Monument: Amsterdam, Hilton Hotel REGISTER Monumentnummer Identificatienummer 036310001207808 Basisregistratie Provincie Noord-Holland Gemeente Amsterdam Plaats Amsterdam Straat/huisnummer Apollolaan 138 Postcode 1077 BG Kadastrale aanduiding Amsterdam Z, Z 2188 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer] Vrijstaand hotelgebouw met boven de begane grond een beddenhuis van negen verdiepingen.
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. Het hotel is van belang als uiting van de enorme economische en toeristische groei in de jaren 50 van de vorige eeuw, mogelijk gemaakt door de snelle intensivering van het vliegverkeer. Met de Hiltons in Amsterdam en Rotterdam werd de luxe van de moderne Amerikaanse hotels in Nederland geïntroduceerd (het American-style luxury hotel ). Het Hilton Hotel is in feite het late sluitstuk van het uitbreidingsplan van Amsterdam Zuid van Berlage (1915). Ligging en ontwerp zijn van grote stedenbouwkundige betekenis omdat zij inspelen op de daarvoor al bestaande lijnen van water (Noorder Amstelkanaal) en lanen (Apollolaan, Minervalaan). In die zin versterkt het hotel de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving. Met de beide Hiltons werd de uniforme Amerikaanse hotelformule voor het eerst in Nederland geïntroduceerd. Niettemin kreeg elk hotel een eigen, lokale identiteit. In Amsterdam was dat de lounge rondom een openhaard met vrijhangende afvoerpijp. Amsterdam en Rotterdam waren de eerste Europese hotels in de Hiltonketen die niet door een Amerikaanse architect waren ontworpen. Door toepassing van een glijbekisting kon de liftschacht in tien dagen non-stop werken gestort worden, wat een aanzienlijke verkorting van de bouwperiode mogelijk maakte. Technisch is het hotel interessant vanwege een constructieve, 2,5 meter hoge tussenverdieping die de overgang mogelijk maakt tussen een moduulmaat van ca. 4 meter in het beddenhuis en een kolomafstand van 8 meter in de onderbouw. De leidingschachten, die vanuit de tussenverdieping naar het beddenhuis omhooggaan en terugkomen, zijn door afneembare panelen in de gangen bereikbaar. Daardoor kunnen reparaties plaatsvinden zonder de gasten te storen. Typologisch zetten het Amsterdamse en Rotterdamse Hilton de toon voor latere hotelbouw. De interne structuur van publieksruimtes, hotelkamers en logistiek vond veelvuldig navolging. Met de Hiltons in Amsterdam en Rotterdam deed de American-style luxury hotel zijn intrede in Nederland. Het Hilton Hotel kreeg nationaal en internationaal de aandacht door het verblijf en de acties van popartiesten als John Lennon en Yoko Ono. Tragischer zal het hotel verbonden blijven met de
dag dat Herman Brood zich met zijn sprong van het dak van het leven beroofde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). De Hiltons in Amsterdam en Rotterdam zijn de eerste hotels van de Hilton Company die door een niet-amerikaanse architect zijn ontworpen. Zij combineren een internationale standaard met lokale kunstuitingen. Bouwtechnisch was de constructie in meerdere opzichten vernieuwend voor Nederland (glijbekisting, constructieve tussenverdieping). Het Hilton Amsterdam is ontworpen door architectenbureau De Vlaming en Salm. Omdat Conrad Hilton er de voorkeur aan gaf met één architect van doen te hebben voor de Rotterdamse én de Amsterdamse vestiging, was Maaskant toegevoegd als hoofdarchitect. Wat ieders aandeel is, is moeilijk te achterhalen. Conform de wens van Hilton verschillen de beide hotels van uiterlijk. Amsterdam moest vooral de toerist, Rotterdam de zakenman aanspreken. Binnen vertonen ze een verschillende lay-out van de begane grond, maar het beddenhuis is nagenoeg identiek. Dat is echter niet toe te schrijven aan