Zelfstudie 2009 t/m 2012 Criminal Justice 1

Transcriptie

1 Zelfstudie 2009 t/m 2012 Criminal Justice 1 Volledige titel onderzoeksprogramma: Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity Programmacoördinatoren: Prof. mr. C.P.M. Cleiren en Prof. dr. P. Nieuwbeerta Instituut voor Strafrecht & Criminologie Startdatum programma: Onderzoeksprogramma 1.1 Inleiding Sinds begin 2009 fungeert binnen de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden het facultaire onderzoeksprogramma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity. 2 Dit onderzoeksprogramma is tot stand gebracht met het oog op een meer fundamentele en multidisciplinaire bestudering van de problematiek waarmee de strafrechtspleging in brede zin en in al zijn facetten wordt geconfronteerd. Binnen de faculteit waren de voorwaarden voor zo n meer fundamentele en multidisciplinaire benadering op dat moment meer dan de twee daaraan voorafgegane decennia uitstekend. Sinds de start van een volledige Bachelor- en Masteropleiding Criminologie aan de faculteit in 2002 heeft de daarmee gepaard gaande vergroting van de personele bezetting van de afdeling Criminologie ook de omvang van onderzoek op die discipline een stevige impuls gekregen. De onderzoekspotentie kon vanaf 2009 bovendien sterk gaan groeien omdat de toen net benoemde hoogleraar Prof. dr. P. Nieuwbeerta nieuwe onderzoekers kon aanstellen dankzij de hem toegekende VICI-subsidie. Deze stand van zaken bood kansen om niet alleen een integratie tot stand te brengen van de tot op dat moment lopende onderzoeksprogramma s Veiligheid en Recht en Geschillenbeslechting 3, maar ook om daaraan nieuwe impulsen voor de toekomst toe te voegen: een stevige inzet op een multidisciplinaire benadering met uitstekende perspectieven op aansluiting op strafrechtelijk en criminologisch onderzoek in nationaal én internationaal verband. De Criminal Justice benadering bestaat in de Angelsaksische wereld al sedert de twintiger jaren van de vorige eeuw. Met het begrip wordt gedoeld op het stelsel van principes, regels, handelingstypen ( practices ) en instituties, waarmee de overheid sociaal ongewenst gedrag sanctioneert en deze sancties ten uitvoer legt, met inbegrip van de daarbij behorende rechtvaardigheidseisen. Het concept veronderstelt en daarin ligt ook zijn kracht dat het erom gaat wetgeving, beleid, politiepraktijk, rechtspraak etc. als één stelsel op te vatten. Het concept veronderstelt ook dat het bestuderen van criminaliteit en de aanpak daarvan niet los van elkaar kunnen en moeten staan. Criminal Justice roept dan ook vragen op die niet alleen vanuit de juridische wetenschap, noch alleen vanuit de sociale wetenschappen kunnen worden beantwoord. 1 De zelfevaluatie is geschreven vanuit het Protocol onderzoeksbeoordelingen, Universiteit Leiden ( ) enhet Standaard Evaluation Protocol , Protocol for research assessment in The Netherlands van de KWAW, VSNU en NWO. We hanteren bij de indeling van deze zelfstudie de door de UL, KNAW, VSNU en NWO voorgeschreven onderwerpen als inhoudsopgave als structuur. 2 Zie voor een uitgebreide beschrijving van het onderzoeksprogramma het oorspronkelijke onderzoeksprogramma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity. 3 Binnen deze beide programma s hadden reeds gedurende vele jaren onderzoekers van de faculteit onderzoek verricht en de programma s werden bij de vorige visitatie in 2009 zeer positief beoordeeld. Zie nota Bestuurlijke hantering onderzoeksvisitatie rechtsgeleerdheid ( ), FdR-UL (26 oktober 2010). 1

2 De onderzoeksgroep heeft met de expertise op juridisch, kwantitatief en kwalitatief sociaalwetenschappelijk, forensisch, bestuurskundig, rechtseconomisch en rechtsfilosofisch terrein die elkaar deels overlappen, alle voorwaarden in huis voor de noodzakelijkerwijs multidisciplinaire benadering van Criminal Justice. 1.2 Onderzoeksthema en -perspectieven Binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity staat de vraag centraal hoe nu én in de toekomst kan worden gewaarborgd dat wetgeving, preventie, opsporing, handhaving, berechting en sanctionering onderling congruent zijn. Deze activiteiten vormen tezamen en in onderling verband, afhankelijkheid, afstemming en evenwicht de strafrechtelijke keten, die een noodzakelijke voorwaarde vormt om strafrecht en strafrechtspleging in brede zin te kunnen realiseren op een manier die zowel volgens democratische principes als op basis van sociaalwetenschappelijke, juridische, politieke, bestuurlijke, beleidsmatige en financiële overwegingen te verantwoorden zijn. De activiteiten in de keten worden gedragen door daartoe benoemde of aangewezen actoren: parlement, politie, openbaar ministerie, zittende magistratuur, maar ook bijvoorbeeld de reclassering, jeugdzorg penitentiaire instellingen en slachtofferhulp. De actoren in de diverse fasen hebben taken en bevoegdheden die zijn afgestemd op hun rol in de keten en de daarbij behorende eisen. Voor de legitimiteit van de strafrechtpleging als geheel is het van groot belang dat wordt gegarandeerd dat de activiteiten in de keten in die brede betekenis op elkaar aansluiten en tegelijkertijd voldoen aan de eisen die worden gesteld vanuit die zeer diverse en niet steeds gelijkgestemde rechtsstatelijke, maatschappelijke, juridische, politieke, bestuurlijke, beleidsmatige en financiële belangen. Kort en goed brengt dat mee dat niet alleen eisen worden gesteld aan de samenhang in de keten, maar ook aan wat we zouden kunnen samenvatten als de Legitimacy, Accountability en Effectivity van alle te onderscheiden activiteiten, waaronder het verband en de afstemming daartussen. Legitimiteit betreft zowel de aanvaardbaarheid vanuit democratisch rechtsstatelijk perspectief als de steun voor en gezag van het justitieel systeem en de daarbij betrokken actoren en burgers. Bij accountability gaat het om de verantwoordelijkheid die justitiële professionals hebben om transparant verantwoording af te leggen van hun werk en daarmee ook zichtbaar te maken dat ze hun publieke taak naar behoren vervullen. Bij effectiviteit gaat het om de vraag in hoeverre regelgeving, op handhaving, interventies en sancties (bedoelde en onbedoelde) effecten sorteren. Het onderzoeksprogramma richt zich daarom op de bestudering van de strafrechtketen in een brede betekenis en doet dat vanuit de perspectieven Legitimacy, Accountability en Effectivity en beoogt met het onderzoek bij te dragen aan een maximale realisering van Legitimacy, Accountability en Effectivity van strafrecht en strafrechtspleging. 2

3 1.3 De onderzoeksmatrix in beeld gebracht Perspectieven... Keten Legitimacy Accountability Effectivity Wetgeving Vertrouwen in het wettelijk stelsel en verhouding tot eisen en beginselen van de democratische rechtsstaat Aanpassing Sv en Sr aan internationale en Europese sporen (multilevel) Behoud/Belang van bestaande nationale stelsel/ harmonisatie Zijn de Wetboeken voldoende bij de tijd ook in het licht van criminologische bevindingen? Verhouding doelen-middelen, proportionaliteit en subsidiariteit. Verantwoording en motivering van regelgeving en aanpassingen daarvan Argumentatie t.o.v. systeem, externe eisen (Int./Eur.) vanuit behoefte handhaving Idem ten opzichte van burgers / slachtoffers en betrokkenen Effectiviteit van het wettelijk stelsel, mede in te licht van de gestelde doelen Effecten en neveneffecten van wetten, waaronder criminaliteitsreductie Handhaafbaarheid Effectiviteit in het licht van de strekking van de wet Rechtseconomische analyses Handhaving Vertrouwen in de handhaving en betrokken actoren en verhouding tot eisen en beginselen van de democratische rechtsstaat Verhouding tot eisen van Int./Eur. Grondwet legaliteit EVRM en strafvorderlijke beginselen Horizontalisering, democratisering en responsabilisering Waarborging van controle (rechter, tuchtrecht, toezicht inspectie etc.) Vertrouwen in en percepties van burgers Verantwoording en motivering van handhaving en modaliteiten Onderbouwing in MvT, in richtlijnen, circulaires, beleidsplannen Externe verantwoording van de keuze voor middelen, doelen en routes Verantwoording en motivering door actoren, bijv. rechter, politie, OM, werkgevers, private partijen Communicatie naar burgers / uitgedragen beeldvorming Effectiviteit van middelen voor de gestelde doelen Samenwerking / afstemming van actoren t.b.v. doelstellingen en effectiviteit daarvan Horizontalisering, democratisering en responsabilisering Effectiviteit van de coördinatie Rechtseconomische analyses Ontwikkelingen bij politie en justitie en consequenties daarvan 3

