Limburgse milieukrant

Transcriptie

1 16/2 Limburgse milieukrant In dit nummer: 2 6 Water drinken 10 Pietpraat 12 De zandbaronnen Biomassacentrales Activiteitenkalender 13 Driemaandelijkse Milieukrant Wordt elektronisch verzonden aan de 53 aangesloten verenigingen die op hun beurt zorgen voor de verdere verspreiding onder hun abonnees/leden. Bijlage bij: Milieugroep Mangelbeek (23ste jg-2) Verantwoordelijke uitgever: Feyen August, Boogstraat Houthalen

2 Pagina 2 De Zandbaronnen De laatste tijd is er opnieuw beweging ontstaan in de wereld van de zandwinning in Limburg. Zoals men weet is de Limburgse bodem nogal rijk aan een aantal delfstoffen. Bij de opmaak van de gewestplannen (jaren van vorige eeuw) werden een aantal gebieden aangeduid die ontgonnen mochten worden. Nadien werden op sommige gebieden nog bijkomende ontginningszones voorzien, vooral voor de kwartszand- en grindwinning. In een mededeling aan de Vlaamse regering van 19 juli 2013 werd gesteld dat er tekorten zouden zijn om de zandbevoorrading op middellange termijn veilig te stellen en dat het noodzakelijk is om bijkomende ontginningsgebieden te voorzien voor de bevoorrading van Vlaamse primaire zanden, zelfs rekening houdend met de inzet van volwaardige alternatieven en import. Inmiddels werd door de Vlaamse regering, op 19 december 2014, het tweede Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan (AOD2) definitief vastgesteld. In dit AOD2 wordt onder meer voorzien dat binnen de 5 jaar een delfstoffennota Zand in Vlaanderen wordt opgemaakt om de maatschappelijke vraag naar bouw- en vulzand te beantwoorden. De delfstoffennota s komen in de plaats van de Bijzondere Oppervlaktedelfstoffenplannen (BOD s). Deze delfstoffennota is momenteel (voor zover ons bekend) nog niet in opmaak. Toch besliste de Vlaamse regering op 4 april 2014 om de procedures op te starten om voor twee gebieden in Limburg, Kaulille in Bocholt en het grensgebied Opglabbeek - Meeuwen-Gruitrode, ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP's) op te maken. Zand in Meeuwen-Opglabbeek Het globale plangebied is zo n 370 ha groot. Het beoogde gebied in Meeuwen-Gruitrode en Opglabbeek situeert zich ten oosten van de N76 (Genk-Meeuwen), tussen het Industriegebied Nieuwe Kempen in Opglabbeek en het woongebied Plokrooi in Meeuwen. Het gebied omvat zowel het landbouwgebied als een deel van de duinengordel. Globaal genomen voorziet men in twee deelgebieden: Donderslagheide Oost en Grote Heide Noord en West. Op Donderslagheide Oost zou men circa 100 ha ontginnen in twee deelgebieden. De deklaag is tussen 1 en 7 meter dik, het winbare zandpakket zou tussen de 3 en 6 meter bedragen. De potentiële reserve bouwzand wordt geraamd op 5,5 miljoen m³. Op de Grote Heide Noord en West (grenzend aan het industriegebied van Opglabbeek) wordt uitgegaan van een ontginbare oppervlakte van circa 50 ha en een gemiddelde diepte van 20 meter. De potentiële reserve wordt geschat op circa 1,8 miljoen m³ fijn zand en circa 5 miljoen m³ bouwzand. Het globale plangebied voor beide deelgebieden is zo n 370 ha groot. Het is nog onduidelijk of de overheid het globale plangebied of de huidige beoogde ontginningen wenst aan te duiden als ontginningsgebied. Als het globale gebied wordt aangeduid vrezen we dat men op termijn ook effectief het gebied wil gaan ontginnen. Dit zou niet alleen een groot ecologisch belangrijk gebied omvormen tot een waterplas,

3 Pagina 3 maar kan eveneens ecologisch zeer nadelige effecten met zich meebrengen: zowel het gebied Duinengordel als het westelijk gelegen Schietveld, met de Monniksweyer en het brongebied van de Abeek, zijn hydrologisch zeer complex te noemen. In 2012 werd in opdracht van ANB een gedetailleerde hydrologische studie uitgevoerd op het Schietveld. Uit de modelleringen bleken verdrogingseffecten voor te komen op de op het Schietveld gelegen natte heidehabitats (onder meer 4010 en 7140). De actuele oppervlakte van beide habitattypen zou sterk afnemen. Deze habitats zijn reeds in ongunstige staat van instandhouding, onder meer door de negatieve impact van diepe grachten op en rond het Schietveld. Een hydrologische herstelopgave is dan ook meer dan noodzakelijk. Er werd eveneens vastgesteld dat de doorgerekende variant van zandwinning (het zogenaamde minimaal scenario) reeds leidt tot een betekenisvolle aantasting van de vochtige en venige heidehabitats in de aangrenzende SBZ. Maar zelfs op basis van de uitgevoerde studies blijven er grote onduidelijkheden over de hydrologie van het gebied, vooral rond de aanwezige vennen. Het ANB vraagt dan ook om een grondige analyse van de grondwaterinvloeden van de beoogde ontginningen. Het gemeentebestuur van Meeuwen-Gruitrode (lees: burgemeester Ceyssens) wenst mee te werken aan de ontwikkeling van het ontginningsgebied, maar dan wel gekoppeld aan de ruimtelijke en ecologische versterking van het gebied Duinengordel. Het bestuur wil wel dat bos- en natuurcompensatie wordt gerealiseerd binnen het plangebied. Inzake landbouwcompensatie wenst het bestuur dat wordt onderzocht of het mogelijk is om elders binnen de gemeente, landbouwgrond die in bestemming natuurgebied gelegen is, in te ruilen tegen natuurontwikkeling op landbouwgrond, gelegen in het projectgebied. Als we het goed begrijpen houdt de natuurcompensatie vooral in dat de landbouwzones die zullen ontgonnen worden, en dus grotendeels in waterplas omgezet worden, naar natuur mogen gaan in ruil voor natuurgebieden die thans in gebruik zijn als landbouwgebied. In de marge van het verhaal vernemen we dat de beoogde landbouwgebieden in Meeuwen in eigendom zijn van Piet Lavrijsen uit Houthalen, die de boerderij De Berger, nabij de vallei van de Abeek wenste uit te breiden tot grote varkenskwekerij. Opglabbeek wil de uitbreiding van het industriegebied. Men wil onderzoeken in welke mate een eventuele uitbreiding op ontgonnen en nadien heraangevuld terrein mogelijk is. Afhankelijk van het grondwaterniveau zou de eventuele realisatie van het industriegebied op een lager niveau kunnen gebeuren waardoor er minder aanvulling op deze plaats nodig is. Opglabbeek wenst ook een herbeoordeling van de landbouw (lees: omzetting van landbouw mag, mits elders landbouwgebied wordt gerealiseerd). Het ANB vraagt een grondige analyse van de grondwaterinvloed en van de beoogde ontginningen.

