderzoek zal de gemeente op de hoogte worden gehouden van de vorderingen en de eventuele nieuwe vragen die het onderzoek oproept. Ook blijft u zo met de onderzoekers in gesprek over uw praktijk. Doel van de Academische Werkplaats is immers om heel scherp de binding met de praktijk te houden. Het onderzoeksrapport zal nooit het einde betekenen van een project. Samen met de gemeente zullen de onderzoekers concrete handvatten formuleren om met de resultaten in de gemeente aan de slag te gaan. Zo krijgt uw praktische svraag van de gemeente zo veel mogelijk een praktisch toepasbare oplossing! hitte geur leefomgeving

Ype Schat voorzitter van de Academische Werkplaats Milieu en Gezondheid: De Academische Werkplaats is een belangrijke hulpstructuur om de kennis- en onderzoeksagenda op een goede manier tot stand te brengen. De Werkplaats is erg goed georganiseerd omdat de vragen die binnenkomen altijd direct van de gemeenten afkomstig zijn. In de adviesraad bespreken we de vragen ook altijd met gemeenten. Daarmee waarborgen we dat de vragen altijd praktijkgericht en maatschappelijk relevant zijn. Bert Brunekreef is hoogleraar bij het Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS) van Universiteit Utrecht en is al bij veel van de onderzoeken van de Werkplaats betrokken geweest. Het belang van de is volgens hem nauwelijks te overschatten. Onderzoeksresultaten sijpelen meteen door naar de gemeenten. Het mooie is dat de Academische Werkplaats inmiddels een hechte groep van onderzoekers, GGD-ers en smedewerkers is geworden. We weten wat we aan elkaar hebben en we kunnen informatie snel uitwisselen. Moniek Zuurbier programmamanager van de Academische Werkplaats. De uitdaging van deze Werkplaats, en we slagen daar heel goed in, is om er voor te zorgen dat iedereen op de juiste tijd de juiste informatie heeft voor zowel het als de praktijk. We kunnen pro-actief kennis leveren aan overheden als zij die kennis nodig hebben. Marco ter Harmsel directeur Publieke Gezondheid van de GGD Groningen is vooral ook erg blij met het feit dat deze Academische Werkplaats landelijk is georganiseerd. We moeten natuurlijk voorkomen dat een GGD in het noorden hetzelfde onderzoek doet als een GGD in Limburg. Het delen van de kennis hebben we hier daarom goed georganiseerd. Nieuwe kennis komt voor iedereen beschikbaar en als er een vraag komt van een gemeente kijken we eerst of een zelfde vraag al niet eerder is onderzocht bij een andere GGD. Zo houden we de kosten van onderzoek laag. De kennis, bijvoorbeeld die we hebben gegenereerd naar aanleiding van een brand in Drachten, is bij alle gemeenten inmiddels bekend en men is nu overal op de hoogte van de gevaren van de brandrook. hitte geur leefomgeving