4 Perspectieven... Keten Legitimacy Accountability Effectivity Waarheidsvinding Feiten en bewijs Forensisch onderzoek (empirisch) en inpassing in juridische kaders Bewijs waarvan? Bewijsstelsels Waarheidsvinding, waarheidsbegrip in het recht Doorwerking van percepties in strafrechtspleging: verdenking, rechterlijke overtuiging, feiten van algemene bekendheid Het normatieve karakter van recht Strafprocesrecht als systeem van trechter Reductie van complexiteit en fricties met andere doelen: genoegdoening, echte waarheid Verantwoording en motivering van strafrechtelijke omgang met feiten en percepties Organisatie van controle: hoger beroep, cassatie Organisatie van vooronderzoek naar eindonderzoek (onmiddellijkheidsbeginsel, onder ede) Methodologisch: de aard van rechtswetenschappelijk onderzoek ter discussie Controle: review board Zichtbaarheid van het recht en de beslisser Consequenties van percepties en feiten voor het juridische Meten / onderzoek vertrouwen van burger in rechtspraak, in de rechter, politie Hoe werken percepties en opvattingen van actoren door in het juridische? Bv tunnelvisie Perceptieonderzoek psychologisch Hoeveelheden appel / cassatie en de achtergrond daarvan Effecten van herzieningsaanvragen, herzieningsonderzoeken (Ceasmeldingen en meldingen onder nieuwe wetgeving herziening (meer vrijspraken?) Sentencing Vertrouwen in stelsel en actoren betrokken bij toemeten, opleggen, en uitvoeren van straffen Vertrouwen in van strafeisen en straf toemeting Vertrouwen in uitvoering van straffen / modaliteiten Vertrouwen in inspecties en toezicht Vertrouwen in samenwerking en afstemming van actoren in strafrechtsketen Vertrouwen in straf(proces)recht als systeem Verantwoording en motivering bij toemeten, opleggen, en uitvoeren van straffen Motivering van strafeisen en straftoemeting Motivering van uitvoering van straffen / modaliteiten Verantwoording van inspecties en toezicht Verantwoording van de samenwerking en afstemming van actoren in strafrechtsketen Verantwoording van straf(proces)recht als systeem Effectiviteit van toemeten, opleggen, en uitvoeren van straffen Effectiviteit van strafeisen en straftoemeting Effectiviteit van uitvoeringsmogelijkheden / modaliteiten Effectiviteit van inspecties en toezicht Effectiviteit van de samenwerking en afstemming van actoren in strafrechtsketen Effectiviteit van straf(proces)recht als systeem 4

5 1.4 De onderzoeksprojecten Binnen de Faculteit der Rechtsgeleerdheid kunnen onderzoeksprogramma s worden opgedeeld in onderzoeksprojecten. Deze projecten zijn gedurende de looptijd van het project sturend voor het onderzoek, de activiteiten en publicaties. Binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice worden vier onderzoeksprojecten uitgevoerd: A. Dynamiek van strafwetgeving en strafbaarstelling; B. De handhaving van strafwetgeving: procesrecht, processen en actoren; C. Waarheidsvinding; D. Sentencing. Deze projecten sluiten naadloos aan op de ketenbenadering en de daarbij behorende taken en bevoegdheden van de actoren en ten aanzien van alle vier de projecten bieden de perspectieven van Legitimacy, Accountability en Effectivity uitstekende aanknopingspunten voor zowel wetenschappelijk als maatschappelijk hoogst relevant onderzoek. Daarnaast passen zij als een maatpak op de deskundigheden, ervaring, activiteiten en interesses van de deelnemers aan het onderzoeksprogramma. Onderzoeksproject A: Dynamiek van strafwetgeving en strafbaarstelling Strafwetgeving staat dag in dag uit in de belangstelling. Dat geldt zowel voor het materiële strafrecht als voor het strafprocesrecht. Burgers, politici en beleidsmakers lijken in de veronderstelling te verkeren dat het strafrecht een middel is voor alle kwalen. Het materiële strafrecht wordt ingezet om maatschappelijk ongewenste gedragingen van zeer diverse aard te criminaliseren en om te zetten in strafbare feiten. Het strafprocesrecht wordt eveneens als middel tegen alle kwalen ingezet op alle terreinen waar de aanpak van maatschappelijke veiligheid, openbare orde en onrust lijkt te falen. Is de tot stand te brengen of gebrachte wetgeving echter gebaseerd op juiste vooronderstellingen, empirische gegevens en probleemanalyse? Zo is het bijvoorbeeld de vraag welke juridische en niet-juridische factoren aan de keuze voor strafwetgeving ten grondslag liggen en wat de invloed is van zogeheten moral entrepreneurs. Een daarbij aansluitende vraag is of de door strafrechtjuristen ontwikkelde criteria voor strafbaarstelling een rol spelen bij de totstandkoming van wetgeving en of en in hoeverre die criteria voldoende ruimte bieden voor inzichten vanuit de sociale wetenschappen. Vanuit het perspectief van accountability rijst de vraag hoe de wetgever verantwoording moet en kan afleggen van de keuzes die zij maakt tussen de onderling niet overeenstemmende belangen, bijvoorbeeld van rechtsstatelijke, politieke en financiële aard. Met betrekking tot de doorwerking van strafwetgeving op de niveaus in de strafrechtsketen kan men zich afvragen op welke wijze door de actoren wordt omgegaan met de door de wetgever aan hen toebedeelde discretionaire beoordelingsruimte, of zij die voldoende verantwoorden en hoe de invulling van die ruimte door burgers wordt gewaardeerd. De doorwerking en verwerking van internationale en Europese regelgeving in nationale strafwetgeving en strafrechtspleging geeft nieuwe dynamiek aan de geformuleerde vragen en vraagt om het continueren van het project. Voorbeelden van de genoemde multidisciplinaire benadering van de thematiek vanuit het perspectief van Legitimacy, Accountability en Effectivity binnen dit onderzoeksproject zijn (delen van) de tot stand gekomen afscheidsbundel voor prof. Mr. J. W. de Wijkerslooth, Vervlechting van domeinen ; de dissertatie van M.A.H. van der Woude Wetgeving in een veiligheidscultuur en het eveneens door haar geschreven preadvies voor de Verenging voor Wetgeving en wetgevingsbeleid in 2012; de oratie van prof. J. P. Van der Leun over Crimmigratie; het door de onderzoeksgroep georganiseerde congres Criteria voor Strafbaarstelling en de daaruit voortgevloeide gelijkluidende bundel Criteria voor strafbaarstelling in een nieuwe dynamiek en het lopend WODC project Meerdaadse samenloop (Cleiren, Ten Voorde, Schuyt). Een groot aantal papers werd gepresenteerd op congressen in binnen- en buitenland. 5