4 Pagina 4 Alhoewel de Vlaamse besluiten voor beide gebieden op hetzelfde moment werden genomen, werd onlangs de kennisgevingsnota voor het plan-mer Kaulille reeds ingediend. Wellicht is men voor Meeuwen- Opglabbeek nog bezig met enkele hydrologische studies. Zand in Kaulille (Bocholt) De beoogde gebieden in Kaulille (de Achterste Hostie, de Groote Heide en Raeker Heide) zijn gelegen ten zuiden van het kanaal. De Achterste Hostie betreft een uitbreiding van een reeds ontgonnen gebied en is zo n 73 ha groot, naast de bestaande plas van 20 ha. De twee andere gebieden zijn samen zo n 140 ha groot en omvatten globaal het industriegebied van de PRB buskruitfabriek, die in 1990 werd gesloten. Ook deze (mogelijke) ontginningsgebieden kaderen, volgens de overheid, in het delfstoffenbeleid ten aanzien van de zandbevoorrading. In de Achterste Hostie wil men vooral betonzand delven, tot op een diepte van circa 25 meter. De potentiële reserve wordt geraamd op zo n ton. Als het gebied PRB wordt ontgonnen voorziet men een ton bouwzand en ton fijn zand. Als motivatie stelt de startnota van april 2014 onder meer dat, in afwachting van de delfstoffennota Zand in Vlaanderen, het noodzakelijk is dat men nu reeds initiatieven neemt om bepaalde ontginners van voorraden te voorzien. Voor het betrokken plangebied voorzien de krachtlijnen van de ruimtelijke visie op landbouw, natuur en bos: Samenhangende boscomplexen en patronen van verspreide bosfragmenten behouden en versterken als structuurbepalende natuur- en/of landschapselementen; Vrijwaren van gebieden voor de land- en tuinbouw in afwisseling. Het PRB-terrein moet worden gesaneerd en is slecht ontsloten en momenteel volledig omheind. Het gebied Achterste Hostie is gelegen in het Vogelrichtlijngebied BE , beide grenzen er aan. Binnen de SBZ zijn de al dan niet gefixeerde landduinen, droge en vochtige heide, moerassen en vijvers, loofbossen en houtwalllen beschermd. De projectzone grenst eveneens aan VEN-afbakeningszone 407. In het Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan (RSPL) wordt voor het gebied als geheel de ontwikkeling van de open ruimte functie, zoals natuurontwikkeling, bosbouw, waterbeheer, landbouw, toerisme en recreatie als prioritair beschouwd. Een deel van het oude PRB-terrein wordt mogelijks voorzien als uitbreiding van de naastliggende KMO-zone. Alhoewel hierover in de startnota van 2014 slechts zeer summier wordt gesproken, blijkt uit de kennisgevingsnota (als basis voor het plan-mer) dat men een groot deel van het PRB-gebied wil bestemmen als recreatiegebied. Een en ander houdt in dat de mogelijke nabestemmingen voor de PRB-gebieden op zich weer een grote dynamiek veroorzaken in het betrokken gebied. Nochtans stelde het Ruimtelijk Structuurplan Limburg (RSPL) inzake het PRB-gebied onder meer: Dit zijn terreinen die in aanmerking komen voor desaffectatie, het zijn grote vrij liggende terreinen die moeten worden gesaneerd en/of slecht gelegen zijn. Het PRB-terrein in Kaulille moet worden gesaneerd. Het is gelegen in het buitengebied en slecht ontsloten.

5 Pagina 5 De delfstoffennota Om de gebieden in Kaulille om te zetten in ontginningsgebied is een RUP noodzakelijk, voorafgegaan door een plan-mer. Echter, de ontwikkeling van nieuwe delfstofgebieden moet kaderen in een delfstoffennota. In dit geval dus de delfstoffennota zand. Aangezien deze nota dus nog niet gefinaliseerd is heeft men er niet beter op gevonden dan het voorontwerp BOD Zand in Limburg van december 2006 over te nemen in de kennisgevingsnota en te beschouwen als locatiealternatievenonderzoek. Hierbij wordt gesteld dat via deze kennisgeving volledige inspraak wordt geboden op het gevoerde onderzoek en dit zowel wat betreft de onderzochte locatiealternatieven (24 locaties) als wat betreft de resultaten van de effectenbeschrijving en beoordeling (14 effectengroepen). Dit is natuurlijk een volstrekt foute procedure: we gaan er van uit dat een degelijke delfstoffennota moet uitgaan van het economisch aspect (hoeveel zand is er op de markt jaarlijks nodig en welke hoeveelheid moet binnen Vlaanderen/Limburg worden ontgonnen). Op basis hiervan moeten dan de mogelijke locaties onderzocht worden, rekening houdend met de draagkracht van de gebieden. Wat men nu doet is zichzelf een alibi verschaffen om de beoogde zandwinningen in Kaulille en in Meeuwen/Opglabbeek zo snel mogelijk te kunnen aanvatten zonder dat er een degelijke visie op de zandwinningen is ontwikkeld. Terwijl men toch zou moeten weten dat delfstoffenwinning in Limburg een zeer gevoelige activiteit betreft. Men verschaft zichzelf een alibi om de zandwinning zo snel mogelijk aan te vatten, zonder enige visie. August Feyen Voormalige zandwinning en nieuw plangebied Kaulille. Foto HBVL.

6 Pagina 6 Biomassacentrales Op 29 april 2016 gaf Vlaams minister van energie (en begroting) Turtelboom zelf haar ontslag. De spottend naar haar vernoemde heffing op energie (De Turteltaks) en de blijvende kritiek hierop vanuit de oppositie werden haar teveel, zo luidde de officiële persmededeling. Niet alleen de financiële put, geslagen door haar voorganger en de beroemde groenestroomcertificaten, maar ook de overheidssteun aan biomassacentrales kwam door deze heffing onder de aandacht. Ten tijde van de aankondiging van haar ontslag moest namelijk eerstdaags een beslissing genomen worden inzake een nieuw te bouwen biomassacentrale in Gent. Ook Langerlo, de steenkoolcentrale in Genk, die met overheidssteun zou worden omgebouwd tot biomassacentrale, kwam opnieuw in beeld, net nu de recentste overnemer (German Pellets, voor wie niet meer kan volgen) zich niet meer laat zien. Er is hout en er is hout Steenkool of olie verbranden is niet duurzaam en niet milieuvriendelijk. Aardgas bevindt zich in hetzelfde hokje, maar wordt nog gepromoot als de minst schadelijke van de fossiele brandstoffen. Het verbranden van afval is een manier om van niet-recycleerbaar en niet-recupereerbaar afval af te geraken. Het is alleszins net iets zinvoller dan storten. Met biomassa dacht men het warm water te hebben uitgevonden (neem dat gerust letterlijk). Van alle voorgaande is biomassa iets dat steeds hernieuwd kan worden, dat is alvast een stevig pluspunt. De CO2 die vrijkomt bij de verbranding wordt opgenomen door de jonge bomen die later op hun beurt verbrand zullen worden. De cyclus is rond. Tot zover het positieve verhaal. Twee grote vragen kunnen gesteld worden bij het verbranden van biomassa, meer specifiek hout. Ten eerste: welk rendement haalt een dergelijke installatie (elektriciteit en warmterecuperatie samen), en ten tweede: waar komt het hout vandaan? Het rendement komt later nog aan bod, maar laten we beginnen bij de herkomst van de brandstof.

