OPLEIDING FENOMENOLOGIE

Transcriptie

1 Reader bij BLOK 3 van de OPLEIDING FENOMENOLOGIE voor bovenbouwleraren van vrijescholen en 12 mei 2017, Stichtse Vrije School Zeist website: 1

2 AANVULLINGEN op de READER van BLOK 2: Ter plekke uitgedeeld bij het college over Goethe s Kleurenleer: - Kleurfenomenologie, document van Kees Veenman (15 pag. hoofdstuk 2 en 3 uit Kleurmeditatie) Nagekomen aanvulling op Organische Chemie: - Organische chemie, document van Wolter Bos (5 pag.) Beschikbaar via de website > Thuis > Zelf downloaden! Colofon: Dit deel van de reader sluit aan bij het derde lesblok van de Opleiding Fenomenologie. Auteur: Bas Pedroli Illustraties: Periodeschrift E. Peper 12 e klas (1976); Motief (2010) Eindredactie: Pieter Geluk mei 2017 Teksten uit deze reader mag je overnemen met bronvermelding en met respect voor de context. 2

3 INHOUD OPLEIDING FENOMENOLOGIE READER BIJ BLOK 3 Vooraf 2 Aanvullingen Reader tweede blok Reader bij het derde blok Programma derde blok Fenomenologie en landschap Bad Pedroli 5 Actieve verwondering (column) Over het landschap De reader tot nu toe 8 Wordt vervolgd DE READER bij het derde blok Tijdens en na het tweede lesblok is nog aanvullende informatie op de reader verspreid, deels ter plekke, deels als download via de website. Vergeet niet dit weer in te passen in de ringband. Het gaat om de documenten Kleurfenomenologie van Kees Veenman en Organische chemie, van Wolter Bos. Ter voorbereiding op het derde lesblok zijn twee teksten opgenomen van gastdocent Bas Pedroli over Fenomenologie en landschap. Deze teksten zijn reeds verschenen op de website en als download beschikbaar vanaf de dinsdag voorafgaand aan het lesblok. Voor de scheikunde en de biologie die in dit derde blok aan bod komen, kun je terugbladeren naar de eerder verschenen Introductie bij de Opleiding Fenomenologie. In dit eerste deel van de reader gaat Wolter Bos in op de menskunde (pag. 7) en Antoon van Hooft op de anorganische chemie (pag. 9). Van beide docenten zijn na dit lesblok nog aanvullende teksten te verwachten via de website. Pieter Geluk, (web)redacteur, mei

4 PROGRAMMA derde blok Het derde blok begint op donderdagmiddag 11 mei weer met een lunch om één uur in de kantine. Daarna volgt een korte terugblik op het vorige blok en een waarnemingsoefening met Wolter Bos. Om kwart voor drie geeft Antoon van Hooft een college over anorganische chemie. Vanaf vijf uur zullen de verschillende docenten het eigen fenomenologisch onderzoek begeleiden. Na de avondmaaltijd volgt om uur het gastcollege door landschaps-ecoloog Bas Pedroli. Het gastcollege wordt op vrijdagochtend nabesproken, aansluitend aan het zingen met Hannah van Tilburg. Om 10 uur volgt het college van Wolter Bos over menskunde. Hierna gaan we met Antoon en Wolter in gesprek over toepassing van de fenomenologie in de eigen lespraktijk. Na de lunch volgt het tweede college van Antoon van Hooft over anorganische chemie en het afsluitend gesprek van dit blok. 4

5 ACTIEVE VERWONDERING Bas Pedroli De sloot die met een paar knikjes naar de horizon loopt weerspiegelt een roerloze hemel. Langs de slootrand bloeit speenkruid met goudgele sterren. In het weiland de eerste pinksterbloemen. Aan de einder stolpboerderijen langs het Noordhollands Kanaal. Midden ervoor het silhouet van een grote wilg, een groen waas over de takken. Een stel grutto s en kieviten stort zich op een kraai die de vermetelheid toont toevallig over te vliegen, op weg naar een dode tak in de wilg. Achter me de duinen. Langs de binnenduinrand het rommelig beeld van huizen, tuinen en paardenweiden, en de verre zang van lijsters, van een winterkoninkje. Maar waar ik sta is de wereld stil, overzichtelijk en wijd. Een oud cultuurlandschap, in de middeleeuwen door buitenwater overspoeld, in de 13 e eeuw door monniken moeizaam omdijkt en weer op de zee terugveroverd. Even verderop is de plek van de molen nog te herkennen: een met struiken begroeid eiland tussen de sloten. Als ik over het grasland dichterbij kom vliegt razendsnel een sperwer weg. boerderij langs het weggetje, de laagste plekken uitgraven voor meer waterberging. Bij de thee met gebak overheerst verbondenheid en enthousiasme. De meesten zullen hun plek, de uitsnede uit het landschap die ze waargenomen hebben, niet gauw vergeten. Landschap: mensenwerk. column Lijnen uit Motief, april 2010 Lijnen Hier en daar staan twee mensen rug aan rug zwijgend in het landschap. Even later vertellen ze elkaar gebarend wat ze gezien hebben. We lopen gezamenlijk terug. Op de zorgboerderij knotwilgen, lammetjes; medewerkers bezig in de moestuin wisselen we de waarnemingen uit. In kernachtige bewoordingen karakteriseren we het landschap: zuigende rust, of vraag naar omhulling. We hebben het over het zelfde, verrassend veel aspecten lichten op. In kleurige lijnen krijgt de toekomst van dit land ook op papier vorm. Omwonenden, mensen van de boerderij, van gemeente en waterschap, leven zich uit: een mooi houten beeld aan het eind van de sloot, een nieuwe molen op de oude plek, de te bouwen Oefening actieve verwondering: Draai om en vertel wat je hebt waargenomen. 5

