Limburgse milieukrant

Transcriptie

1 16/3 Limburgse milieukrant In dit nummer: Gebrek aan beleid 2 Onkruid vergaat niet (vanzelf) 9 Pietpraat 12 Activiteitenkalender 13 Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 53 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (23ste jg-3) Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat Houthalen

2 Pagina 2 Gebrek aan beleid Onze minister van leefmilieu en ruimtelijke ordening, Joke Schauvliege, vangt terecht nogal veel wind van de leefmilieu- en natuurverenigingen. Volgens de minister volstrekt ten onrechte, volgens de verenigingen zijn er toch een aantal beleidsdossiers op vlak van leefmilieu en/of ruimtelijke ordening die in feite volstrekt stilliggen en die dringend uitgevoerd moeten worden. We gaan iets dieper in op zo n 5 dossiers: het milieubeleidsplan, zonevreemde bossen, het natuurdecreet, de VENafbakening en de betonstop. Niet alleen het beleidsplan ontbreekt, maar ook het milieujaarprogramma Het milieubeleidsplan Het decreet houdende de algemene bepalingen inzake milieubeleid (DABM) van 5 april 1995 geeft onder meer een decretaal kader voor de milieuplanning in het Vlaamse gewest, zowel op het niveau van het gewest zelf, als op provinciaal en gemeentelijk niveau. De milieuplanning op gewestelijk niveau is verplicht en omvat het tweejaarlijks opmaken van een milieurapport, het jaarlijks opstellen van een milieujaarprogramma en het vijfjaarlijks opstellen van een milieubeleidsplan. Op provinciaal en gemeentelijk niveau zijn het milieubeleidsplan en het milieujaarprogramma voorzien. Onder milieuplanning wordt het geheel van activiteiten verstaan die erop gericht zijn samenhang te brengen in de voorbereiding, de vaststelling en de uitvoering van beslissingen inzake het milieu. Het gewestelijk milieubeleidsplan moet door de Vlaamse regering in de loop van het jaar dat volgt op haar aantreden worden vastgesteld met het oog op de bescherming en het beheer van het milieu. Het plan wordt onder andere opgesteld op basis van het regeerakkoord en de gegevens van het milieurapport en houdt onder meer rekening met de doelstellingen en beginselen van het milieubeleid, de te verwachten financiële, sociaaleconomische en ruimtelijke gevolgen van het milieubeleid en de mogelijke ontwikkelingen op lange termijn. Het milieubeleidsplan wordt in principe opgemaakt voor een termijn van vijf jaar, maar blijft geldig tot het door een volgende is vervangen. Het decreet voorziet in een planningsprocedure, waarbij de nodige inspraak wordt verzekerd. De Vlaamse regering stelt het plan uiteindelijk vast, op voorstel van de bevoegde minister. Dit is de juridische onderbouwing. In de praktijk loopt een en ander minder goed. Het milieubeleidsplan diende dus vanaf 1 januari 2016 te worden opgevolgd door het nieuwe milieubeleidsplan, het MINA5 ( ). Bond Beter Leefmilieu wist enkele maanden geleden (december 2015) te melden dat de bevoegde administratie het voorontwerpplan reeds in april 2015 had overgemaakt aan het kabinet. Sedertdien blijkt er echter op kabinetsniveau verder niets mee gebeurd te zijn en werd het alleszins nog niet in openbaar onderzoek behandeld en dus zeker niet goedgekeurd door de Vlaamse regering. Dit heeft natuurlijk ook een aantal negatieve nevenaspecten: zo stelde het Rekenhof in november 2015, naar aanleiding van het onderzoek van de Vlaamse begroting 2016, vast dat niet alleen het beleidsplan ontbrak, maar ook

3 Pagina 3 het milieujaarprogramma En om een begroting correct op te stellen is er een (goedgekeurd) milieuprogramma nodig. Nu het tijdstip van de goedkeuring van de begroting 2017 met rasse schreden nadert en er op kabinetsniveau blijkbaar nog geen aanzet is gegeven om de procedure over het beleidsplan verder te zetten zal ook de begroting 2017 behandeld moeten worden zonder een programma 2017 en zonder een beleidsplan Volgens het RSV moet in totaal ha VEN worden afgebakend. De Ven-afbakening Het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON), de natuurverwevingsgebieden en natuurverbindingsgebieden behoren tot de belangrijkste instrumenten van het natuur- en bosbeleid. In het natuurdecreet werden twee procedures voor de aanduidingen van VEN en IVON vastgelegd: één volgens het natuurdecreet en één volgens de regels van de ruimtelijke ordening. De procedure volgens het natuurdecreet werd toegepast in de periode voor de afbakeningen waarvoor geen wijziging van de onderliggende bestemming nodig was. Volgens deze procedure werd zo ha afgebakend als VEN. Voor de afbakening van de verwevingsgebieden werd deze procedure nooit gebruikt. Na 2003 wordt dus de procedure van de ruimtelijke ordening toegepast waarbij het VEN en/of IVON wordt afgebakend en tevens de onderliggende bestemming kan worden gewijzigd. Volgens het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) moet in totaal ha VEN-gebied worden afgebakend. Daarenboven heeft de Vlaamse regering indertijd beslist dat deze afbakeningen moeten verlopen via een meer geïntegreerde benadering waarbij landbouw, natuur en bos ten opzichte van elkaar worden afgewogen. In overleg met de overheden (gemeenten, provincies) en belangengroepen wordt een ruimtelijke visie opgemaakt die op hoofdlijnen aangeeft wat de belangrijke structuren zijn, zoals welke aaneengesloten gebieden blijven gevrijwaard voor landbouw, waar moet natuur behouden blijven of ontwikkeld worden. Deze ruimtelijke visie legt de krachtlijnen vast voor de opmaak van de RUP s die de bestemmingen op perceelsniveau vastleggen. Om een en ander hanteerbaar te maken werd Vlaanderen opgedeeld in een aantal regio s. Voor Limburg zijn dit de regio s Haspengouw-Voeren, Limburgse Kempen en Maasland, Hageland (deels) en Neteland (deels). Voor elke regio werd in het verleden dit visievormingsproces afgerond met een beslissing over een actieprogramma voor de te realiseren RUP's. Voor de landbouwgebieden waar de bestemming zeker behouden zal worden werd de agrarische bestemming in 2009 herbevestigd. In Vlaanderen werd zo circa ha landbouwgebied vastgelegd. Voor het gebied Haspengouw-Voeren werd in 2005 een ruimtelijke visie opgemaakt. Sedertdien werden vijf RUP s definitief vastgesteld, één werd stopgezet en twee zijn er in voorbereiding (Munsterbos, Vallei van de Kelsbeek-Nieuwenhoven). Munsterbos is thans in openbaar onderzoek. De VEN afbakeningen uit de procedure Natuurdecreet werden eveneens overgenomen. Voor het gebied Kempen en Maasland werd in 2008 een ruimtelijke visie opgesteld. Voorafgaandelijk hieraan werden vier RUP s vastgesteld. Nadien werden er twee RUP s vastgesteld, namelijk Vissenakker in Kinrooi en