6 Onderzoeksproject B: Handhaving van strafwetgeving: procesrecht, processen en actoren In dit onderzoeksproject staat de thematiek van (rechts)handhaving in brede zin centraal. Allereerst bestaat binnen dit project aandacht voor de wijze waarop de strafrechtelijke handhaving zich verhoudt tot en interfereert met andere vormen en systemen van (rechts)handhaving, zoals bestuursrechtelijke en civielrechtelijke handhaving. Vanzelfsprekend wordt hierbij de internationale en Europese dimensie betrokken, nu deze in toenemende mate invloed uitoefent op (rechts)handhaving op het nationale niveau. Meer concreet wordt bekeken hoe de verschillende strafrechtelijke spelers onderling met elkaar samenwerken, en hoe zij zich in hun taakuitoefening verhouden tot actoren die strikt genomen niet tot de kern van de strafrechtelijke keten behoren, zoals gemeenten, marktmeesters, (overige) toezichthouders maar ook de burger. Tot slot komt ook de relatie tussen handhaving en sociaalwetenschappelijke kennis over criminele fenomenen aan bod. Dit laatste betekent ook dat speciale aandacht uitgaat naar slachtoffers, waarbij zowel wordt gekeken naar de vraag of en in hoeverre het slachtoffer kan worden gezien als actor van handhaving, als naar de bejegening van slachtoffers door de keten heen. Voorts gaat aandacht uit naar de deelnemers aan het strafproces, zoals politie, openbaar ministerie, de rechter, de verdediging, getuigen en deskundigen, in het bijzonder naar hun rol en de verhouding tussen hun rollen en de wijze waarop zij moeten en kunnen voldoen aan eisen die vanuit de perspectieven van Legitimacy, Accountability en Effectivity aan de orde zijn. In dit onderzoeksproject wordt de thematiek van (rechts)handhaving breed opgevat, in die zin dat daaronder ook preventie wordt begrepen. Zo wordt specifiek aandacht besteed aan preventief beleid: hoe is de uitvoering en wat zijn de (bedoelde en onbedoelde) effecten die het genereert? Thema s die daarbij in het bijzonder in de belangstelling staan, zijn zerotolerance beleid, ethnic profiling, mensenhandelaanpak en vreemdelingentoezicht. Ook voor dit onderzoeksproject geldt dat de doorwerking en verwerking van internationale en Europese regelgeving in nationale strafwetgeving en strafrechtspleging nieuwe dynamiek geeft aan de geformuleerde vragen en vraagt om het continueren van het project. Voorbeelden van de genoemde (multidisciplinaire) benadering van de thematiek vanuit het perspectief van Legitimacy, Accountability en Effectivity binnen dit onderzoeksproject zijn de bundels over organisatie en functioneren van Rechterlijke macht, Politie, Veiligheid, Terrorisme, Detentie, Crisis, etc.; (onderdelen) van de afscheidsbundel voor prof. Mr. J. W. de Wijkerslooth, Vervlechting van domeinen ; (onderdelen) van de afscheidsbundel voor prof. L.M. Moerings De vogelvrij ; de dissertatie van prof. N.M. Dane over Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen; de dissertatie van mr. P.P.J. van der Meij over De driehoeksverhouding in het strafproces; de dissertatie van prof. J. H. Crijns over De strafrechtelijk overeenkomst en (ten dele) het door de onderzoeksgroep georganiseerde congres Criteria voor Strafbaarstelling en (onderdelen van ) de daaruit voortgevloeide bundel Criteria voor strafbaarstelling in een nieuwe dynamiek. Moerings, Van der Leun, Ten Voorde en Crijns waren voorts actief betrokken bij intensieve samenwerking met partners aan Indonesische universiteiten vanuit het Building Blocks project, resulterend in een gezamenlijk boek en in plannen voor mogelijke samenwerking rondom promoties in de toekomst. Het onderzoek van deze onderzoeksgroep kenmerkt zich door veel vervlechting met de praktijk en kennisbenutting, zoals het lidmaatschap van Muller van de Ongevallenraad, de deelname van Crijns en Cleiren aan de landelijke reflectiekamer van het OM, plaatsvervangend rechterschap, -raadsheerschap en officier van justitie; lidmaatschap van de Commissie Veiligheid en privacy (Cleiren); adviseurschap voor de politie Hollands Midden (van der Leun), advies omtrent de mensenhandelaanpak voor de Raad van Europa (van der Leun), onderzoek van Visser en van der Leun naar het veiligheidshuis in Den Haag, diverse PAO cursussen en lezingen. Een groot aantal papers werd gepresenteerd op congressen in binnen- en buitenland. 6

7 Onderzoeksproject C: Waarheidsvinding In het strafproces wordt gestreefd naar het achterhalen van de waarheid ten behoeve van de beantwoording van de vraag of de verdachte het ten laste gelegde feit heeft begaan. Rechterlijke dwalingen van de afgelopen jaren hebben er toe geleid dat steeds meer discussie is ontstaan over de wijze waarop het onderzoek naar de feiten en de vaststelling daarvan, in het strafproces wordt vormgegeven. Dit onderzoeksproject heeft tot doel het identificeren en beantwoorden van fundamentele vragen met betrekking tot de aard en omvang van de strafrechtelijke waarheidsvinding en de validiteit van de daaraan gerelateerde onderzoeksmethoden. In dit verband liggen de volgende concrete vragen voor. Wat is waarheidsvinding en wat behelst de verplichting om te zoeken naar de waarheid? Zijn de taken en bevoegdheden met het oog daarop effectief en legitiem belegd en voldoende verantwoord met het oog op de rechtsstatelijke aspecten van inbreuken op vrijheidsrechten van de burger en diens privacy? Hoe wordt de waarheidsvindende taak gepercipieerd door de actoren in het strafproces en komen daarin de eisen die voortvloeien uit de perspectieven van Legitimacy, Accountability en Effectivity voldoende tot hun recht? Welke ketenfactoren zijn van invloed op het proces van waarheidsvinding en de perceptie daarvan? Welke psychologische factoren zijn van invloed op het proces van waarheidsvinding en de perceptie daarvan? Hoe moeten de in het strafproces gangbare werkwijzen met betrekking tot de waarheidsvinding vanuit methodologisch perspectief worden gewaardeerd? Welke rol speelt de juridische kwalificatie in het proces van waarheidsvinding? De focus binnen dit onderzoeksproject ligt op alle ketenpartners, die zijn betrokken bij de waarheidsvinding: wetgever, politie, openbaar ministerie, deskundigen en rechter. De fundamentele vragen rondom strafrechtelijke waarheidsvinding en het perspectief van Legitimacy, Accountability en Effectivity nopen tot een multidisciplinaire invalshoek. Daarbij gaat de aandacht in het bijzonder uit naar psychologische, epistemologische en algemeen methodologische perspectieven op het proces van waarheidsvinding. De sterke verbinding van strafrechtelijke waarheidsvinding met de aard van het stelsel van strafvordering (inquisitoir accusatoir, common law civil law) brengt mee dat het onderzoek zich niet kan losweken van die bredere context en noodzaakt tot het verrichten van rechtsvergelijking en tot het meenemen van internationale ontwikkelingen op dit gebied. Dat onderzoek en die ontwikkelingen geven nieuwe input en dynamiek voor de bestudering van de geformuleerde vragen en meer dan voldoende aanleiding om het project te continueren. Voorbeelden van de genoemde (multidisciplinaire) benadering van de thematiek vanuit het perspectief van Legitimacy, Accountability en Effectivity binnen dit onderzoeksproject zijn onder meer twee gehouden expertmeetings van de onderzoeksgroep tezamen met de forensische onderzoeksgroep van de universiteit Maastricht over waarheidsvinding, dwalingen en bewijsstelsel; de vanuit de rechtspsychologie georiënteerde onderzoeken naar waarheidsvinding en het onderhanden zijnde proefschrift van Dubelaar over Getuigenverklaring in het strafproces. Een ander mooi voorbeeld biedt het onderzoek naar de gevolgen van beeld en geluid voor het proces-verbaal van verdachtenverhoor door De Keijser, Malsch, e.a. Het onderzoek van deze onderzoeksgroep biedt vele mogelijkheden tot valorisatie, hetgeen blijkt uit onder meer de navolgende activiteiten: het lidmaatschap van het driemanschap van de CEAS dat de zaak Ina Post opnieuw onderzocht en concludeerde tot een novum (Cleiren); een regelmatig plaatsvindende cursus Beta en Recht voor ZM en OM onder verantwoordelijkheid van Cleiren i.s.m. met de faculteit wis- en natuurkunde; medeverantwoordelijkheid voor de geaccrediteerde leergang Gerechtelijk deskundigen; bijdrage aan de jaarlijks tweemaal gegeven cursus Magistratuur en Deskundige bij de SSR en de Opleiding tot tekenbevoegd deskundige bij het NFI (beide door De Keijser) en diverse PAO s en lezingen over bewijs, bewijsrecht en gerechtelijke dwalingen. 7

