Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 Den Haag, december 2010

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 1 Inhoudsopgave 1. Verantwoording................................................................... 2 2. Kaart GGD'en..................................................................... 3 3. Uitkomsten samengevat............................................................ 4 4. Conclusies en aanbevelingen........................................................ 5 5. Uitkomsten........................................................................ 8 6. GGD-regio s....................................................................... 14 7. Colofon........................................................................... 15 Vereniging van scoliosepatiënten Postbus 11566 2502 AN Den Haag. Scoliose-infolijn: 0900-scoliose/0900-7265467 Website: www.scoliose.nl Email: bestuur@scoliose.nl

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 2 1. Verantwoording De Vereniging van scoliosepatiënten heeft in de eerste helft van 2010 door middel van een schriftelijke enquête informatie verzameld over screening op scoliose door GGD'en in Nederland. Onder screening verstaat de vereniging de controle door een GGD van welke aard dan ook op de aanwezigheid van een scoliose gedurende de schoolgaande leeftijd. Op grond van de gegevens vermeld op de GGD-site is aan de daarop vermelde GGD'en per e-mail een enquêteformulier gezonden. Tijdens de uitvoering van het onderzoek bleek dat de informatie op de site soms niet meer up-to-date was en dat sommige GGD'en inmiddels waren samengegaan of van naam waren veranderd. Van de 28 aangeschreven GGD'en hebben 26 GGD'en het formulier ingevuld geretourneerd, één GGD heeft per e-mail laten weten sinds 1 januari 2010 niet meer te screenen en één GGD heeft het formulier niet ingevuld. De uitkomsten van de enquête zijn gebaseerd op de gegevens zoals die door de diverse GGD'en zijn ingevuld.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 3 2. Kaart GGD'en = GGD met scoliosescreening * = GGD zonder scoliosescreening = GGD waarvan geen reactie is ontvangen * Gouda en Leiden vormen de vestiging Hollands Midden

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 4 3. Uitkomsten samengevat In 14 GGD regio's vindt screening op scoliose plaats. In 13 GGD regio's vindt geen screening op scoliose plaats. Ten aanzien van 1 GGD regio is niet bekend of screening plaatsvindt. Alle GGD'en die screenen voeren in ieder geval een buktest uit. Zes GGD'en screenen volgens de JGZ-standaard *, 5 GGD'en hebben een eigen protocol en 3 GGD'en gebruiken geen standaard. In de gevallen dat er wel screening plaatsvindt, verschillen de leeftijden waarop wordt gescreend. o Bij 3 GGD'en vindt alleen screening plaats in groep 2, waarvan 1 GGD op grond van triage op latere leeftijd nogmaals screent. o Twee GGD'en screenen in het regulier onderwijs op grond van triage. Diezelfde GGD'en screenen wel standaard op het VMBO dan wel Speciaal Onderwijs. o Negen GGD'en screenen zowel tijdens het Basisonderwijs en Voortgezet Onderwijs. Hiervan screenen vijf GGD'en 3x (dus 2x tijdens het Basisonderwijs), terwijl vier GGD'en twee keer screenen. De periode dat GGD'en niet meer screenen varieert tussen minder dan een jaar en vijftien jaar. Als redenen om niet meer te screenen wordt onder meer opgegeven dat: o Eenmalige screening geen zin heeft, o Er geen evidence-based onderzoek is over het nut van screenen en vroegtijdige behandeling van een scoliose met een brace, o Een eenduidig landelijk advies ontbreekt. Een GGD die wel screent wijst op de zorgen die ouders uitspreken over rug en houding van hun kind. * Jeugdgezondheidszorg