4 Pagina 4 Er is geen enkele regio in Europa waar bossen zo goed beschermd zijn als in Vlaanderen. - Joke Schauvliege Kaart: Gerkenberg in Bree. Voor het gebied Elerweerd is het momenteel wachten op de verdere procedure, het voorontwerp werd goedgekeurd in april In december 2010 werd gestart met de opmaak van een GRUP voor het gebied tussen Hechteren, Peer, Meeuwen en Bree. Op 20 juni 2012 nam de Vlaamse regering een tussentijdse beslissing over de verdere voortgang van het proces. Nadien werden over dit gebied geen beslissingen meer genomen. Struikelsteen is wellicht de aanwezigheid en dus de noodzakelijke integratie van de aanwezige EG- Vogelrichtlijngebieden. Voor het gebied Hageland werd in juli 2007 de ruimtelijke visie goedgekeurd. Voorafgaandelijk werden op Limburgs grondgebied twee RUP s goedgekeurd. Nadien werden geen RUP s meer opgestart. Voor het gebied Neteland keurde de Vlaamse regering in december 2007 de ruimtelijke visie goed. Voorafgaandelijk hieraan werd op Limburgs grondgebied één RUP vastgesteld (Bossen van Tessenderlo). Nadien werden op grondgebied van Limburg voor deze regio geen RUP s meer opgestart. Aan dit tempo zal het dus nog veel, heel veel jaren duren vóórdat het buitengebied in Limburg is afgebakend conform de beleidslijnen van het RSV. Zonevreemde bossen Vlaanderen telt ha bos. Hiervan ligt ha zonevreemd, dus niet als natuur- of bosgebied ingekleurd op het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV). Bos dat op bouwgrond ligt volgens het RSV kan volgens het bosdecreet zonder meer gekapt worden, mits stedenbouwkundige vergunning en compensatie. Over het algemeen wordt deze vergunning vlot bekomen, eventueel met vrijstelling voor compensatie. Voor een bosoppervlakte kleiner dan 3 ha volstaat het om een bijdrage te leveren aan het boscompensatiefonds. Deze eenheidsprijs per m² is onlangs (eindelijk) verhoogd. Op 3 juni gaf de Vlaamse regering, na 20 jaar discussie, haar voorlopige goedkeuring voor een kaart met ha meest kwetsbare waardevolle bossen (zonevreemde waardevolle bossen) in Vlaanderen. De kaart werd opgesteld op basis van criteria zoals ecologische facto-

5 Pagina 5 ren, ouderdom en ligging van het bos. Het is maar een deel van de ha die een voorbereidende studie van ANB in 2013 als ruimtelijk kwetsbaar waardevol bos aanduidde. In Limburg zou het gaan om circa 2900 ha, waarvan het grootste aandeel in landbouwgebied. Het heugelijke nieuws werd gretig door de pers opgepikt. Ontbossing op betrokken percelen kan dan alleen nog mits expliciete goedkeuring van de Vlaamse regering, zo klonk het (sta ons toe om hierbij de wenkbrauwen te fronsen: is dit goed nieuws?). De aanduiding van de waardevolle zonevreemde bossen gebeurt op (een) afzonderlijke kaart(en) en er zal een openbaar onderzoek over georganiseerd worden. Na de definitieve afbakening zal alleen de Vlaamse regering nog vergunning mogen verlenen voor het verwijderen van deze bossen, ongeacht de planologische bestemming van deze bossen. Paragraaf 6 van artikel 90bis van het bosdecreet stelt: In afwijking van artikel 90bis is ontbossing van de meest kwetsbare waardevolle bossen die voorlopig of definitief zijn vastgesteld overeenkomstig paragraaf 2 of 5 verboden. Ook hier zijn uitzonderingen op, zoals bepaald in paragraaf 7. Wanneer de Vlaamse regering een vraag tot uitzondering weigert, moet ze zelf binnen de twee jaar een GRUP opstellen voor het betrokken bos en eventueel de omgeving om het bos ook daadwerkelijk als bos (of natuur) aan te duiden. Nergens in Europa zijn bossen zo goed beschermd als in Vlaanderen stelde minister Schauvliege eind mei in een interview met Paul Cobbaert (de Zondag). Welke geloofwaardigheid heeft deze uitspraak nog, nadat de Vlaamse regering zonder verpinken toestemming gaf aan Essers om uit te breiden in bos dat toevallig ook habitatrichtlijngebied is? Om nog maar te zwijgen van het Remo-stort of de Noord-Zuid omleidingsweg Het natuurdecreet Op 9 mei 2014, ruim twee jaar geleden, keurde de Vlaamse regering het nieuwe natuurdecreet goed. Op 7 juni 2014 verscheen dit decreet in het Belgisch Staatsblad. Het was enkel nog even wachten op de invoegetreding van een aantal artikelen en de praktische uitvoering, geregeld in drie uitvoeringsbesluiten: één dat de erkenning van reservaten en de beheerplannen regelt; één dat criteria voor duurzaam natuurbeheer bepaalt en één dat een nieuwe subsidieregeling bevat. Het eerste uitvoeringsbesluit, dat de erkenning van reservaten en natuurbeheerplannen regelt, zou al principieel zijn goedgekeurd in maart Maar ook voor een groot aantal artikelen van het nieuwe decreet moet dus de datum van inwerkingtreding door de Vlaamse regering nog vastgesteld worden. En om het nog onoverzichtelijker te maken : bij arrest van de Raad van State van 28 april 2016 werden een aantal nieuwe decreetartikelen vernietigd. De andere uitvoeringsbesluiten blijken muurvast te zitten. Zolang deze niet definitief goedgekeurd worden en in het Belgisch Staatsblad verschijnen, blijft alles bij het oude. Ook van de nog niet geldende artikels is er geen nieuws Is de minister werkelijk zo traag? Verschillende actoren zijn rechtstreeks betrokken en hebben zo hun eigen verwachtingen, waardoor de minister er maar niet uit geraakt. Begrijpelijk, tot op zekere hoogte. Zonder beleidskeuzes zit alles immers vast. Zo is financiering een aspect dat nog Voor een minister die rechtszekerheid hoog in het vaandel draagt is dit geen goede zaak. Bebouwd en verhard zijn verschillende termen die voor verwarring zorgen. Bebouwd is een perceel met woning en tuin.