8 Onderzoeksproject D: Oplegging, uitvoering en effecten van straffen Criminaliteit is een groot maatschappelijk probleem en straffen worden ingezet als een belangrijk middel om het plegen van criminaliteit te vergelden en/of te voorkomen. In Nederland en andere Europese landen is de hoeveelheid opgelegde straffen groot, de modaliteiten zijn talrijk en de differentiatie in omvang en ernst is breed. De impact is zo mogelijk nog veel gedifferentieerder. In ons land, in Europa en in de rest van de wereld is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de straf, de legitimatie daarvan, de gronden daarvoor, de strafoplegging, de strafmotivering de tenuitvoerlegging en de effecten van straffen. Desondanks rijzen zowel op het terrein van wetgeving als op het terrein van de toepassing en tenuitvoerlegging steeds nieuwe vragen die kunnen worden begrepen in termen van de samenhang en consistentie in de strafrechtelijke keten en vanuit de perspectieven Legitimacy, Accountability en Effectivity. In theorie zouden de gronden en doelen van straffen, strafoplegging en tenuitvoerlegging, tezamen met aanwezige empirische kennis garant moeten staan voor een strafoplegging en tenuitvoerlegging die voldoet aan eisen van Legitimacy, Accountability en Effectivity. De realiteit is echter anders. Vragen van doelen en gronden worden in het huidig tijdsgewricht nauwelijks gesteld, de huidige wetenschappelijke kennis over de doorwerking van doelen en gronden en de samenhang daartussen is gefragmenteerd en geeft zich onvoldoende rekenschap van de verantwoordelijkheden die gepaard gaan met de strafrechtelijke keten, de onderlinge afhankelijkheid van de actoren in de keten en de internationalisering van strafoplegging en executie. Empirische kennis omtrent fenomenen en omtrent de praktische uitvoering van straffen wordt onvoldoende benut om legitimiteit en effectiviteit van strafoplegging en straffen te onderzoeken en te verhogen. Het onderzoeksproject omvat diverse onderdelen van de keten, van wetgeving, beleid, straftoemeting, strafmotivering, tenuitvoerlegging en de gevolgen daarvan voor betrokkenen, tot de naaste omgeving en samenleving. Bezien vanuit de doelen betreft het onderzoek in al die fasen van de strafrechtelijke keten niet alleen de preventieve en de vergeldingscomponent, maar ook de bredere vraag vanuit de perspectieven Legitimacy, Accountability en Effectivity. Daarvoor is het noodzakelijk de huidige empirische kennis meer dan voorheen te betrekken op juridische kaders om zo het fragmentarische karakter van de aanwezige kennis te doorbreken. Daarbij wordt onder meer vanuit rechtsstatelijk beginselen, juridische consistentie en argumentatieleer, rechtspsychologie, forensische psychiatrie en de sociale wetenschappen gewerkt aan algemene, beschrijvende, verklarende en toepassingsgerichte onderzoeksvragen, zoals: welke factoren spelen een rol als straffen worden opgelegd, en waarom? Hoe worden straffen uitgevoerd, en waarom? Wat zijn de effecten van straffen, en waarom? In het Prisonproject, een grootschalig project op basis van een VICI-subsidie verkregen door Prof. Nieuwbeerta en onderdeel van dit onderzoeksproject, worden op grote schaal en in breed perspectief specifieke vragen over de effecten van de executie van straffen op de veroordeelde en diens naaste omgeving onderzocht. In dit project worden op grote schaal en in breed perspectief specifieke vragen over de effecten van de executie van straffen op de veroordeelde en diens naaste omgeving onderzocht. Met de multidisciplinaire benadering beoogt het onderzoek bij te dragen aan een maximale realisering van Legitimacy, Accountability en Effectivity van strafoplegging en strafexecutie. Voorbeelden van de genoemde (multidisciplinaire) benadering van de thematiek vanuit het perspectief van Legitimacy, Accountability en Effectivity binnen dit onderzoeksproject zijn onder meer te vinden in de dissertatie van P.M. Schuyt over Verantwoorde straftoemeting; (onderdelen) van de afscheidsbundel voor prof. L.M. Moerings De vogelvrij; de lopende dissertaties van Van Wingerden en Wermink over straffen; het onderzoek naar datasystemen voor straftoemeting (Schuyt en Schoep); het onderzoek naar strafoplegging bij milieu- en gezondheidsdelicten / bijzondere delicten (Schuyt en Schoep); een WODC onderzoek naar het juridisch kader voor de zwaarste jeugdsancties in theorie en praktijk (Bruning, Kruijf-de Jong, 8

9 Liefaard en Schuyt) en onderzoek van de Keijser, Schuyt en Wermink over verschillen in straftoemeting in soortgelijke zaken; een kwantitatief onderzoek naar de rol van specifieke kenmerken van de dader, gepubliceerd in het NJB; het congres met daaruit voortgevloeide bundel Strafrecht en forensische Psychiatrie (Doreleijers, Ten Voorde en Moerings) en de bundel Wegwijs in het jeugdsanctierecht (Bruning, De Jong, Liefaard, Schuyt, Doek, Doreleijers). 1.5 Oriëntatie en methode Het onderzoeksprogramma heeft een multidisciplinair karakter en onderzoekt de thematiek vanuit het perspectief van de eisen die voortvloeien uit Legitimacy, Accountability en Effectivity. De doelstelling van het onderzoek ligt naar zijn aard niet in een zuiver disciplinaire benadering van de vraagstukken. In het merendeel van het onderzoek ligt de nadruk daarom op gemeenschappelijke perspectieven Legitimacy, Accountability en Effectivity, op gemeenschappelijk elementen in de thematiek, op de betrokkenheid van de aanwezige disciplines op dezelfde thematiek, op gemeenschappelijke doelen en op vervlechting van beschikbare methoden in een multidisciplinaire benadering. De resultaten van het onderzoek zijn beschrijvend, analyserend, verklarend en deels normatief. De onderzoekers komen uit diverse disciplines: de nadruk ligt op strafrechtjuristen en criminologen, maar het team kent ook rechtspsychologen en andere gedrag- en maatschappijwetenschappers, een rechtseconoom, een rechtssocioloog en een rechtsfilosoof. Mede gezien de diverse disciplinaire achtergronden van de onderzoekers in het programma zijn de onderzoeksoriëntaties en methoden zeer divers van aard. Dit varieert van theoretische en conceptuele analyses tot verfijnde kwalitatieve en kwantitatieve analyses van empirische gegevens en allerlei combinaties. Er wordt derhalve gebruik gemaakt van diverse onderzoeksmethoden. In de op juridische vraagstukken toegespitste delen van het onderzoek wordt gebruik gemaakt van onder meer onderzoek naar wetgevingsgeschiedenis, literatuuronderzoek, grondslagentheoretisch onderzoek, onderzoek naar dogmatiek, jurisprudentieonderzoek (nationaal, internationaal en Europeesrechtelijk), rechtsvergelijking en onderzoek naar internationale en Europese regelgeving. Het meer op criminologische vraagstukken georiënteerde onderzoek heeft zowel een kwalitatieve als een kwantitatieve component. Er wordt gewerkt aan en met zelf verzamelde en secundaire datasets en aan de opbouw van een groot databestand voor het prison project (zie hierover 3.4.). Door onderzoekers vanuit de diverse disciplines tezamen wordt ook gebruik gemaakt van observaties, dossieronderzoek en visuele methoden. Daarnaast wordt veelvuldig gebruik gemaakt van observaties, interviews en questionnaires onder deskundigen in Nederland en het buitenland. De uitdaging voor de onderzoeksgroep ligt met name in de vervlechting van deze beschikbare methoden in een daadwerkelijk multidisciplinaire benadering. 1.6 Organisatie, werkwijze en activiteiten De aansturing en coördinatie van het onderzoeksprogramma Criminal Justice is in handen van twee (door de faculteit benoemde) programmacoördinator(en). Elk van de vier deelprojecten wordt getrokken door twee projectcoördinatoren vanwege het multidisciplinaire karakter van het onderzoeksprogramma bij voorkeur afkomstig van zowel de afdeling Strafrecht als de afdeling Criminologie. 9