7 Pagina 7 Bee Power in Gent zou jaarlijks tot 1,2 miljoen ton biomassa verbranden. Dat is, volgens Bee Power zelf, 50 % houtchips, 20 % houtpellets, 20 % agropellets (olijf- en zonnebloempitschillen uit Zuid- en Oost-Europa) en 10 % houtstof. Bee Power zou ook wel hout verbranden uit o.a. Amerika en Zuid-Afrika, maar dat zou dan afkomstig zijn van zogenoemde "invasieve gewassen". Bee, dat staat voor Belgian Eco Energy, zal dus minstens een deel van haar grondstoffen uit Europa, Amerika en Afrika halen. Maar het is een Belgisch bedrijf, dat zullen ze bedoelen. Ter vergelijking: de bestaande Max Green biomassacentrale in Gent verbruikt tussen de en de ton houtkorrels per jaar, waarvan het gros afkomstig is uit Noord-Amerika. Max Green wordt bovendien uitgebaat door Electrabel, een Frans bedrijf. Langerlo wil jaarlijks 1,6 miljoen ton hout opstoken. Dit hout zou slechts afvalhout zijn uit grote productiebossen in Canada. Omdat in Vlaanderen geen plaats is voor dergelijke grootschalige productiebossen, en het enkel zou gaan om afvalhout, klinkt het nog goed. De vraag is dan wel hoe deze bossen beheerd worden, en of het werkelijk enkel afvalhout betreft, hout dat op geen enkele andere manier als grondstof gebruikt kan worden. Wanneer hout, naast een belangrijke grondstof voor onder andere meubels en papier, ook een belangrijke brandstof wordt, zal de druk op productiebossen toenemen. Langerlo De milieuvergunning voor de ombouw van de steenkoolcentrale tot een biomassacentrale kreeg op 29/11/2012 groen licht van de deputatie. Omdat we het beperkte, doch technisch realistische rendement van amper 40 % te laag vonden, omdat we vonden dat de restwarmte te weinig benut werd, en bovendien bezorgd waren over de emissies, gingen we hiertegen in beroep. Ook onze bedenkingen bij het groene karakter van houtpelletverbranding werden meegenomen in het beroepschrift. De minister keurde, in de lijn van onze verwachtingen (we kennen haar intussen een beetje), de vergunning in beroep goed op 16/7/2013, met enkele strengere emissievoorwaarden. Onze bezorgdheid over de duurzaamheid werd weggewuifd met een grondstofverklaring van OVAM, die verklaart dat het gebruikte hout geen afvalhout is (lees: zuiver hout, dus geen verf of dergelijke). Ook heeft het bedrijf een duurzaam aankoopbeleid, waarbij erop gelet wordt dat er geen voedselconcurrentie zal ontstaan, dat er FSC-hout wordt aangekocht, dat de procedure eerlijk en transparant verloopt en dat de productie milieuvriendelijk verloopt, Producenten of leveranciers worden hiertoe verbonden in hun contract. Dat klinkt nobel, maar kan ook een imagotrucje zijn. Deze aankoopstrategie is immers een intern engagement, dat nergens juridisch verankerd is. Het bedrijf hoeft aan geen enkele externe instantie verantwoording af te leggen. Wat betreft de restwarmte zit het bedrijf zelf ook verveeld met het feit dat warmte-energie niet verkocht kan worden, maar als afval in het kanaal eindigt. Zij hebben al verschillende pistes onderzocht, maar vinden geen afnemer van hun warm water. Voor bestaande centrales is dit lastig, nieuwe centrales moeten hier volgens ons absoluut rekening mee houden. Ook zal bij warmtegebruik nagegaan moeten worden in welke mate dit De minister keurde de vergunning in beroep goed en wuifde onze argumenten weg.

8 Pagina 8 een rechtstreekse concurrentie is met geothermie, een technologie die volop in testfase zit. Overheidssteun UPDATE: Intussen werd Langerlo overgenomen door Graanul Invest AS. Het ziet er naar uit dat we vast hangen aan de subsidiebelofte. Vlaams ministerpresident en deskundigen oneens over het aantal windmolens ter vervanging van biomassacentrales. Bomen aan de andere kant van de wereld opkweken, oogsten, versnipperen en opstoken aan een rendement van amper 40 % is één zaak. Een andere kwestie is het geld dat de belastingbetaler hiervoor moet ophoesten. De nieuwe energieheffing (ook bekend als De Turteltaks) zou jaarlijks zo n 100 (honderd!) euro per gezin bedragen. Bij de invoering werd gecommuniceerd dat deze dient om de financiële put die de groenestroomcertificaten, en vooral het misbruik daarvan door grote bedrijven, die de vorige regering achtergelaten had, op te vullen. Nu blijkt dat nieuwe biomassacentrales, hoewel hun duurzaamheid te betwijfelen valt, ook recht hebben op groenestroomcertificaten. Meer nog, zonder subsidies zijn deze centrales niet rendabel. Ondanks de grote put is hier toch geld voor want dit zou verrekend zitten in de nieuwe energieheffing. De heffing zou in totaal 9 miljard euro moeten opbrengen. 2 miljard hiervan is om de put uit het verleden te dichten, subsidies die de netbeheerders hebben voorgeschoten. 3 miljard is om subsidies voor zonnepanelen en windmolens in de toekomst nog te kunnen voorzien. 2,5 miljard euro is voorzien voor de reeds beloofde subsidie voor de centrale in Langerlo, 1,5 miljard euro zou gaan naar de centrale in Gent. Deze heffing zou dus kunnen dalen, wanneer beide biomassacentrales geen steun zouden krijgen. Een andere mogelijkheid is dat de inkomsten van de heffing niet naar biomassacentrales gaan, maar naar zonnepanelen, windmolens, geothermie, warmtepompen Dat is een argument dat op het moment van schrijven weer heel wat aandacht krijgt. Toen de centrale van Langerlo Genk (toen uitgebaat door E.ON) de nodige milieuvergunning aanvroeg voor de omschakeling naar houtpellets werd de commentaar van enkele milieuverenigingen afgedaan als onzin. De media legde het zwaartepunt eerder op de onwil om vooruit te gaan en de onrealistische droom van windmolens en zonnepanelen. Nu blijkt dat er belastinggeld mee gemoeid is, zien we in het actuele debat precies dezelfde argumenten terugkomen als die van ons. Bij deze een bescheiden dat zeggen wij al lang. Langerlo moest en zou subsidie krijgen, dit was een engagement van de vorige regering, waar minister Turtelboom aan gebonden was. Na haar ontslag gaan er toch weer stemmen op om dit engagement los te laten. Temeer omdat German Pellets (de huidige uitbater) in zware financiële moeilijkheden zit en geen duidelijkheid schept over de toekomst van Langerlo. Indien er geen overnemer gevonden wordt voor Langerlo lijkt het over en uit, en moeten ook de beloofde subsidies niet uitbetaald te worden. De eerstvolgende dagen na het ontslag van de minister werd er druk over en weer geargumenteerd en gekibbeld. Vlaams minister-president Bourgeois hield nog even vast aan de beloofde subsidies. Biomassacentrales zijn noodzakelijk om de klimaat-