6 Pagina 6 steeds voor onzekerheid zorgt. Voor een minister die rechtszekerheid hoog in het vaandel draagt is dit geen goede zaak. De oorspronkelijke voorstellen van de administratie legden voornamelijk de nadruk op iedereen kan meewerken, maar negeerde grotendeels de huidige inspanningen en realisaties van bestaande natuurbeherende verenigingen, waaronder Natuurpunt. Na heel wat handtekeningen, panelen langs de weg en onderhandelingen leek het in december 2015 toch de goede richting uit te gaan. De minister stemde in om de fel omstreden voorstellen voor uitvoeringsbesluiten van haar eigen administratie bij te sturen. Haar aangepaste versie zag er alleszins beter uit. Maar sindsdien blijft het opvallend stil. Op 15 juli 2016, net voor de zomerstop, keurde de Vlaamse regering principieel het uitvoeringsbesluit, dat criteria voor duurzaam natuurbeheer bepaalt, goed. Dit moet nog voor advies naar de MINA-raad en de SALV. Waar het (fel besproken) uitvoeringsbesluit over de subsidies en de inwerkingtreding van enkele artikels blijven hebben we het raden naar. Waar zit het vast?! Enkel de minister en haar kabinet schijnen dat te weten Nochtans is het belangrijk dat er zeer snel duidelijkheid wordt geschapen en dat de nodige besluiten snel genomen worden. Want iedereen weet dat een degelijk beleid alleen gerealiseerd kan worden met een degelijke regelgeving. En net zoals bij het bosbeleid wordt het natuurbeleid nogal geplaagd door onder meer de onduidelijke en steeds wijzigende regelgeving. Zo werd het natuurdecreet van 21 oktober 1997 tot heden reeds 28 keer gewijzigd en/of aangepast en werden er 23 bijkomende besluiten genomen. Niet dat deze decreten en besluiten altijd veel invloed hebben maar om de rechtszekerheid te garanderen is een voortdurende wijziging niet aangewezen. Het gegeven dat we reeds van 2014 moeten wachten op het in voege treden van het nieuwe decreet roept terecht een aantal vragen op. Zo doet het natuurbeheerplan zijn intrede en het subsidiesysteem wordt toegankelijk voor alle sectoren, dus ook voor landbouwers en private grondbezitters. Vooral de concrete vertaling in de noodzakelijke uitvoeringsbesluiten doet het ergste vrezen. Het belangrijkste besluit, over de financiering van aankopen, de inrichting, het beheer en de openstelling van gebieden en over de bezoekerscentra is voor de terreinbeherende verenigingen onaanvaardbaar. Zo zal de oprichting van nieuwe natuurgebieden buiten de Speciale Beschermingszones (SBZ's) quasi onmogelijk worden. Gebieden kleiner dan 10 ha, gebieden in eigendom van gemeenten of andere overheden, gebieden met als doel natuurtypes zoals soortenrijk grasland of hoogstamboomgaarden zullen wellicht niet meer erkend kunnen worden als reservaat. En het kan blijkbaar nog erger: reeds enkele gebieden die niet voldoen aan de nieuwe vereisten kunnen hun statuut als erkend reservaat verliezen en dan valt alle subsidie weg. Ook de subsidie voor de openstelling van de gebieden zou met 40 % worden verminderd. Als de overheden, zoals gemeenten, provincies en waterbeheerders zelf moeten instaan voor het beheer van hun reservaten zullen een aantal gebieden zeker niet meer het beheer krijgen dat nodig is. Door zich toe te spitsen op het beheer van IHD s blijkt men de leefgebieden voor (zelfs Europees beschermde) soorten te vergeten. Zo vallen de mooie soorten- en structuurrijke valleigraslanden in de toekomst volle-

7 Pagina 7 dig buiten het reservaatsysteem. Onbegrijpelijk, maar dit beheer zal wel vergoed worden bij particulieren in beheerplannen type 2. Alhoewel in het nieuwe systeem quasi iedereen natuur kan beheren, en hiervoor subsidie zal ontvangen, moet een beheerevaluatie (om de zes jaar) niet worden uitgevoerd. In de nieuwe voorstellen wordt zelfs structurele financiering van de bezoekerscentra gewoon afgeschaft. Dat zou dan het einde betekenen van deze toegangspoorten tot de natuurgebieden. Mochten de natuurgebieden die niet voldoen aan de toekomstige eisen (kleiner dan 10 ha en/of beheer samen met overheden) effectief zonder erkenning en dus zonder subsidiëring vallen dan zouden in Limburg zo n 26 van de 109 gebieden niet meer in aanmerking komen. En hiertoe behoren een aantal kleine maar zeer waardevolle gebieden zoals Kolisbos (Neerpelt), Het Wik (Genk), Grootloon (Borgloon), Schulensbroek (Lummen). Het is dus de hoogste tijd dat de minister haar toekomstig beleid inzake het natuurbeleid drastisch bijstuurt, want de uitvoeringsbesluiten zullen dit najaar mogelijks bekrachtigd worden door de Vlaamse regering. De betonstop De minister heeft begrepen dat de Vlaamse grond meer en meer gebetonneerd wordt en dat dit negatieve gevolgen heeft voor de afvoer van regenwater. Daarom kwam ze op 23 mei 2016 aanzetten met een revolutionair idee: betonstop. We mogen Vlaanderen niet verder betonneren, want zo krijgt het regenwater, wat we in juni overvloedig mochten ontvangen, geen kans om te infiltreren. Neen, zo revolutionair was het allemaal niet: de minister wil naar eigen zeggen geen revolutie, maar een evolutie. Een betontrein die met een snelheid van zes ha per dag (=9 voetbalvelden) voortraast kan niet zomaar gestopt worden, wel vertraagd, om uiteindelijk tot stilstand te komen in Praktisch gezien geeft de minister zichzelf (en eventuele opvolgers) de tijd om een en ander te regelen. Helaas zal Vlaanderen tegen 2050 zodanig vol beton liggen (41,5 % aan het huidige tempo) dat er als vanzelf een passieve betonstop zal moeten plaatsvinden Nu al is ongeveer 25 % van Vlaanderen bebouwd als woongebied, wegenis, industrie (MIRA juni 2016, cijfers variëren afhankelijk van de bron). Let wel: bebouwd is niet noodzakelijk gelijk aan verhard. Deze verwarring leidt tot cijfergoochelen en misleiding. Ook een wijziging van ruimtegebruik is aan de orde: benut eerst de beschikbare bouwgrond binnen de kernen, snijd dan pas de woonuitbreidingszones aan, en verkavel tot slot alleen de schaarse open ruimte wanneer de voorgaande opties uitgeput zijn. Is dit een zoveelste poging van goede wil, die uiteindelijk weer in de archiefkast zal verdwijnen (cfr. Statiegeld)? Er wordt veel open ruimte aangesneden. We moeten die trend keren benadrukt de minister. Ze legt momenteel de laatste hand aan het nieuwe Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV). De minister stelt dat tegen 2050 elk nieuw bouwproject gecompenseerd moet worden door elders minstens evenveel ruimte terug te geven aan de natuur. Het zijn de lokale besturen die daarop moeten toezien. Ze legt de nadruk op de mogelijke wijziging van de regelgeving inzake verkavelingen waardoor het eenvoudiger zou worden om meer woningen per verkaveling dan op heden gebruikelijk is (oude huizen kunnen dan mak- Er wordt veel open ruimte aangesneden. We moeten die trend keren. De minister beseft het dan toch...

