Faculteit rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar

Transcriptie

1 Faculteit rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar MASTERPROEF: DE SCHENKING VAN LEVENSVERZEKERINGEN. AANDACHTSPUNTEN VOOR DE NOTARIS MET EEN VOORSTEL VAN MODEL VAN NOTARIELE SCHENKINGSAKTE. Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Fien Decap Studentennummer: Promotor: Professor Dr. J. Bael Commissaris: Mevrouw H. Baert I

2 DANKWOORD Ik heb lang uitgekeken naar, maar tegelijk ook gevreesd voor, de masterproef. Ik wou heel graag iets vinden dat mij in die mate boeide dat ik er een heel jaar intensief mee bezig kon zijn. Ik wil dan ook graag prof. dr. Bael bedanken om mij dit onderwerp toe te kennen. Vervolgens wil ik graag mevrouw Herlinde Baert bedanken om mij de nodige tips te geven om me verder op weg te helpen en de puntjes op de i te zetten. Ik zou deze masterproef niet tot een goed einde kunnen gebracht hebben zonder de steun van mijn ouders, in het bijzonder mijn vader die zo moedig was de taak op zich te nemen om deze masterproef helemaal na te lezen. Mijn broer wil ik bedanken voor alle hulp bij de lay-out. Mijn zus verdient een bijzondere vermelding omdat wij elkaar steeds motiveerden en steunden als we het iets minder goed zagen zitten. Ook een grote dankjewel aan Evy Tempelaere om mijn werk grondig na te lezen en te verbeteren op fouten. Als laatste wil ik mijn vriend vermelden voor z n onvoorwaardelijke steun. II

3 INHOUDSTAFEL DANKWOORD... II INHOUDSTAFEL... III DE SCHENKING VAN LEVENSVERZEKERINGEN. AANDACHTSPUNTEN VOOR DE NOTARIS MET EEN VOORSTEL VAN MODEL VAN NOTARIËLE SCHENKINGSAKTE A. De schenking Definitie De constitutieve bestanddelen Materieel bestanddeel Intentioneel bestanddeel De schenking van roerende of onroerende goederen... 3 B. De levensverzekering Omschrijving van de levensverzekering Soorten levensverzekeringen Onderscheid gemaakt door het Algemeen Reglement Controle Onderscheid gemaakt door de rechtspraktijk Kwalificatie van de levensverzekering De belangrijkste partijen bij de levensverzekering De verzekeringnemer De begunstigde Het verzekerd hoofd of de verzekerde De verzekeraar C. Waarom de schenking van de levensverzekering? De overdracht om niet van de rechten voortvloeiend uit een verzekeringsovereenkomst Civielrechtelijke aspecten De schenking door de verzekeringnemer Juridische kwalificatie schenking levensverzekering Gaat het om de overdracht van een vorderingsrecht of over een schuldvernieuwing? III

4 Welke levensverzekeringscontracten kunnen geschonken worden? De schenking aan de begiftigde Moet de echtgenoot van de verzekeringnemer toestemmen? De vormvereisten a. Artikel 119 en 120 WLVO b. De notariële akte c. De volgorde van het vervullen van de vormvoorschriften De inhoud van de schenkingsakte a. Algemeen b. Bijzondere lasten en voorwaarden Voorbehoud van vruchtgebruik Het beding van onvervreemdbaarheid en onbeslagbaarheid Het beding van conventionele terugkeer De schenking van de levensverzekering aan meerdere begiftigden De schenking door de begunstigde Fiscaalrechtelijke aspecten Is een nieuwe premietaks verschuldigd? De implicaties van de overdracht op niveau van de inkomstenbelasting De implicaties van de overdracht op het niveau van de successierechten (artikel 8 W. Succ.) Besluit Een voorstel van model van notariële schenkingsakte Een voorstel van model van bijvoegsel tot overdracht van de rechten voortvloeiend uit de levensverzekering De schenking van de levensverzekering door vrijwillige aanbieding ter registratie De regeling in het Vlaams en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De situatie tussen 1 januari 2004 en 1 januari De valkuil van artikel 4,3 W. Succ De toepassing van artikel 4,3 Vl./Br. Succ. vermijden IV

5 Verzekeringen in geval van leven Verzekeringen in geval van overlijden Gemengde levensverzekeringen De regeling in het Waals Gewest Besluit De schenking van de levensverzekering gecombineerd met de maatschap De antimisbruikbepaling De oude antimisbruikbepaling De nieuwe algemene antimisbruikbepaling De antimisbruikbepaling toegepast op de schenking van levensverzekeringen BESLUIT BIJLAGE V

6 DE SCHENKING VAN LEVENSVERZEKERINGEN. AANDACHTSPUNTEN VOOR DE NOTARIS MET EEN VOORSTEL VAN MODEL VAN NOTARIËLE SCHENKINGSAKTE. A. De schenking 1. Definitie 1. De schenking is een rechtshandeling te kostelozen titel of om niet. Het is een contract uit vrijgevigheid waarbij een partij, de schenker, aan de andere, de begiftigde, geheel om niet een voordeel verschaft. 1 Artikel 894 BW stelt dat de schenking onder levenden een akte is waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet ten voordele van de begiftigde, die ze aanneemt. Ondanks het feit dat het artikel spreekt van een akte is de schenking wel degelijk een overeenkomst omdat voor de totstandkoming zowel de toestemming van de schenker als van de begiftigde is vereist. 2 De woorden dadelijk en onherroepelijk zijn cruciaal want hierdoor onderscheidt de schenking zich van het testament waarbij de erflater beschikt over zijn vermogen voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn De constitutieve bestanddelen 2. Volgens het Hof van Cassatie zijn de onmiddellijke en onherroepelijke afstand van het goed, de animus donandi, en de aanvaarding door de begiftigde de samenstellende elementen van de schenking. 4 Er zijn twee essentiële bestanddelen die aanwezig moeten zijn om een rechtshandeling als een schenking te kunnen kwalificeren Materieel bestanddeel 3. Het eerste bestanddeel is het materieel element dat bestaat uit de dadelijke en onherroepelijke verarming in hoofde van de schenker en een verrijking in hoofde van de begiftigde. Deze verrijking is het gevolg van de verarming van de schenker. Er komt een vermogensverschuiving tot stand zonder gelijkwaardige tegenprestatie. 5 Ten eerste dient er een onmiddellijke overdracht van het vermogensbestanddeel plaats te vinden. Het is voldoende dat het recht op de zaak onmiddellijk overgaat. Het bezit van de geschonken zaak of de 1 Artikel 1105 van het burgerlijk wetboek (hierna: BW) 2 Artikel 894 in fine en 932 BW 3 E. SPRUYT, De schenking: het paradepaard van de successieplanning, AFT 2008, deel 1: afl. 8-9, Cass. 13 december 1956, Pas. 1957, I, E. SPRUYT, De schenking: het paradepaard van de successieplanning, AFT 2008, deel 1: afl. 8-9, 20. 1