10 Binnen elk van de projecten wordt door de projectcoördinatoren en de betrokken onderzoekers gewerkt aan het (gezamenlijk): Indienen van onderzoek/subsidieaanvragen; Organiseren van onderzoeksbijeenkomsten rondom thema s; Organiseren van congressen en/of symposia; Realiseren van gezamenlijke publicaties; Organiseren van gerelateerde onderwijs activiteiten (bijvoorbeeld Honours Classes, cursussen, lezingen, PAO); Verslaglegging van planning en van gerealiseerde activiteiten. Om de uitvoering van het onderzoeksprogramma te stimuleren worden elk jaar diverse bijeenkomsten georganiseerd: Een toogdag met alle deelnemers aan het CJ-onderzoeksprogramma (jaarlijks); Bijeenkomsten van de twee programmacoördinatoren met de projectcoördinatoren (4 x per jaar); Onderzoeksbijeenkomsten: Lunchbijeenkomsten Onderzoeksprogramma breed (6 x per jaar); Lunchbijeenkomsten Onderzoek Criminologie (6 x per jaar); Lunchbijeenkomsten Onderzoek/jurisprudentie Strafrecht (6 x per jaar); Bijeenkomsten voor/door deelnemers aan de projecten (4 x per jaar); Bijeenkomsten met deelnemers aan specifieke activiteiten binnen de projecten (zo vaak als nodig). De bijeenkomsten hebben tot doel de onderlinge uitwisseling van gedachten te bevorderen, te debatteren over actuele en toekomstige ontwikkelingen op het terrein van Criminal Justice en om de eenheid in de onderzoeksprojecten en het gehele onderzoeksprogramma te vergroten, gezamenlijke output te bevorderen, en de kwaliteit te waarborgen en te bevorderen. Onderzoekers werken in wisselende samenstelling intensief samen, publiceren samen en becommentariëren concept publicaties en subsidieaanvragen in onderzoeksbijeenkomsten. Soms gebeurt dit afzonderlijk door juristen en criminologen, maar veelal zijn deze bijeenkomsten interdisciplinair georganiseerd. Deze werkwijze heeft ervoor gezorgd dat er binnen het onderzoeksprogramma een enthousiaste onderzoekscultuur bestaat waarin intensief wordt samengewerkt. De onderzoeksgroep werkt veel samen met onderzoekers van andere Nederlandse en internationale universiteiten en onderzoeksinstellingen wat ook in de (internationale) publicaties zichtbaar is. Onderzoekers van het CJ onderzoeksprogramma onderhouden veelvuldig contacten met het maatschappelijk veld, de diverse spelers op het terrein van strafrecht en strafrechtspleging en relevante onderzoeksinstituten en centra. Belangrijke voorbeelden zijn samenwerkingen met zusterfaculteiten, WODC, NFI, NICIW, Verwey Jonker Instituut, de Raad voor de Strafrechttoepassing en jeugdbescherming, het OM, de ZM, de politie en diverse directies van het Ministerie van Justitie, BZK en SZW. Er zijn contacten met onder meer de universiteiten van Oxford, Boston, Berkeley, Glasgow, Dublin. Daarnaast zijn er nauwe samenwerkingen via de bij het onderzoeksprogramma aangesloten bijzondere hoogleraren met het VU Medisch Centrum, NFI, het NSCR en het MvVJ. Het onderzoeksprogramma Criminal Justice wordt ook versterkt door een cultuur van het combineren van onderzoek en onderwijs bij het Instituut Strafrecht en Criminologie, waardoor tegelijkertijd studenten academische vaardigheden opdoen en het onderzoek meer capaciteit krijgt. Dit leidt tot wetenschappelijke artikelen die samen worden geschreven met studenten, dataverzameling met en door studenten en praktijkonderzoeken in opdracht van organisaties in het veld. Ook de lokale bindingen, bijvoorbeeld met de politie, de gemeente en de burgemeester worden hierdoor onderhouden. Deze verbinding tussen onder- 10

11 zoek en onderwijs op het terrein van Criminal Justice heeft zich ook vertaald in een Engelstalige masteropleiding Criminal Justice die per september 2012 van start is gegaan. Een uniek aspect van deze master is het internationaal vergelijkend perspectief, wat een in-depth analyse van verschillen tussen strafrechtssystemen, wetgeving en beleid tussen gewoonterecht en civiel recht inhoudt Kwaliteitszorg Vanzelfsprekend wordt het onderzoeksprogramma op twee momenten op kwaliteit beoordeeld: via de interne en externe visitatierondes. Tegelijkertijd is er binnen het programma Criminal Justice zelf sprake van zowel formele als informele kwaliteitszorg van de individuele medewerkers en de onderzoeksgroep. De formele kwaliteitszorg ten aanzien van individuele onderzoekers verloopt via de driejaarlijkse toelatingsprocedure van onderzoekers als fellow van het Meijers-instituut. In de tussenliggende periode houden de programmacoördinatoren overzicht over de aard en hoeveelheid publicaties, de kwaliteit daarvan en de correcte registratie in het Metis-systeem. Zie in dit verband ook de zelfstudie van het Meijers Instituut. Via de jaarlijkse Resultaat- en Ontwikkelingsgesprekken van de medewerkers met de afdelingsvoorzitters, waarin output en onderzoeksplannen worden besproken komen sterke en zwakke aspecten van individuele onderzoekers en van de kwaliteit en de kwantiteit van hun publicaties aan de orde. Zo nodig kan daar in geval van aarzelingen over kwaliteit of kwantiteit reeds worden ingegrepen. De informele kwaliteitszorg vindt zowel plaats ten aanzien van de onderzoeksgroep als geheel als ten aanzien van de individuele onderzoekers. De werkwijze van de onderzoeksgroep volgens de opgave als in 1.6 is gepresenteerd brengt mee dat er veel veelvuldig en regelmatig contact is tussen de onderzoekers en regelmatig inhoudelijke afstemming en overleg over het onderzoek plaatsvindt. Het gaat dan om lunchlezingen met inhoudelijke discussie over concrete artikelen of boeken, lezingen door gastsprekers, twee begeleiders per promovendus (ook in de combinatie jurist-criminoloog), jurisprudentiebijeenkomsten, expertmeetings, gezamenlijke subsidieaanvragen en offertes voor gesubsidieerd onderzoek, congressen en studiedagen. Onderzoekers werken voorts in wisselende samenstelling intensief samen, publiceren samen en becommentariëren conceptpublicaties en elkaars subsidieaanvragen, waar nodig ondersteund vanuit de faculteit. De onderzoekers zijn gehuisvest in hetzelfde gebouw en het merendeel op dezelfde gang. Tezamen met een cultuur van werken op de werkplek versterkt de betrokkenheid bij elkaars werk een onderling debat. 4 Zie voor meer informatie: 11

12 2 Onderzoekers Deelname aan het onderzoeksprogramma Criminal Justice staat in beginsel open voor alle onderzoekers (en gastonderzoekers) van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. In de praktijk hebben vooral alle stafleden van het Instituut voor Strafrecht & Criminologie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden hun onderzoeksactiviteiten ondergebracht binnen het onderzoeksprogramma. Daarnaast hebben enkele individuele onderzoekers vanuit andere instituten van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid ook hun onderzoeksactiviteiten (deels) ondergebracht in het onderzoeksprogramma. Diverse onderzoekers van buiten de faculteit zijn voor kortere of langere periode als gastonderzoeker aan de onderzoeksgroep verbonden, bijvoorbeeld voor het afronden van een dissertatie als buitenpromovendus, dan wel voor het schrijven van een boek (Van Elst (wetenschappelijk bureau HR); Candido (rechter in de rechtbank Haarlem); Apel (criminoloog USA) en Johnson (criminoloog USA)). Daarnaast verbleven in de verslagperiode verschillende buitenlandse wetenschappers voor kortere tijd of langere tijd aan het instituut in verband met samenwerking op het gebied van onderwijs, waaronder de Honours Classes, deels met subsidie van het LUF. Dit werkt veelal ook stimulerend op onderzoeksactiviteiten Aantal onderzoekers en onderzoekstijd Begin 2013 zijn in totaal 44 onderzoekers aan het onderzoeksprogramma Criminal Justice verbonden. Van de onderzoekers hebben 25 een vaste aanstelling aan de faculteit. Daarnaast zijn diverse onderzoekers en gastonderzoekers tijdelijk verbonden aan de faculteit en het onderzoeksprogramma. Zowel van de vaste als tijdelijke onderzoekers is de leeftijd relatief jong. Opgemerkt dient te worden dat de bij het onderzoeksprogramma aangesloten onderzoekers hun tijd echter slechts zeer gedeeltelijk aan onderzoek kunnen besteden. Een fors deel van hun tijd besteden ze aan onderwijs en organisatorische taken. De faculteit kent een onderzoek/onderwijs-verdeling van 0,35/0,65 5. Het aantal onderzoeks-fte s is de afgelopen jaren vermeerderd door het succesvol verwerven van diverse universitaire, facultaire, 2 de en 3 de geldstroom onderzoeksgelden. Daarnaast is het een indirect gevolg van de uitbreiding van het Instituut voor Strafrecht & Criminologie in verband met onderwijsvernieuwingen en groei van het aantal studenten in de bachelor- en masteropleiding Criminologie. 5 Opgemerkt dient overigens te worden dat organisatorische taken hier geen plaats in hebben, maar wel worden verricht. 12

