De sterftecijfers voor het jaar 2013 worden vandaag gepubliceerd.

Transcriptie

1 Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid verwerkt zelf de sterftecertificaten van het Vlaams Gewest. Sinds 2005 (registratiejaar 2003) wordt de nieuwe statistiek van de doodsoorzaken jaarlijks op de website van het agentschap gepubliceerd samen met een eerste algemene analyse. > url: De sterftecijfers voor het jaar 2013 worden vandaag gepubliceerd. 1

2 > Overzicht 2

3 Met volgende onderwerpen: > Absolute aantallen per seizoen en per leeftijd > Evolutie totale sterfte > Sterfte per leeftijd > Levensverwachting > Belangrijkste doodsoorzaken > Plaats van overlijden > Vlaanderen in Europa 3

4 2013 was een jaar met een hoog absoluut aantal overlijdens, en dit na de al hoge cijfers van > We telden in 2013 het hoogste aantal overlijdens in 15 jaar: zowel bij mannen als bij vrouwen waren er meer dan overlijdens mannen overleden vrouwen overleden > Toen er in 2003 veel mensen overleden, werd dit het jaar erna gecompenseerd door een jaar met minder overlijdens. Dit effect zien we voorlopig niet tussen 2012 en > Het laagste aantal overlijdens voor de periode zien we in

5 We vergelijken hier het procentuele aandeel per maand in het totaal aantal overlijdens. Het aantal sterfgevallen in de winter is altijd hoger dan in de zomer. > Voor andere jaren zien we dat Januari gemiddeld het hoogste aantal overlijdens (10%) kent. September gemiddeld het laagste aantal overlijdens (7%) kent. > We stelden vast dat de sterfte in februari en maart 2012 veel hoger was dan in andere jaren. Waarom zo hoog in 2012? De winter was zeer koud van eind januari tot begin maart. En de koudegolf werd gevolgd door een milde griepepidemie. Deze koudegolf trof vooral ouderen (vanaf 75 jaar, maar vooral ouderen van 85 jaar en meer). > In 2013 zien we dat de hoge sterfte zich vooral in maart en april voordeed Ook deze hogere sterfte vond plaats tijdens een koudegolf (11 maart tot 5 april). Het effect van de koudegolf trof vooral ouderen (vanaf 85 jaar). Daarbij kwam een uitzonderlijk lange griepepidemie (van eind december 2012 tot eind maart 2013). 5

6 De bevolkingspiramide geeft de samenstelling van de bevolking weer volgens leeftijdsjaar. We zien dat: > Mannen bij hun geboorte met meer zijn. > Ze dit overwicht definitief verliezen vanaf de leeftijd van 64 jaar. Boven de 64 jaar zijn er meer vrouwen dan mannen. Die omslag komt er omdat de sterfterisico's jaar na jaar lager liggen voor vrouwen dan voor mannen. In 2000 lag de leeftijd waarop de vrouwen in aantal het overwicht kregen op de mannen nog op 58 jaar: de sterfterisico's van mannen daalden de afgelopen jaren sneller dan die van vrouwen waardoor dit kantelpunt" naar boven opschoof. > Pasgeborenen (0 jaar) een hoger risico op overlijden hebben. > Vanaf 85 jaar bij mannen en 88 jaar bij vrouwen jaarlijks 10% of meer van de bevolking sterft. Vanaf 64 jaar bij mannen en 70 jaar bij vrouwen jaarlijks 1% of meer van de bevolking sterft. 6

7 Opgelet: deze grafiek heeft een logaritmische schaal. Het leeftijdsspecifieke sterfterisico is de kans dat iemand sterft op een bepaalde leeftijd. We drukken die hier uit door voor verschillende leeftijdsgroepen te berekenen hoeveel personen er per van die groep overlijden. Dit sterfterisico stijgt exponentieel met de leeftijd, uitgezonderd tussen jaar waar we een relatieve oversterfte zien, vooral bij jonge mannen. De sterfterisico's liggen voor elke leeftijdsgroep lager voor vrouwen dan voor mannen: dit vertaalt zich in verschillen in levensverwachting, gestandaardiseerde sterfte en verloren potentiële jaren. 7

