DE LEIDSE MONUMENTEN

Transcriptie

1 DE LEIDSE MONUMENTEN DE VERANDERINGEN IN HET STADSBEELD GEDURENDE DE JAREN EN De sedert vele jaren door de Vereniging Oud-Leiden gevoerde actie tot behoud en herstel van het oude stadsschoon gaat meer en meer, mede dank zij de levendige belangstelling van de zijde van de Dienst der Gemeentewerken, tastbare resultaten opleveren. Bij vele huiseigenaren heeft het inzicht omtrent herstel en restauratie van de gevels van hun panden van lieverlede een wijziging in gunstige zin ondergaan. Bij het opstellen van de Gemeentelijke Monumentenlijst welk werk gestadig vordert bleek in de ruim 30 jaren, welke zijn verlopen sedert het vaststellen van de Voorlopige Lijst der Ned. Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel Zuid-Holland, dat bijna gevels van kunsthistorische waarde zijn verdwenen. Het is dus van groot belang, dat de nog overgeblevene zoveel mogelijk behouden blijven, waartoe voortdurende waakzaamheid wordt vereist. Tegenover dit verlies staat evenwel de aanwinst van enige gevels, welke door ontdoen van pleisterlagen en herstel in gevoegd metselwerk het stadsbeeld thans verfraaien. Ook werden enkele fraaie gevels in en gerestaureerd. De restauratie van de gevel Oude 58 is een belangrijke verbetering. Het bovenstuk van deze fraaie eeuwse gevel in Vingboonsstijl, moest in wegens bouwvalligheid worden afgebroken. Door Gemeentewerken werd een restauratieplan opgesteld, hetwelk onder toezicht van het Rijksbureau voor de Monumentenzorg en met steun van de Directeur van de N.V. J. SCHELTEMA JANSZOON, de heer H. J. P. W ASSENAAR, kon worden uitgevoerd. Een fout, welke oorspronkelijk bij de vroegere bouw was gemaakt bij het opstellen der zandstenen vleugelstukken, kon thans worden hersteld. Beide ovale blindvensters werden wederom Dertiende vervolg.

2 WALKORENMOLEN VALK Mark November Na herstel (1 October

3 Foto: der Mark Burchtheuvel met toegangshek Foto : Jonker Gevel Oude Singel 58 Foto : Gevel Nieuwe Rijn

4 van glas-in-loodramen voorzien. Vervanging van de houten kroonlijst door een zandstenen segment of tympaan (in de geest van de beide tweelinggevels Rapenburg en 31) bleek door materiaalgebrek helaas niet mogelijk. Het eenvoudige halsgeveltje bleek achter de pleisterlaag te bestaan uit handvorm-rijnsteen van ongemeen fraaie rode kleur. Dank zij de medewerking van de Directeur van de N.V. R. M. BEUTH Zn., Dr. S. TH. HOLST kon deze gevel in vrijwel oorspronkelijke staat worden hersteld. Van de belendende gevel, kwamen bij deze werkzaamheden, door het afvallen van bepleistering, enkele zandstenen gevel-hoekblokken bloot, welke opnieuw werden bepleisterd. Verwacht kan worden, dat zich achter de pleisterlaag de resten van een interessante gevel bevinden. De gevel van de apotheek HERDINGH EN BLANKEN, 171, werd gerestaureerd en opnieuw gevoegd De eenvoudige halsgevel Nieuwe Rijn 104, eigendom van de fa. W. DEN ZN., werd opnieuw gevoegd. Tevens werd de verminkte top in de oorspronkelijke staat metseld. Bij deze gelegenheid bleek, dat van de trapgevel Nieuwe Rijn de bovenste trap was verwijderd en vervangen door een afdekking in zink. Naar wij hopen zal deze, uit daterende verminking, spoedig worden hersteld. De eenvoudige lijstgevel Oude Rijn werd opnieuw gevoegd. De gevel van het pand Nieuwe Rijn 28 eigendom van de heer S. P. WIELINGA, werd van de pleisterlaag ontdaan en volledig gerestaureerd als bakstenen gevel. Het pand is thans een sieraad voor de Nieuwe Rijn. Het lag aanvankelijk in de bedoeling de gevel van het pand eigendom van de heer A. A. H. en mejuffrouw J. H. W IJNNOBEL, opnieuw te bepleisteren. Oorspronkelijk was de apotheek van HERDINGH gevestigd in het pand Hogewoerd toenmaals met een fraaie trapgevel. Bij de bouw van de textielfabriek VAN WIJK Co. werd het pand afgebroken en in verhuisde, met de apotheek, het bovenlicht (aloëplant) naar nr Het oude deurkozijn was echter iets breder dan het tegenwoordige, zodat de kanten van het bovenlicht werden versmald, hetgeen duidelijk waarneembaar is. Vroeger het woonhuis van Burgemeester M.r. F. WAS.