6 OVER HET LANDSCHAP Bas Pedroli Het landschap heeft iets vanzelfsprekends, je fietst er door of je woont erin zonder dat je er erg in hebt. Toch spelen veel jeugdherinneringen of vakantiebelevenissen zich af in landschappen die ook later nog een kenmerkende sfeer oproepen. Om het wezenlijke van het landschap te benaderen heb je niet genoeg aan het beschrijven van ruimtes, kleuren en voorwerpen. Het landschap bestaat vooral ook uit geluiden en geuren. Daarnaast kan je bij een wandeling soms een gevoel van evenwicht of onbalans hebben, een impuls krijgen in beweging te komen of even in te houden, of een glimp ontdekken van de levende samenhangen die de mensen die je tegen komt in het landschap onderhouden. Je kunt daar de rol van de evenwichtszin, de bewegingszin en de levenszin in herkennen. Je hebt alle zintuigen nodig om het landschap nader te komen. Verwondering Als ik ergens rondloop en de evidentie waarneem dat ik eigenlijk een heggemus zou moeten horen, is dat iets wat ik niet met ogen, oren of neus waarneem, en ook niet iets wat ik via een soort habitatassociatie intellectueel deduceer. Het is echt een waarneming. Zulke waarnemingen komen vaak zelfs pas achteraf, in de terugblik! En dat is wetenschappelijk moeilijk omschrijfbaar. Daar zit voor mij een deel van de uitdaging van de landschapsfenomenologie. De evidentie van diepere lagen in het landschap, die slechts via betrokken en bewuste waarneming zijn te bereiken en niet via afstandelijke objectiviteit, kent eigenlijk iedereen, maar is nog veel te weinig deelbaar. Fenomenologie is voor mij een grondhouding in het omgaan met de wereld, een houding van respect en verwondering voor de eigenheid van alle dingen en wezens om mij heen, en voor de potentie van ontwikkeling daarin. Dat respect en die verwondering kan ik alleen maar opbrengen als ik aandachtig waarneem, met al mijn zintuigen, zonder vooringenomenheid. Vandaar dat ik fenomenologie ook wel Actieve verwondering heb genoemd, het is een zaak van bewustzijn, innerlijk bewustzijn. Fenomenologie is voor mij een grondhouding in het omgaan met de wereld De eigenheid van een landschap uit zich voor mij in een stemming die al die waarnemingen omvat. Deze stemming die er vaak al is tijdens het landschapsbezoek zelf krijgt een meer objectieve, bewuste kleuring als ik het landschap opnieuw voor mezelf opbouw. Biografie Ik vraag me af waarom de betreffende plek zo karakteristiek, zo bijzonder is. Iedere plek waar je je wat langer mee bezighoudt wordt bijzonder. Toch is dat voor mij elke keer weer een verrassing. Wat dat bijzondere mij wil zeggen is dan vaak nog open. Ik kom dat nader door te zoeken naar de biografie van het landschap. Vrijwel altijd is in een landschap een deel van de geschiedenis af te lezen. Op het kruispunt van de zintuiglijke waarnemingen, het beeld, de stemming en 6

7 de biografie van het landschap ontstaat dan een wezensontmoeting, soms vluchtig, soms meer indringend. Het gaat er dan om een vermoeden te ontwikkelen van het wezen van een landschap, een wezen dat pas tot zijn recht komt als mensen zich er mee verbinden, meestal onbewust; bij een fenomenologische benadering probeer je dat bewust te krijgen. Toekomstmogelijkheden Ik kan blij worden van landschappen, die een eigen sfeer hebben, waar ik veel aan af kan lezen. En ik kan ook moedeloos worden van de landschappen die in de maalstroom van de wereldmarkt het onderspit delven, en geen mensen meer hebben die voor ze zorgen. In de verbinding met een specifiek landschap zijn het voor mij altijd de mensen die zin en richting aan het landschap geven, waar ik kan proberen door actief meewerkend, of ook wel meeluisterend, -waarnemend, -reflecterend een bijdrage aan te leveren. het zijn voor mij altijd de mensen die zin en richting aan het landschap geven Uiteindelijk is het toch allemaal te doen om de toekomstmogelijkheden die in de omgang van mensen met het wezen van een landschap zichtbaar kunnen worden, en dan ook gerealiseerd kunnen worden. Een toekomst die een heel ander Europees landschap zal laten zien dan we nu kennen. Want het landschap blijft een spiegel van onze maatschappij. Als ik dat ten diepste voor mezelf realiseer, kan ik ook de maatschappij veranderen, al is het maar een heel klein beetje. Alle kleine beetjes helpen. 7

8 DE READER TOT NU TOE: - Introductie bij de OPLEIDING FENOMENOLOGIE Reader bij BLOK Periode-opbouw - Jan van Gils Biologie, embryologie en evolutie - Willem de Vletter Reader bij BLOK Kleurenfenomenologie Kees Veenman Organische chemie - Wolter Bos Reader bij BLOK Al deze documenten zijn beschikbaar via de website onder: Thuis > Zelf downloaden! Wordt vervolgd Tot zover de reader bij het derde lesblok. Aanvullingen bij de colleges menskunde en anorganische chemie verschijnen op de website. Kort voorafgaand aan het vierde blok in september, verschijnt de betreffende reader. Te downloaden vanaf dinsdag 12 september. 8