7 uitoefening van het recht dient bijgevolg niet noodzakelijk onmiddellijk over te gaan. 6 Het is de schenker geoorloofd voor zichzelf of voor een derde het genot of het vruchtgebruik van de geschonken goederen voor te behouden volgens artikel 949 BW. In dit geval ligt een dadelijke overdracht van de blote eigendom voor. 7 Ten tweede dient de schenking een onherroepelijke overdracht van de geschonken zaak tot stand te brengen. Artikel 946 BW bepaalt namelijk dat wanneer de schenker zich het recht voorbehoudt om over de geschonken zaak te beschikken er een ongeldige schenking voorligt. Eens de schenking geldig gesloten werd, kan deze enkel herroepen worden mits wederzijdse toestemming of op gronden door de wet erkend Intentioneel bestanddeel 4. Het tweede essentieel bestanddeel is het intentioneel element of de zogenaamde animus donandi. Dit is het inzicht om te begunstigen, een vrijgevigheids- of altruïstische gedachte. In hoofde van de beschikker moet het inzicht om te begiftigen bestaan, zonder een economische tegenprestatie in ruil te verwachten noch met het oog op het vergoeden van een eerder geleverde prestatie. 9 De animus donandi wordt niet vermoed, maar moet worden bewezen 10, en dit bewijs kan worden geleverd met alle middelen van recht 11. Het louter ontbreken van een gelijkwaardige economische tegenprestatie vormt op zich geen voldoende bewijs dat effectief animo donandi werd opgetreden. Dit is zelfs niet het geval indien er tussen de partijen genegenheids- of familiebanden bestaan. 12 Bij de beoordeling van de werkelijke bedoeling of beweegreden (op het moment dat de rechtshandeling gesteld werd) van de partijen, mag tevens rekening worden gehouden met de manier waarop de partijen zich gedroegen na de schenking. 13 De aanwezigheid van animus donandi is dan ook een feitenkwestie volgens de rechtsleer. 5. Niettegenstaande de schijnbaar eenvoudige principes bestaat er toch nog regelmatig discussie omtrent de juridische aard van een gestelde rechtshandeling. 6 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen- Oxford, Intersentia, 2010, A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.), Handboek estate planning [algemeen deel 2] Vermogensplanning met effect bij leven. Schenking, Gent, Larcier, 2009, Artikel 1134, 2 e lid BW; artikel 953 BW; W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen- Oxford, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen- Oxford, Intersentia, 2010, Rb. Brussel 25 april 1986, JT 1987, 488; Rb. Antwerpen 6 maart 1990, RW , Antwerpen 10 november 2003, RABG 2005, Bergen 9 september 1975, Rec.gén.enr.not. 1978, nr , noot; Rb. Brugge 10 maart 1987, RW , 53, noot PUELINCKX-COENE. 13 M. PUELINCKX-COENE, N. GEELHAND, en F. BUYSSENS, Schenkingen, TPR 1999, afl. 2, 836, nr

8 3. De schenking van roerende of onroerende goederen 6. Bij de schenking is het belangrijk een onderscheid te maken tussen roerende en onroerende goederen, omdat in het Wetboek Registratierechten verschillende tarieven worden gehanteerd. Voor het onderscheid tussen roerende en onroerende goederen dient men de definitie in het burgerlijk recht te raadplegen. 14 De levensverzekering is een roerend goed zodat deze uiteenzetting beperkt zal blijven tot de schenking van roerende goederen, en in het bijzonder de schenking van de levensverzekering. 14 G. VERSCHELDEN, A. WYLLEMAN, J. BAEL en N. GEELHAND, Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 5 Familierecht, Brugge, Die Keure, ,

9 B. De levensverzekering 7. Levensverzekeringen worden de laatste jaren steeds meer gebruikt in het kader van vermogens- en successieplanning. Particulieren plaatsen hun vermogen in levensverzekeringspolissen om diverse redenen, hoofdzakelijk financiële en fiscale. 15 Ook de vrijstelling 16 van roerende voorheffing onder bepaalde voorwaarden en het feit dat een levensverzekering een interessant instrument kan zijn voor de schenker om controle te behouden over het door hem geschonken vermogen zorgen voor de toenemende populariteit van de levensverzekering Omschrijving van de levensverzekering 8. De structuur van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst brengt de levensverzekeringen, wat betreft het verzekerd risico, onder in de grotere groep persoonsverzekeringen. Dit zijn de verzekeringen waarbij de verzekeringsprestatie of de premie afhankelijk is van een onzeker voorval dat iemands leven, fysieke integriteit of gezinstoestand aantast. De persoonsverzekeringen worden ingedeeld in levensverzekeringen en de andere persoonsverzekeringen. 18 Artikel 97 van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst definieert de levensverzekering als volgt: persoonsverzekering, waarbij het zich voordoen van het verzekerd voorval alleen afhankelijk is van de menselijke levensduur. 19 Het bovenstaande onderscheid is van groot belang omwille van de specifieke bepalingen die van toepassing zijn op de levensverzekeringen. Met name zijn de artikelen 97 tot en met 135 WLVO van toepassing. Deze artikelen gaan onder andere over de regeling rond de premiebetaling, over de begunstigingsclausule, de regelingen betreffende het reservatair erfrecht en het huwelijksvermogensrecht. 20 Volgens voorgaande, gecombineerd 21 met artikel 1.A. WLVO die de verzekeringsovereenkomst definieert, omvat de levensverzekering minstens het volgende: (i) De betaling van een premie 15 J. RUYSSEVELDT, Schenking - Levensverzekering - Aanvaarding door de begunstigde, Registratierechten 2007, afl. 4, Artikel 19, 1, 3 WIB 1992 juncto artikel 21, 9 WIB S. HUBRECHT, Overdracht van alle rechten om niet en artikel 8 W. Succ., Successierechten , T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, Artikel 97 van de Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst (hierna afgekort als WLVO), BS 20 augustus 1992 en artikel 2,1 KB 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit, BS 14 november T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, J.-M. BINON en B. DUBUISSON, L aléa dans les produits d assurance-vie. Le point de vue belge, in Les nouveaux produits d assurance-vie: Droit civil et droit fiscal, Brussel, Bruylant-Academia, 2000, nr

