Op weg naar een gezonder Asten. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Transcriptie

1 Op weg naar een gezonder Asten Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning

2 Op weg naar een gezonder Asten Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 R. Horbach, M.J.M. van Duijnhoven, GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus AV Helmond Telefoon Copyright 2011, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via rvtv@ggdbzo.nl. Colofon Ontwerp en opmaak Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, september

3 Op weg naar een gezonder Asten Asten timmert al jaren aan de weg op het gebied van gezondheid. Een goede gezondheid vinden de meeste burgers het allerbelangrijkst en is onmisbaar om te participeren in de maatschappij. Want gezondheid is van invloed op schoolprestaties en de loopbaanmogelijkheden van mensen. Het biedt mensen bovendien de gelegenheid om ook op andere manieren maatschappelijk actief te zijn via bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en mantelzorg. Maar ook de samenleving als geheel heeft baat bij gezonde burgers. Immers een goede volksgezondheid heeft een gunstig effect op de economie en op de kosten van arbeidsongeschiktheid en gezondheidszorg. belangrijkste kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid van Asten. Op basis van cijfers van de Astense inwoners worden aanbevelingen gedaan op weg naar een (nog) gezonder Asten. Het bewandelen van meerdere wegen is hierbij een goede strategie. Dat kan door zowel aandacht te besteden aan een gezond gedrag van de inwoners van Asten als aan een gezonde sociale en fysieke leefomgeving. Gezondheidsbeleid krijgt het beste vorm vanuit meerdere invalshoeken van preventie. Laten we samen op weg gaan naar een gezonder Asten! Hoewel het met de gezondheid van veel mensen goed gaat, is er nog veel winst te behalen door gezonder te leven in een gezondere leefomgeving. In dit rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost de Veel leesplezier, Wethouder Jac Huijsmans 3

4 4

5 Inhoudsopgave 1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid 7 2 De inwoners van Asten 11 3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 17 Gezondheid algemeen 18 Psychische gezondheid 20 Kwetsbare ouderen 23 Overgewicht 25 Alcoholgebruik 27 Drugs 30 Roken 32 Seksuele gezondheid 34 Weerbaarheid 36 Gezondheidsverschillen 37 4 Bronnen, afkortingen en adviseurs 39 5 Gezondheidsprofiel 43 5

6 Dit rapport is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit de volgende onderdelen: Regionaal rapport Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Regionaal kompas De website geeft inzicht in de mogelijkheden die we hebben voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website De digitale versies van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te downloaden op Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid: Op weg naar een gezonder.. Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre Laarbeek Gemert - Bakel Best Son en Breugel Oirschot Nuenen Helmond Eindhoven Geldrop - Deurne Reusel - De Mierden Veldhoven Mierlo Bladel Eersel Waalre Someren Asten Heeze - Leende - Bergeijk Valkenswaard Cranendonck 6

7 1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid 7

8 De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning: vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van deze keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema s in de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema s In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Asten de kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij, naast diverse landelijke bronnen, vooral gebruik van de informatie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderen- en de Wmo-monitor. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends. Dit rapport is in eerste instantie geschreven als input voor de nota lokaal gezondheidsbeleid en voor beleidsterreinen waar kansen liggen om goede voorwaarden voor gezondheid te creëren. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen opgenomen over de thema s overgewicht, roken, alcoholgebruik, psychische gezondheid en seksueel gedrag. Dit zijn de speerpunten die benoemd worden in de landelijke nota gezondheidsbeleid Gezondheid dichtbij (1). Ook wordt in alle rapporten aandacht besteed aan sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarnaast zijn thema s opgenomen waarin Asten ongunstig afwijkt ten opzichte van de regio, waar sprake is van een ongunstige trend of waar om beleidsmatige redenen aandacht voor (nodig) is. Het gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt daarnaast nog een schat aan informatie over andere gezondheidsthema s die niet verder besproken worden. Kernboodschappen Asten 1 Het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen in Asten neemt de komende jaren verder toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse terreinen. 2 In Asten heeft ruim 30% van de volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis. Investeer in vroegsignalering en bewegingsstimulering. 3 Ruim een kwart van de Astense ouderen is kwetsbaar. Bevorder de zelfredzaamheid van kwetsbare ouderen door sociale netwerken te ondersteunen. 4 Nog veel overgewicht bij jongeren in Asten. Blijf investeren in een gezonde leefstijl en gezonde leefomgeving. 5 Alcoholgebruik in Asten blijft hoog vergeleken met de regio. Lokale alcoholpreventie kan vanuit meerdere beleidsterreinen nog effectiever geregeld worden. 6 Zeven procent van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Asten gebruikt softdrugs. Structurele voorlichting in het onderwijs is nodig. 7 Bijna een kwart van de volwassenen in Asten rookt nog steeds. Stoppen met roken is goed, niet starten is beter. 8 Zeven op de tien seksueel actieve jongeren in Asten vrijen onveilig. Leer jongeren om hun eigen grenzen beter te kunnen bewaken. 9 De jeugd in Asten wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot de weerbaarheid van jongeren om met deze verleidingen om te kunnen gaan. 10 Sociaaleconomische gezondheidsverschillen komen ook in Asten voor. Pak deze verschillen gelijktijdig aan vanuit meerdere beleidsterreinen. 8