9 Pagina 9 doelstellingen te halen. Anders moeten er meteen wel duizend nieuwe windmolens gebouwd worden, aldus Bourgeois. Dit aantal werd vrijwel onmiddellijk betwist door deskundigen. Met 200 zou het ook moeten lukken. Nog voor de nieuwe minister van energie de eed kon afleggen besliste de Vlaamse regering (die in afwachting van een nieuwe beëdigde minister de bevoegdheid overneemt) op 2 mei dan toch om de nieuwe, nog te bouwen centrale in Gent geen subsidies toe te kennen. Aan de basis van deze beslissing ligt een negatief advies van het Vlaams Energie Agentschap. Kersvers minister van energie Tommelein zegt dat hij een energieplan wil opstellen, en dat hij op dit vlak zeer gedreven en zeer gemotiveerd is. Hij noemt zich een "ongelooflijke believer" in groene, hernieuwbare energie. Dit horen we graag, we kijken uit naar het beloofde energieplan. Is er dan toch nog een minister met visie? We zullen zien Hoe het wel kan Het verbranden van materiaal levert warmte. In traditionele energiecentrales wordt deze warmte gebruikt om van water stoom te maken, om turbines aan te drijven. Maar het kan ook anders: het warme water kan rechtstreeks gebruikt worden in verwarmingsinstallaties. Uiteraard moet er steeds rekening gehouden worden met de emissies, dit blijft gelden voor elke vorm van verbranding. De keten wordt korter, het rendement hoger (tot wel %). Warm water is hier niet het restproduct dat best nuttig aangewend kan worden, maar rechtstreeks het eindproduct. Op grote schaal is dit echter niet interessant: warm water zal via pijpleidingen getransporteerd moeten worden naar de afnemers. Het geheim zit in de in de kleinschaligheid. Een lokaal warmtenet, voor enkele gebouwen of een woonwijk. Decentralisatie noemen we dat. Geen grote energiefabrieken, maar bescheiden lokale installaties. En we blijven lokaal: de biomassa hoeft niet uit andere continenten te komen. Lokaal hakhoutbeheer, lokaal landbouwafval, houtafval Door de schaalverkleining is ook de nodige hoeveelheid brandstof kleiner. Hakhoutbeheer is bovendien landschappelijk en cultureel erfgoed met een hoge ecologische waarde (verbinding, nestgelegenheid, nectar en ander voedsel ). Een houtkant kan bewaard en onderhouden blijven en op termijn van 10 jaar zie je letterlijk de hernieuwbaarheid van deze energiebron. Lokale biomassa: je ziet letterlijk de hernieuwbaarheid. Geen energiefabrieken maar bescheiden installaties. In liep het TWECOM (Towards eco-energetic communities) project. Dit is een Interreg IVB NWE project. Acht partners uit België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Nederland werkten samen om aan te tonen dat het lokaal valoriseren van houtige biomassa uit landschapselementen economisch haalbaar is. Het project omvat ook een luik communicatie en educatie om het draagvlak te vergroten. In Bocholt worden nu houtsnippers van lokale (of regionale) houtkanten gebruikt als brandstof voor de nieuwe verwarmingsinstallatie op de scholencampus. Meer informatie over het project, de pilootprojecten en de (korte termijn) resultaten kan je vinden op Els Ferson

10 Pagina 10 Water drinken Met de zomer in aantocht zien we stilaan iedereen weer met kleine wegwerpflesjes lopen. Genoeg water drinken luidt de boodschap. Maar waarom kiest de grote meerderheid nog steeds voor flessenwater dat tot 2000 maal duurder is dan leidingwater? Natuurlijk mineraalwater Youtube: the story of bottled water (2010, Engels, ook versies met ondertiteling) Er is kraanwater en flessenwater, dat is duidelijk. In België zijn er 28 erkende en vergunde soorten natuurlijk mineraalwater zoals Spa of Chaudfontaine. Deze vergunning wordt verleend door FOD Gezondheidszorg, Veiligheid van de Voedselketen en Milieu worden uitgereikt op basis van een wetenschappelijke evaluatie van de Hoge Gezondheidsraad. De Europese Richtlijn 2009/54/EG regelt de exploitatie en het in handel brengen hiervan. In België werd de richtlijn vertaald in het Koninklijk Besluit van 8 februari 1999 betreffende natuurlijk mineraalwater en bronwater (gewijzigd in 2003). Met uitzondering van enkele toegelaten kleine behandelingen in verband met gezondheidsrisico s is het verboden om natuurlijk mineraalwater te behandelen. De samenstelling is dus zoals ze is bij de bron. Tussen de 0 en de 500 mg droogrest per liter spreekt men van licht, tot mg droogrest per liter van gemiddeld en daarboven van sterk gemineraliseerd water. Over mineralen en gezondheid bestaat nog steeds onenigheid. Feit is dat de mineralensamenstelling wel de smaak bepaalt. Lezen en proeven is dus de boodschap. Een gekend nadeel van het nog massaal verkochte flessenwater is de fles. Enerzijds worden sommige plastics beschouwd als giftig omdat zij onder invloed van warmte of zonlicht giftige stoffen naar het water toe afgeven. Anderzijds dragen alle plastic flessen die niet verwerkt worden vroeg of laat bij tot de plastic soep, die vaak begint in de wegberm. De Belg consumeert jaarlijks gemiddeld 124 liter mineraalwater per persoon. Kraanwater Veel goedkoper, en gecontroleerd op meer parameters (een 60-tal EU-normen) is het water dat uit de kraan komt. Het drinkwaterdecreet van de Vlaamse regering van 13 december 2002 legt de minimale kwaliteitseisen voor drinkwater vast en regelt de organisatie van een minimumcontrole op de productie en distributie van het drinkwater. De rechten en plichten van de drinkwaterbedrijven, de rioolbeheerders en hun klanten zijn vastgelegd in het Algemeen Waterverkoopreglement dat op 1 juli 2011 van kracht werd. Dit reglement werd goedgekeurd door de Vlaamse regering. Dit reglement werd begin 2014 gewijzigd. De helft van het kraanwater komt uit grondwater, de helft uit oppervlaktewater. Uiteraard is oppervlaktewater gevoeliger voor vervuiling zoals pesticiden, hormonen, dat moet er allemaal uitgefilterd worden.