10 (ii) (iii) De verbintenis van de verzekeraar een prestatie te leveren indien een onzeker voorval zich voordoet dat uitsluitend afhankelijk is van de menselijke levensduur Een verzekerbaar belang Het gaat dus om een overeenkomst waarbij de verzekeraar zich ertoe verbindt, tegen betaling van premies, aan de verzekeringnemer zelf of aan zijn begunstigde, een vast bedrag uit te keren. Het tijdstip van uitkering wordt bepaald in de overeenkomst en kan ofwel bij het overlijden van de verzekerde, ofwel op een bepaalde einddatum bij leven van de verzekerde (ongeacht de overlijdensdatum) plaatsvinden. 22 Levensverzekeringen zijn altijd forfaitair. De uitkering van de verzekeraar is dan ook niet afhankelijk van de omvang van de schade van het verzekerde voorval. 23 Dit heeft tot gevolg dat cumulatie van levensverzekeringen, of andere vergoedingsbronnen, toegelaten is. Het fundamentele kenmerk van de levensverzekering is dat de verzekerde gebeurtenis die tot uitkering van de verzekeringsprestatie aanleiding geeft, enkel betrekking mag hebben op de menselijke levensduur. 24 Juridisch wordt de levensverzekering gekwalificeerd als een beding ten behoeve van een derde 25, dit speelt een belangrijke rol op het niveau van de successierechten. (infra - 3. Kwalificatie van de levensverzekering, randnummer 14 ) De levensverzekering is nominatief van aard. 26 Volgens artikel 94 WLVO moet een polis op naam van de verzekeringnemer worden opgesteld. De levensverzekering mag dus niet aan order of aan toonder zijn in het Belgisch recht. 9. De meest voorkomende configuratie bij levensverzekeringen is de AAA/B-configuratie waarbij A tegelijkertijd de verzekeringnemer, verzekerd hoofd en begunstigde is bij het bereiken van een bepaalde leeftijd. B wordt begunstigde indien A overlijdt voor het bereiken van deze leeftijd C. DEVOET, Levensverzekering: technische en juridische aspecten, Mechelen, Kluwer, 2005, 25; P. VAN EESBEECK, Planning via levensverzekeringen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN (eds.), Handboek Estate Planning, deel 7, Vermogensplanning: Alternatieve vormen, Gent, Larcier, 2006, Artikel 1, J WLVO; P. BIELEN, Levensverzekeringen: nog steeds uiteenlopende fiscale rechtspraak, Fiscoloog 2008, nr. 1109, D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, AFT 2008, afl. 2, M. PUELINCKX-COENE, Het moeilijke huwelijk tussen erfrecht en levensverzekeringen, TEP 2005/5, C. DEVOET, De levensverzekeringsovereenkomst Algemene aspecten, in X., Kluwer's Verzekeringshandboek, II II , (10 p.) N. LABEEUW, Schenking van een levensverzekering - Gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 26 juni 2008, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 284, nr. 7. 5

11 Een variant hierop is de AA/B-configuratie waarbij A verzekeringnemer en verzekerde is en B de begunstigde Soorten levensverzekeringen 2.1. Onderscheid gemaakt door het Algemeen Reglement Controle 10. Op vlak van verzekeringen wordt over takken gesproken. De verzekeringsrisico s worden namelijk geklasseerd in 2 activiteitsgroepen en in 27 takken. Dit wordt bepaald door het Algemeen Reglement Controle 29 dat de implementatie bevat van Europees recht in Belgisch recht. 30 In eerste instantie wordt een indeling gemaakt per groep van activiteit, waarbij er een groep van activiteiten Niet-leven is en een groep van activiteiten Leven. In de eerste groep worden 18 takken onderscheiden. De groep van activiteiten Leven telt 9 takken (takken 21 tot en met 29). 31 Onder deze laatste activiteiten vallen de levensverzekeringen die niet verbonden zijn met beleggingsfondsen (tak 21), levensverzekeringen in verband met beleggingsfondsen (tak 23) en kapitalisatieverrichtingen (tak 26). 32 Deze bijdrage wordt beperkt tot de tak 21- en 23 levensverzekeringen, die horen bij de groep van activiteiten Leven, omdat deze de eigenlijke levensverzekeringen zijn. 33 Verzekeraars zijn verplicht om per tak of groep van takken een toelating te bekomen om de betreffende risico s te mogen dekken Onderscheid gemaakt door de rechtspraktijk De rechtspraktijk maakt een onderscheid tussen de verzekeringen bij leven, bij overlijden en de gemengde levensverzekeringen. Bij de verzekeringen bij overlijden zijn de prestaties verschuldigd bij het overlijden van de verzekerde. Bij de verzekeringen bij leven zijn de prestaties slechts verschuldigd indien de verzekerde op de 28 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl. 3, KB van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april Richtlijn 2002/83/EG van het Europees Parlement en de Raad van 5 november 2002 betreffende de levensverzekering, 31 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht (tweede editie), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht (tweede editie), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, Artikel 6 Algemeen Reglement Controle 35 A. VANDEWIELE en B. MEESTERS, De levensverzekering in het notariaat, Not.Fisc.M. 2008, nr. 8, 250; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht (tweede editie), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, 551 ev. 6