9 Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis voor gemeentelijk gezondheidsbeleid Dit gemeentelijk rapport voor de gemeente Asten geeft een beschrijving van de belangrijkste kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid van de gemeente Asten. Bij de keuzes van deze kernboodschappen staat het belang van de gezondheid voorop. In een nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de gezondheidsthema s vast waaraan zij de komende jaren aandacht wil besteden. Bij deze prioritering spelen ook politieke en financiële argumenten een rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk beleidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. Zo past bijvoorbeeld het thema weerbaarheid (ook) prima binnen het Jeugdbeleid. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke doelstellingen beschreven In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en werkt ze zo concreet mogelijk uit. Daarbij zullen diverse regionale en lokale partijen betrokken worden. Van belang is de uitwerking van de doelstellingen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan. Gezondheidsbeleid krijgt vorm met diverse partners Bij de uitvoering van gezondheidsbeleid zijn veel organisaties en partijen betrokken. Een groot deel van deze organisaties is in Asten al op één of andere manier bij gezondheidsthema s betrokken. Er is nog winst te behalen door bijvoorbeeld ook private partijen, zoals supermarkten, te betrekken als partners voor een gezonde leefstijl. Om invulling te geven aan een integraal gezondheidsbeleid is het belangrijk interventies in te zetten die de gezondheid in verschillende settings zoals wijk, school en werk, bevorderen. Gemeentelijk rapport biedt ook informatie voor andere beleidsterreinen Het integrale gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt de mogelijkheid om per thema diverse leeftijdsgroepen voor Asten te bekijken. Zoals uit het gezondheidsprofiel blijkt, is er een schat aan gegevens beschikbaar ten behoeve van het gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen, zoals het Wmo-beleid en het jeugdbeleid. De GGD Brabant-Zuidoost wil het gebruik van dit gemeentelijk rapport door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren, met als gezamenlijk doel het bevorderen van de volksgezondheid. Regionaal rapport zet gezondheid op de agenda Naast het gemeentelijk rapport beschrijft de GGD in het regionale VTV-rapport Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant enkele belangrijke ontwikkelingen op het gebied van gezondheid in Zuidoost- Brabant (2). De belangrijkste prioritaire thema s op het gebied van gezondheid voor deze regio zijn: Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie. Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg. Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen. De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren. Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid. Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal gezondheidsbeleid op internet De website is onderdeel van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers, voorbeelden uit de regio en het regionale aanbod aan interventies. Ook de regionale en gemeentelijke rapporten van de rvtv zijn hier te downloaden. GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar gemeentelijk beleid De drie producten van de rvtv bieden een schat aan informatie voor gemeentelijk (gezondheids)beleid. De realiteit is dat gemeenten keuzes moeten maken bij het formuleren van de speerpunten van hun beleid. De GGD Brabant-Zuidoost is uiteraard bereid om de gemeente Asten in dit keuzeproces te adviseren. Daarnaast kan de GGD ook aan de uitvoering van het gemeentelijk beleid een belangrijke bijdrage leveren. 9

10 10

11 2 De inwoners van Asten 11

12 Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Asten. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe dus een oudere populatie kent meestal meer gezondheidsproblemen. Ook het opleidingsniveau hangt samen met de gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Asten. Asten telt ruim inwoners Asten is één van de 21 gemeenten van de regio Zuidoost-Brabant en bestaat uit de dorpen Asten, Heusden en Ommel. Op 1 januari 2011 telde Asten inwoners. De inwoners van Asten wonen op een betrekkelijk ruim oppervlak: de bevolkingsdicht- heid is 233 inwoners per vierkante kilometer tegenover 510 inwoners in de regio Zuidoost-Brabant. Kwart van de Astenaren is jonger dan 20 jaar Tot en met ongeveer 75 jaar zijn er meer mannen dan vrouwen in de Asten. Vanaf 75 jaar zijn er juist Figuur 2.1 Demografische opbouw van gemeente Asten in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) Aantal inwoners Mannen Asten Vrouwen Asten Verschil in aantal vrouwen en mannen in Asten Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Leeftijd in jaren 12

13 meer vrouwen dan mannen. De totale man-vrouw verdeling is vergelijkbaar: 51,2% mannen en 48,8% vrouwen. In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van Asten in 2011 weergeven (3). In Asten is het aantal jongeren vergelijkbaar met het landelijk beeld: 25% van de inwoners is jonger dan 20 jaar tegenover 24% in Nederland. Ook het aandeel inwoners uit de zogenoemde productieve leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar en het aandeel 65-plussers is vergelijkbaar met Nederland. In Asten is 59% tussen de 20 en 65 jaar (Nederland 61%) en 17% van de inwoners van Asten is 65 jaar (Nederland 16%). Er bestaan wel verschillen in de verdeling van de huishoudens. Van alle huishoudens bestaat 26% uit eenpersoonshuishoudens, 34% uit huishoudens zonder kinderen en 40% uit huishoudens met kinderen. In Nederland ligt het percentage eenpersoonshuishoudens hoger (36%) en het percentage huishoudens met kinderen lager (34%). Opleidingsniveau inwoners van Asten vergelijkbaar met regio Zuidoost-Brabant Het aantal hoogopgeleide inwoners is in Asten ongeveer vergelijkbaar met het gemiddelde in Zuidoost- Brabant; 26% van de 19- tot en met 64-jarige inwoners heeft hbo of universiteit gedaan, tegenover 33% in de gehele regio (figuur 2.2). Daarnaast heeft in Asten 35% van de inwoners een lage opleiding (geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo). Dit percentage ligt in Zuidoost-Brabant op 33%. Bijna 300 volwassen inwoners (3%) in Asten heeft geen opleiding of alleen lager onderwijs gevolgd (4). Ook Asten vergrijst Volgens de huidige prognose daalt het aantal inwoners van Asten van circa in 2011 naar ongeveer inwoners in 2030 en inwoners in Volgens de prognose stijgt het relatieve aandeel ouderen (figuur 2.3). Deze vergrijzing van de bevolking is een trend die overal in Nederland terug te vinden is (3,5). Figuur 2.2 Opleidingsniveau van volwassenen (19 t/m 64 jaar) in de gemeente Asten en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) geen opleiding/ lager onderwijs mavo/lbo havo/vwo/mbo hbo/wo percentage Zuidoost-Brabant Asten 13

14 Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Asten, (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie Noord- Brabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners CBS 2011 Prognose 2030 Prognose leeftijd in jaren 14