8 Pagina 8 Bebouw eerst in (geschikt) woongebied, snijd daarna pas woonuitbreidingszones aan. Open ruimte is de allerlaatste optie. kelijker verbouwd worden naar meergezinswoningen of vervangen worden door meerdere kleinere woningen). Nog voordat we het nieuwe Beleidsplan Ruimte Vlaanderen hebben kunnen inzien, het ontwerpplan is zelfs nog niet gefinaliseerd, hebben we toch enkele fundamentele bezwaren bij het voorstel: Zo n 20 jaar geleden (23 september 1997) keurde de Vlaamse regering het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen goed. In dit plan werd een visie vooropgesteld om een duurzame ruimtelijke structuur na te streven. Dit zou gebeuren via de principes van gedeconcentreerde bundeling, de bescherming van de open ruimte en de herwaardering van het stedelijk weefsel. Ondanks de zinvolle uitgangspunten en de opmaak van ruimtelijke structuurplannen op provinciaal niveau is er tot op heden nog maar weinig gerealiseerd. Zelfs de opgelegde verdeelsleutel tussen bos, landbouw en natuur wordt maar zeer traag gerealiseerd. Door de nadruk te leggen op de wijziging van de verkavelingsvoorschriften vergeet de minister dat er ook gesleuteld moet worden aan bijvoorbeeld de structuur van effectieve woongebieden, zowel in de dorpen als in de steden. Maar ook andere ruimteverslindende projecten kunnen en moeten nu reeds aangepakt worden. Zo laat de minister nog steeds toe dat er allerhande nieuwe wegen worden voorzien, zelfs in de meest kwetsbare gebieden. Ook de uitbreiding van bestaande en de realisatie van nieuwe industrieterreinen behoren nog steeds tot één van haar geliefde bezigheden. Het zou reeds een stap in de goede richting zijn mocht de minister, en met uitbreiding de Vlaamse regering, het beleid en de regelgeving aanscherpen om de beschikbare kavels in het woongebied ook (desnoods verplicht) te laten bebouwen. Naar schatting zou in Vlaanderen nog ha woongebied beschikbaar zijn. In Limburg is dit zo n ha, goed voor ongeveer kavels. Ook de concrete afbakening van het buitengebied, zoals bepaald in het RSV, kan ongetwijfeld bijdragen tot het behoud ervan en het tegengaan van de versnippering. Maar dan moet dit proces versneld worden en moet de nieuwe bestemming ook effectief ingevuld worden. Dat er in Vlaanderen een sterke drang is naar bouwen en verharden, wat en waar men er zin in heeft, blijkt nog maar eens uit de bouwvergunning die stad Dilsen-Stokkem verleende voor de bouw van een woontoren aan de Maas, waarbij voor de bouwfase ook gedeeltelijk gegraven moest worden in de winterdijk van de Maas. Ondanks het feit dat dit perceel overstromingsgevoelig is, ondanks het historische karakter van het nabijgelegen Stokkem, ondanks de toeristische waarde van het langsgelegen natuurgebied Negenoord-Kerkeweerd, ondanks de talrijke bezwaarschriften van omwonenden en nietomwonenden verleende de stad toch zonder probleem de vergunning. De niet-omwonenden zouden zelfs geen recht hebben tot het indienen van bezwaar. Thans stelt de Codex Ruimtelijke Ordening duidelijk dat iedereen bezwaar kan indienen. De Limburgse Milieukoepel ging hiertegen in beroep bij de deputatie van Limburg. Deze weigerde in beroep de vergunning. Is er toch nog hoop?het is ons echter

9 Pagina 9 niet bekend of de aanvrager nog in beroep gaat bij de Raad voor Vergunningenbetwistingen. De huidige minister van ruimtelijke ordening is niet schuldig aan de lange geschiedenis van ruimtelijke wanorde. Zij is echter wel degene die op dit moment gemachtigd is om deze trend te stoppen. We kijken hoopvol maar voorzichtig uit naar het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Het witboek in dit kader had eigenlijk voor de zomer al besproken moeten worden, maar werd uitgesteld August Feyen Els Ferson Onkruid vergaat niet (vanzelf) Over de zin en onzin van onkruidbestrijding zullen we het niet hebben. Er zijn nu eenmaal plaatsen waar onkruid als wilde flora aanvaard, of zelfs aangemoedigd wordt, en plaatsen waar wilde kruiden niet gewenst zijn. Vaak zijn deze laatste verharde, (openbare) oppervlakten zoals perrons, voetpaden, stoepranden, parkings, begraafplaatsen, Door het decreet duurzaam pesticidengebruik van 8 februari 2013 mogen (lokale) overheden sinds 1 januari 2015 geen chemische pesticiden meer gebruiken om onkruid te verdelgen. Wat vooraf ging De Europese Richtlijn 2009/128/EG biedt het kader voor Belgische (gewestelijke) regelgeving. Europa bepaalt welke stoffen er toegelaten kunnen worden in chemische bestrijdingsmiddelen (voor land- en tuinbouw en particulieren). Het decreet van 21 december 2001 houdende de vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen door openbare diensten in het Vlaamse Gewest stelt onder meer: Op het grondgebied van het Vlaamse Gewest ( ) is het voor alle openbare diensten verboden gebruik te maken van bestrijdingsmiddelen: - in de openbare parken en plantsoenen; - op minder dan 6 meter van waterlopen, vijvers, moerassen of andere oppervlaktewaters; Kaart pesticidengebruik per gemeente in 2016, 2014 en Bron: VLM.