11 Pagina 11 In Limburg worden alle kranen voorzien van water door De Watergroep. Wil je meer weten over de herkomst of de samenstelling van jouw leidingwater? Surf dan naar en klik door naar drinkwater waterkwaliteit samenstelling leidingwater. Ook het transport door leidingen speelt een rol in de kwaliteit van het water: in Vlaanderen ligt er nog km waterleiding uit asbestcement. Als particulier kan je daar weinig aan doen, behalve de lokale overheid eens aanporren. Oudere panden hebben soms nog loden leidingen. Dat kan best vervangen worden. Niet altijd evident natuurlijk. Bij loden binnenleidingen is het belangrijk om na een stilstand van minstens 6 uur (een nacht bijvoorbeeld) eerst de leidingen te spoelen. Spoel de wc door, geef planten water, maar gebruik dit eerste water na stilstand niet voor consumptie. Ben je er niet gerust op? Laat je water controleren, vraag een staalafname aan via de Watergroep (uiteraard tegen betaling). Een analyse van water dat uren in een plastic fles in de zon heeft gelegen daarentegen Zuinig Zoet water is een kostbaar goed. Het is dan ook absoluut noodzakelijk om er spaarzaam hiermee om te gaan. Dat betekent niet dat je minder moet gaan drinken (de meeste mensen drinken blijkbaar te weinig), maar dat er niets verspild mag worden. We kennen intussen de trucjes al: laat de kraan niet lopen tijdens het tandenpoetsen, installeer spaardouchekoppen, blijf ongeacht de spaardouchekop niet te lang onder de douche, besproei je gazon niet tijdens een droogteperiode, gebruik grijs water of regenwater voor de wc Kraanwater: 100 l pp/jaar = 3 l drinken & koken + 30 l wc + 44 l douchen + 17 l wasmachine Els Ferson Mijn inox fles en ik zijn klaar voor de zomer.

12 Pagina 12 Pietpraat Een helm met hersenen Als je veel van iets hebt, dan steekt het natuurlijk niet zo nauw als je er wat van kwijtspeelt. Als een goede minister ontslag neemt, is dat geen drama: er zijn er immers massa s goede. Als je weinig van iets hebt daarentegen, moet je er spaarzaam mee zijn. Er zijn veel voorbeelden genoeg, zoals veldleeuweriken en kwartelkoningen. Zelf kwam ik plotsklaps tot de vaststelling dat ik blijkbaar weinig hersenen heb. Mogelijk omdat ik me spiegel aan goede ministers, maar dat doet er niet toe. Ik stelde het vast. Want ook ergens moest de oorzaak zitten van afwijkend gedrag zoals; geen vlaggen uithangen als er voetbal is of samen brullen voor een groot scherm. Vermoedelijk heb ik dus te weinig hersens Zoals gezegd besloot ik om hier spaarzaam op te zijn om nog meer problemen te voorkomen. Ik kocht me dus een fietshelm om mijn weinige hersenen te beschermen. De dame in de winkel vertelde dat er wel maten in waren maar dat je gewoon moest passen tot je er eentje had die goed zat. Zogezegd, zo gedaan. Bompa kwam de winkel buiten met een hippe, zwarte helm. Bij onze verplaatsingen door het dorp waar we resideren en de daaraan belendende percelen hadden we bekijks. Een wielertoerist, in fluo outfit vol schreeuwende reclame én met helm wordt als doodnormaal beschouwd. Een gepensioneerde maar actieve knaap, als burger dus min of meer normaal gekleed maar mét helm, wordt begaapt als een achtste wereldwonder. Hij wil weer opvallen Uiteraard komen er vragen en opmerkingen Wat nu Piet? Ben je gevallen? Uiteraard komt zulk een vraag vanwege mensen die nog minder dan ik hebben (en dus ook een helm zouden moeten dragen), want een helm draag je voor het geval je eens zou vallen, niet omdat je gevallen bent Heimwee naar het leger, Piet? Deze vraag zou ik wel positief kunnen beantwoorden, maar niet omwille van het helm dragen, maar omwille van de nog steeds durende vriendschap van de kameraden. Dinsdagnamiddag trek ik naar de dorpsschool om mijn kleindochter af te halen en naschoolse ondersteuning te bieden na een zware dag in de tweede kleuterklas. Zij fietst al naar huis. Met helm. Iedereen vindt het logisch en normaal dat kinderen een helm aandoen. Ze kijkt helemaal niet verbaasd als ik ook mijn hippe, zwarte helm aantrek. Samen peddelen (pedalen) we huiswaarts. Ze fietst nog wat zig-zag maar wel vrij behoorlijk, vind ik: al ben ik niet echt objectief... Terwijl ik min of meer verwacht had dat er een op- of aanmerking zou komen rondmijn zwarte helm was dat niet het geval. Bij aankomst ontdoen we ons beiden van ons hoofddeksel. Ik moet haar even helpen met de sluiting en ik leg haar helmpje in haar fietskorf. Ze wijst me terecht: Bompa kijk eens goed, ik zal je wijzen waar mijn helm moet liggen, dan weet je dat voor de volgende keer. Ze deponeert haar helm op een rek. Ga je dat onthouden, Bompa? In antwoord bedeesd: Ik zal dat proberen maar ik heb weinig hersens, ik kan niet zo goed onthouden. Hier moet de helm liggen, dat is niet moeilijk bompa., krijg ik als antwoord zonder medelijden. Net haar oma flitst het door mijn weinige hersenen. Maar ik zwijg wijselijk, uit ervaring, dat gedeelte van mijn hersenen is blijkbaar nog intact. Piet Rymen