15 15

16 16

17 3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 17

18 Gezondheid algemeen Levensverwachting in Asten hoger dan gemiddeld in Nederland De levensverwachting bij geboorte in Asten is voor mannen 79,7 jaar en voor vrouwen 83,7 jaar (voor de totale groep 81,7 jaar). In Zuidoost-Brabant ligt deze op respectievelijk 78,1 jaar en 82,4 jaar. Zowel de levensverwachtingen voor mannen en vrouwen als de totale levensverwachting is in Asten hoger dan het landelijk gemiddelde van 80,1 jaar (6). Asten telt gemiddeld 67 sterfgevallen per inwoners per jaar; in de regio zijn dat er gemiddeld 71. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische obstructieve longziekten. Dit geldt zowel voor Nederland als Zuidoost-Brabant (2). Het aantal chronisch zieken met beperkingen neemt toe Zoals uit de bevolkingsprognose van hoofdstuk 2 blijkt, gaat de Astense bevolking vergrijzen. Doordat het aantal ouderen toeneemt, zal het aantal patiënten met de meest voorkomende chronische ziekten tussen 2007 en 2020 met ongeveer 30% stijgen. Geschat wordt dat het aantal patiënten met diabetes in Zuidoost-Brabant in 2020 met 27% gestegen zal zijn ten opzichte van Het aantal mensen met coronaire hartziekten stijgt zelfs met 37%. Deze Kernboodschap: Het aantal mensen met chronische aandoeningen in Asten neemt de komende jaren verder toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse terreinen. Astenaren positiever over de eigen gezondheid Van de volwassenen van 19 tot en met 64 jaar beoordeelt 6% de eigen gezondheid als matig tot slecht. Bij deze leeftijdsgroep is een gunstige trend zichtbaar: de volwassen inwoners van Asten zijn iets positiever over hun eigen gezondheid dan enkele jaren geleden (figuur 3.1). In 2009 gaf ruim een derde van de ouderen in Asten aan zijn of haar gezondheid matig tot slecht te vinden (36%), wat hoger is dan in de regio (28%). Diabetes komt steeds meer voor onder ouderen in Asten Diabetes komt in toenemende mate voor onder oudere inwoners van Asten. Momenteel leidt bijna één op de vijf 65 plussers aan suikerziekte, wat relatief meer is dan in de regio (15%). Binnen deze leeftijdsgroep zijn hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage (artrose, reuma) overigens de meest voorkomende aandoeningen. Deze aandoeningen komen bij ouderen in Asten niet vaker voor dan gemiddeld in de regio. De meest voorkomende aandoeningen bij de Astense volwassenen zijn een hoge bloeddruk, ernstige of hardnekkige aandoeningen van de rug (inclusief hernia) en gewrichtsslijtage. Maar ook dit beeld komt overeen met de regio. Bij kinderen en jongeren zijn eczeem en astma of bronchitis de meest voorkomende chronische aandoeningen. trends zijn gebaseerd op demografische ontwikkelingen en kunnen veranderen door ontwikkelingen in de gezondheidszorg, trends in leefstijl en sociaaleconomische omstandigheden. Diabetes en coronaire hartziekten hebben een grote zorg- en ziektelast. Dat geldt eveneens voor beroerte, depressie en angststoornissen. Samen behoren zij tot de top 5 van ziekten met de grootste ziektelast en hebben daarmee een groot effect op de volksgezondheid. Bij mensen van 75 jaar en ouder zorgt dementie voor de grootste ziektelast. Doordat mensen langer leven met een ziekte zal in de komende jaren het aantal mensen met meerdere ziekten tegelijkertijd toenemen en zal de vraag naar zorg groter en complexer worden. Echter niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen die daarmee samenhangen, bepalen de mate waarin mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid. Gemeenten hebben een rol in het ondersteunen van mensen met een beperking en hen zo lang mogelijk mee te laten doen in de samenleving. Gezondheid in de regio ongelijk verdeeld Mensen met een lage sociaaleconomische status (ses) hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan mensen met een hoge ses score. Mensen met een lage opleiding leven gemiddeld korter en minder lang in goed ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. Deze gezondheidsachterstand zien we ook bij enkele andere sociaaleconomische groepen zoals werklozen en arbeidsongeschikten (zie kernboodschap gezondheidsverschillen ). 18

19 Figuur 3.1 Matig tot slecht ervaren eigen gezondheid in Asten en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 31% 36% 31% 28% 12% 6% 13% 10% 19 t/m 64 jaar t/m 64 jaar 65+ Asten Asten Zuidoost-Brabant Zuidoost-Brabant Leefstijlfactoren zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor gezondheidsverlies Leefstijlfactoren, vooral roken, alcohol en overgewicht, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de belangrijkste doodsoorzaken zoals coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en COPD. De urgentie om te blijven investeren in preventie en het terugdringen van ongezond gedrag blijft daarmee onveranderd hoog (2). Naast ongezond gedrag zijn ook de sociale en fysieke omgeving van invloed op het ontstaan van ziekte. Ongezonde leefstijlfactoren komen vaak in combinatie voor. Juist deze combinatie van ongezond gedrag in een ongezonde omgeving brengt extra gezondheidsrisico s met zich mee. Verbetering van de gezondheid vraagt bredere aanpak dan enkel vanuit gezondheidssector; maak de gezonde keuze de makkelijke keuze De gezondheidssituatie in de regio Zuidoost-Brabant vraagt om een intensieve aanpak die niet alleen beperkt mag blijven tot de gezondheidssector. Door integraal gezondheidsbeleid kan de gemeente het haar inwoners gemakkelijker maken de gezonde keuze te maken. Zo kan een gezonde luchtkwaliteit van invloed zijn op het voorkomen van astma en COPD. Een beweegvriendelijk ingerichte wijk stimuleert bewoners tot meer lichaamsbeweging. Ook onderwijs, woningbouw, veiligheid, groen en verkeer leveren een bijdrage aan de gezondheid van de inwoners. Tot slot kunnen activiteiten in andere programma s, die niet primair gericht zijn op gezondheid, verbetering van gezondheid als bijkomend effect hebben. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid. 19