12 vervaldag nog in leven is. De gemende levensverzekering is een combinatie van de twee voorgaande verzekeringen. Binnen de eerste twee categorieën zijn er nog subtypes Bij de verzekering bij leven bestaat de verzekering met uitgesteld kapitaal waarbij het kapitaal wordt uitgekeerd als de verzekerde op een vooraf bepaald tijdstip nog in leven is. Daarnaast is er de verzekering met lijfrente 37 waarbij de verzekeraar tot het overlijden van een aangeduide persoon een rente zal uitkeren en dit in ruil voor de betaling van een kapitaal. 2. Bij de overlijdensverzekering bestaan er drie subtypes. Als eerste is er de tijdelijke verzekering. Hier wordt het kapitaal betaald indien de verzekerde tijdens de duur van het contract overlijdt. De belangrijkste verzekering van deze categorie is de schuldsaldoverzekering. Vervolgens is er de levenslange verzekering waarbij de verzekeraar de begunstigde betaalt ongeacht het tijdstip van overlijden van de verzekerde. Als laatste is er de overlevingsverzekering. Hier betaalt de verzekeraar de begunstigde indien deze nog in leven is op het ogenblik van het overlijden van de verzekerde. De gemengde levensverzekering, die zowel het risico overlijden als het risico leven dekt, is een overeenkomst waarbij het kapitaal uitbetaald wordt ofwel bij het overlijden vóór het bereiken van een bepaalde leeftijd of datum, ofwel bij het bereiken van die bepaalde leeftijd of datum. 38 Deze verzekering waarborgt dus het voortijdig overlijdensrisico en vervult gelijktijdig een spaarfunctie. De gemengde levensverzekering wordt ook een 10/x verzekering genoemd waarbij x een breukdeel of een veelvoud van 10 is, dat voor het kapitaal bij overlijden staat Kwalificatie van de levensverzekering 12. Vroeger was de levensverzekering als voorzorgsmaatregel bedoeld. Het initiële opzet was namelijk de nabestaanden indekken tegen het risico van een vroegtijdig overlijden A. VANDEWIELE en B. MEESTERS, De levensverzekering in het notariaat, Not.Fisc.M. 2008, nr. 8, C. DEVOET, Gecombineerde levensverzekeringen, in X., Kluwer's Verzekeringshandboek, II II (15 p.), Circ. nr. 16/2006, 31 juli (voorbeeld van gemengde levensverzekeringen: tak 21 en tak 23) 39 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht (tweede editie), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, M. DELBOO, G. DEKNUDT en S. NELIS, Vermogensplanning en burgerlijke maatschap: uw 65 antwoorden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 25; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering Not.Fisc.M. 2012, afl. 10,

13 Vandaag is ze in toenemende mate een spaar-, kapitalisatie-, of beleggingsverrichting geworden. Het kan gaan om een optimalisatie van de inkomsten, het verschaffen van een aanvullend pensioen of de overdracht van grote sommen aan personen die na het overlijden begunstigd moeten worden. Hierdoor is er dan ook discussie ontstaan omtrent de kwalificatie van bepaalde levensverzekeringen. 13. De moeilijkheid ligt in het vraagstuk of de levensverzekering in werkelijkheid een loutere beleggingsoperatie is waardoor ze dan niet kan worden ondergebracht onder het bijzonder statuut dat aan de levensverzekering toegekend wordt in de WLVO. Ze verstrekt namelijk interessante voordelen aan deze overeenkomsten die belangrijk zijn op vlak van het familiaal vermogensrecht. 41 Er is behoorlijk veel rechtspraak waarin levensverzekeringsovereenkomsten geherkwalificeerd worden als beleggingsverrichtingen. 42 Dit heeft groot belang op fiscaal vlak omdat het ontbreken van het risico dat alleen afhankelijk is van de menselijke levensduur betekent dat de betaalde premies niet de wettelijke immunisatie genieten. 43 Er wordt niet verder ingegaan op de problematiek van de herkwalificatie van de levensverzekering omdat deze materie het bestek van deze thesis te buiten gaat. 14. De verzekeringnemer kan bij het sluiten van de verzekeringsovereenkomst een begunstigde aanduiden. Indien deze begunstigde een derde is wordt deze constructie verbintenisrechtelijke geïnterpreteerd als een beding ten behoeve van een derde. Het contract bestaat dan uit een hoofdcontract, het contract tussen de verzekeringnemer en de verzekeraar, waarop het beding ten behoeve van een derde geënt is. Dit laatste is de begunstigingsclausule van het verzekeringscontract. De medecontractant (verzekeringnemer) verbindt zich ertoe iets te doen ten gunste van een derde persoon. 44 De derde die begunstigd wordt door de levensverzekering bekomt het kapitaal uit eigen hoofde. De hoedanigheid van erfgenaam is hier niet van belang maar de derde bekomt het voordeel op grond van het contract. 15. De derde moet bepaald of minstens bepaalbaar zijn op het ogenblik dat het beding effect sorteert. Indien dit niet het geval is wordt de bedinger geacht voor zichzelf te hebben bedongen. 41 D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, AFT 2008, afl. 2, 5; L. VEREYCKEN, Levensverzekering. Risico is géén essentieel kenmerk, Life & Benefits februari 2004, nr Rb. Brugge (4e K.) 15 januari 2002 (bevestigd in beroep door Gent, (5e K.)), 15 december 2003 en 20 maart 2002, De Verz. 2002, 6787 en 686; Rb. Brugge 12 maart 2002, AFT 2002, 287, noot M. VANDENDIJK en C. HENDRICKX; Liège, (1e K.), 3 februari 2003, Rev.Not.Belge, 2003, L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht (tweede editie), Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus successierechten, 2012,