13 Pagina 13 Activiteitenkalender Vrijdag 1 juli Glabbekerzavel (Genk) Nachtzwaluwtocht onder leiding van een natuurgids tot uur Parking kerkhof Waterschei Natuurpunt Genk Rik Brys Deelname gratis Zaterdag 2 juli Overbroek (Gelinden) Natuurbeheer tot uur Natuur.huis Haspengouw, Kleinveldstraat 54, Gelinden (Sint-Truiden) Aulenteer Natuurpunt Diederik De Leersnyder Aansluitend BBQ door het Buurtcomité Inschrijven nodig Zondag 3 juli Zomer aan de Zwarte Beek Overbroek (Gelinden) Landschapswandeling tot uur Natuur.huis Haspengouw, Kleinveldstraat 54, Gelinden (Sint-Truiden) Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Diederik De Leersnyder Nationaal Park Hoge Kempen Station As Op stap met een Ranger: Minitrein for kids Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, As (ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 8,00 per gezin De Maten (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Op zoek naar libellen, goede wandelschoenen vereist Deelname gratis Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Kruiden en thee Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Herboriste opent wereld van de kruiden, afsluit met kruidenhapje Vroenhoven (Riemst) Fietstocht Brug van Vroenhoven, Maastrichtersteenweg, Vroenhoven Natuurpunt Riemst Fiets meebrengen, langs de verborgen landschappen van het Albertkanaal Lommel Kriebeldiertjes ontdekken in en rond het water Oude Maai 80, Lommel Werkgroep Isis voor Bosland Bosland Vrijdag 8 juli Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Potjebuur in Hengelhoef tot uur Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 Bestek en borden zijn aanwezig. Gratis deelname. Zondag 10 juli Bree Libellenwandeling Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree Albert Hermans albert.hermans@skynet.be (Hechtel-Eksel) Vertelwandeling Resterheide- Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechteleksel@skynet.be (Lummen) Viervoeterwandeling Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis GrensPark Kempen-Broek (Opitter) De kracht van water Infobord GrensPark aan bezoekersonthaal Pollismolen, Molenstraat 56, Opitter (Bree) Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Wilde-kruidenwandeling Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Op bezoek bij de imker Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Zaterdag 16 juli Dag van de Zwarte Beek - beheer 9.00 tot uur Natuurpunt Beringen Hans Van den Bossche info@natuurpuntberingen.be

14 Pagina 14 Dag van de Zwarte Beek Geocache-event tot uur Natuurpunt Beringen Erna Aerts Dag van de Zwarte Beek Op zoek naar de nachtzwaluw tot uur Honden kunnen niet mee Zondag 17 juli Gerhagen (Tessenderlo) Verhaaltjes en weetjes over de natuur Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Wandelen door bos en heide Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Brood bakken Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Kabouterwandeling Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 Geschikt voor 3 tot 7- jarigen. 2,00 deelname, leden gratis. Hochter Bampd, (Lanaken) Creatief zijn met natuur in Hochter Bampd 14u tot 16u Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 2,00 deelname, leden gratis. Nationaal Park Hoge Kempen Lieteberg Op stap met een Ranger: Insectensafari tot 16.00u Toegangspoort Lieteberg, Stalkerweg zn, Zutendaal (ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Dorpsbemden-Pomperik (Diepenbeek) Plantenwandeling tot Sportcentrum Demerstrand, Stationsstraat 27, Diepenbeek Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Jos Paulussen (NP Diepenbeek) Goed schoeisel Zaterdag 23 juli (Lummen) Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Ziepbeekvallei (Rekem, Lanaken) Avondwandeling tot Parking natuurreservaat, Daalbroekstraat, Rekem Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Jos Bijnens (Orchis vzw) Goed schoeisel Ontmoeting met de nachtzwaluw en andere nachtdieren Zondag 24 juli Op naar de top van de terril van Heusden-Zolder Reppel (Bocholt) Vlinderwandeling Kerk Reppel Reppelerweg 3950 Reppel NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen Goed begaanbaar terrein Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Kleine en grote beestjes Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Hengelhoef, Houthalen- Helchteren Vlinderwandeling Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 2,00 deelname, leden gratis. GrensPark Kempen~Broek NMC De IJzeren Man (Weert) Herbronnen in Kempen~Broek Natuur- en Milieucentrum De IJzeren Man, Geurtsvenweg 4 (einde parking), Weert Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Woensdag 27 juli Domein Kiewit (Hasselt) Kinder- met ouders en/of grootouders activiteit Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Inschrijven via BC.kiewit@natuurpunt.be Zaterdag 30 juli Domein Kiewit (Hasselt) Terraslezing tot uur Terras Koe-vert, domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Spreker Dirk Draulans over zijn nieuwe boek In de putten

15 Pagina 15 Zondag 31 juli Libellenwandeling Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Kruidenwandeling Heempark, Hoogzij 7, Genk Herboriste opent wereld van de kruiden, afsluit met kruidenhapje Oudsberg (Opoeteren) Duinenwandeling: bijzonder leven in het zand tot uur Camping Zavelbos, Kattebeekstraat 1, Opoeteren Project Duinengordel Jimmy Wertelaers Deelname: 2,00, kinderen < 12 jaar gratis Dinsdag 2 augustus Grootloon (Borgloon) Inventarisatie Eikelmuizen Kerk Grootloon Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Woensdag 3 augustus Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Proef van de natuur Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 3,00 deelname, leden 2,00 deelname. Zaterdag 6 augustus Domein Kiewit (Hasselt) Nachtvlinders tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Zaklantaarn is handig Kanne (Riemst) Natuurwerkdag 9.00 tot uur Parking speeltuin, Steenstraat Kanne Natuurpunt Riemst i.s.m. Natagora, Natuurmonumenten en JNM Werkhandschoenen meebrengen, Inschrijven voor de lunch via natuurpuntriemst@hotmail.com Zaterdag 6 en zondag 7 augustus Het grote vlinderweekend Zondag 7 augustus Bastogne (Prov. Luxemburg) Bloemenwandeling 8.00 tot uur Oprit 26 (E313) Paal- Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel Maasbempder Greend (Maasmechelen) Vlinderwandeling tot uur Parking sporthal de Schietskuil, Poelsweg 11, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Nathalie Schoffelen Op d Hei (Runkelen) Vlinderwandeling Einde Gemeenteweg (aan infobord), Runkelen Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Yvon Princen Heempark (Genk) Vlinder mee Heempark, Hoogzij 7, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops i.s.m. Zomerse Zondagen Smeetshof (Bocholt) Vrolijke vlinders Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Verrekijker Natuuratelier Grote Vlinderweekend Tine Meekers Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar Knutselen rond het thema vlinders Deelname 5,00 per kind Inschrijven: De Maten (Genk) Vlinderwandeling Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Vlinderwandeling, Het Grote Vlinderweekend Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Imker in actie: honing slingeren & bijenhotel bouwen Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 Gratis deelname. Nationaal Park Hoge Kempen Station As Op stap met een Ranger: Minitrein for kids tot 16.00u Toegangspoort Station As, Stationstraat zn, 3665 As (ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 8,00 per gezin Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Weet wat je eet Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Herboriste opent wereld van de kruiden, afsluit met kruidenhapje