20 Psychische gezondheid Psychische problemen komen in alle leeftijdsgroepen voor Het aantal mensen met psychische problemen neemt per leeftijdsgroep toe. In Asten voelt 12% van de 12- tot en met 18- jarigen en 15% van de 19- tot en met 64- jarigen zich psychisch ongezond. Bij de 65-plussers loopt dit percentage op naar 23%. Vooral dit percentage bij de ouderen is zorgwekkend. Want terwijl in de regio Zuidoost-Brabant een dalende trend te zien is, neemt in Asten de groep 65-plussers met een slecht ervaren psychische gezondheid juist in omvang toe (figuur 3.2). Indien we kijken naar psychiatrische aandoeningen dan heeft bijna een derde van de 19- tot en met 64-jarigen uit Asten een matig of hoog risico op een depressie of angststoornis (31%). Bij 3% is sprake van een hoog risico. Geestelijke problemen komen meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Ook jongeren uit éénouder- of nieuwgevormde gezinnen en niet-schoolgaande jongeren hebben vaker een slechtere psychische gezondheid. Van de volwassen bevolking met een inkomen beneden modaal is ruim een kwart psychisch ongezond. Mensen met een laag opleidingsniveau (ten hoogste lagere school) zijn vaker psychisch ongezond dan mensen met een hoog opleidingsniveau (4). Depressie behoort tot de top vijf van ziekten met de hoogste ziektelast Het aantal mensen met een depressie neemt toe. Depressie behoort tot de top 5 van ziekten met de hoogste ziektelast (7). Psychische problematiek kan verregaande gevolgen hebben. Het belemmert het functioneren in het dagelijks leven, vermindert de kwaliteit van leven en kan zelfs ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Een depressie op jonge leeftijd kan de schoolcarrière ernstig schaden en is een belangrijke voorspeller voor het ontwikkelen van een depressie op latere leeftijd. Door een depressie kunnen volwassenen uit het arbeidsproces vallen, ouderen kunnen sociaal geïsoleerd raken of vereenzamen en mantelzorgers kunnen geen zorg meer bieden aan hun naasten. Risicogroepen zijn onder andere kinderen en jongeren die in armoede leven, personen die mantelzorg verlenen of worden blootgesteld aan verwaarlozing, misbruik of geweld. Ook kwetsbare ouderen, waarbij sprake is van eenzaamheid, weinig sociale steun, Kernboodschap: In Asten heeft ruim 30% van de volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis. Investeer in vroegsignalering en bewegingsstimulering. Ruim een derde van de jongeren met psychische problemen denkt aan zelfdoding Acht procent van de Astense jongeren van 12 tot en met 18 jaar piekert dag en nacht; dit is minder dan in de regio (13%). Jongeren piekeren vooral over schoolprestaties, hun uiterlijk en verveling. Zes procent van de jongeren heeft in het afgelopen jaar zelfdoding overwogen en 0,7% heeft ook daadwerkelijk een poging ondernomen. Van de jongeren in Zuidoost-Brabant die zich psychisch ongezond voelen heeft 35% in het afgelopen jaar aan zelfdoding gedacht. Negen procent van de jongeren met een slechte ervaren psychische gezondheid heeft behoefte aan professionele hulp. diverse lichamelijke ziekten en beperkingen of een laag inkomen hebben een verhoogd risico op depressieve klachten. Sociale participatie en gevoel van controle over het eigen leven hebben een beschermende werking tegen een depressie. Depressie en overgewicht gaan vaak samen Mensen met overgewicht hebben meer kans op een depressie en andersom. Mensen met diabetes hebben twee keer zo veel kans op een depressie dan gezonde mensen. Recent onderzoek laat zien dat mensen die weinig bewegen meer risico lopen op het ontwikkelen van een psychische aandoening. Omgekeerd heeft bewegen een positief effect op het voorkomen en het herstel van psychische aandoeningen. Depressiepreventie kan dus ook indirect door in te steken op de leefstijlfactoren voeding en beweging. Een actief sportbeleid werkt dus gezondheidsbevorderend, ook op het gebied van psychische problemen. 20

21 Figuur 3.2 Ervaren psychische ongezondheid bij ouderen (65 jaar en ouder) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2006 en 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 17% 23% 21% 19% Asten Zuidoost-Brabant Meer mensen krijgen hulp door vroegsignalering en een toegankelijk preventieaanbod Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkómen worden door vroegtijdige signalering en vroegtijdig ingrijpen. Ongeveer een derde van de mensen met een depressie zoekt echter geen hulp. Belangrijk is dat hulpverleners de risicofactoren en signalen van een depressie kunnen herkennen en weten welk preventief aanbod er is. Een kwart van de nieuwe gevallen van depressie is te voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat er een sterk verband is tussen eenzaamheid en depressie (7). (Zelfgerapporteerde) eenzaamheid is ook een risicofactor voor depressie onder ouderen. Het is dus belangrijk om alert op te zijn op gevoelens van eenzaamheid en interventies aan te bieden om eenzaamheid te voorkomen. Voor zowel preventie van depressie als preventie van eenzaamheid is het bevorderen van sociale steun en participatie van belang. Doel van depressiepreventie is het mentaal vermogen te versterken, zoals het ontwikkelen van het eigen talent en potentieel. Gemeente heeft vooral een rol in het voorkómen van psychische problemen Een veilige en groene leefomgeving heeft een gunstige invloed op de psychische gezondheid. De leefbaarheid in wijken wordt in belangrijke mate bepaald door hoe mensen in een gebied met elkaar samenleven. Het Wmo-beleid is een belangrijke schakel bij het vormgeven van het lokaal gezondheidsbeleid voor kwetsbare groepen. Het voorkomen van overbelasting bij mantelzorgers is daar een voorbeeld van. In Asten wordt door de welzijnsinstelling een eenzaamheidproject uitgevoerd waarin onder meer wordt gewerkt met sleutelfiguren in de wijk. De praktijkondersteuner Geestelijke Gezondheidszorg in Asten ondersteunt de huisarts bij de zorg voor mensen met psychische en psychosociale klachten. Algemene voorlichting maakt psychische problemen bespreekbaar Voorlichting kan helpen bij het bespreekbaar maken van psychische problemen, waardoor mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Bij volwassenen kan preventie van psychische problemen gericht worden op de groep die werk en zorgtaken combineert. Preventie van psychische problemen bij ouderen kan als boodschap hebben succesvol ouder worden en behoud van de kwaliteit van leven. Depressiepreventie krijgt vorm door brede insteek Preventie van psychische problemen heeft de beste resultaten als publieksvoorlichting, vroegsignalering, ondersteuningsprogramma s en maatregelen gericht op de omgeving in combinatie worden uitgevoerd. - Intermediairs kunnen een belangrijke rol spelen in het tijdig signaleren van depressie en de risico s daarop. Zo kunnen bijvoorbeeld leerkrachten getraind worden in het bespreekbaar maken van depressieve klachten en de mogelijkheden om door te verwijzen (in samenwerking met deskundigen vanuit de jeugdgezondheidszorg). Een andere mogelijkheid om de signalering van depressie te verbeteren, is het gebruik van signaleringsprotocollen door bijvoorbeeld ouderenadviseurs, maatschappelijk werkers of wijkverpleegkundigen. - De inrichting van de leefomgeving draagt bij 21