HELDER COMMUNICEREN OVER LUCHT Dat verkeer en uitlaatgassen niet gezond zijn, is voor de meeste mensen niet zo ingewikkeld om te begrijpen. Maar hoe schadelijk is het wonen naast een snelweg? En op honderd meter afstand? Vijfhonderd? We voelen aan dat het beter is om iets verder weg te wonen. Gemeenten wilden graag iets hebben waarmee ze goed over verontreiniging kunnen communiceren. Voor een gemiddelde wethouder of gemeenteraadslid is verontreiniging vaak erg abstract. Daarom is bedacht om de schadelijkheid te vergelijken met een aantal meegerookte sigaretten. En dan is het opeens veel minder abstract. Dan blijkt het wonen langs een bepaalde snelweg vergelijkbaar met het in huis meeroken van bijvoorbeeld 10 sigaretten per dag. Dat spreekt opeens tot de verbeelding. Dan is het gemakkelijker om als overheid of buurtbewoners de ernst van een situatie te laten zien. Het mooie is wel dat je met de bijgehorende rekenmethode maatregelen in het verkeer heel goed kunt doorrekenen en weer uitdrukken in een aantal sigaretten. Uit het onderzoek bleek dat een verkeersmaatregel in een drukke straat tot een halvering van het verkeer leidde. En dat staat gelijk aan het 4 sigaretten per dag minder in huis meeroken! Gemeenten hebben gelukkig ook steeds meer oog voor andere verkeerstromen. Zo vroeg een aantal zich af of dieseltreinen in de stad of scheepsvaart ook tot een flinke toename leiden van roet en ultrafijn stof in de. Het blijkt inderdaad dat die een bijdrage leveren, maar deze is nog moeilijk precies te duiden. In het onderzoek werd gemeten dat binnenvaartschepen en dieseltreinen voor 2 tot 20 procent verantwoordelijk zijn van het roet en ultrafijn stof in de. Meer over het onderzoek naar dieseltreinen en binnenvaart kunt u hier lezen Meer over gezondheidsschade en verkeer kunt u hier lezen. hitte geur leefomgeving

Lokale bestuurders hebben behoefte aan een methode om gezondheidsschade door verontreiniging, en gezondheidswinst door lokale maatregelen, in perspectief te plaatsen. Dat kan bijvoorbeeld door deze af te zetten tegen andere risicofactoren. SASKIA VAN DER ZEE GGD Amsterdam Foto: Living the brand Binnenvaartschepen dragen bij aan de concentratie roet en ultrafijn stof in de stad. Een flinke verbetering zou een gemeente al kunnen bereiken als ze de schepen walstroom laten gebruiken zodat de schepen tijdens hun verblijf in de haven geen diesel nodig hebben. MANON VAAL GGD Gelderland-Midden hitte geur leefomgeving

C KOELTE MAKEN IN EEN OVERVERHITTE STAD C Het klimaat verandert en daarmee krijgen we in Nederland waarschijnlijk te maken met extra hete zomers. Voor de een zal dat alleen maar fijn zijn, maar er zijn natuurlijk ook veel mensen die echt last kunnen hebben van extreem warm weer. Gemeenten, maar ook gezondheidsinstellingen, verzorgingstehuizen en ziekenhuizen willen graag weten of zij op de een of andere manier de schade bij ouderen en zieken kunnen beperken en of zij de hete periodes voor de kwetsbare groepen iets dragelijker kunnen maken. zijn. Hun woningen moeten in ieder geval zijn uitgerust met gemakkelijk bedienbare buitenzonwering of een ruime overstek boven de ramen aan de zonzijde. Ook moet het mogelijk zijn om s nachts goed te ventileren en dan tussen 11.00 uur en 23.00 uur zoveel mogelijk de ruimte juist dicht te houden. Als de voorspelling is dat het heel warm wordt, is het bijvoorbeeld voor een oudere heel goed om al voor de hitte de zonwering dicht te doen. Kortom, vele heel praktische handvatten voor ouderen en hun hulpverleners. De Academische Werkplaats heeft daarom onderzocht hoe ouderen het beste de hitte enigszins kunnen omzeilen. Maar ook welke maatregelen een gemeente of instelling het beste kan nemen om de negatieve gevolgen van hitte zo beperkt mogelijk te houden. Zo blijken woonkamers en slaapkamers direct onder het dak voor ouderen niet goed te Wellicht wat moeilijker te realiseren, is het aanpassen van de ruimtelijke inrichting van wijken waar veel ouderen wonen. De temperatuur in de stad en in woningen wordt veel lager als er meer groen (bomen, struiken) is. Ook stromend water en fonteinen zorgen voor een veel koeler en dus prettiger klimaat. Meer over dit onderzoek kunt u hier vinden. hitte geur leefomgeving