13 Tabel 1 Personele formatie in totaal aantal personen aangesteld (per 1 januari van het jaar) en het aantal fte onderzoek (jaargemiddelden) CJ fte aanstelling fte onderzoek fte aanstelling fte onderzoek fte aanstelling fte onderzoek fte aanstelling fte onderzoek fte aanstelling fte onderzoek Vaste Hoogleraren 5,42 1,89 5,22 1,78 4,98 1,6 4,23 1,481 19,85 6,75 Vaste UHD s & UD s 10,64 3,2 10,88 3,11 13,39 4,05 15,45 5,056 50,36 15,42 Promovendi: 9,3 6,34 9,81 6,8 12,72 8,26 13,93 10,41 45,76 31,81 1ste geldstroom (1) 8,63 5,89 6,43 4,19 5,7 3,63 8,3 6,07 2de geldstroom (2) 0,17 0,13 1 0,77 2,38 1,83 3 2,31 3de geldstroom (3) 0,5 0,32 2,38 1,84 4,63 2,78 2,63 2,03 Ander tijdelijk wp totaal: 1,76 0,63 4,72 2,23 2,44 0,95 7,36 3,42 16,28 7,23 1ste geldstroom (1) 1,4 0,27 3,36 1,08 1,74 0,62 4,97 1,44 2de geldstroom (2) de geldstroom (3) 0,36 0,36 1,36 1,15 0,70 0,33 2,38 1,98 Totaal 27,12 12,06 30,63 13,92 33,53 14,86 40,97 20, ,25 61,21 1) Direct gefinancierd door de faculteit / universiteit 2) Onderzoekssubsidie verkregen in nationale en internationale wetenschappelijke competities (e.g. subsidies van NWO, KNAW en European Research Council) 3) Onderzoekscontracten voor bepaalde onderzoeksprojecten verkregen van externe organisaties, zoals ministeries, Europese Commissie en goede doelen. 13

14 2.2 Promovendi Promovendi bij het Instituut Strafrecht en Criminologie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Op dit moment zijn 15 promovendi werkzaam binnen het onderzoeksprogramma die zijn aangesteld bij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Hieronder geven we de namen, de geplande einddatum (tussen haakjes), titels van de projecten en de (co-)promotoren: Altena (2014), Het legaliteitsbeginsel in de context van een meerlagig / geëuropeaniseerd / gecommunautariseerd strafrecht. Promotoren: Cleiren en Crijns; Bosma (2015), Effecten van gedragsinterventies bij gedetineerden. Promotoren: Nieuwbeerta en Kunst; De Bie (2015), Ontwikkelingen in het jihadistisch terrorisme in Nederland. Promotor: Van der Leun en De Poot (WODC); De Goede (2016), Effecten van detentie op welzijn van partners van gedetineerden. Promotoren: Nieuwbeerta en Van der Lippe; Dubelaar (2013), Getuigenverklaringen in het strafproces. Promotor: Cleiren; Ganpat (2013), Contextuele verklaringen voor moord en doodslag. Promotoren: Nieuwbeerta en Van der Leun; Geelhoed (2013), Het opportuniteitsbeginsel in een Europese context. Promotoren: Cleiren en Schoep; Koster (2016), Determinants and consequences of victim satisfaction with the police response. Promotoren: Van der Leun, Kunst en Kuijpers; Odekerken (2014), Deurwaarders in Nederland. Promotoren: Huls en Van der Leun; Raaijmakers (2015), Effecten van detentie op houdingen van gedetineerden. Promotoren: Nieuwbeerta en De Keijser; Ramakers (2013), Effecten van detentie op arbeidsmarktkansen. Promotoren: Nieuwbeerta en Van Wilsem; Samadi (2018), Naar een normatief kader voor toetsing van strafvorderlijk handelen. Promotor: Crijns; Van Kessel (2014), De materieelrechtelijk notie van De uiterlijke verschijningsvorm. Promotoren: Cleiren en Ten Voorde; Van Wingerden (2013), Straftoemeting en risicotaxatie. Promotoren: Van Wilsem en Moerings; Wermink (2013), Straftoemeting in Nederland. Promotoren: Nieuwbeerta, De Keijser en Schuyt. Buitenpromovendi Op dit moment zijn diverse onderzoekers bezig met hun promotieonderzoek die werkzaam zijn buiten de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, maar wel begeleid worden door onderzoekers binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice. Hieronder geven we de namen van promovendi waarbij reëel uitzicht bestaat op promotie binnen redelijke termijn, de geplande einddatum (tussen haakjes), titels van de projecten en de (co)promotoren: R. van Elst, Universele rechtsmacht. Promotor: Cleiren; Beoogde promotiedatum 2013 W.E. Meiboom, Uitzonderlijk berecht, Over de berechting na de Tweede wereldoorlog. Promotoren: Cleiren en De Wijkerslooth; Beoogde promotiedatum 2013/2014 S. Janssen, Kroongetuigen en getuigenbescherming. Promotor: Cleiren; Beoogde promotiedatum 2013/

15 J.J. Oerlemans, Cybersopsporing. Promotoren: Van den Herik en Ölçer; Beoogde promotiedatum 2015 E.R. Cüneyd, Biometrie. Promotoren: Van den Herik en Ölçer; Beoogde promotiedatum Resultaten 3.1 Belangrijke uitkomsten Het onderzoek van de vier Criminal Justice onderzoeksprojecten heeft in de afgelopen periode belangrijke activiteiten en publicaties tot stand gebracht. Onderzoeksproject A: De dynamiek van strafwetgeving en strafbaarstelling De onderzoekers van het onderzoeksproject zijn diverse malen bijeen gekomen om over fundamentele vragen van wetgeving en de doorwerking daarvan op de strafrechtelijke keten of belemmeringen daarbij te spreken. Deze overleggen en het debat wordt mede benut om onderwerpen te identificeren waar gezamenlijk multidisciplinair onderzoek op kan worden uitgevoerd en de kansen en onderzoeksideeën voor samenwerking in onderzoek verder uit te kristalliseren. De inspanningen van de onderzoekers van de onderzoeksgroep hebben geleid tot diverse uitkomsten. Allereerst verschenen op de kern van het thema twee dissertaties (Van der Woude in 2010 en Koemans in 2011). Daarnaast hebben leden van het onderzoeksproject twee congressen georganiseerd. Ten eerste het te Leiden op 9 september 2011 gehouden congres Criteria voor strafbaarstelling in een nieuwe dynamiek. Als resultante van dit congres verscheen in 2012 de gelijknamige bundel met bijdragen vanuit verschillende disciplines (criminologie, economie en strafrecht). Het deels met dit thema verband houdende boek Economie van misdaad en straf (van Velthoven, verschenen in 2012) heeft veel aandacht gekregen. De samenwerking binnen het CINETS netwerk (Crimmigration Control International Net of Studies) en de daaraan gekoppelde internationale conferentie in Coimbra, Portugal; Samenhangend met deze conferentie verscheen in 2012 het boek Social Control and Justice. Crimmigration in the Age of Fear (Guia, van der Woude en van der Leun). Eveneens op de kern van het thema verschenen van de hand van twee leden preadviezen (bij de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland en bij de Vereniging voor wetgeving en wetgevingsbeleid) over onderwerpen die in het hart van het onderzoeksproject liggen. Ook het lopende, door het WODC gefinancierde onderzoek, naar de wettelijke regeling van meerdaadse samenloop is (deels) onderdeel van dit onderzoeksproject, maar heeft ook raakpunten met het sentencingproject. Tot slot worden resultaten van het onderzoek met studenten gedeeld, waarbij in het bijzonder kan worden gewezen op de in 2012 georganiseerde Honours class over crimmigratie. In 2012 zijn voorbereidingen getroffen voor een nieuwe Honours class, die in 2013 zal plaatsvinden. Onderzoeksproject B: De handhaving van strafwetgeving: procesrecht, processen en actoren Binnen het project Processen en actoren van handhaving is in de verslagperiode veel onderzoek verricht. In de eerste plaats onderzoek dat zich richt op de wisselwerking van het strafrecht met andere rechtsgebieden. Zo is de wisselwerking tussen het strafrecht en de internationale en Europese rechtsorde uitvoerig onderzocht (onder meer in het werk van Altena, Geelhoed en Ölçer), alsmede tal van handhavingsvraagstukken op het grensgebied van strafrecht en bestuursrecht (vgl. onder meer het werk van Crijns en Van der Woude). 15