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 5 4. Conclusies en aanbevelingen Dit hoofdstuk bevat de conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van de enquête. De conclusies worden puntsgewijs weergegeven, gevolgd door (met een pijl aangegeven) aanbevelingen van de Vereniging van scoliosepatiënten. In Nederland is screening op scoliose afhankelijk van het beleid van de GGD uit de desbetreffende regio. o Screening in Nederland dient niet afhankelijk te zijn van de woonplaats van het kind. In de gevallen dat wel screening plaatsvindt, blijken de leeftijden en het aantal keren waarop wordt gescreend verschillend te zijn. o Screening dient in heel Nederland op gelijke leeftijden plaats te vinden. o Screening vóór en tijdens de groeispurt verdient de voorkeur. o Screening alleen op 4-jarige leeftijd heeft een beperkte toegevoegde waarde. Sommige GGD'en passen triage als selectiemiddel toe om wel of niet te screenen. o Screening op scoliose dient niet op grond van een triagesysteem te worden uitgevoerd, nu scoliose door alle lagen van de bevolking heen voorkomt en enig verband met de sociomaatschappelijke achtergrond ontbreekt. In de gevallen dat wel screening plaatsvindt, blijken de methoden van screening onderling te verschillen. o Screening dient volgens een landelijk geldende standaard plaats te vinden. Screenen op scoliose is relatief eenvoudig, goedkoop en kost weinig tijd. o In Nederland dienen alle GGD'en op grond van een eenduidige methode de screening op scoliose uit te voeren.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 6 Redenen om niet te screenen worden vaak in verband gebracht met het nut van bracen. o Het denken over screenen dient te worden losgekoppeld van het idee dat screening louter dient om de keuze te maken voor wel of niet bracen. o Het effect van bracen kent geen evidence-based grondslag. Het effect van niet-bracen ook niet. o Het onthouden van screening op scoliose ontneemt een tijdige betrokkenheid van een (gespecialiseerde) orthopedisch chirurg die een op de ernst van de scoliose afgestemd behandelplan kan maken. Dit kan bracen zijn, maar is daartoe niet beperkt. Soms is observeren een goede keus, maar die keus dient door een ervaren orthopedisch chirurg op het terrein van scoliose te worden gemaakt. Een scoliose die zich sterk progressief ontwikkelt kan zo tijdig worden gesignaleerd door de behandelend orthopedisch chirurg. o Een scoliose geeft zelden klachten op jeugdige leeftijd. Als een kind klachten aangeeft wat zijn oorzaak vindt in een scoliose is een belangrijk onderdeel van het behandeltraject al definitief verloren gegaan. o Niet screenen betekent een beperking aan behandelkeuzes. Dit kan leiden tot meer ingrijpende maatregelen (bijv. operaties) dan met screening het geval zou zijn geweest. o Door geen screening uit te voeren wordt een scoliose pas later ontdekt, hetgeen de kans op een corrigerende operatie doet toenemen. Door een toename aan operaties komen de wachtlijsten voor een scoliose-operatie onder nog grotere druk te staan. o Tijdige ontdekking van scoliose kan gezondheidsnadeel voorkomen, de kans op arbeidsuitval op latere leeftijd verminderen en verminderde levensvreugde op latere leeftijd helpen voorkomen.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 7 De grote verschillen in het screeningsbeleid tussen de GGD'en raakt ook de aanpak voor de in te zetten vervolgtrajecten. o Tussen de GGD'en en OBZ/OCBZ (operatief behandelende ziekenhuizen, operatief/conservatief behandelende ziekenhuizen * ) dienen op reguliere basis contactmomenten plaats te vinden waardoor kennisoverdracht kan plaatsvinden. * Zie www.scoliose.nl voor het rapport Behandeling scoliosepatiënten ziekenhuizen 2008.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 8 5. Uitkomsten 5.1 Verdeling van GGD'en met en zonder screening Van de in totaal 28 aanwezige GGD'en in Nederland voert slechts de helft een screening op scoliose uit. Eén van de GGD'en heeft niet gereageerd op het verzoek de enquête in te vullen, op grond hiervan wordt deze GGD tot de GGD'en zonder screening gerekend. Aantal GGD'en (totaal) Percentage Met screening 14 50% Zonder screening 14 50% Tabel 1 Verdeling GGD'en met en zonder screening 5.2 Methode Alle GGD'en met screening is gevraagd op welke wijze zij hun onderzoek naar scoliose uitvoeren. De gebruikte methodes zijn een buktest of een buktest in combinatie met een scoliometer. De buktest wordt door alle GGD'en die screenen uitgevoerd, door 4 wordt dit in combinatie met een scoliometer gedaan. Aantal GGD'en (met screening) Percentage Buktest 10 71% Buktest en scoliometer 4 29% Tabel 2 Methode