16 Pagina 16 Zaterdag 13 augustus Hechtel-Eksel Als het nacht wordt in het bos tot uur Kiefhoekstraat 8, Hechtel- Eksel Natuurpunt Noord-Limburg voor Bosland Bosland Enkel geschikt voor jonge avonturiers die geen schrik hebben van wat modder Zondag 14 augustus Meeuwen-Gruitrode Heidewandeling u u Parking RLKM Weg op Zwartberg 3670 Meeuwen NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Robert Van Dingenen Goed begaanbaar terrein Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis (Hechtel-Eksel) Vlinderen over de Resterheide Resterheide- Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechteleksel@skynet.be Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Brood bakken Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Wandelen door bos en beekvallei De Ballewijers, Zonhoven Wandeling doorheen De Ballewijers Molenschansweg, Zonhoven 2,00 deelname, leden gratis. GrensPark Kempen-Broek (Bocholt) Kempen~Broek op je tong tot u. Infobord parking Smeetshof, Smeetshofweg 1, Bocholt Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Vrijdag 19 augustus Jesseren (Borgloon) Inventarisatie nachtvlinders tot uur Groenstraat, Jesseren Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Zondag 21 augustus Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Op bezoek bij de imker Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Juffrouwenvijver (Rekem) Heidewandeling tot Kruispunt Oudebaan- Broekstraat, Maasmechelen Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Theo Hellofs (Orchis vzw) Goed schoeisel Een kijk op de heide de wereld van Calluna en Erica Mechelse Heide (Maasmechelen) De Mechelse Heide in bloei Parking de Salamander, Joseph Smeetslaan 280, Maasmechelen Natuurpunt Maasmechelen Nathalie Schoffelen De Caetswijers (Diepenbeek) Ontdek de Caetswijers Kruising Zandstraat en Onderwijslaan 2,00 deelname, leden gratis. Itterbeekvallei (Meeuwen- Gruitrode) Klimaatwandeling Roesstraat, ter hoogte van knooppunt 31, bij Staafs café. 2,00 deelname, leden gratis. Nationaal Park Hoge Kepen Connecterra Op stap met een Ranger: Connecterra Special Toegangspoort Connecterra, Zetellaan 54, Maasmechelen Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon tot 3 jaar gratis Smeetshof (Bocholt) Beheerswerkdag Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Werkkledij augustus Domein Kiewit (Hasselt) Cursus Gidsen van kinderen tot uur Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg, Natuurpunt-CVN Jos Ramaekers Inschrijven via sandra.bamps@cvn.natuurpunt.be Woensdag 24 augustus Domein Kiewit (Hasselt) Kinder- met ouders en/of grootouders activiteit Herenhuis Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Inschrijven via BC.kiewit@natuurpunt.be

17 Pagina 17 Vrijdag 26 augustus (Lummen) Nacht van de Vleermuis tot uur Cafetaria De Winning, Ferdinandstraat 1, Lummen Natuurpunt Lummen Vrijdag 26 en zaterdag 27 augustus De nacht van de Vleermuis Zaterdag 27 augustus (Lummen) Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen Natuuratelier Nacht van de Vleermuis Tine Meekers Crea en spel voor kinderen van 7 tot 12 jaar Deelname 5,00 per kind Inschrijven: Nacht van de Vleermuis tot uur Natuurpunt Beringen Corry Goossens info@natuurpuntberingen.be Domein Bovy (Heusden- Zolder) Nacht van de vleermuis Vanaf 19 uur Domein Bovy, Galgeneinde 22, Heusden-Zolder 2,00 deelname, leden gratis. Smeetshof (Bocholt) Nacht van de vleermuis tot uur Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Zondag 28 augustus Stevig stappen op de terril (Hechtel-Eksel) Heidewandeling Hoek Oude Barrierstraat- Hoefstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Gerhagen (Tessenderlo) Heidewandeling Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Solterheide (Neerglabbeek) Herinneringswandeling Pol Vandewal u u Kerk Neergabbeek, NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Willy Lipkens Laarzen of wandelschoenen Hengelhoef (Houthalen- Helchteren) Heidewandeling met proost in een plaggenhut! Hengelhoef, Hengelhoefdreef 6 2,00 deelname, leden gratis. Inclusief 1 heideborrel. Domein Bovy (Heusden- Zolder) Heidewandeling op Bolderberg Domein Bovy, Galgeneinde 22, Heusden-Zolder 2,00 deelname, leden gratis. GrensPark Kempen~Broek (Maaseik) Kempen~Broek in een notendop tot u. Einde Grotlaan (de Tösch), Neeroeteren (Maaseik) Projectbureau GrensPark Kempen~Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Sint-Jansberg (Zelem) Stiltewandeling tot uur Eetcafé Sint-Jansberg, Sint- Jansbergstraat 9, Zelem Sint-Jansberg Karen Jacobs info@sintjansberg.be Elke laatste zondag van de maand Heempark (Genk) Zomerse zondagen: Planten vermeerderen Heempark, Hoogzij 7, Genk heempark@genk.be Ophovenderheide (Opglabbeek) Wandeling met gids, thema: Vijf voor twaalf in de natuur? tot uur Sentower Park, Leemkuilstraat 21, Opglabbeek Project Duinengordel Jimmy Wertelaers Deelname: 2,00, kinderen < 12 jaar gratis 3 september tot 30 oktober Domein Kiewit (Hasselt) ARGUS fototentoonstelling Doorlopend tijdens openingsuren Vanaf parking Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg Jos Ramaekers Voor openingsuren, zie Zondag 4 september Op ontdekking in de se bossen (Lummen) Venuswandeling Kerk Meldert, Meldertsebaan, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com