16 Daarnaast verkent de dissertatie van Crijns ( De strafrechtelijke overeenkomst ) de vraag of en in hoeverre het mogelijk is op consensualiteit gebaseerde (horizontale) rechtsbetrekkingen te verwerken binnen de op eenzijdigheid gebaseerde (verticale) rechtsbetrekking binnen het strafproces. Als rode draad binnen voornoemd werk loopt de vaststelling dat de verschillende klassieke rechtsdomeinen nog altijd en in gestaag tempo met elkaar convergeren en dat ook in de nabije toekomst zullen blijven doen. De dissertatie van Dane ( Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen ) heeft de specificiteit van de strafrechtelijke rechtsbetrekking bestudeerd vanuit de vraag in hoeverre die aanleiding geeft tot een domeinspecifieke inkleuring van een algemene schadevergoedingsconstructie voor schade voor de gewezen verdachte. Daarnaast wordt binnen het project intensief onderzoek verricht naar de plaats en de rol van het slachtoffer binnen het strafproces en de wijze waarop hij wordt bejegend. Candido richt zich daarbij met name op het slachtoffer als benadeelde partij en diens mogelijkheden om zich binnen de context van het strafproces te voegen met een vordering tot schadevergoeding (waarmee zijn onderzoek mede bijdraagt aan voornoemd onderzoek met betrekking tot de wisselwerking tussen de verschillende rechtsdomeinen). Kunst, Kuijpers en Koster hebben daarnaast subsidie ontvangen voor een grootschalige empirische studie van de bejegening van slachtoffers in de keten en gevolgen die dit heeft (in termen van tevredenheid, eventuele secundaire victimisatie, afzien van vervolgstappen, etc.). Het meer etiologische georiënteerde onderzoek naar slachtofferschap van cybercrime (Van Wilsem) heeft tot diverse internationale publicaties geleid op het gebied van online oplichting, bedreiging en identiteitsfraude en de relatie met zgn. offline criminaliteit. Tot slot kan worden gewezen op de bundel Strafrecht en forensische psychiatrie voor jarigen van Doreleijers, Ten Voorde en Moerings waarin de huidige aanpak en nut en noodzaak van veranderingen in de aanpak van adolescente criminelen vanuit verschillende perspectieven wordt onderzocht. Onderzoeksproject C: Waarheidsvinding De onderzoekers van het onderzoeksproject Waarheidsvinding zijn diverse malen bijeen gekomen om over fundamentele vragen omtrent feitenonderzoek en bewijs te discussiëren en onderwerpen te identificeren waar gezamenlijk onderzoek op kan worden uitgevoerd. Een en ander was er op gericht om de onderzoeksideeën en kansen voor samenwerking in onderzoek verder uit te kristalliseren. Tevens is reeds een aantal publicaties gerealiseerd. Een belangrijke publicatie van dit onderzoeksproject betreft de invloed van audiovisuele techniek op de rechterlijke oordeelsvorming. Het gebruik van audiovisuele technieken en materialen is de laatste jaren sterk in opkomst in de Nederlandse rechtszaal. Dit roept urgente vragen op over de wijze waarop hiermee in het strafproces moet worden omgegaan. Dubelaar en Vanderveen (2009) hebben een verkennend onderzoek verricht naar de betekenis van de opkomst van audiovisuele technieken voor de wijze van procederen en de potentiële knelpunten vanuit psychologisch en juridisch perspectief. Zij laten zien dat de vorm waarin de informatieoverdracht in het strafproces plaatsvindt van invloed is op de waardering en besluitvorming in het strafproces en maken inzichtelijk welke risico s kleven aan het gebruik van audiovisuele technieken en materialen in het licht van de waarheidsvinding. De Keijser e.a. schreven over de gevolgen van beeld en geluid voor het proces-verbaal van verdachtenverhoor. Ook de rol van deskundigen bij bewijs komt op diverse manieren aan bod, zoals in de publicatie van De Keijser en Elffers, Understanding of forensic expert reports by judges, defense lawyers and forensic professionals. Daarnaast kan worden genoemd de bijdrage die Cleiren publiceerde in een special van het tijdschrift Themis over waarheidsvinding en bewijs, in het bijzonder over de thematiek van de rechterlijke overtuiging in het Nederlands bewijsrecht. Kaptein redigeerde het boek Legal Evidence and Proof: Statistics, Stories, Logic en publiceerde ook diverse teksten en boekdelen over bewijs, waaronder Burdens of Evidence and Proof: Why Bear Them? A Plea for Principled Opportunism. 16

17 Onderzoeksproject D: Sentencing Onderzoekers binnen dit onderzoeksproject hebben zich geconcentreerd op twee onderzoeksterreinen. Het eerste terrein betreft het straftoemetingsonderzoek en de motivering van opgelegde straffen. In de dissertatie van Schuyt gaat het om verantwoorde straftoemeting vanuit juridisch perspectief. In de promotieonderzoeken van Van Wingerden en Wermink staat de vraag centraal welke determinanten de grote verschillen in door strafrechters opgelegde straffen in ons land verklaren. De vragen betreffen verklaringen voor verschillen in soorten straffen die worden opgelegd. De resultaten laten zien dat specifieke risico inschattingen nauwelijks worden gebruikt door rechters, dat rechters wel het geslacht en etniciteit van de daders meewegen in hun beslissingen (en dat mannen en allochtonen daardoor relatief vaker en langere gevangenisstraf krijgen opgelegd). De publicatie van Kampen, De Keijser en Schoep over het effect van de slachtofferverklaring op de straftoemeting is hier een voorbeeld van. Jaarlijks maken honderden slachtoffers gebruik van spreekrecht. Slacht - offers verwachten daar een strafverhogend effect van. Rechters vinden dat echter onwaarschijnlijk. Kampen, De Keijser en Schoep (2012) hebben onderzocht in hoeverre de input van slachtoffers de oordeelsvorming van juristen over een strafzaak beïnvloedt. Onderzoeksresultaten tonen aan dat noch de aanwezigheid van de slachtofferverklaring, noch de wijze waarop deze wordt gepresenteerd en de zichtbaarheid van letsel de strafmaat beïnvloeden. Het tweede terrein waarop onderzoekers binnen dit onderzoeksproject zich concentreren is een onderzoek naar de effecten van detentie. Meerdere onderzoekers werken hierbij aan het Prison Project. Het Prison Project is een longitudinale panel studie waarin mannen, die in voorlopige hechtenis zijn genomen in de periode oktober 2010 april 2011, worden gevolgd over een periode van minimaal 30 maanden en in ieder geval tot en met maart Behalve de mannen zelf worden ook hun eventuele partners en kinderen gevolgd. Alle (ex-)gedetineerden en hun familieleden worden diverse malen geïnterviewd over hun leven voor, tijdens en na detentie. Gedetailleerde informatie wordt verzameld over een groot aantal leefdomeinen (bijv. hun crimineel gedrag, arbeidssituatie, sociale netwerken, gezondheid, relaties, detentieregimes, gedragsinterventies en houdingen over het strafrechtelijk systeem). Het Prison Project is een samenwerking van onderzoekers van verschillende organisaties (Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht en het NSCR). Vanaf oktober 2010 is in het Prison Project hard gewerkt om de onderzoeksgegevens te verzamelen. De komende periode zal deze investering worden verzilverd in diverse nationale publicaties, maar vooral ook in vele internationale wetenschappelijke publicaties en in 9 dissertaties van PhD s. Inmiddels zijn er al eerste antwoorden op vragen als: Welke bedoelingen en idealen hebben diverse (overheids)instanties met gevangenisstraf? Wat zijn de doelstellingen van hedendaags gevangenisstraf? Hoeveel mensen komen in een Huis van Bewaring, en stromen er door naar een gevangenis? Welke factoren bepalen wie welke straf krijgt opgelegd? Wie zijn eigenlijk de mensen die onze gevangenissen bevolken? Hoe ervaren ze hun detentie en de behandeling door de Penitentiair Inrichting Werkers (PIW-ers)? Hoe zien gedetineerden zichzelf, hoe zien anderen hen? En: hoe gaat het na de detentie met hun arbeidsmarktloopbaan, relaties, sociale netwerken, gezondheid? 3.2 Publicaties De gehele onderzoeksgroep stelt zich ten doel deel te nemen aan het nationale en internationale wetenschappelijk debat en richt zich op publicaties in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften in binnenen buitenland. Dit ligt traditioneel enigszins verschillend voor juristen en criminologen. Naarmate de onderzoeksthematiek zich meer onttrekt aan een zuiver Nederlands forum, ligt de prioriteit meer bij 17