Maaskant of De Vlamoing, maar aan de stricte opvattingen van Hilton over het functioneren van een modern hotel. Dat De Vlaming, gespecialiseerd in interieurontwerpen voor cruiseschepen, een groot aandeel in de aankleding van het hotel heeft gehad, is niet aannemelijk. n.v.t. Door de toepassing van hoogwaardige materialen, zoals marmer, bijzondere houtsoorten, aluminium en veel glas moest het hotel een luxe sfeer ademenen waar de gast zich meteen op zijn gemak voelde. Van de toegepaste kunst resten nog het koperreliëf van Bons en de scultpuur van Nadorp. n.v.t. III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex;
2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historischruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de Het Hilton Amsterdam is van grote beeldbepalende betekenis voor zijn omgeving. De plek is de sluitsteen van het plan Zuid van Berlage. Er zijn vele plannen geweest om deze plek, het kruispunt van de assen van de Apollolaan en de Minervalaan, met een bijzonder gebouw in te vullen. Dit gebouw had de tegenhanger moeten worden van het door Berlage geplande Zuiderstation, aan het andere uiteinde van de Minervalaan. De geknikte vorm van het beddenhuis ook bedoeld als een gastvrij gebaar - benadrukt de ruimtelijke structuur ook in de hoogte. Dat maakt dat het hotel zich optimaal voegt naar de 50 jaar oudere stedelijke omgeving. Het Hilton Amsterdam is van grote betekenis wegens de hoogwaardige kwaliteit van het ontwerp in relatie tot de historisch-ruimtelijke context van gebouwde omgeving en groenaanleg, daar waar drie groene assen (zuidzijde) samenkomen. Het exterieur is van een grote architectonische gaafheid. Er hebben sinds de bouw geen wijzigingen van betekenis plaatsgevonden. Het interieur is op de begane grond gewijzigd met name qua afwerking. De bar aan de achterzijde heeft nog in aanzienlijke mate het aspect van de jaren 60 van de vorige eeuw. De indeling van het beddenhuis is de orspronkelijke. Het hotel is van belang vanwege de gaafheid van de toegepaste luxe bouwmaterialen en de betonconstructie als ruimtebesparende overgang van beddenhuis naar begane grond. Het hotel is van belang omdat het zonder noemenswaardige veranderingen aan het exterieur nog steeds indruk maakt als luxe-hotel naar Amerikaans model.
waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Hoewel 50 jaar later dan het Plan Zuid van Berlage, is het hotel qua locatie en bouwmassa de uiteindelijke invulling en bekroning van deze onbedoeld zo lang open gebleven belangrijkste plek in het Plan Zuid. Door de vrijwel gelijktijdige bouw van het Amsterdamse en Rotterdamse Hilton is er geen sprake van een absolute zeldzaamheid. Beide zijn de eerste van een geheel nieuw gestandaardiseerd type hotel naar Amerikaans model, sterk gericht op de wensen van de moderne toerist en/of zakenman: een luxe omgeving waarbij de kamer niet meer alleen dient als slaap-, maar ook als verblijfsruimte (studioopstelling) en voorzien is van allerlei noviteiten (mengkranen, toilet met drukspoeler, deurvergrendeling, stortkokers voor linnengoed e.d.). De hotels zijn, ook nieuw voor Nederland, tevens voorzien van vergader- en congresfaciliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Positief ontvangen. Kritiek kwam er van A. Buffinga (Bouw 1964). Overige
KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) Horeca, Hotel-restaurant Horeca, Hotel-restaurant Horeca, Hotel-restaurant Hilton Hotel Amsterdam Na-oorlogs Amerikaans modernisme 1958-1961 (ontwerpfase) 1961-1962 (bouwtijd) Architect(en)/ontwerper(s) Architecten: F.W. (Frederik Willem) de Vlaming en H. (Harry) Salm Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur Gebouw, constructietechniek Aannemer: Ingenieursbureau voor Bouwnijverheid N.V., Rotterdam en vele onderaannemers. Hilton Hotels International Het hotel bestaat uit een begane grond met een entree onder een ver uitstekende luifel, een terug liggende constructieve tussenverdieping en een negen lagen tellend beddenhuis. De betonvloeren van het beddenhuis zijn in de gevels als horizontale banden in het zicht gelaten. Met de vertikale, donkere penanten tussen de vensters vormen zij in de voor- en achtergevel een raster van horzontale en vertikale lijnen. In de voorgevel bestaat de vensterloze travee van het lift- en trappenhuis, net als de borstweringen onder de vensters, uit gemetselde grijs geglazuurde bakstenen. De zijgevels zijn bekleed met sierbeton. De hoekkamers hebben glaspuien over de volle verdiepingshoogte. De balkons van de hoekkamers aan de voorgevel liggen om en om aan de voor- en aan de zijgevel. De liftschacht steekt hoog boven het dak uit met oog op een later eventueel te bouwen, twee verdiepingen hoge rooflounge. Nu staat er een paviljoen. Het beddenhuis is gebouwd op een symmetrische, licht geknikte plattegrond. Het lift- en trappenhuis vormt daarin aan de voorzijde een asymmetrisch accent. De entree van de parterre is ingrijpend gewijzigd. Links in de voorgevel is een entree toegevoegd. In de tuin aan de achterzijde is onlangs een bescheiden glazen paviljoen gerealiseerd. Het benzinestation aan de westzijde van het gebouwheeft plaats gemaakt voor een kantoorgebouw. De oorspronkelijke cursieve belettering Amsterdam Hilton boven de luifel is verdwenen. In plaats daarvan staat nu op de lifttoren HILTON. De begane grond is een los van de betonbouw staande glas- en staal constructie. Een constructieve
Interieur (indeling) Interieur, techniek en materialen tussenverdieping zorgt voor het overbrengen van het gewicht van het beddenhuis op de wijd uiteen geplaatste pijlers van de begane grond én biedt ruimte aan de infrastructuur van leidingen uit de kelder naar de kamers en terug. Het beddenhuis zelf is een betonnen boxframe. De oorspronkelijk stalen ramen zijn door aluminium ramen vervangen. Kelderverdieping met installaties, voorraadkamers, werkplaatsen, personeelsruimtes e.d. Begane grond met publieksruimtes (lobby, receptie, bar, restaurants, balzaal, winkels) en bedrijfsruimtes (administratie, keukens). Boven de constructielaag het beddenhuis met 276 kamers verdeeld over 9 étages. De kamers zijn alle identiek, twee aan twee gespiegeld en voorzien van een badkamer met ligbad en toilet. Op de vier hoeken van elke étage zijn suites gesitueerd De interieuraankleding van de gesloten ruimtes, d.w.z. zalen en kamers, werd verzorgd door het ontwerpbureau van Hilton. Hoewel de structuur van de parterre in grote lijnen nog intact is, zijn de functies van de meeste ruimten in de loop der tijd gewijzigd. Het oorspronkelijke interieur is vrijwel geheel verloren gegaan. Vrijwel de volledige interieurafwerking is bij de renovatie in 1998 verdwenen. Het interieur was indertijd al zo ontworpen dat het zonder al te grote ingrepen aan de smaak van de tijd kon worden aangepast. Als enige ruimte toont de bar links van der lobby, uitziend op het haventje, het aspect van de jaren 60: de openhaard, een aantal tafels, stoelen en banken met lederen kussens en het houten plafond zijn uit de bouwtijd. De - ook oorspronkelijke - spits toelopende vakken van de plafondbetimmering en de golfmotieven op de houten ribben roepen het beeld op van scheepsdekken. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument nr. 1 Materiaal/techniek Keramiek Locatie (in/aan het In de vrm. patisserie (gaat nu schuil achter een beschermde monument) voorzetwand). Kunstenaar Ben Nadorp Voorstelling De stad Amsterdam Datering 1961-1962 Afmetingen nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Koperreliëf Oorspronkelijk op de wand achter de bar De Halve Maen (huidige verblijfplaats onbekend) Jan Bons