18 Pagina 18 Flevoland of Zeeland Nederland) Vogel- en strandwandeling 7.30 tot uur Oprit 26 (E313) Paal- Beringen - carpoolparking Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be Vooraf telefonisch contact; goed schoeisel Fruitvallei (Sint-Truiden) Natuurwandeling Parking, achterzijde station Sint-Truiden Aulenteer Natuurpunt i.s.m. Toerisme Sint-Truiden Marie-France Laurent Kelsbroek (Nieuwerkerken) Op stap in Kelsbroek Kerk van Binderveld, kruispunt Bornestraat, Heerstraat, Tramstatiestraat en Krommenhofstraat, Nieuwerkerken 2,00 deelname, leden gratis. Park Rooierheide (Diepenbeek) Landschap doe-dag tot uur Rooierheidestraat 100, Diepenbeek Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Kristel Van Lishout De geleide wandelingen vertrekken allemaal aan Park Rooierheide. Wandelaars worden met een busje afgezet in De Maten en wandelen onder begeleiding van een gids terug. Er zijn meerdere gegidste wandelingen die namiddag. Er zijn ook workshops en kinderanimatie en een streek- en infomarkt. Deelnemen is gratis. Zie De Maten (Genk) De heide op zijn mooist Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Parking van de Slagmolen, Slagmolenweg, Genk Natuurpunt Genk Jaak Luys Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Nationaal Park Hoge Kempen Mechelse Heide Op stap met een Ranger: Struinen door de paarse heide tot 16.00u Toegangspoort Mechelse Heide, J. Smeetslaan 280, Maasmechelen (aan de schuilhut) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin De Maten (Diepenbeek) Heidewandeling tot Parking Havenlaan, op 500 m van de Sluis, Diepenbeek Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Willy Peumans Goed schoeisel As Vennenwandeling Parking Okay, Hoogstraat, Niel bij As Natuurpunt As André Vincken Smeetshof (Bocholt) Open monumentendag: Historiek Smeetshof/ Wijffelterbroek Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Dinsdag 6 september Bree Start cursus Natuur-in-Zicht tot uur Natuurpunthuis, Mariahofstraat 51, Beek-Bree CVN-Natuurpunt Bree Albert Hermans albert.hermans@skynet.be Inschrijven Zaterdag 10 september Grootloon (Borgloon) Beheersdag Plaats nog te bepalen Natuurpunt Borgloon Stefan Carolus Zondag 11 september (Hechtel-Eksel) Natuursmakenwandeling Resterheide- Onthaalcentrum Begijnenvijvers Begijnenstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel natuurpunt.hechtel-eksel@skynet.be Het Wik (Genk) Natuurwandeling onder leiding van een natuurgids Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, Genk Natuurpunt Genk Marc Fourier Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Bergerven, Dilsen-Stokkem Heidewandeling Bergerven Parking Kapel van de Weerstand 2,00 deelname, l eden gratis. GrensPark Kempen-Broek Weerterbos (Nederweert) Weg van Edelherten Infobord bij Daatjeshoeve, Heugterbroekdijk 34, Nederweert Projectbureau GrensPark Kempen-Broek (RLKM) Els Peusens ,00 per persoon of 5,00 per gezin Kluis en omgeving (Vrijhern, Hoeselt) Landschapswandeling tot Parking van de Kluis, einde Kluisstraat, Hoeselt Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: François Jacobs (Milieuraad Hoeselt) Goed schoeisel Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Domein Kiewit (Hasselt) Snuffels hondenwandeling Vertrek parking Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Natuurpunt Limburg, TVL, Tom & Co Jos Ramaekers Begeleide natuurwandeling voor honden en hun baasjes Smeetshof (Bocholt) Beheerswerkdag Smeetshofweg 1, Bocholt Natuurpunt Bocholt Nol Goossens Werkkledij

19 Pagina 19 Vrijdag 16 september Jesseren (Borgloon) Inventarisatie nachtvlinders tot uur Groenstraat, Jesseren Natuurpunt Borgloon Luk Robijns Veerle Debay Zaterdag 17 september Tongeren Verkoop van vliersiroop en vlierconfituur op de kermisbraderie tot uur Hospitaalplein, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis Natuurgebied Abeekvallei Beheerwerken Buurthuis Ellikom, Weg naar Ellikom 243, Ellikom NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Freddy Janssens Aangepaste kledij Zondag 18 september Grote-Brogel (Peer) Wandelen in de voetsporen van Pieter Bruegel Ooievaarsnest Hoogstraat 4, Grote-Brogel NP Meeuwen-Gruitrode & Peer Paul Capals Laarzen of wandelschoenen Neerrepen (Tongeren) Vruchtenwandeling met natuurgids Kerk Neerrepen, Neerrepenstraat, Tongeren Leefmilieu Tongeren Paul Denis Natuurspeurdertjes: Over paddenstoelen en kabouters voor kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname 2,00 per kind Nationaal Park Hoge Kempen (Genk) Op stap met een Ranger: Volle maanwandeling tot uur Toegangspoort Kattevennen, Planetariumweg 19, Genk (aan ingang bezoekersonthaal) Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen André Mulders ,00 per persoon of 5,00 per gezin Stiemerbeekvallei (Genk) Herfstwandeling onder leiding van een natuurgids Parking Thor park, André Dumontlaan, Genk Natuurpunt Genk Jos Lycops Goede wandelschoenen vereist, deelname gratis Het Langeren en De Tösch (Neeroeteren, Maaseik) Houtkanten en Natuurwandeling tot Parking kerk Neeroeteren, Sint-Lambertuskerkstraat, Maaseik Orchis vzw ernaorchis@gmail.com Gids: Jan Verstraeten (Limburgs Landschap) Goed schoeisel Woensdag 21 september Paddenstoelen leren herkennen Van 23 tot 25 september Zelems zeisweekend KSJ-heem, Oude schansstraat, Zelem Zeisteam i.s.m. Natuurpunt Regio Zelem Charis Frederickx charisfrederickx@yahoo.com Zaterdag 24 september (Hechtel-Eksel) Natuurbeheer Katershoeve, Katerstraat, Hechtel Natuurpunt Hechtel-Eksel Jean Kuppens jeankuppens@gmail.com (Lummen) Natuurbeheer Parking Theepot, Ashoekstraat, Lummen Natuurpunt Lummen natuur.lummen@gmail.com Zondag 25 september Bree Beheerswerken 8.15 tot uur Parking einde Mariahofstraat 51, Beek-Bree Natuurpunt Bree René Moors Ward Walraven Werkschoenen of laarzen Maaswinkel (Maasmechelen) Poelenwandeling met vogelvrijlating door natuurhulpcentrum Opglabbeek of uur Parking gemeentehuis Maasmechelen (13.45 uur) of infobord Z.W.-vaart onder aan de kanaalbrug van Mechelen-aan-de-Maas Natuurpunt Maasmechelen Bertie Vanderlee Sint-Jansberg (Zelem- Halen) Vertelwandeling mythische en magische bomen Nazomer: appel, klimop, beuk, vlier tot uur Kasteelklooster Sint- Jansberg, Zelem Vertelster Lien Van Camp Keer huiswaarts met een klein geschenk en een verbinding met de bomen Deelname, inclusief geschenkje: 9,00 voor volwassenen, 4,50 kinderen vanaf 8 jaar Negenoord-Kerkeweerd (Dilsen-Stokkem) Grote grazers langs de Maas-wandeling Parking Maascentrum De Wissen, Negenoordlaan 2, Dilsen-Stokkem 2,00 deelname, leden gratis. Gerhagen (Tessenderlo) Paddenstoelenwandeling Bosmuseum Gerhagen, Zavelberg, Tessenderlo Werkgroep Ecologie Tessenderlo Marc Meert meert-gybels@telenet.be