Het is prima als gemeenten meer groen in de straat aanleggen tegen de hitte. Maar ze moeten vooral ook aandacht hebben voor de temperatuur binnenshuis bij de kwetsbare groepen. De binnentemperatuur daalt onvoldoende door het groen op straat. Wij waren vooral benieuwd of er sprake was van opwarming van de stad en zo ja wat we daar in de buitenruimte aan konden doen. Al snel werd duidelijk dat het ook om gezondheid van mensen gaat in huis. Met de GGD zoeken we nu samen naar hoe we de gezondheid van kwetsbare ouderen tijdens hittegolven kunnen beschermen. FRANS DUIJM GGD Groningen HANS VAN AMMERS gemeente Arnhem hitte geur leefomgeving

DIT ZAAKJE STINKT Je zou maar bij de gemeente werken en voortdurend telefoontjes krijgen van verontruste of boze burgers die vinden dat de intensieve veehouderijen te veel stank produceren. Maar volgens de vergunning is alles in orde. En ook uit de metingen blijkt er niet te veel stank te zijn. Wat moet je dan? Burgers sussen? Bedrijven aanschrijven? Geen enkele oplossing blijkt in de praktijk afdoende te zijn. De Academische Werkplaats heeft in een grootschalig onderzoek aan ruim 13000 mensen gevraagd hoeveel geurhinder zijn ervaren. Ook is op de ruim 13000 huisadressen de cumulatieve geurbelasting gemodelleerd. Hieruit bleek dat bij een gegeven cumulatieve geurbelasting er aanzienlijk meer geurhinder voorkomt dan te verwachten is volgens de Handreiking bij de Wet Geurhinder Veehouderij (Wgv). De relatie tussen cumulatieve geurbelasting en hinder blijkt bovendien afhankelijk te zijn van diertype: van het ene type geur hebben burgers bij eenzelfde objectief gemeten geurbelasting minder snel last dan bij een ander type. Daarnaast blijkt ook ernstige hinder op te treden. In het geur is tot nu toe geen onderscheid gemaakt in diertype of mate van hinder. Door dit onderzoek is nu duidelijker geworden hoe het zit met de relatie tussen cumulatieve geurbelasting en ervaren geurhinder. Daarmee kan meer recht gedaan worden aan omwonenden die geurhinder ervaren én aan de inspanningen die de agrarische sector levert om geurhinder te beperken. Het is informatie die gemeenten en provincies kunnen gebruiken bij het opstellen van geur maar ook voor ruimtelijk. De GGD en kunnen de nieuwe informatie gebruiken bij hun adviezen aan gemeenten. Zolang in de Handreiking Wgv deze nieuwe kennis nog niet is verwerkt, kunnen gemeenten wel al vooruitlopen met een mogelijk stringenter rondom geur en geurhinder. Meer over dit onderzoek kunt u hier vinden. hitte geur leefomgeving

Onze gemeenteraad heeft gezegd dat in het ruimtelijk en milieu de volksgezondheid voorop moet staan. De GGD heeft ons geholpen en het onderzoek naar geurhinder heeft inzichten opgeleverd waardoor wij nu een verordening hebben met strengere normen die meer recht doen aan de beleving en klachten van onze burgers. De resultaten van ons onderzoek zijn aanleiding voor het ministerie om de Wet geurhinder en veehouderij te evalueren, inclusief de onderliggende geurhindersystematiek. En wij hebben alle Brabantse wethouders op de hoogte gebracht van het onderzoek. Want in de tussentijd kunnen ze al wel maatregelen nemen om de geurhinder te beperken. LOES GEELEN Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland ROEL PETERS gemeente Landerd hitte geur leefomgeving