10 Pagina 10 Distelbestrijding: verplicht volgens een wet die niet rechtsgeldig is, want dit valt onder gewestelijke bevoegdheid. - op wegranden, bermen ( ); - in natuur- en bosgebieden of kwetsbare gebieden zoals vallei- of brongebieden ( ); - op de terreinen die al dan niet behoren tot het openbaar domein, waarvan een overheid eigenaar, vruchtgebruiker, pachter, opstalhouder of huurder is en die voor openbaar nut worden gebruikt of horen bij een gebouw dat voor openbaar nut wordt gebruikt. Dit verbod gaat in vanaf 1 januari Er mocht echter als alternatief ook een reductieprogramma opgesteld worden, met een nulgebruik in 2015 als einddoel. Dit programma moest uiterlijk op 1 juli 2003 ingediend worden, terwijl nadere regels hiervoor pas werden vastgelegd in een uitvoeringsbesluit van Een brief aan de gemeentebesturen in 2007 beloofde een versoepeling van deze regels( kan iemand nog volgen?) Het decreet duurzaam pesticiden gebruik van 8 februari 2013 voorziet in de (gedeeltelijke, want gewestelijke) omzetting van de Europese Richtlijn 2009/128/EG. Het decreet heeft tot doelstelling de menselijke gezondheid en het leefmilieu te beschermen tegen de risico's die met het gebruik van pesticiden kunnen samenhangen. Het besluit duurzaam pesticidengebruik van 15 maart 2013 stelt dat er vanaf 1 januari 2015 geen pesticiden meer gebruikt mogen worden - op alle terreinen die horen bij een openbare dienst of daarvoor gebruikt worden zoals schoolterreinen, terreinen van de gemeente, zorginstellingen, perrons, ; - op alle terreinen gelegen in een drinkwaterbeschermingsgebied; - in een zone van 6 meter langs oppervlaktewater zoals grachten, waterlopen en vijvers; - op bermen." (Lokale) overheden werden dus zeker niet voor een voldongen feit gesteld en zagen dit al van ver aankomen. Al vanaf 2004 moesten overheden zoeken naar mechanische oplossingen en/of herinrichtingen, wegens een (gedeeltelijk) verbod op bestrijdingsmiddelen. Dat de communicatie mank liep en de regelgeving steeds veranderde, mag geen excuus zijn. Laat maar groeien? Het lijkt erop dat vele gemeenten, maar bijvoorbeeld ook de NMBS, zich toch hebben laten verrassen door het pesticidenverbod. Dit ondanks het feit dat de meeste gemeenten de bui al zagen hangen en hun pesticidengebruik al begonnen af te bouwen sinds Diepenbeek is bijvoorbeeld al pesticidenvrij sinds Dit zou logischerwijze moeten betekenen dat er ook geleidelijk werd geëxperimenteerd met of gespaard voor nieuwe methoden. Maar nu blijken gemeenten eerder overrompeld te worden en de onkruidgroei niet de baas te kunnen. Gaf de minister dan geen leidraad voor alternatieven? In het Vlaams actieplan duurzaam pesticidengebruik van 1 maart 2013, ook in het kader van de Europese Richtlijn 2009/128/EG, vonden we niets over concrete alternatieve onkruidbestrijding of gewasbescherming. Ook over de (soms wel, dan weer niet) beloofde financiële ondersteuning voor meer arbeidskrachten of duurdere machines staat niets in

11 Pagina 11 het plan. Her en der branden schuren en muren af door onvoorzichtig of onervaren gebruik van gasbranders, maar meer en meer duikt verontwaardiging op over welig tierend onkruid. Burgers die door de gemeente op de vingers getikt worden in het kader van de (onwettige) distelbestrijdingsplicht pikken het niet dat deze zelfde gemeente nu schijnbaar verzuimt om eigen gronden deftig te wieden. Neem daarbij het onbegrip voor het huidige bermbeheer (of het onvakkundig omspringen hiermee) en de chaos is compleet. Wat is er mis gegaan? Is er geen budget, geen arbeidskracht? Mechanische methoden vragen inderdaad meer arbeid en gespecialiseerde machines zijn duur (van enkele duizenden euro s, tot een kleine personenwagen). Of is het meer een gelatenheid, een laksheid van de gemeenten? Of is het overmacht door onkruid-gunstig weer? Men is ook zo vervreemd van de natuur in ons volgebouwd Vlaanderen dat een sprietje gras al voor ongenoegen kan zorgen. Bij gemeentebesturen regent het alleszins klachten, en dat is de pers niet ontgaan Hoe onkruid bestrijden anno 2016 Een thesisonderzoek wees uit dat een thermische gasbrander de beste oplossing biedt. Deze geeft het onkruid eerst een thermische schok, waarna de borstel het bovengrondse gedeelte verwijdert. Onbegrip Zowel voor het pesticidenverbod als voor ongemoeid onkruid kunnen verschillende mensen maar weinig begrip opbrengen. Het meest bekende voorbeeld is glyfosaat. Dit is het werkende bestanddeel van verschillende bestrijdingsmiddelen, en een waar winstkanon voor de fabrikant. Volgens de Wereld GezondheidsOrganisatie is glyfosaat waarschijnlijk kankerverwekkend. Volgens de fabrikant is dit uiteraard onzin: uit hun eigen tests bleek absoluut geen relatie met kanker. Een klassiek welles-nietes spelletje. Op 1 juli 2016 liep de vergunning voor het middel af, maar eind juni verlengde eurocommissaris Andriukaitis deze voor anderhalf jaar. Werd glyfosaat dan toch veilig bevonden of plooide Europa voor de machtige lobby? Let wel: dit middel kan nog gebruikt worden in de land - en tuinbouw en bij particulieren, maar dat doet geen afbreuk aan het in voege zijnde pesticidenverbod voor overheden. Inderdaad, sporen van dit (mogelijks) kankerverwekkende middel zitten in de dagelijkse voeding (behalve bio), maar het mag zeker niet gebruikt worden op openbare domeinen, want dat is schadelijk voor het milieu. Leg dat maar eens uit Neen, we juichen niet toe dat stoepen, perrons en parkings volledig dichtgroeien. Maar ach, zo n beetje boerenwormkruid langs de weg of n madeliefje tussen de stoeptegels moet toch kunnen? Els Ferson Zowel voor het pesticidenverbod als voor ongemoeid onkruid kan niet iedereen begrip opbrengen.