14 Het is aangewezen dat er verschillende begunstigden aangeduid worden. In geval van overlijden van de eerste begunstigde zal de tweede geroepene de uitkering dan bekomen. 45 In de meeste gevallen heeft de begunstigde geen kennis van het feit dat hij als begunstigde in een levensverzekering werd aangeduid. De begunstiging moet namelijk niet aanvaard worden tijdens het leven van de verzekeringnemer, maar mag ook gebeuren na zijn dood Het beding ten behoeve van een derde kan een onrechtstreekse schenking uitmaken. Indien de begunstiging om niet gebeurt, met begiftigingsinzicht of animus donandi, kan men spreken van een onrechtstreekse schenking 47 wanneer naast de animus donandi de schenker een verarming ondergaat die de begiftigde verrijkt. Om te kunnen spreken van een schenking is echter wel vereist dat de aanvaarding door de begiftigde tijdens het leven van de schenker gebeurt. De aanvaarding valt buiten de strikte vormvereisten van artikel 932 BW zodat de aanvaarding van de onrechtstreekse schenking ook stilzwijgend kan gebeuren. 48 De onrechtstreekse schenking wordt verwezenlijkt door een akte met een eigen autonoom en neutraal statuut dat definitief is. Het autonoom statuut geeft aan dat een rechtshandeling aan een eigen set van regels onderworpen is. Het volstaat de regels na te leven eigen aan de bijzondere rechtsfiguur, die als vehikel gebruikt kan worden voor het verwezenlijken van de vrijgevigheid. 49 De vereiste van een neutraal karakter wil zeggen dat het al dan niet kosteloos karakter niet uit de rechtshandeling mag af te leiden zijn. Als laatste vereiste moet de schenking definitief zijn, de schenker mag er niet op kunnen terugkomen De belangrijkste partijen bij de levensverzekering 17. Hieronder volgt een korte omschrijving van de rechten en plichten van de verschillende personen die betrokken zijn bij de levensverzekeringsovereenkomst. 45 C. DEWULF, Levensverzekeringen en giften - Twee verschillende rechtsfiguren op elkaar afstemmen. T.Not 2006, afl. 11, N. LABEEUW, Schenking van een levensverzekering Gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 26 juni 2008, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 284, nr K. BERNAUW, Verzekeringen en erfrecht, in J. ROGGE, (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, 32.; N. LABEEUW, Schenking van een levensverzekering Gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 26 juni 2008, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 284, nr. 8 e.v. 48 W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, UP, 2002, C. DEWULF, De overdracht om niet van de rechten voortvloeiend uit een verzekeringsovereenkomst, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, G. DEKNUDT, Schenkingen, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2008, Antwerpen, Intersentia, 2008, 104, nr

15 4.1. De verzekeringnemer 18. De verzekeringnemer heeft geen eigen definitie gekregen in de WLVO. Er werd tijdens de bespreking van de WLVO in de Commissie voor het bedrijfsleven en het Wetenschapsbeleid door de toenmalig bevoegde minister verwezen naar de definitie van de verzekeringsovereenkomst. 51 Artikel 1 WLVO bepaalt dat de verzekeringnemer diegene is die zich verbindt tot de betaling van een vaste of veranderlijke premie in ruil waarvoor hij een in de verzekeringsovereenkomst bepaalde prestatie geleverd ziet door de verzekeraar ingeval zich een onzekere gebeurtenis voordoet. De term onzeker duidt op een termijn. Het tijdstip waarop men overlijdt maakt de onzekere gebeurtenis uit. 52 DE ROOVER 53 is echter samen met FONTAINE 54 van mening dat deze definitie onvolledig is omdat de verzekeringnemer zich niet alleen verbindt t.a.v. de verzekeraar, maar ook t.a.v. andere partijen (bijvoorbeeld de begunstigde). Het lijkt hen dan ook beter de verzekeringnemer aan te duiden als diegene die de verzekeringsovereenkomst onderschrijft/sluit. 19. De betaling van de premie bij de levensverzekering is facultatief. De verzekeringnemer heeft geen enkele juridische verplichting om de premie te betalen. 55 Dit facultatief karakter geldt voor zowel de eerste als voor alle premiegedeelten. 56 De verklaring hiervoor is te vinden in het feit dat de overeenkomst een lange looptijd kan hebben en dat de omstandigheden die tot het sluiten van de polis hebben geleid ingrijpend kunnen veranderen, tot het punt waar de interesse in de levensverzekering grotendeels verdwenen is. Het kan ook dat de last om de premies te dragen soms (te) zwaar kan wegen en men zich ervan wil bevrijden. 57 De verplichting tot betaling van de premies betekent dus dat de verzekeringnemer de premies moet betalen om de verzekerde waarborgen te verkrijgen of te behouden De verzekeringnemer heeft tijdens de looptijd van de verzekering een aantal rechten. Dit zolang de verzekerde prestatie niet opeisbaar is. 59 Ook wanneer de begunstigde heeft aanvaard, verliest de verzekeringnemer zijn macht. 51 T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten TEP 2009, T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, M. FONTAINE, Droit des assurances, Brussel, Larcier, 2010, Artikel 104 WLVO 56 Artikel 11 KB levensverzekeringen 57 M. FONTAINE, Droit des assurances, 2 e ed., Brussel, Larcier, 1996, 499, nr C. DEVOET, Levensverzekeringen. De verplichtingen van de partijen, In J.-C. ANDRÉ-DUMONT, et al (eds), Kluwer s Verzekeringshandboek (II.1.10), Mechelen, Kluwer, losbl., P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl. 3,

16 De belangrijkste rechten 60 zijn het recht om de begunstigden aan te duiden, te wijzigen en te herroepen, het recht van afkoop en het recht om zijn rechten over te dragen. Ook kan de verzekeringnemer het gepaste moment van uitkering kiezen. Het betreft rechten die de verzekeringnemer exclusief toebehoren. Dit wil zeggen dat derden deze rechten niet kunnen uitoefenen (tenzij de rechten werden overgedragen door de verzekeringnemer) en dat de rechten niet vererven. 61 Deze laatste vaststelling kan voor problemen zorgen wanneer de verzekeringnemer en de verzekerde verschillende personen zijn, en de verzekeringnemer eerst overlijdt. De rechten doven dan uit en de polis wordt geblokkeerd. Een oplossing hiervoor kan gevonden worden in de figuur van de overdracht van rechten. Artikel 120 WLVO stelt dat de verzekeringnemer in de polis kan bedingen dat bij zijn overlijden zijn rechten geheel of ten dele zullen overgaan op een persoon die hij daartoe aanwijst De begunstigde 21. De begunstigde is diegene die recht heeft op de verzekeringsprestatie bij overlijden van het verzekerde hoofd. Bij het opeisbaar worden van de verzekeringsprestaties wordt beoordeeld wie uiteindelijk optreedt als begunstigde van een levensverzekering. 63 Zoals eerder vermeld is het aangewezen bij aanvang reeds te voorzien in een subsidiaire begunstiging. De aanduiding, herroeping of wijziging van de begunstigde zijn formele rechtshandelingen die een geschrift vereisen. 64 Ook werd eerder al vermeld dat het recht een begunstigde aan te duiden een exclusief recht is dat de verzekeringnemer toebehoort, behalve indien het werd overgedragen. Dit zorgt voor controle op de levensverzekering in hoofde van de verzekeringnemer. 65 De verzekeringnemer beslist wie de begunstigde wordt en of deze begunstigde blijft, althans zolang de begunstiging niet is aanvaard. 66 De aanduiding van de begunstigde kan generiek (via verwijzing naar een hoedanigheid of verwantschap) of nominatief (bij naam noemen) gebeuren. 22. De begunstigde dient de begunstiging formeel te aanvaarden, anders is deze nog wijzigbaar en herroepbaar. Voor de wijziging of herroeping van de begunstiging volstaat een geschrift en is geen bijvoegsel aan de polis vereist. In geval van een aanvaarde begunstiging kan de wijziging of 60 N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, TEP 2009, Artikel 106, 112, 114, 119 WLVO 62 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl. 3, P. VAN EESBEECK, Levensverzekering/Begunstigingsclausule, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN, Handboek Estate Planning, deel 7, Vermogensplanning: Alternatieve vormen, Gent, Larcier, 2006, Artikel 10, 106, 112 WLVO 65 N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten TEP 2009, Artikel 112 WLVO 11