SLAPELOZE NACHTEN DOOR VERKEERSGELUID In Nederland zijn bewoners van stedelijke gebieden over het algemeen minder gezond dan bewoners van niet-stedelijke gebieden. Naast bijvoorbeeld leefstijl en sociaaleconomische status draagt de fysieke leefomgeving bij aan dit verschil in gezondheid. De gemeenten Amsterdam en Rotterdam willen de gezondheid van hun bewoners bevorderen door onder andere na te gaan of deze fysieke leefomgeving verbeterd kan worden. Om gemeenten op dit onderwerp goed te kunnen adviseren, onderzocht de GGD Amsterdam de relatie tussen verontreiniging van verkeer, geluid en aanwezigheid van groen nabij de woning en de gezondheid. Tienduizend Amsterdamse ouderen kregen een vragenlijst over hun leefstijl, hun ervaren gezondheid, wegen- en hartaandoeningen, de woning en hun woonomgeving. Per woonadres is onderzocht wat daar de concentratie verontreiniging is, het verkeerslawaai, en de hoeveelheid groen in de buurt. Van ieder van deze omgevingsfactoren is een relatie met gezondheid bekend, maar de invloed van de alledaagse combinatie van al deze factoren is echter zelden onderzocht. Uit het onderzoek blijkt, zoals verwacht, dat blootstelling aan verkeerslawaai gerelateerd is aan ernstige geluidhinder en slaapverstoring. De aanwezigheid van stedelijk groen had geen invloed op de ervaren hinder door wegverkeer. Voor hart- en vaataandoeningen zijn er in dit onderzoek geen duidelijke relaties gevonden met de leefomgeving terwijl dit in ander onderzoek wel is gebleken. Dit onderzoek laat zien dat verontreiniging vanuit het verkeer gerelateerd is aan wegaandoeningen. In dit onderzoek leek dit effect bij mensen met relatief weinig groen nabij de woning sterker te zijn. Meer over dit onderzoek kunt u hier vinden. hitte geur leefomgeving ouderen

Onderzoek draagt bij aan inzicht, en kan leiden tot aanpassingen in het. Maar zoals we in de praktijk wel eens ondervinden, is het niet altijd verstandig om te baseren op maar één onderzoek. Het is belangrijk ook oog te hebben voor de verdere wetenschappelijke onderbouwing. MARIEKE DIJKEMA GGD Amsterdam Onderzoek levert niet altijd resultaten op die één op één in de spraktijk zijn te vertalen. Toch is het waardevol om onderzoek te doen. Door onderzoek te doen, bouw je (nieuwe) kennis en ervaring op, waardoor sadvisering aan gemeenten inhoudelijk verbetert. IMKE VAN MOORSELAAR GGD Amsterdam hitte geur leefomgeving

GEZONDHEID EN BELEID: DAT KAN BETER! Voor gemeenten is het van belang om op tijd en de goede informatie te ontvangen die ze nodig hebben voor het maken van. Dat betekent dat onderzoekers en GGD-ers moeten weten wat de gemeenten willen en wanneer. Het is een ingewikkeld probleem waar alle partijen mee te maken hebben. In de Academische Werkplaats is daarom een onderzoek uitgevoerd naar de manier waarop informatie over gezondheid en milieu al dan niet in de besluitvorming wordt meegenomen. Duidelijk is dat het lang niet altijd gebeurt terwijl de gemeenten wel een belangrijke rol kunnen vervullen. Het is daarom belangrijk dat de GGD wat meer bestuurlijke sensitiviteit ontwikkelt en zelf inschat wanneer het bestuur en de politiek klaar zijn voor de informatie. Framing en timing heet dat: weten wanneer bepaalde informatie of argumenten bruikbaar zijn en bovendien de informatie zo verpakken dat de bestuurder er gevoelig voor wordt. Het eindrapport is hier te vinden. Mark Reijnders bestuurskundig onderzoeker Een belangrijke boodschap aan de GGD-ers is dat zij hun inhoudelijk complexe materie soms bewust zouden moeten versimpelen om gezondheidsbelangen effectief te kunnen behartigen. Spreek heldere taal, leg argumenten hapklaar op tafel. Vind het niet erg als er dan af en toe een nuance verloren gaat. Peter van den Hazel coördinator Academische Werkplaats Milieu en Gezondheid, GGD Gelderland-Midden Gemeenten kennen de medisch milieukundigen wel, maar ervaren hen als te reactief. Dat kan beter. Ik denk dat we als GGD-en en gemeenten meer de samenwerking op kunnen zoeken om daarmee samen een betere kennisinfrastructuur te bouwen. Kennis is nu te versnipperd aanwezig. Marcel Koeleman DCMR Milieudienst Rijnmond Milieu en gezondheid zijn nu helaas nog gescheiden dossiers in wetenschap, regelgeving en bestuur. Het expertise- en adviespotentieel is daarom gescheiden. Door alle veranderingen in de samenleving zoals de toenemende democratisering van informatie, de afnemende rol van de overheid en de toenemende rol van het bedrijfsleven en de emancipatie van de burger, maar ook door de nieuwe Omgevingswet is het hard nodig om de krachten van gemeenten, omgevingsdiensten en GGD te bundelen. hitte geur leefomgeving