Voorstelling De halve Maen Datering 1961-1962 Afmetingen Groen erfgoed: beplanting Stedenbouwkundige ligging Archeologische relevantie ondergrond Geschiedenis Relevante wijzigingen Aan de achterzijde is aan het water een eenvoudige tuin aangelegd en een insteekhaventje met aanlegsteigers Het Hilton Hotel is gesitueerd op de markantste locatie van het uitbreidingsplan dat H.P. Berlage in 1915 heeft gemaakt voor Amsterdam Zuid. Dit stedenbouwkundig ontwerp wordt gedomineerd door een aantal monumentale assen. Het hotelgebouw staat geheel vrij, op een grote kavel aan de Apollolaan, precies in de as van de Minervalaan. Aan de noordzijde wordt de kavel begrensd door het Noorder Amstelkanaal. De architecten hebben de bijzondere betekenis van de lokatie ten volle benut. Het is het verlate sluitstuk van het plan-berlage, dat op dit punt een kruising van twee hoofdassen heeft, met een monumentale symmetrische opzet. Het terrein biedt voor een hotel vele voordelen: ligging aan het water (er was een bootverbinding met Schiphol), parkeermogelijkheden, een rustige buurt met veel groen, een mooi uitzicht op het plein aan de zuidkant en over de grachten aan de noordzijde. De geknikte vorm houdt verband met het beloop van de Apollolaan ter weerszijden van het plein en is tevens uitnodigend bedoeld. n.v.t. Al 20 jaar voor de opening, in 1943, onderzocht de Hotel Urgentie Commissie in Rotterdam met een optimistische kijk in de toekomst de mogelijkheid voor de bouw van een groot, op Amerikaanse leest geschoeid hotel. Al snel na de oorlog nam het bezoek van toeristen en zakenlieden explosief toe. In 1954 signaleerde de Kamer van Koophandel dat het aanbod van hotelfaciliteiten ver achterbleef bij de vraag. In Amsterdam waarschuwde de Holland Promotion Society dat de stad de snel groeiende stroom toeristen zou mislopen als er niet snel voldoende hotelcapaciteit zou bij komen. Beide instellingen (KvK en HPS) gingen in 1958 samenwerken. De gedachten gingen uit naar Hilton. Die exploiteerde wel hotels, maar bouwde niet zelf. Uiteindelijk ging Hilton akkoord, op voorwaarde dat er tegelijk in Amsterdam en Rotterdam een nieuwbouw zou verrijzen. Daarmee zijn de beide hotels de eerste bouwinvestering van de Amerikaanse hotelketen. Het Hilton Hotel Amsterdam is na Istanbul (1958) de tweede vestiging van Hilton in Europa. Het exterieur is nagenoeg dat van 1962. Het Shell benzinestation, ten westen van de voorgevel, heeft plaats gemaakt voor een laag kantoorgebouw. Aan de
tuinzijde is een paviljoen uitgebouwd. Het interieur is in de jaren 1996-1998 vrijwel volledig gerenoveerd. Bezocht A. de Vries, 9 oktober 2012. Op 6 november 2012 gesproken met de eigenaar de heer Dijkhuis van Dijkhuis Vastgoed Management en diens adviseur W. van Riezen van Van Riezen Consult bv. Overige Een plan voor de bouw van drie extra verdiepingen op het dak is door de gemeente goedgekeurd. In dit plan was bij de bouw al voorzien, reden waarom het lifthuis zo hoog boven het dak uitsteekt. De aanwijzing van het hotel als rijksmonument komt door dit plan niet in gevaar. KENNIS: BRONNEN Bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 M. Provoost, Hugh Maaskant, architect van de vooruitgang, Rotterdam 2003. Nr. 2 Hilton Hotel, Amsterdam, Der Baumeister 60(1963), 445-450 Nr. 3 A. Buffinga, De Hiltonhotels in Amsterdam en Rotterdam, Bouw 4(1964)103-105 Nr. 4 Hilton Hotel te Amsterdam, Bouwkundig Weekblad 79(1962), 402-411 Nr. 5 Hilton Hotel te Amsterdam, Bouw 17(1962)1414-1425 Nr. 6 www.nai.nl Interviews bewoners, gebruikers