17 herroeping slechts met akkoord van de begunstigde. 67 De aanvaarding is formalistisch en moet met een polisbijvoegsel gebeuren, ondertekend door de verzekeringnemer, verzekeraar en begunstigde Het verzekerd hoofd of de verzekerde 23. De uitkering van het kapitaal is verbonden aan het nog in leven zijn of het overlijden van een bepaald persoon, de verzekerde of het verzekerd hoofd genaamd. 69 De verzekerde kan in zijn hoedanigheid, noch voor noch bij het zich voordoen van het verzekerd voorval, geen enkel recht laten gelden op de levensverzekering De verzekeraar 24. De figuur van de verzekeraar werd niet uitdrukkelijk omschreven in de WLVO. Het was wel de bedoeling om dit te doen maar omwille van het feit de Raad van State bedenkingen had bij de definitie die bleek uit de voorbereidende werken 70 werd uiteindelijk geen definitie weerhouden. 25. De belangrijkste verplichting van de verzekeraar is ingeval de onzekere gebeurtenis zich voordoet de verzekerde prestatie betalen. 71 De reikwijdte van zijn verplichtingen wordt bepaald volgens de volgende principes: - De waarborg is verkregen in de hele wereld - Hij dekt alle gevallen van overlijden, behalve de uitsluitingen voorzien door de wet of de overeenkomst. 67 N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten TEP 2009, Artikel 123 WLVO 69 N. LABEEUW, Schenking van een levensverzekering - Gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 26 juni 2008, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 283, nr MvT, Parl.St. Kamer , nr. 1586/1 71 C. DEVOET, Levensverzekeringen. De verplichtingen van de partijen, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT et al (eds), Kluwer s Verzekeringshandboek (II.1.10), Mechelen, Kluwer, losbl.,

18 C. Waarom de schenking van de levensverzekering? 26. Op 1 januari 2004 is een verlaagd tarief ingevoerd in de drie gewesten voor schenkingen van roerende goederen. In het Vlaamse Gewest werd voorzien in vlakke tarieven van 3% of 7% naargelang de verwantschapsband tussen de schenker en de begiftigde. 72 Schenkingen in rechte lijn, tussen echtgenoten of samenwonenden worden belast aan 3% en in alle andere gevallen aan 7%. Een bijkomend voordeel van de betaling van de schenkingsrechten is dat het geschonken goed niet meer onderworpen wordt aan successierechten indien de schenker overlijdt binnen de drie jaar na de schenking. De schenking onder de levenden van roerende goederen verdient dan ook de voorkeur boven de testamentaire beschikking. 73 Anderzijds zijn levensverzekeringen als nieuw soort spaarproduct erg in trek. 74 Het maatschappelijk, fiscaal en financieel belang dat de levensverzekering inneemt is de laatste tijd enorm toegenomen. Zoals eerder vermeld was de levensverzekering vroeger een loutere voorzorgsmaatregel, terwijl ze vandaag een spaar- en beleggingsproduct is geworden. De levensverzekering maakt een roerend goed uit, zodat een combinatie van beide op het eerste zicht wel interessant lijkt. Zowel op burgerrechtelijk als fiscaal rechtelijk vlak lijkt dit voordelen op te leveren. De levensverzekering is in het kader van successieplanning een vaak aangewende techniek. De verzekeringnemer behoudt hierbij in grote mate controle over zijn vermogen dat hij uiteindelijk aan de begunstigde wil overdragen. Dit is echter enkel het geval indien de begunstigde de schenking nog niet heeft aanvaard. Aan dit controlebehoud hangt echter een duur prijskaartje omwille van artikel 8 van het Wetboek der Successierechten. 75 Door de vlakke tarieven voor de schenking van roerende goederen zou de schenking van de levensverzekering een interessant successieplanningsinstrument kunnen uitmaken. Hieronder zullen we onderzoeken of de figuur van de overdracht om niet van de rechten van de verzekeringnemer bruikbaar is en of de registratie van de begunstiging enkel belast is aan roerende schenkingsrechten en of er dan later geen successierechten meer verschuldigd zijn. 72 T. CARNEWAL en S. VANMAELE, Schenking van roerende goederen onder opschortende voorwaarde van vooroverlijden van de schenker: de artikelen 4,3 Vl. en Br.W.Succ. en 131bis Wal.W.Reg. gewikt en gewogen Not.Fisc.M. 2011, C. DEWULF, De overdracht om niet van de rechten voortvloeiend uit een verzekeringsovereenkomst, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, N. LABEEUW, Schenking van een levensverzekering - Gevolgen van het arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 26 juni 2008, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, Hierna afgekort als W. Succ. 13