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 9 5.3 Standaard De standaard die gebruikt wordt voor de screening naar scoliose, verschilt per GGD. Zes van de 14 GGD'en die screenings uitvoeren, doen dit aan de hand van de JGZ-standaard, 5 gebruiken een eigen protocol. De overige 3 hebben geen specifieke standaard voor de uitvoering van het onderzoek. Aantal GGD'en (met screening) Percentage JGZ standaard 6 43% Eigen protocol 5 36% Geen standaard 3 21% Tabel 3 Standaard 5.4 Leeftijd en uitvoering screening De volgende tabel geeft het aantal screenings per GGD weer. Aantal screenings Aantal GGD'en (met screening) Percentage 3 keer 5 36% 2 keer 4 29% 1 keer 3 * 21% Alleen op indicatie en speciaal onderwijs 2 14% Tabel 4 Aantal screenings * Bij 1 GGD vindt alleen een tweede screening plaats op grond van triage.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 10 Uit onderstaand overzicht wordt duidelijk dat door 12 van de 14 GGD'en er minimaal 1 screening wordt uitgevoerd bij kinderen in het basisonderwijs. Hiervan voeren er 9 naast het onderzoek in de basisschoolleeftijd, ook standaard onderzoek uit op het Voortgezet Onderwijs. Er zijn 2 GGD'en die alleen screenen op indicatie of op het Speciaal Onderwijs. Daarnaast is in onderstaande tabel zichtbaar dat bij 8 van de 14 GGD'en de screening in ieder geval 1 keer door een jeugdarts wordt uitgevoerd. In de overige gevallen is er sprake van uitvoering door een jeugdarts of verpleegkundige of een samenwerking tussen beiden. 5/6 jaar (groep 2) Basisonderwijs Voortgezet Onderwijs Overig 10/11 (groep 7) 11/12 (groep 8) 13/14 (2e klas) 14/15 (3e klas) jga jga jga jga jga jga vk jga vk jga/vk jga vk vk jga vk vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk jga/vk Tabel 5 Leeftijd en uitvoering screening Alleen op indicatie bij regulier onderwijs (triage) * jga/vk da jga Alleen standaard op VMBO dan wel Speciaal Onderwijs * jga/vk jga jga = screening uitgevoerd door jeugdarts da = screening uitgevoerd door doktersassistente vk = screening uitgevoerd door verpleegkundige * Screening vindt dan plaats in groep 2 en 7 van het Basisonderwijs en in klas 2 van het Voortgezet Onderwijs.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 11 5.5 Afschaffing screening Zoals uit tabel 1 blijkt, zijn er 14 GGD'en die geen screening uitvoeren. Van 9 GGD'en is bekend sinds wanneer zij dit niet meer doen, variërend van minder dan een jaar tot 15 jaar geleden. De onderstaande tabel geeft de precieze verdeling weer. Afgeschaft sinds: Aantal GGD'en (zonder screening) Percentage 2010 2 14% 2009 1 7% 2008 2 14% 2003 1 7% 2002 1 7% 1999 1 7% 1995 1 7% Onbekend 5 36% Tabel 6 Afschaffing screening

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 12 5.6 Opmerkingen van GGD'en die screening uitvoeren De GGD'en zijn gevraagd naar punten die ze onder de aandacht van de vereniging willen brengen. Acht van de 14 GGD'en die screenings uitvoeren hebben hiervan gebruik gemaakt. Hieronder worden daarvan - samengevat - de opmerkingen opgesomd. Bezig met houdingsscholing door oefentherapeuten voor vakgroep artsen/verpleegkundigen met het oog op mogelijke preventieve inzet van oefentherapie Beneden de leeftijd van groep 2 vindt onderzoek naar de wervelkolom op de vaste contactmomenten plaats. Voert scolioseonderzoek louter uit in kader van Preventief Gezondheidsonderzoek. Sinds 2005 geen houdingsonderzoek meer in groep 7 BO. Overwegen buktest weg te laten bij uitgevoerde periodieke onderzoeken i.v.m. onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing van nut screening ter voorkoming van scoliose. Veel discussie in de groep over nut screening. Veel zorgen van ouders over rug/houding. Sinds 2007 niet meer in regulier onderwijs, omdat screening niet evidence-based is. Voorstander van houdingsadvisering op VMBO-scholen in samenhang met beroepskeuzes. I.v.m. fusie kunnen contactmomenten wijzigen en mogelijk komt het screenen op scoliose te vervallen. Screening op scoliose is een onderdeel van het houdingsonderzoek.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 13 5.7 Opmerkingen van GGD'en die geen screening uitvoeren Elf van de 14 GGD'en die geen screening uitvoeren hebben geantwoord op de vraag wat de reden is waarom er geen screening (meer) wordt uitgevoerd. Hieronder worden - samengevat - de redenen opgesomd. Eenmalige screening heeft geen zin. Veranderende werkwijze op grond van triage systematiek. Geen bewijs dat screenen tot afname aantal operaties leidt. Nut niet bewezen op grond van wetenschappelijk onderzoek. Geen verplicht item. Wel onderzoek van de rug op indicatie. Ontbreken van eenduidig landelijk advies. Te grote variatie in ontwikkeling tussen jongens en meisjes. Geen evidence-based onderzoek t.a.v. nut screening en vroegtijdige behandeling met brace. Schaarse financiële middelen.

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 14 6. GGD-regio s Amsterdam Brabant Zuidoost Den Haag Drenthe Flevoland Friesland Gelre-IJssel Gooi & Vechtstreek (niet gerespondeerd op enquête) Groningen Hart voor Brabant Hollands Midden (met vestigingen in Gouda en Leiden) Hollands Noorden Hulpverlening Gelderland Midden IJsselland Kennemerland Limburg Noord en Midden Midden-Nederland Nijmegen regio Rijnmond Rivierenland Twente regio Utrecht West-Brabant Zaanstreek Waterland Zeeland Zuid-Holland West Zuid Limburg Zuid Holland Zuid

Screening op scoliose in Nederland: stand van zaken 2010 15 7. Colofon Vereniging van scoliosepatiënten Postbus 11566 2502 AN Den Haag Scoliose-infolijn: 0900-scoliose/0900-7265467 Website: www.scoliose.nl Email: bestuur@scoliose.nl Vereniging van scoliosepatiënten