12 Pagina 12 Pietpraat De parabel van het lam Soms is de waarheid nog fantastischer dan onze verzinsels of poëtische of minder poëtische ontladingen. Ik zeg jullie dan ook meteen: this is a true story! Het gebeurt zoals jullie wel konden vermoeden, in ons zo geliefd Schulensbroek. Er spelen zich drie gebeurtenissen af. Eén: Langs de Demer loopt een fietspad. Tussen het fietspad en de het meer strekken zich zeer leuke hooilanden uit. Maar door de juni overstromingen viel er niet veel te hooien en werd er besloten de schaapskudde hier in zomerperiode te zetten, terwijl ze daar normaliter in de winterperiode foerageren. De kudde graast vredig in de zomerzon. Twee: Een no-nonsens natuurliefhebber uit Schulen fietst zijn dagelijkse rit door het Schulensbroek, zoals steeds met sigaret in de linker mondhoek en met een snelheid die de wetten van de zwaartekracht tart; hij fietst erg langzaam, doch valt (net) niet. Laten we hem omwille van zijn vreedzame aard, Godfried noemen. Drie: Twee hupse jongedames genieten van de natuur met en fikse wandeling, begeleid door twee grote loslopende honden, zij volgen het pad langs de Demer. De geschiedenis begint wanneer één, twee en drie samen komen. De honden hollen achter de schapen die wegvluchten. Godfried stopt, blijft op zijn fiets met een voet op de bodem van het natuurreservaat en kijkt toe. Eén schaap wordt achtervolgd door de honden en komt in de Demer terecht! Wat niemand voor denkbaar acht, gebeurt! Godfried wordt kwaad! Hij richt zich met luide stem tot de jongedames. Djzieles goht hei né voejt veur da schaap eut t waoter es!. De dames merken de ernst van de situatie. Eentje begint zich te ontkleden tot op het niveau intieme lingerie en stapt gezwind de Demer in en krijgt het schaap te pakken. Het natte schaap is echter zo zwaar dat ze het niet op de rivierboord krijgt getild. Godfried vraagt aan de niet-badende dame de leiband van de hond, deze wordt rond de nek van het schaap gedaan. Boze Godfried trekt echter de leiband over, zodat de lingeriebaadster voluit mét schaap in de Demer terecht komt. Uiteindelijk heft men met de hulp van enkele helpende handen uit de kijkfile, ons schaapje op het droge. De schone baadster bedekt haar bemodderde lichaam met wat bovenkleding en druipt af. Letterlijk. Godfried steekt een nieuwe sigaret op, stapt op zijn fiets en zet zijn tochtje verder tegen de verwoestende snelheid van zowat zeven kilometer per uur. De schapen hergroeperen zich. Het Schulensbroek is weer zomers, stil en vredig. De hemel raakt er de aarde. Piet Rymen

13 Pagina 13 Activiteitenkalender Zaterdag 1 oktober Euro Birdwatch 7.00 tot uur Mijnterril, Halstraat, Heusden-Zolder (Regio Zelem) Herfstwandeling Pruuve van de Natuur De Pastorie, Dorpsstraat 34, Zelem Den Boogerd i.s.m. Natuurpunt Regio Zelem Nia Ponsaerts denboogerd@gmail.com Inschrijven: denboogerd@gmail.com Nationaal Park Hoge Kempen (Zutendaal) Op stap met een Ranger: Ontdek de parels van de herfst tot 16.00u Toegangspoort Lieteberg, Stalkerweg zn, 3690 Zutendaal (ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Smeetshof (Bocholt) Paddenstoelenwandeling Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Rik Bosmans As Herfstwandeling Parking Tilcas Boys, Herengracht, As Natuurpunt As André Vincken Zondag 2 oktober Paddenstoelenwandelingen (staptocht en excursie) Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Provinciaal Domein Nieuwenhoven (Sint-Truiden) Paddenstoelenwandeling, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Johan en Koenraad Van Meerbeek Zoniënwoud (Vlaams-Brabant) Paddenstoelenwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel De Maten (Genk) Spinnenwebben in de mist Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Domein Kiewit (Hasselt) Chocoladewandeling tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Hasselt-Zonhoven, Oxfam wereldwinkel, Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Inschrijven via kaartenverkoop bij Oxfam wereldwinkels en bezoekerscentrum Kiewit Sint-Jansberg (Zelem) Vertelwandeling mythische en magische bomen tot uur Eetcafé Sint-Jansberg, Sint-Jansbergstraat 9, Zelem Sint-Jansberg Karen Jacobs info@sintjansberg.be Maandag 3 oktober Domein Kiewit (Hasselt) Debatavond thema kernenergie tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Zaterdag 8 oktober (Lummen) Legende- en druppelkeswandeling tot uur Duizendjarige eik, Dikke eikstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com

14 Pagina 14 Borgloon Beheersdag Plaats nog te bepalen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Dilsen-Stokkem Nacht van de duisternis Meer info via de website. Domein Kiewit (Hasselt) Avondactiviteit tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Sterrenkijken en nachtfotografie Domein Kiewit (Hasselt) Muizentocht tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Met o.a. het muizenmeetnet project Zondag 9 oktober Hechtel Paddenstoelenwandeling Parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat z/n, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel voor Bosland Theo Geuens Er zullen 3 wandelingen vertrekken vanaf dit punt - Paddenstoelenwandeling met ervaren paddenstoelengids - Kinderwandeling met verhaaltjes over paddenstoelen & kabouters - Stapwandeling met oog voor paddenstoelen Domein Kiewit (Hasselt) Optiek- en fotografiedag Doorlopend vanaf uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Doorlopend demonstraties van verrekijkers, telescopen, fototoestellen en toebehoren Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis GrensPark Kempen-Broek (Opitter) Speuren naar sporen tot u. Infobord bezoekersonthaal Pollismolen, Molenstraat 56, Opitter (Bree) Projectbureau GrensPark Kempen-Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin (Hechtel-Eksel) Paddenstoelenwandelingen Resterheide-Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Met staptocht, kinderwandeling en excursie Maasbeemder Greend (Maasmechelen) Klimaatwandeling tot Parking Maaswinkel, brug Dokter Haubenlaan, Orchis vzw en Provincie Limburg ernaorchis@gmail.com Gids: Hilde Detrez (Provincie) Goed schoeisel Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Paddenstoelenwandelingen voor beginners én gevorderden Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen-Helchteren 2,00 deelname, leden gratis. Dinsdag 11 oktober Bree Start cursus paddenstoelen voor beginners tot uur Natuurpunthuis, Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree Albert Hermans albert.hermans@skynet.be Domein Kiewit (Hasselt) Cursus Meteo voor natuurliefhebbers tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Inschrijven via BC.kiewit@natuurpunt.be Woensdag 12 oktober Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Op stap met de veldwachter Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen-Helchteren Gratis deelname Donderdag 13 oktober Over herfstkleuren en -geuren, Week van het Bos Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Zaterdag 15 oktober Maaswinkel (Mechelen-aan-de -Maas) Beheerwerken natuurreservaat Maaswinkel Infobord Z.W.-vaart onder aan de kanaalbrug van Mechelenaan-de-Maas Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee Smeetshof (Bocholt) Boszoektocht: Met kattenogen door het bos tot uur Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Rik Bosmans Meerkeuzevragen oplossen, zaklamp en potlood meebrengen