19 27. De problematiek is de volgende 76 : A heeft een beleggingsverzekering lopen in een levenslange AAB-configuratie waarbij A zowel verzekeringnemer als verzekerde is, en B de begunstigde bij het overlijden van A. Indien A niets onderneemt moet B bij het overlijden van A successierechten betalen op grond van het fictief legaat van artikel 8 W. Succ. en deze kunnen zeer hoog oplopen afhankelijk van het bedrag en de graad van verwantschap. Als A de vermogenswaarde van de polis wil schenken aan B, zou A de polis kunnen afkopen en de afkoopwaarde via de hand- of bankgift (al dan niet geregistreerd) of via notariële schenkingsakte (al dan niet in het buitenland) kunnen overmaken aan B. Deze operatie brengt niet alleen een administratieve uitdaging mee, het kan ook behoorlijk wat kosten. Er moet in alle gevallen een afkoopvergoeding (uitstapkosten) betaald worden en soms ook een roerende voorheffing op de afgekochte polis. Bij tak-21 verzekeringen is namelijk 25% roerende voorheffing verschuldigd indien het kapitaal binnen de acht jaar wordt opgevraagd. Als de begiftigde opnieuw in een polis stapt kunnen hier ook weer instapkosten aan verbonden zijn. Sinds 1 januari 2013 bedraagt de premietaks 2% in plaats van 1,1%. 77 Het kan ook zijn dat de financiële voordelen van de polis zo interessant zijn dat A de bestaande polis wil houden. 78 Om de administratieve problemen te omzeilen, of de bestaande polis te houden, kan teruggegrepen worden naar de figuur van de kosteloze overdracht van de rechten van de verzekeringnemer dat terug te vinden is in artikel 119 en 120 WLVO. 79 Voor bepaalde levensverzekeringen zou eventueel een oplossing kunnen worden gevonden in de figuur van de vrijwillige aanbieding ter registratie van de begunstiging. Hoe dan ook is de schenking van een levensverzekering juridisch zeer complex omdat zowel het schenkingsrecht als het (levens)verzekeringsrecht moet worden nageleefd. 76 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl. 3, n art?ckc=1 78 J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, Knokke-Heist, X, 2011, P. VAN EESBEECK, Levensverzekering. Verzekeringsgift: nog geen volledig geëffend pad, Life & Benefits 2008, nr. 5, 6; G. DEKNUDT, De schenking van (alle) rechten van een levensverzekeringscontract: opgelet met aansprakelijkheid ingevolge chronologie, Nieuwsbrief Notariaat 2009, afl. 16, 4-7; S. HUBRECHT, Overdracht van alle rechten om niet en artikel 8 W. Succ., Successierechten , 2-3/8. 14

20 1. De overdracht om niet van de rechten voortvloeiend uit een verzekeringsovereenkomst 1.1. Civielrechtelijke aspecten De schenking door de verzekeringnemer 28. Drie zaken kunnen het voorwerp uitmaken van een schenking onder de levenden: 80 - Hetzij het voordeel van de verzekeringsprestaties bij de opeisbaarheid; - Hetzij het vorderingsrecht dat de verzekeringnemer heeft op de wiskundige reserve (de waarde van een verzekeringsovereenkomst op een bepaalde datum 81 ) van het contract met alle daaraan verbonden rechten en plichten; - Hetzij zowel het voordeel van de verzekeringsprestaties als het vorderingsrecht dat de verzekeringnemer heeft op de wiskundige reserve met al de daarop verbonden rechten en plichten. Het is meer dan waarschijnlijk dat de schenker van de levensverzekeringsovereenkomst dit laatste beoogt wanneer hij een dergelijke schenking doet Juridische kwalificatie schenking levensverzekering 29. De schenking onder de levenden van een levensverzekeringscontract komt eigenlijk neer op een overdracht, ten kosteloze titel, van de rechten die de verzekeringnemer kan laten gelden tegen de verzekeraar op grond van het levensverzekeringscontract. Deze rechten hebben het karakter van een roerend vorderingsrecht. 82 Bij een overdracht in volle eigendom treedt de overnemer in de plaats van de verzekeringnemer en neemt dan ook al zijn rechten en verplichtingen over. Bij de overdracht van de rechten daarentegen worden enkel de rechten en niet de verplichtingen overgedragen. 83 DE GEYTER 84 meent dat bij de overdracht van de rechten eigenlijk de volle eigendom wordt overgedragen omdat de enige verplichting van de verzekeringnemer bestaat uit het betalen van de premies en gelet op het feit dat de verzekeringnemer niet kan gedwongen worden de premies te betalen, gaat het om een fictieve verplichting. 80 C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008,

21 Ook ROOVERS 85 is van mening dat de verzekeringnemer geen plichten heeft jegens de verzekeraar. De enige plichten die de verzekeringnemer heeft zijn de plichten die voortvloeien uit de uitoefening van zijn rechten, vermeld in de artikelen 106 tot en met 120 WLVO. De overdracht van deze laatste plichten volgt dus eigenlijk uit de overdracht van de rechten op de polis. Het adagium accessoirum sequitur principale is hier van toepassing. 86 Toch nuanceert hij de discussie door de vraag te stellen of de partijen kunnen volstaan met een overdracht van alle rechten om de cessionaris de nieuwe verzekeringnemer te maken, of als daarvoor een overdracht in volle eigendom (alle rechten en plichten) plaats moet vinden. Hij wijst erop dat de voorbereidende werken bij de WLVO toch duidelijk een onderscheid lijken te maken tussen een overdracht in volle eigendom en een overdracht van alle rechten. 30. Uit de motivering 87 bij artikel 119 WLVO blijkt dat de wetgever drie verschillende wijzen van overdracht van alle rechten uit de levensverzekeringsovereenkomst voor ogen had. Namelijk de overdracht in volle eigendom, ten belope van de verschuldigde sommen of van alle rechten uit de overeenkomst van levensverzekering. De toelichting stelt dat de omvang van de overdracht van rechten (alle rechten of een gedeelte ervan) afhangt van de overeenkomst van overdracht die de partijen hebben gesloten. Het is onduidelijk of de wetgever naast het bijvoegsel van artikel 120 WLVO ook nog een (andere) titel voor de overdracht van de rechten wou invoeren, of als deze overeenkomst van overdracht net op dit bijvoegsel slaat. 88 Maar dit gemaakte onderscheid is evenwel niet meer gepast. Het gaat om een praktijk die voor de invoering van de WLVO werd toegepast, en waarop toen reeds al veel kritiek bestond in de rechtsleer omdat het niet duidelijk was welk juridisch regime precies van toepassing was op de wijze van overdracht (overdracht in volle eigendom, ten belope van de verschuldigde sommen of overdracht van de rechten) is ook ROOVERS 89 uiteindelijk van mening dat de overdracht van alle rechten door de verzekeringnemer-cedent aan de cessionaris tot gevolg heeft dat deze laatste de nieuwe verzekeringnemer wordt. De overdracht van alle rechten komt op hetzelfde neer als de overdracht in volle eigendom. 85 T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, P. VAN OMMESLAEGHE, Droit des obligations, tome III, Brussel, Bruylant, 2010, MvT, Parl.St. Kamer , nr. 1586/1, T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10, T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl. 10,