22 aan een prettige en veilige woonomgeving en nodigt uit om sociale steun te bieden aan elkaar. Gemeenten hebben bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving, de sociale samenhang in een buurt en het creëren van veiligheid. Belangrijk hierbij is om de participatie van wijkbewoners te stimuleren. Vooral een goed contact met de buren beschermt tegen depressie. - In de regio is een breed aanbod op het gebied van depressie beschikbaar maar er wordt nog te weinig gebruik gemaakt van de cursussen en groepsinterventies. Het bereik van cursussen en groepen met als thema depressiepreventie kan nog verbeterd worden. Hoe dit het beste vorm kan krijgen, kan in overleg met de diverse aanbieders nader bekeken worden. Het is aan te raden om hierbij vertegenwoordigers van de doelgroep te betrekken, bijvoorbeeld de Stichting Zelfhulp Netwerk Zuidoost-Brabant. Samen sta je sterker Depressiepreventie heeft veel invalshoeken en er zijn veel activiteiten en interventies die door verschillende organisaties kunnen worden uitgevoerd (8). Belangrijke partners voor de gemeente zijn de GGD en de GGZ. Maar ook welzijnsorganisaties zijn onmisbaar voor het bereiken van doelgroepen en het Centrum Jeugd en Gezin voor begeleiding van risicogezinnen. Waar depressiepreventie overgaat in zorg, spelen binnen de eerste lijn de huisarts en praktijkondersteuner GGZ een belangrijke rol. Verpleeg- en verzorgingshuizen kunnen een ondersteunende functie hebben voor zelfstandig wonende ouderen. 22

23 Kwetsbare ouderen Kwetsbaarheid bij ouderen wordt veroorzaakt door lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten Ouderen worden steeds gezonder en zijn steeds welvarender, vitaler en onafhankelijker. Dit geldt echter niet voor alle ouderen. Sommige ouderen verdienen extra aandacht en behoren tot de groep kwetsbare ouderen. Van kwetsbaarheid is sprake wanneer lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren zich opstapelen. Hierdoor hebben deze ouderen een verhoogd risico op ernstige functiebeperkingen, opname in verpleging of verzorging of zelfs overlijden (2). Kernboodschap: Ruim een kwart van de Astense ouderen is kwetsbaar. Bevorder de zelfredzaamheid van kwetsbare ouderen door sociale netwerken te ondersteunen. Ruim een kwart van de ouderen in Asten is kwetsbaar Ouderen zijn in de Gezondheidsmonitor van de GGD als kwetsbaar aangemerkt als er sprake is van een hoge draaglast in combinatie met een lage draagkracht. In Asten heeft 38% van de ouderen een hoge draaglast. Daarvan is sprake als ouderen beperkt zijn in hun dagelijkse bezigheden vanwege gezondheidsklachten, niet zelfredzaam zijn en/of een hoog risico hebben op een angststoornis of depressie. Daarnaast heeft 58% van de ouderen in Asten een lage draagkracht. Dat wil zeggen dat men weinig regie heeft over het eigen leven, alleenwonend is en/of alleen AOW heeft om van rond te komen. Een combinatie van hoge draaglast en lage draagkracht duidt op kwetsbaarheid. Dit is het geval bij 27% van de ouderen in Asten en komt neer op bijna 650 personen. Meer ouderen in Asten zijn kwetsbaar dan in de regio In de regio Zuidoost-Brabant is 23% van de zelfstandig wonende ouderen kwetsbaar (figuur 3.3). Ten opzichte van de regio is de groep kwetsbare ouderen in Asten dus groter, namelijk 27%. Dit komt vooral doordat er in Asten meer ouderen weinig regie over hun eigen leven hebben of alleen AOW ontvangen en daardoor een lage draagkracht hebben. Kwetsbare ouderen kampen met diverse lichamelijke en psychische problemen De gezondheid van de kwetsbare ouderen is beduidend slechter dan die van niet-kwetsbare ouderen. Uit regionale onderzoeksgegevens blijkt dat ze bijvoorbeeld veel vaker last hebben van obesitas, vaker (zeer) ernstig eenzaam zijn en problemen hebben met medicijngebruik. Daarnaast bewegen ze veel minder dan gemiddeld en hebben vaker behoefte aan (extra) hulp. Ze krijgen deze hulp vaak niet omdat ze niemand kennen om dit aan te vragen of omdat ze niet weten waar ze hiervoor terecht kunnen. De meeste kwetsbare ouderen bezoeken wel regelmatig de huisarts. Ongeveer één op de twaalf is echter al langer dan een jaar niet bij de huisarts geweest (4). Divers aanbod in Asten voorhanden In Asten gebeurt al veel op het gebied van opsporen, doorgeleiden en het afstemmen van de zorg van kwetsbare ouderen. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking tussen het lokale Wmo-loket, de huisarts en de praktijkondersteuners, het dementienetwerk, steunpunt mantelzorg, ouderenorganisaties en vrijwilligersorganisaties zoals Rode Kruis, De Zonnebloem en parochie. Signaleren van kwetsbare ouderen in Asten kan dus door veel intermediairs gebeuren. Ook het beschikbare hulpaanbod is divers. Het Eenzaamheidsproject en het dementieondersteuningsnetwerk Samen voor dementie van ONIS-welzijn zijn hier voorbeelden van. Bevorderen van de sociale cohesie en vroegsignalering houdt ouderen langer zelfstandig - Veel dreigend kwetsbare ouderen kunnen zich lange tijd zelfstandig redden doordat zij ondersteuning krijgen van familie, buren of vrijwilligers van verenigingen of ouderenbonden. Het is daarom van belang om als gemeente te blijven investeren in de sociale samenhang tussen burgers en het vrijwilligerswerk. Hierdoor kan het gebruik van professionele zorg door ouderen worden uitgesteld of beperkt. Tegelijkertijd wordt daarmee ook de maatschappelijke deelname van niet-kwetsbare ouderen, via bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, gestimuleerd. - Om te kunnen ondersteunen is het vroegtijdig signaleren van problemen (door zowel professionals als vrijwilligers) van groot belang. De signalen worden veelal wel herkend, maar men is vaak onvoldoende bekend met het lokale zorgaan- 23