18 publiceren in (peer reviewed) buitenlandse tijdschriften. Daarnaast richten onderzoekers zich op toonaangevende vakbladen in eigen land en op wetenschappelijke publicaties in de vorm van boeken, bundels en boekdelen. Hierbij wordt bewust ook aandacht geschonken aan publicaties voor een breder publiek, mede met het oog op de relevantie van het thema van het onderzoeksprogramma voor het maatschappelijke en politieke debat en de beleidspraktijk. De bundels hebben mede tot doel de samenwerking tussen onderzoekers te bevorderen. De afgelopen jaren zijn jaarlijks ongeveer 200 publicaties verschenen over onderzoeken binnen het onderzoeksprogramma (zie Tabel 2). Duidelijk is dat het aantal artikelen dat is verschenen in internationale tijdschriften en zeker ook in ISI-tijdschriften is gestegen. Een volledige lijst met publicaties is opgenomen in Bijlage 2 (hele rij met cijfers). Tabel 2 Aantal publicaties onderzoeksprogramma Criminal Justice per jaar Criminal Justice Wetenschappelijke publicaties Artikel refereed Waarvan ISI-tijdschriften Waarvan Engels Waarvan Nederlands Artikel non-refereed Dissertatie Monografie Artikel in proceeding Hoofdstuk in boek Rapport Annotatie Totaal wetenschappelijke publicaties Vakpublicaties Artikel in tijdschrift Monografie Artikel in proceeding Hoofdstuk in boek Rapport Annotatie Boekredactie Boekbespreking Totaal vakpublicaties Overig Totaal

19 3.3 Proefschriften en promoties In de periode 2009 t/m 2012 hebben twaalf promoties plaatsgevonden binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice: J.H. Crijns, De strafrechtelijke overeenkomst. De rechtsbetrekking met het Openbaar Ministerie op het grensvlak van publiek- en privaatrecht. Promotiedatum 17 juni 2010 (cum laude). Afdeling: Straf- en strafprocesrecht. Promotoren: C.P.M. Cleiren en J. Hijma. N.M. Dane, Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen. Promotiedatum 10 februari Afdeling: Straf- en strafprocesrecht. Promotor: C.P.M. Cleiren. C.M. van Esch, Gedragsdeskundigen in strafzaken. Promotiedatum 21 maart Afdeling: Straf- en strafprocesrecht en het Instituut Metajuridica. Promotor: J.F. Nijboer, H.J.C. van Marle en H. Moerland. N.E. Haas, Public Support for Vigilantism. Promotiedatum 23 november 2010, Afdeling: Criminologie. Promotoren: Gerben Bruinsma en Jan de Keijser. H.H. Kielman, Politiële gegevensverwerking en Privacy. Naar een effectieve waarborging. Promotiedatum 14 april Afdeling: E-law, van het Instituut Metajuridica. Promotor: H.J. van den Herik, A.H.J. Schmidt en L. Mommers. W.I. Koelewijn, Privacy en politiegegevens. Over geautomatiseerde normatieve informatieuitwisseling. Promotiedatum 4 november Afdeling: E-law, van het Instituut Metajuridica. Promotor: H.J. van den Herik, A.H.J. Schmidt en L. Mommers. M.L. Koemans, The War on Antisocial behaviour. Rationales underlying antisocial behaviour policies. Comparing British and Dutch discourse analyses. Promotiedatum 17 november Afdeling: Criminologie. Promotoren: L.M. Moerings en J.P. van der Leun. P.P.J. van der Meij, De driehoeksverhouding in het strafrechtelijk vooronderzoek. Een onverminderde zoektocht naar evenwicht in de rolverdeling tussen de rechter-commissaris, de officier van justitie en de verdediging. Promotiedatum 4 februari Afdeling: Straf- en strafprocesrecht. Promotor: C.P.M. Cleiren. A. Oehmichen, Terrorism ant Anti-Terror Legislation the Terrorised Legislator? Promotiedatum 16 juni Afdeling: Straf- en strafprocesrecht. Promotoren: J.F. Nijboer en H.H. Kühne. Y. van der Vlugt, De Nationale ombudsman en behoorlijk politieoptrede., Promotiedatum 25 mei 2011, Afdeling: Criminologie en Europa instituut. Promotoren: R.A. Lawson en L.M. Moerings. B.S.J. Wartna, In de oude fout. Over het meten van recidive en het vaststellen van het succes van strafrechtelijke interventies. Promotiedatum 5 maart Afdeling: Criminologie. Promotoren: L.M. Moerings, P.G.M. van der Heijden en F.J. Leeuw. M.A.H. van der Woude, Wetgeving in een Veiligheidscultuur. Totstandkoming van antiterrorismewetgeving bezien van maatschappelijke en (rechts)politieke context. Promotiedatum 15 december Afdeling: Straf- en strafprocesrecht en afdeling Criminologie. Promotoren: C.P.M. Cleiren en L.M. Moerings. 19

20 Tabel 3 Promoties aantallen per jaar Criminal Justice Aantal afgeronde promoties Promovendi (4 jr aanstelling) PhD-fellows (6 jr aanstelling) Niet aangestelde promovendi (promotieduur wordt niet gerekend) Gemiddelde duur 5,0 6,79 4,88 0 Promovendi (4 jr aanstelling) 5,0 7, PhD-fellows (6 jr aanstelling) 0 5,46 4, Databases Binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice zijn diverse dataverzamelingen uitgevoerd die gegevensbestanden hebben opgeleverd voor onderzoek: Bejegening en welzijn van slachtoffers van criminaliteit (Kunst & Kuijpers) Conventional and computer crime victimization (Van Wilsem) Criminele Carrières en Levensloop Studie (Blokland & Nieuwbeerta) Databestand Straftoemeting (Schuyt/Schoep) Overlast- en veiligheidsbeleving project Nieuwe Energie (Kaal & Vanderveen) Fotografie op de Plaats Delict (Vanderveen) Gedragsinterventies voor volwassen justitiabelen (Zwirs i.s.m. EUR) Geweld tegen de politie: de rol van sociale informatieverwerking (Zwirs i.s.m. EUR) Gewetensontwikkeling en probleemgedrag onder kinderen (Zwirs i.s.m. Generation R) Invloed van verbaliseerwijze op oordelen over geloofwaardigheid (De Keijser, Malsch) Jongvolwassenen en de politie i.s.m. TransAm (Blokland, Van der Leun, Van der Woude Moord en Doodslag Monitor, (Nieuwbeerta, Liem & Ganpat) Onderzoeksbeleving vragenlijst en virtuele wijk (Vanderveen) Overlastbeleving graffiti (Vanderveen) Percepties van antiterrorismemaatregelen, LISS Panel / MESS database (van Wilsem en van der Woude) Politie, burgers en interacties op straat (Van der Leun, Van der Woude & Leupen) Prison Project (Dirkzwager & Nieuwbeerta) Publieke opinie over vaststellen van schuld (De Keijser, Van Wilsem & De Lange) Slachtoffers en staatscompensatie (Kunst) Slachtofferverklaring en straftoemeting (De Keijser, Schoep & Kampen) The public s opinion on the control of terrorism: attitudes and willingness-to-pay (Johan van Wilsem & Maartje van der Woude) TransAM & SPAN; fotografische inventarisatie/observaties (Blokland, Van der Leun, Vanderveen e.a.) Welzijn van Familierechercheurs (Kunst & Kuijpers) 20