5 De eigenaren waren bereid mede te werken tot restauratie van deze gevel, hoewel de toestand daarvan, na verwijdering van de pleister niet meeviel. Vermoedelijk betreft het hier een vroegere trapgevel, welke, gezien de nog aanwezige aanzetstenen en de soort baksteen, minstens 300 à jaar oud kan zijn. Het geveldeel van de tweede verdieping bleek later te zijn opgemetseld van een andere baksteensoort. De was dermate verminkt, dat werd besloten dit gedeelte opnieuw te doen bepleisteren. Deze is de eerste schoongemaakte gevel aan de Breestraat het is te hopen, dat andere spoedig volgen. Het woonhuis Breestraat 125, waarover indertijd de heer Ir. G. L. DRIESSEN een verhandeling schreef, is thans een café-restaurant geworden. Hoewel dit op zichzelf is te betreuren, komt aan de eigenaresse een woord van lof toe voor de prijzenswaardige wijze, waarop het pand, in overleg met Monumentenzorg en Gemeentewerken is hersteld. Tijdens het uitvoeren van een kleine restauratie in de op het peil van de binnenplaats liggende kelderruimten van het Gemeenlandshuis van Rijnland, Breestraat bleek een tegen het gewelf liggende boog na verwijdering van de witkalk, te bestaan uit fraai metselwerk. De boog werd hersteld en vormt nu met zijn bemetseling van donkerrode, zorgvuldig versneden baksteen een mooi contrast met het gewitte gewelf. In dezelfde kelderruimte werd door het verwijderen van de lagen witkalk de vroegere functie teruggevonden van een onbekend venster in een der muren, welke vóór het optrekken van de achterbouw nog buitenmuur was. Het fraai zandstenen lijstwerk kwam voor de dag, terwijl de ijzeren tralies werden zwart geverfd. In de muur van de kelderruimte, welke tot 1604 de buitenmuur vormde van de grote- of rechtzaal, werden van twee oude vensteropeningen eveneens de zandstenen lijsten voor de dag gebracht en het ijzeren traliewerk zwart geverfd. Duidelijker blijkt nu, dat men met een voormalige buitenmuur te doen heeft. Ten werd het oude eikenhout van deurlijst en boog in de kelder van witkalk ontdaan. Na ruim 20 jaar gevoerde actie kwam de restauratie van de Molen Valk in het najaar tot stand Onze enige overgebleven walkorenmolen prijkt thans weder in volle