24 Figuur 3.3 Ouderen (65 jaar en ouder) met een hoge draaglast, een lage draagkracht en kwetsbaarheid in Asten en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 38% 35% 58% 49% 27% 23% Hoge draaglast Lage draagkracht Kwetsbaar Asten Zuidoost-Brabant bod. Ook weet men niet waar de signalen kunnen worden neergelegd. Het is daarom wenselijk om op lokaal niveau een goede verbinding te maken tussen de eerstelijnszorg en het lokaal loket. In de praktijk krijgen ouderen vaak pas de noodzakelijke zorg of voorzieningen aangeboden op het moment waarop de kwetsbaarheid niet meer omkeerbaar is. Een deel van deze ouderen is echter al in een eerder stadium in beeld bij zorgverleners of gemeente, bijvoorbeeld voor het aanvragen van huishoudelijk hulp. Grijp een dergelijke specifieke aanvraag aan voor een brede integrale probleemverheldering en inschatting in hoeverre andere vormen van hulp of voorzieningen, zoals woningaanpassingen, nodig zijn. Hierdoor wordt de kwaliteit van leven verhoogd en functioneren ouderen langer zelfstandig. Investeren in het netwerk rondom kwetsbare ouderen kansrijk - Veel kwetsbare ouderen hebben meerdere ziekten tegelijk (multimorbiditeit). Deze ouderen hebben vaak te maken met verschillende instellingen en zorgverleners, uiteenlopend van de huisarts, apotheker, fysiotherapeut, medisch specialisten in het ziekenhuis tot het welzijnswerk en de gemeente. In Asten is winst te behalen door de samenwerking tussen de verschillende zorgdisciplines beter op elkaar aan te laten sluiten en het aanbod meer af te stemmen. Dit kan gebeuren door betrokken organisaties bij elkaar te brengen, te investeren in relaties met aanbieders in de ouderenzorg en elkaars expertise te benutten om daarmee een gezamenlijke lokale aanpak te ontwikkelen. - De organisaties die naar elkaar doorverwijzen moeten elkaars werkwijze kennen. Het lokaal loket werkt volgens de methode van de kanteling. Hierbij staat het versterken van zelfredzaamheid centraal in plaats van het beschikbaar stellen van voorzieningen. Echter huisartsen verwijzen mensen vaak naar het loket voor een specifieke voorziening. Hierdoor kunnen de verwachtingen van zowel cliënt als doorverwijzer niet altijd worden waargemaakt. Afstemming is daarom van groot belang. Ook buren en vrijwilligers zijn potentiële verwijzers, maar de sociale kaart is hen vaak nog onbekend. Daarnaast is het voor hen vaak lastig om zorgen bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie en hen te motiveren hulp te zoeken. In de regio zijn daarvoor workshops ontwikkeld. Ook het versterken van de afstemming en samenwerking tussen de formele en informele zorg (professionals en vrijwilligers) biedt kansen. 24