22 31. Gelet op deze interpretatieproblemen raadt DE GEYTER 90 aan om in de akten en bijvoegsels aan het contract te vermelden dat de verzekeringnemer het vorderingsrecht dat hij bezit op het contract met alle daarop gebonden verplichtingen en rechten in volle eigendom overdraagt, inclusief de persoonsgebonden rechten Gaat het om de overdracht van een vorderingsrecht of over een schuldvernieuwing? 32. Bij de overdracht van rechten blijft de initiële vordering onveranderd bestaan, maar dan in hoofde van de overnemende schuldeiser. De partijen hebben de bedoeling om de bestaande verbintenis samen met de daarmee verbonden schuldvordering onveranderd te laten voortbestaan, zij het dan wel in hoofde van een andere persoon. 91 De toestemming van de schuldenaar is niet vereist maar de overdracht moet hem wel worden bekendgemaakt en hiertoe is de vervulling van formaliteiten vereist. 33. Bij de schuldvernieuwing wordt de bestaande verbintenis niet voortgezet maar wordt ze vervangen door een (volledig) nieuwe verbintenis met draagwijdte die de partijen er zelf aan hebben willen geven en hebben de partijen ook de bedoeling om een volstrekt nieuwe rechtsverhouding tot stand te brengen en om de vroegere rechtsverhouding te laten uitdoven. 92 De oude verbintenis verdwijnt en de nieuwe verbintenis komt tot stand. In tegenstelling tot de loutere overdracht van de rechten is de tussenkomst van de schuldenaar hier wel vereist. 93 Het bewijs van de animus novandi moet worden geleverd omdat de schuldvernieuwing niet wordt vermoed. Artikel 1273 BW bepaalt dat de wil om de schuldvernieuwing tot stand te brengen duidelijk moet blijken uit de handeling Vroeger werd aangenomen dat de overdracht kon worden geanalyseerd als een schuldvernieuwing of novatio. In dit geval was bij de overdracht dan ook een nieuwe premietaks verschuldigd. 95 Dit is ook hetgeen expliciet in de memorie van toelichting geschreven staat. 96 Er wordt echter meer en meer aangenomen dat de overdracht in volle eigendom van het contract, waardoor de overnemer de nieuwe verzekeringnemer wordt, een overdracht van een vorderingsrecht uitmaakt zodat geen nieuwe premietaks verschuldigd is. Ook ingevolge de bewoordingen uit het 90 C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, G. DEKNUDT en S. SEYNS, Successieplanning met behoud van het bestaand levensverzekeringscontract: registratie van de begunstiging of overdracht onder kosteloze titel van het contract in volle eigendom?, T.Not 2012, afl. 1, S. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht Boek 2, Brugge, die Keure, 2009, 126, nr C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, S. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht Boek 2, Brugge, die Keure, 2009, 126, nr G. DEKNUDT, De schenking van (alle) rechten van een levensverzekeringscontract: opgelet met aansprakelijkheid ingevolge chronologie, Nieuwsbrief Notariaat 2009, afl. 16, MvT, Parl.St. Kamer , nr. 1586/1, p

23 WLVO zelf overdracht van de rechten uit de overeenkomst heeft men bij de overdracht in volle eigendom niet te maken met een schuldvernieuwing maar met een overdracht. 97 De fiscus 98 heeft in het schrijven van 17 april 2008 uitgaande van de dienst Patrimoniumdocumentatie (Kadaster, Registratie en Domeinen) verduidelijkt dat uit artikel 119 WLVO volgt dat bij de overdracht van rechten het oorspronkelijke verzekeringscontract blijft bestaan. Er werd bevestigd dat de begiftigde geen nieuwe premie betaalt zodat een nieuwe premietaks niet verschuldigd is. De fiscus voegde hier nog aan toe dat een notariële akte vereist is opdat de premietaks niet verschuldigd zou zijn Welke levensverzekeringscontracten kunnen geschonken worden? 35. Het schenken van de levensverzekering heeft enkel zin als deze een patrimoniale waarde heeft. De verzekeringnemer wenst vooral de reserve van het contract op het ogenblik van de schenking en het recht op de verzekeringsprestaties te schenken en niet alleen de rechten verbonden aan het vorderingsrecht die hij bezit op deze reserve. 100 Dit brengt met zich mee dat enkel de spaar- en beleggingsverzekeringen in aanmerking kunnen worden genomen voor een schenking o.m. bepaalde types van tak-21 en tak-23 verzekeringen Tak-21 levensverzekeringen (spaarverzekeringen) zijn er voor spaarders die veilig willen beleggen, willen genieten van fiscale voordelen, op lange termijn (minimaal 8 jaar en 1 dag) willen beleggen, een vaste, gegarandeerde intrest verkiezen en tegelijkertijd willen profiteren van een eventuele goede evolutie van de financiële markten. 102 Het zijn de levensverzekeringen waarmee men aan kapitaalopbouw kan doen, en die niet verbonden zijn met beleggingsfondsen. Tak-21 producten zijn vrijgesteld van roerende voorheffing indien ze een looptijd van minstens 8 jaar hebben, of als ze een overlijdensdekking van minstens 130% hebben van het totaal aantal gestorte premies. Indien de belegger zijn contract afkoopt vóór die vervaldatum is de roerende voorheffing dus wel van toepassing. De voorheffing wordt berekend op een fictief rendement van 4,75% C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, G. DEKNUDT, De schenking van (alle) rechten van een levensverzekeringscontract: opgelet met aansprakelijkheid ingevolge chronologie, Nieuwsbrief Notariaat 2009, afl. 16, A. VAN GEEL en A. BIESMANS, Registreren van schenkingen van verzekeringsproducten aan welke waarde? afkoopwaarde?, Nieuwsbrief Notariaat 2012, nr. 3, C. DE GEYTER, Giften met betrekking tot de levensverzekering op verzekeringsrechtelijk vlak, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Mechelen, Kluwer, 2008, Zie algemeen: C. DE WULF De overdracht om niet van de rechten voortvloeiend uit een verzekeringsovereenkomst, in J. ROGGE (ed.), Levensverzekeringen en giften, Kluwer, Mechelen, 2008, dossier nr. 4, P. VAN MALDEGEM, Paspoort op komst voor alle beleggingsproducten, Netto oktober 2012,