6 luister Inwendig dienen nog verbeteringen te worden aangebracht, welke naar wij hopen in tot stand komen. Een der hardstenen stoeppalen voor het woonhuis 38, eigendom van Mr. A. VAN DE SANDE werd door aanrijding vernield. Op de Stadswerf was een gelijksoortige oude paal aanwezig, welke, na overeenkomst met de eigenaar, door de Dienst der Gemeentewerken ter plaatse werd opgesteld. Twee van de vier stoeppalen voor het huis steeg waren eveneens gebroken. De beide overgeblevene werden opnieuw geplaatst terzijde van de voordeur, waardoor de verminking minder storend is. Het is evenwel opmerkelijk, fraaie stoeppalen ten offer aan het verkeer vallen Het ware te wensen dat de eigenaren van stoeppalen meer aandacht schonken aan vernielingen van deze palen. De vier lindebomen in openbare grond, voor de distilleerderij de Boompjes, 38, welke in de hongerwinter zijn thans gelukkig vervangen door jonge exemplaren Eind September ontstond een verzakking van de straat achter de tegenover perceel Nieuwe Rijn zo, doordat een vrachtauto met een der wielen in het van een verwijderde boomstronk geraakte. Bij een ingesteld onderzoek werd een vierkante houten put gevonden met dito bodem, groot go x go cm en diep m, voorzien van gemetselde bovenrand, welke 65 cm onder de straat ligt. De put was voorzien van een loden buisje, waaruit bij het ontgraven grachtwater stroomde. Aan de huizenzijde bevond zich een ronde opening van 12 cm wijdte, waardoorheen mogelijk vroeger een loden buis met uitgeklopte kraag was gestoken. Vermoedelijk lag hier een buis voor watervoorziening ten behoeve van de bekende oude waterwerken op de Burcht ten van de fontein op de Vismarkt. De put is niet weggebroken, doch wederom dichtgeworpen. Het Hek, de oude tol langs de Haarlemmer Vaart, onder de Gemeente Oegstgeest en eigendom van de Gemeente Verwezen worde naar beide foto s. O.a. zij gewezen op de stoep de Doopsgezinde Kerk, straat nr. Zie Leids Jaarboekje blz.

7 Leiden, werd volledig gerestaureerd. De vier wapenschilden, welke paarsgewijs de wapens van Leiden en Haarlem vertonen, zaten dik onder de verflagen. De Haagse restaurateur GERHARD JANSEN, dezelfde, die de kamer van de commissie (kerkvoogdij) in de Pieterskerk zo fraai restaureerde, werd bereid gevonden, na het afbikken van de oude verflaag, de wapens in de juiste heraldische kleuren te schilderen. Het bereikte resultaat is ongemeen fraai. Het pothuisje naast Pieterskerkstraat dat door vrachtauto s ernstig was beschadigd, werd op verzoek van de vereniging Oud-Leiden op keurige wijze hersteld. Het pothuis in de Rijnstraat, terzijde van het pand Hogewoerd 132 werd eveneens hersteld, hetgeen ten dele met de oude en overigens met niet-bijpassende nieuwe stenen geschiedde. Het waar de lindebeplanting is teruggekeerd, heeft een zeer verheugende verbetering ondergaan door de voltooiing van de gevel van het Rijksmuseum van Oudheden De met zijn oude boombeplanting werd tijdens de hongerwinter geheel kaal gehakt en de kantplanken langs de paden weggebroken, zodat grote grondmassa s naar beneden spoelden. Het herstel van de heuvel, door de dienst der Gemeentewerken, kwam juist vóór Kerstmis tot stand de paden zijn opnieuw aangelegd, de taluds weder met gras begroeid en een nieuwe beplanting werd aangebracht, waarbij rekening is gehouden met mooie uitzichtpunten en afschermen van minder fraaie bebouwing in de naaste omgeving. Een van de Hemony-klokjes uit de Lakenhal is tijdelijk opgehangen in het academie-torentje. Het door de Duitsers weggevoerde klokje van de ingang van het v.m. Pesthuis is in onze stad teruggekeerd en vond voorlopig een plaatsje in het Museum de Lakenhal. Ten mag hier wel melding worden gemaakt van de verschijning van de Geïllustreerde beschrijving van de landsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel re stuk : Leiden en Westelijk Rijnland, waardoor thans de belangrijkste Leidse Monumenten van Overheidswege zijn beschreven. A. BICKER CAARTEN G. VAN DER MARK Zie Leids Jaarboekje blz. idem blz.