25 Overgewicht Het overgewicht bij de jeugd is stabiel maar nog altijd hoog Overgewicht is nog altijd een belangrijk gezondheidsprobleem in Asten. Negen procent van de 2- tot en met 11- jarigen en 7% van de 12- tot en met 18-jarigen heeft overgewicht (op basis van zelfgerapporteerde waarden voor lengte en gewicht). Het percentage ernstig overgewicht (obesitas) is 3% bij de kinderen en 1% bij de jongeren (figuur 3.4). Daarmee komt overgewicht bij de jeugd in Asten even vaak voor als gemiddeld in de regio. Zowel in Asten als in de regio is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht gelijk gebleven (4). eten. Eveneens eten circa inwoners te weinig groenten. en meer lichamelijke activiteit Voldoende lichamelijke activiteit is belangrijk voor een goede energiebalans. Net als in de regio Zuidoost-Brabant voldoet in Asten ruim een derde van de inwoners van 19 jaar en ouder niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Van de 12- tot en met 18- jarigen in Asten voldoen vier op de vijf niet aan de beweegnorm voor hun leeftijd. Daarnaast sport 21% van de 4- tot en met 11- jarige kinderen helemaal niet. Dit komt neer op circa 355 Astense kinderen die niet sporten. Deze percentages wijken overigens niet af van de regio. Kernboodschap: Nog veel overgewicht bij de jeugd in Asten. Blijf investeren in een gezonde leefstijl en leefomgeving. De meerderheid van de ouderen is te zwaar Ook bij de volwassen bevolking blijft overgewicht een veelvoorkomende risicofactor voor gezondheidsproblemen. Ruim 40% van de volwassenen in Asten is te zwaar. Bij 10% is zelfs sprake van ernstig overgewicht (obesitas). Onder de ouderen is meer dan de helft te zwaar (58%) en heeft 14% ernstig overgewicht. Deze percentages zijn vergelijkbaar met die van de regio en zijn niet toe- of afgenomen in de afgelopen jaren. In Asten is winst te behalen met gezonde voeding Het geven van borstvoeding beschermt het kind tegen het ontwikkelen van overgewicht. Toch krijgt één op de vijf pasgeborenen in Asten nooit of niet uitsluitend borstvoeding. In de regio ligt dit percentage echter nog hoger (30%). Ook het eten van voldoende groente en fruit behoort tot een gezond voedingspatroon en draagt bij aan een gezond gewicht. Desondanks eet 35% van de 1- tot en met 11- jarige kinderen in Asten niet dagelijks fruit en 42% niet dagelijks groente. Bij de 12- tot en met 18- jarigen liggen deze percentages nog hoger (resp. 73% en 65%). Ook de meerderheid van de volwassenen en ouderen in Asten voldoet niet aan de aanbevolen norm voor fruit (resp. 71% en 54%) of groente (resp. 70% en 67%). Concreet betekent dit dat in Asten ruim inwoners, waarvan ongeveer 800 kinderen, niet voldoende fruit Overgewicht vormt een risicofactor voor lichamelijke en geestelijke ongezondheid Overgewicht en vooral obesitas vormen een risico voor de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Volwassenen met overgewicht hebben bijvoorbeeld meer kans op diabetes, hart-en vaatziekten en een aantal vormen van kanker. Ook bij kinderen hebben overgewicht en obesitas schadelijke gevolgen. Zo hebben kinderen met overgewicht steeds vaker last van glucose-intolerantie en diabetes type 2. Bovendien worden zware kinderen meestal zware volwassenen. Kinderen en volwassenen met overgewicht lopen meer risico op psychosociale problemen, stigmatisering en discriminatie. Overgewicht komt niet in gelijke mate voor in de samenleving. Mensen met een laag inkomen en sommige nietwesterse allochtonen (zoals Turken en Marokkanen) hebben vaker overgewicht. In Asten is aandacht voor overgewicht Asten werkt samen met de gemeente Someren en verschillende lokale en regionale partners (zoals de GGD Brabant-Zuidoost, de Zorgboog, huisartsen, MEE, ONIS, LEV-groep, basis- en voortgezet onderwijs) aan de uitvoering van het activiteitenplan overgewicht. Het doel is om een bijdrage te leveren aan een gezondere omgeving voor de jeugd in Asten en Someren. Er is een divers aanbod aanwezig voor kinderen met overgewicht. In 2011 is een sociale kaart ontwikkeld met dit aanbod waardoor professionals kinderen beter kunnen doorverwijzen en elkaar ook beter weten te vinden. De schoolkantine van het Varendonck-College is aangepast zodat hier uitsluitend een gezonde lunch gekocht kan worden. 25

26 Overgewicht terugdringen vraagt nog veel inzet en een lange adem Programma s voor leefstijlverbetering vragen een lange looptijd en samenwerking tussen diverse professionals. Het signaleren van (risico op) overgewicht, het uitvoeren van geschikte programma s en vooral ook het aanleren en volhouden van een gezondere leefstijl vragen om verbinding van preventie en zorg. Vanuit diverse invalshoeken ontstaan goede initiatieven in Asten. De uitdaging voor alle partijen is elkaar ook op de hoogte te houden van het aanbod. Naast het stimuleren van gezond gedrag is de omgeving van invloed op de toename in overgewicht. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen en gezond eten. De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en ondersteunt gezond gedrag. Algemene voorlichting over een gezond beweeg- en voedingspatroon blijft daarom van belang. Integraal beleid biedt in Asten meerwaarde bij aanpak overgewicht Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig. Dat betekent dat het beleid aandacht besteedt aan de complexiteit van overgewicht. De Handreiking Gezonde Gemeente van het Loket Gezond Leven beveelt de inzet van vijf pijlers aan (9): - Inrichting van de (fysieke) omgeving, bijvoorbeeld bij de inrichting van openbare ruimten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan speeltuinen of een skatebaan, maar ook aan veilige wandel- en fietspaden in de wijken zodat kinderen te voet en op de fiets naar school kunnen. - Regelgeving en handhaving, bijvoorbeeld door een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants in de buurt van middelbare scholen of tijdens evenementen. - Voorlichting en educatie. Het is het van belang dat burgers op de hoogte zijn van het aanbod en dat het aanbod toegankelijk is. Social media spelen hierbij een steeds prominentere rol. - Signalering en advies. Intermediairs spelen een belangrijke rol in het opsporen van mensen met (risico op) overgewicht en in de doorverwijzing naar passend aanbod. Een nieuwe ontwikkeling hierin is het Preventieconsult, waarbij huisartsen mensen met overgewicht opsporen en doorverwijzen naar leefstijlprogramma s. - Ondersteuning, bijvoorbeeld na signalering van overgewicht bij kinderen door de verpleegkundige of arts van het consultatiebureau of de GGD. Figuur 3.4 Overgewicht en obesitas naar leeftijd in Asten (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 32% 44% 6% 3% 6% 10% 1% 14% 2-11 jaar jaar jaar 65+ Overgewicht inclusief obesitas Obesitas 26