15 Pagina 15 Zondag 16 oktober Week van het bos Natuurspeurdertjes: Natuurlijk speelgoed uit het bos Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel voor kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname 2,00 per kind Broekom (Borgloon) Boomgaardenwandeling Kerk Broekom, Broekomstraat, Borgloon Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Aywières (Waals-Brabant) Paddenstoelenwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel Abeekvallei (Ellikom) Beheerwerken Buurthuis Ellikom Weg naar Ellikom 243, Ellikom NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Freddy Janssens Aangepaste kledij Hengelhoef, Houthalen- Helchteren De Sapmobiel, fruitpluk & (fruit)bomenwandeling met gids Fruit plukken kan van 13u30 tot 17u Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 Inschrijven voor De Sapmobiel vanaf 100 kg appels: Om en uur start de (fruit)bomenwandeling. Nationaal Park Hoge Kempen (Genk) Op stap met een Ranger: Ontdek de parels van de herfst Toegangspoort Kattevennen, Planetariumweg 19, Genk (aan ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Membruggen en Genoelselderen (Riemst) Trage-wegen-wandeling tot Parking Parochiaal CC, St.-Maartenshof, St.-Maartensstraat 54, Genoelselderen Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Francine Thewissen (Orchis vzw) Goed schoeisel In het kader van Dag van de trage weg Waltwilder (Tongeren) Bosbezoek met natuurgids Kerk Waltwilder, Kerktorenstraat, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis Donderdag 20 oktober Natuur.huis (Gelinden-Sint- Truiden) Vogelcursus Haspengouw tot uur Natuur.huis Haspengouw, Kleinveldstraat 54, Gelinden-Sint-Truiden Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Zaterdag 22 oktober Natuur.huis (Gelinden-Sint- Truiden) Excursie vogelcursus deel tot uur Natuur.huis Haspengouw, Kleinveldstraat 54, Gelinden-Sint-Truiden Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay (Lummen) Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Zondag 23 oktober Gerhagen (Tessenderlo) Paddenstoelenwandeling Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Smeetshof (Bocholt) Beheerswerkdag Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Werkkledij Resterheide (Hechtel-Eksel) Wandelen bij de buren van NP Hechtel-Eksel 9.00 tot uur Resterheide onthaalcentrum Begijnenvijvers, Hechtel-Eksel NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Jan Hendrikx Laarzen of wandelschoenen GrensPark Kempen-Broek (Bocholt) Herbronnen in Kempen-Broek tot u. Infobord Smeetshof, Smeetshofweg 1, Bocholt Projectbureau GrensPark Kempen-Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Zondag 30 oktober Xhoffray (Ovifat) Paddenstoelenwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel Sint-Jansberg (Zelem) Stiltewandeling tot uur Eetcafé Sint-Jansberg, Sint-Jansbergstraat 9, Zelem Sint-Jansberg Karen Jacobs info@sintjansberg.be Elke laatste zondag v/d maand

16 Pagina 16 Kanne (Riemst) Knutselen in de natuur Parking speeltuin, Steenstraat Kanne Natuurpunt Riemst Knutselactiviteit voor kinderen, laarzen meebrengen Inschrijven voor de lunch via Oudsberg (Opoeteren) Wandeling met gids thema: Er is leven na de tot uur Camping Zavelbos, Kattebeekstraat 1, Opoeteren Project Duinengordel Jimmy Wertelaers Deelname: 2,00, kinderen < 12 jaar gratis Woensdag 2 november Natuuratelier: Vogeltaarten maken Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Tine Meekers Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname 5,00 per kind Inschrijven: Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) De tuin winterklaar maken Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen-Helchteren Gratis deelname. Domein Kiewit (Hasselt) Kinder- met ouders en/of grootouders activiteit Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Inschrijven via BC.kiewit@natuurpunt.be Ursulakapel (Tongeren) Beestige tentoonstelling Ursulakapel, Sint-Ursulastraat, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis Info: leefmilieutongeren@gmail.com De tentoonstelling loopt tot en met 13 november Inkom gratis Zondag 6 november De Maten (Genk) De rijm op de herstbladeren Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Nationaal Park Hoge Kempen (Lanaken) Op stap met een Ranger: Eeuwenoude verhalen tot 16.00u Toegangspoort Pietersheim, Neerharenweg 12, Lanaken (aan de waterburcht) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Hornebos (Rukkelingen-Loon) Natuurwandeling Sint-Quirinusstraat 18, Rukkelingen-Loon Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Gidsen: Evi Schroyen en Filips Defoort Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Herfstkleurenwandeling Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6, Houthalen-Helchteren 2,00 deelname, leden gratis. Kapel ten Eikenen (Zonhoven) Verhalen van weleer in Kolveren Kapel ten Eikenen, Eikenenweg, Zonhoven 2,00 deelname, leden gratis. Cultuur in de natuur Elfenwandeling: Eeuwenoude elfenweetjes voor het hele gezin Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Hesselberg (Zutendaal) Cultuurhistorie en Natuur hand in hand tot Vijverplein Zutendaal Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Piet Martens (Orchis) Goed schoeisel Vrijdag 11 november Ontwapenende natuur Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Zaterdag 12 november Plantenverkoop tot uur Aulenteer Natuurpunt Sint- Truiden Info: Diederik De Leersnyder Smeetshof (Bocholt) Plantenverkoopdag tot uur Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Bestellen via Natuurpunt Limburg/Planthier Kanne (Riemst) tot uur Parking CC t Paenhuys, Riemst Natuurpunt Riemst Bomen en struikenverkoop. Bestel tijdig bomen, struiken, hagen en bloemenweidemengsels Bestelbon vanaf september op Opbrengst gaat naar plaatselijke natuurprojecten in Riemst Meer info over de plantenverkoop van Natuurpunt Limburg en alle deelnemende afdelingen:

17 Pagina 17 Maaswinkel (Mechelen-aan-de-Maas) Beheerwerken natuurreservaat Maaswinkel Infobord Z.W.-vaart onder aan de kanaalbrug van Mechelenaan-de-Maas Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee Zondag 13 november (Hechtel-Eksel) Verhalen van ver weg Resterheide-Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Abeekvallei (Grote-Brogel en Reppel) Klimaatwandeling Kruispunt Reppelerweg- Hoogstraat, Grote-Brogel (knooppunt 06) NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Freddy Janssens Laarzen of wandelschoenen Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen GrensPark Kempen-Broek (Weert) Kempen-Broek in een notendop Urnenveld Boshoverheide, Trancheeweg 5 (aan spoorwegovergang), Weert Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Domein Kiewit (Hasselt) De smaak van de natuur: wilde planten eten wandeling Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Goed schoeisel is aanbevolen Zaterdag 19 november (Hechtel-Eksel) Dag van de Natuur Katershoeve, Katerstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Jean Kuppens jeankuppens@gmail.com Dag van de Natuur - Natuurbeheer 9.00 tot uur Werkschuur De Kluut, Bosstraat, Koersel Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche info@natuurpuntberingen.be Natuur.huis (Gelinden-Sint- Truiden) Excursie vogelcursus deel tot uur Natuur.huis Haspengouw, Kleinveldstraat 54, Gelinden-Sint-Truiden Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Abeekvallei (Ellikom) Dag van de Natuur 9.00 en uur Buurthuis Ellikom Weg naar Ellikom Ellikom NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Freddy Janssens Aangepaste kledij Op d Hei (Runkelen) Natuurbeheer tot uur Einde Gemeenteweg (aan infobord) Runkelen Aulenteer Natuurpunt Koen Van Meerbeek (Lummen) Dag van de Natuur - Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Zaterdag 19 en zondag 20 november Smeetshof (Bocholt) Dagen van de Natuur Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Werkkledij, soepbedeling Zondag 20 november Natuurspeurdertjes: Speuren tussen herfstkleuren Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel voor kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname 2,00 per kind De Maten (Genk) Natuurwerkdag, Dag van de Natuur Parking Thor park, André Dumontlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Bollen Stevig schoeisel of laarzen, werkhandschoenen beschikbaar Borgloon Beheersdag Plaats nog te bepalen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Gerhagen (Tessenderlo) Herfstwandeling Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Dauteweyers (Diepenbeek) Tussen Pomperik en Dauteweyers Sporthal Demerstrand, Stationstraat 27, Diepenbeek Leefmilieu Tongeren Paul Denis

18 Pagina 18 De Ballewijers (Zonhoven) Natuurwandeling Molenschansweg, Zonhoven 2,00 deelname, leden gratis. Nationaal Park Hoge Kempen (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: WO1-wandeling Toegangspoort Mechelse Heide, J. Smeetslaan 280, Maasmechelen (aan de schuilhut) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Oud Kanaal (Dilsen-Stokkem) Cultuur- en Natuurwandeling tot Brughuisje, Brugwachterskade 1, Dilsen-Stokkem Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Mark Stevens (Heemkring De Vreedsel Lanklaar) Goed schoeisel Bergerven (Dilsen) Vogels kijken Kerk, Hoogstraat, Niel bij As Natuurpunt As André Vincken Voeren ( s Gravenvoeren) Herstwandeling, Dag van de Natuur Parking kerk, Plein, s Gravenvoeren Natuurpunt Riemst Laarzen meebrengen, Zondag 27 november (Hechtel-Eksel) Spiekelspadetocht Ingang atletiekpiste, Lupinestraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Vogelsanck (Duitsland) Herfstwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Kunst in de natuur, Hengelhoefdreef 6, Houthalen 2,00 deelname, leden gratis. GrensPark Kempen-Broek (Neeroeteren) Speuren naar sporen tot u. Einde Grotlaan (de Tösch), Neeroeteren Projectbureau GrensPark Kempen-Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Smeetshof (Bocholt) De herfst kleurt je dag Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Rik Bosmans Ophovenderheide (Opglabbeek) Wandeling met gids thema: Bomenverwondering tot uur Sentower Park, Leemkuilstraat 21, Opglabbeek Project Duinengordel Jimmy Wertelaers Deelname: 2,00, kinderen < 12 jaar gratis Sint-Jansberg (Zelem) Stiltewandeling tot uur Eetcafé Sint-Jansberg, Sint-Jansbergstraat 9, Zelem Sint-Jansberg Karen Jacobs info@sintjansberg.be Elke laatste zondag van de maand Vrijdag 2 december (Lummen) Natuur.kwis tot uur Koestal De Winning, Ferdinandstraat 1, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Max. 5 personen per ploeg, deelname 20,00 per ploeg Inschrijven: natuur.lummen@gmail.com Zondag 4 december 7-mijlswandeling, weg met de winterblues (12 km) Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Arontshoek (Geetbets) Natuurwandeling Kerk Geetbets Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Johan Van Meerbeek De Maten (Genk) Sporen in de sneeuw? Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Nationaal Park Hoge Kempen (Maasmechelen) Op stap met een Ranger: Smakenwandeling Toegangspoort Connecterra, Zetellaan 54, Maasmechelen Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon, tot 3 jaar gratis

19 Pagina 19 Mijnterril Waterschei (Genk) Winterwandeling tot Parking kerkhof Zwartberg/ Waterschei, Opglabbekerzavel 7, Genk Orchis vzw Gids: Patrick Meylaerts (Orchis vzw) Goed schoeisel Zaterdag 10 december Borgloon Beheersdag Plaats nog te bepalen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Jesseren (Borgloon) Eindejaarswandeling tot uur Kerk Jesseren, Jesserenstraat, Borgloon Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Zondag 11 december (Hechtel-Eksel) Winterwandeling Resterheide-Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Wintergasten langs de Maas Winterwandeling onder leiding van een natuurgids Parking station, Genk (carpooling) Natuurpunt Genk Pierre Cuypers Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Domein Kiewit (Hasselt) Natuurlijke Kerstmarkt Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Markt met andere cadeautjes en streekproducten Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Maak je eigen kaarsen, Hengelhoefdreef 6, Houthalen 4,00 per kaars, 3,00 per kaars voor leden. Inschrijven voor 5/12 via Hochter Bampd (Lanaken) Speuren naar sporen in Hochter Bampd, Hengelhoefdreef 6, Houthalen 2,00 deelname, leden gratis. Zeeland (Nederland) Vogel- en strandwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal-Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel GrensPark Kempen-Broek (Opitter) Kempen-Broek in een notendop Infobord aan bezoekersonthaal Pollismolen, Molenstraat 56, Opitter (Bree) Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Smeetshof (Bocholt) Beheerswerkdag Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Werkkledij Hechtel-Eksel Dommelwandeling Zuiveringsstation Eksel Eikelbosstraat, Eksel Natuurpunt Noord-Limburg voor Bosland Bosland Enkel geschikt voor jonge avonturiers die geen schrik hebben van wat modder Woensdag 14 december Stappen door de gezonde winterlucht Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel Zaterdag 17 december (Lummen) Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com