BOP JIJ OF BOP IK? BELEID, ONDERZOEK EN PRAKTIJK WERKEN SAMEN AAN EEN GEZONDER MILIEU De Academische Werkplaats Mileu en Gezondheid genereert kennis die gemeenten, provincies en praktijkmensen kunnen gebruiken. Het is dus zaak dat de juiste kennis op de juiste plekken belandt. De Academische Werkplaats publiceert daarom regelmatig rapporten, nieuwsbrieven en folders. Een keer per jaar bestaat voor alle gemeenten en GGD-medewerkers en onderzoekers de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten tijdens het jaarlijkse. Op 12 februari ontmoetten weer bijna 150 professionals elkaar en bespraken daar de nieuwste wetenschappelijke inzichten en vooral ook de praktische gevolgen daarvan voor en praktijk. Annemieke van der Zijden, directeur Publieke Gezondheid van de GGD West Brabant opende het met een rondje langs de deelnemers. Een belangrijk doel van deze dag is wat haar betreft eigenlijk al gehaald als ze hoort dat er mensen zijn van de GGD, gemeenten, provincies, rijk, adviesbureaus en uitvoeringsdiensten. Die mix, de uitwisseling van kennis tussen al die partijen maakt de Academische Werkplaats zo belangrijk. Tijdens het plenaire deel kwam een aantal sprekers aan het woord die het publiek mee nam in een aantal ontwikkelingen in het vakgebied. Brigit Staatsen en Jeroen Devilee van het RIVM spraken bijvoorbeeld over onderzoek voor en door burgers. Het is natuurlijk prachtig als heel betrokken mensen willen meewerken aan een onderzoek maar hoe betrouwbaar is het, hoe controleer je de data? Wat kan de rol van sociale media zijn? Bert Brunekreef van de Universiteit Utrecht sloot daarop aan met de vraag hoe het vakgebied van milieu en gezondheid er in de toekomst uit ziet. Volgens de WHO hebben we in Nederland jaarlijks 21000 milieudoden. Kunnen we omgevingsfactoren vinden die er voor zorgen dat het sterftecijfer naar beneden gaat? Tijdens workshops was er meer ruimte om met elkaar verder inhoudelijk te kijken naar resultaten van onderzoek van de Academische Werkplaats. En daarbij ging het voortdurend om vragen die in de praktijk leven en waarop onderzoekers een passend antwoord op hebben proberen te vinden. GGD en 19 gemeenten 50 universiteiten 6 provincies RIVM, NIVEL, TNO, adviesbureaus en milieudiensten 28 onderzoeken in de periode 2006 De Academische Werkplaats Milieu en Gezondheid hoopt vanaf samen met nog meer GGD-en en wetenschappers voor nog meer gemeenten en provincies maatschappelijk relevant onderzoek uit te kunnen voeren. 5 hitte geur leefomgeving