27 Alcoholgebruik Alcoholgebruik zorgwekkend ondanks gunstige trends Ondanks enkele gunstige trends blijft het alcoholgebruik in Asten zorgwekkend. Van de moeders van 0- tot en met 11- jarige kinderen dronk 10% alcohol tijdens de zwangerschap. Gezien de schadelijke effecten van alcohol op het ongeboren kind is dit een belangrijk aandachtspunt. Zeven procent van de ouders in Asten geven aan dat hun kind in de leeftijd van 8 tot en met 11 jaar al eens alcohol heeft gedronken. Dit is minder dan gemiddeld in de regio en is daarnaast afgenomen sinds Ook het aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken is in de afgelopen jaren gedaald. Maar nog altijd 53% van de 12- tot en met 18- jarigen heeft recent gedronken. Ruim een kwart is recent dronken of aangeschoten geweest en 11% drinkt gemiddeld zelfs meer dan 20 glazen per week (zie figuur 3.5). Deze beide percentages liggen hoger dan gemiddeld in de regio. Van de volwassenen in Asten voldoet 71% niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik. Bij de 65-plussers is dit lager, namelijk 47%. Beide percentages zijn vergelijkbaar met het gemiddelde in Zuidoost-Brabant (4). Kernboodschap: Alcoholgebruik in Asten blijft hoog vergeleken met de regio. Lokale alcoholpreventie kan vanuit meerdere beleidsterreinen nog effectiever geregeld worden. Binge-drinken bij jongeren neemt niet af Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken is gedaald. Deze daling is alleen zichtbaar bij de 12- tot en met 15- jarigen in de regio. Onder de 16- tot en met 18- jarigen is het drankgebruik nog steeds hoog. In Zuidoost-Brabant is binnen deze leeftijdsgroep 63% binge-drinker. Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen 4 weken bij één gelegenheid 5 glazen of meer hebben gedronken. Bij de 12- tot en met 15- jarigen in de regio ligt dit op 13%. De groep binge-drinkers is tussen 2003 en 2007 niet kleiner geworden. In Asten zijn ruim twee op de vijf jongeren van 12 tot en met 18 jaar binge-drinkers. Volgens de jongeren keurt 45% van de ouders hun drankgebruik goed of zegt er niets van. Richtlijnen aanvaardbaar alcoholgebruik omlaag gebracht De officiële norm voor aanvaardbaar alcoholgebruik is op basis van advies van de Gezondheidsraad omlaag gebracht (10). Vrouwen kunnen het maar beter houden bij één glaasje, mannen bij maximaal twee glaasjes per dag. Dagelijks gebruik van alcohol wordt ontraden om gewenning te voorkomen. Het nieuwe maximum per week komt uit op 5 glazen voor vrouwen (maximaal 1 per dag, minimaal 2 dagen per week niet) en 10 voor mannen (maximaal 2 glazen per dag, minimaal 2 dagen per week niet). In Asten voldoen circa inwoners van 19 jaar en ouder niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik. De negatieve gezondheidseffecten van alcoholgebruik worden vaak onderschat Veel mensen denken dat het gezond is (of op zijn minst niet ongezond) om elke dag een paar glazen alcohol te drinken. Er is echter maar een klein aantal aandoeningen waarop het drinken van een tot twee glazen alcohol per dag een risicoverlagend effect heeft, zoals diabetes type II en (op middelbare leeftijd) hart- en vaatziekten. Alcoholgebruik is uitermate ongezond voor het ongeboren kind tijdens de zwangerschap, voor kinderen en jonge mensen. Ondermeer heeft het een negatief effect op de ontwikkeling van de hersenen. Jong beginnen met drinken verhoogt bovendien de kans op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd aanzienlijk. Bij volwassenen is overmatig gebruik schadelijk voor bijna alle organen van het menselijk lichaam en hangt samen met ongeveer zestig aandoeningen. Asten investeert stevig in alcoholpreventie Al sinds 2006 zet gemeente Asten met het project Minder drinken ook in Asten! ruim in op het gebied van schadelijk alcoholgebruik door de jeugd. Daarnaast participeert Asten al vanaf het begin in het regionale alcoholmatigingsproject Laat je niet flessen!. Deze werkwijze heeft gezorgd voor een stevige lokale structuur waarin diverse partners zijn vertegenwoordigd zoals de gemeente zelf (op verschillende beleidsterreinen), Novadic-Kentron, GGD Brabant-Zuidoost, ONIS, LEV-groep en de politie. Er 27

28 zijn op diverse terreinen interventies uitgevoerd en maatregelen genomen om het verontrustend hoge alcoholgebruik van de jeugd terug te dringen. Met ingang van 2011 is de projectgroep Asten samen gegaan met die van Someren, waar een soortgelijk project met dezelfde samenwerkingspartners loopt. Integrale aanpak nodig om alcoholgebruik verder te laten afnemen Aanvullend op landelijke maatregelen en binnen de kaders van landelijke wetgeving hebben gemeenten diverse mogelijkheden om de oorzaken van (schadelijk) alcoholgebruik te beïnvloeden. Als hulpmiddel gelden hierbij de vijf pijlers van een integrale aanpak in de Handreiking Gezonde Gemeente (11). Ook binnen het regionale alcoholmatigingsproject Laat je niet flessen! wordt aan deze pijlers gewerkt. Het project heeft inmiddels verschillende positieve resultaten opgeleverd (12). Zo is het aantal drinkers onder 16 jaar in Zuidoost-Brabant sinds 2003 afgenomen (2). Uit onderzoek blijkt dat ouders in 2009 de norm geen alcohol onder de 16 jaar significant meer steunen in vergelijking met Gunstige trends dus, maar er wordt nog steeds veel te veel gedronken door jongeren. Voldoende reden dus om het project voort te zetten. Daarbij zijn een goede lokale implementatie en inbedding nodig om de effecten voor de inwoners van Asten te versterken. Basispakket lokaal alcoholbeleid Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld (13). Dit basispakket bevat interventies en maatregelen op het gebied van: - Maatschappelijke normen beïnvloeden door social marketing: het continu agenderen van het onderwerp risico s van alcoholgebruik in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media. - Normen in de omgeving beïnvloeden door verspreiding van basisinformatie over de risico s van alcoholgebruik. - De beschikbaarheid van alcohol verlagen door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken, vooral op scholen en tijdens evenementen. - Controle uitoefenen door leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop na te leven en de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap te handhaven. Figuur 3.5 Alcoholgebruik bij jongeren (12 t/m 18 jaar) in Asten en Zuidoost-Brabant in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 11% 6% 42% 34% 26% 21% 53% 48% Drinkt meer dan 20 Heeft in afgelopen 4 weken bij Is in de afgelopen 4 Heeft in afgelopen 4 weken glazen alcohol per één gelegenheid 5 glazen of meer weken alcohol gedronken week gedronken dronken of aangeschoten geweest Asten Zuidoost-Brabant 28