8 Opgelet: andere schaal voor mannen (links, blauw) dan voor vrouwen (rechts, rood) Door de toenemende vergrijzing verwachten we met de jaren steeds meer overlijdens. Door voor leeftijd te standaardiseren, houden we rekening met de veroudering van de bevolking. Die is bij vrouwen meer uitgesproken dan bij mannen. We merken: > een geleidelijke daling van de gestandaardiseerde sterftecijfers over de laatste 15 jaar (mannen en vrouwen). Uitzondering is de discrete stijging bij de vrouwen in 2002 en 2003 (die werd gecompenseerd in 2004). > in 2013 iets lagere sterftecijfers dan in 2012, tot ongeveer op het niveau van 2011, maar duidelijk lager dan in Mannen: 9,6 / inw. Vrouwen: 6,1 / inw. > bij mannen daalde de gestandaardiseerde sterfte in per jaar gemiddeld met 25 per inwoners; > bij vrouwen daalde de gestandaardiseerde sterfte in per jaar gemiddeld met 12 per inwoners. 8

9 Zoals in vorige jaren is de levensverwachting bij geboorte voor vrouwen hoger dan voor mannen. > Maar in tegenstelling tot vorige jaren zien we amper een stijging bij mannen en stabilisering bij vrouwen. Dit is het effect van de hoge sterfte in februari en maart 2012 en maart en april Overzicht levensverwachting voor enkele leeftijden (cijfers 2013): > bij geboorte: M - 79,1 V - 83,7 > 1 jaar: M - 78,8 V - 83,4 > 20 jaar: M - 60,1 V - 64,6 > 45 jaar: M - 36,1 V - 40,2 > 65 jaar: M - 18,6 V - 22,0 > 75 jaar: M - 11,3 V - 13,8 9

10 De totale gestandaardiseerde sterfte bij mannen > daalde in de periode met 16% van 113 overlijdens naar 96 per inwoners (ASR). > deze globale daling is te danken aan de daling van de sterfte door hart- en vaataandoeningen (- 31%); ziekten van het ademhalingsstelsel (- 34%); kanker en andere nieuwvormingen (- 12%). > en werd deels te niet gedaan door de stijging van de sterfte door psychische en neurologische aandoeningen (o.a. dementie) (+ 55%) Endocriene, voedings- en stofwisselingsziekten (+ 29%); andere oorzaken (+ 14%). 10

11 De totale gestandaardiseerde sterfte bij vrouwen > daalde in de periode met 12% van 7 overlijdens naar 6 per inwoners (ASR). > deze globale daling is te danken aan de daling van de sterfte door hart- en vaataandoeningen (-33%); ziekten van het ademhalingsstelsel (-24%); kanker en andere nieuwvormingen (-4%). > en werd deels te niet gedaan door de stijging van de sterfte door psychische en neurologische aandoeningen (o.a. dementie) (+47%); uitwendige oorzaken (+4%); andere oorzaken (+11%). 11

12 NB: vervoersongevallen zijn hier beperkt tot vervoersongevallen op land (V01-V89) De doodsoorzaken verschillen per leeftijd: > Tot de leeftijd van 39 jaar sterven mannen en vrouwen in grote lijnen door gelijkaardige oorzaken: aangeboren afwijkingen, ongevallen en suïcide. > Suïcides komen bij jonge mannen meer voor dan bij jonge vrouwen. > In 2013 waren er bij jarige vrouwen exact evenveel overlijdens door borstkanker als door zelfdoding. 12

13 * Hartdecompensatie, complicaties en : Hartdecompensatie, complicaties en onduidelijk omschreven hartaandoeningen (I46; I50-I51) De doodsoorzaken verschillen per leeftijd en per geslacht. > Vrouwen: tussen 45 en 54 jaar sterven in de eerste plaats aan borstkanker, tussen 55 en 59 jaar in de eerste plaats door longkanker, tussen 60 en 74 jaar sterven opnieuw in de eerste plaats door borstkanker, vanaf 75 jaar sterven in de eerste plaats door cerebrovasculaire aandoeningen. > Mannen: tussen 40 en 49 jaar sterven in de eerste plaats door suïcide, tussen 50 en 79 jaar door longkanker, en vanaf 80 jaar door ischemische hartziekten. > Bij mensen van 85 jaar en meer zijn hartdecompensatie en onduidelijke hartproblemen de meest voorkomende doodsoorzaak. Ischemische hartziekten: Hartziekten veroorzaakt door een verminderde bloedtoevoer naar de hartspier zelf. De verminderde bloedtoevoer is meestal een gevolg van een vernauwing van de slagaders. De meest typische aandoening van deze groep is het hartinfarct. 13

14 > Zowel mannen als vrouwen overlijden vaak in het ziekenhuis. In 2013 vonden respectievelijk 52% en 43% van alle overlijdens plaats in het ziekenhuis. > Omdat mannen vaker op jongere leeftijd overlijden, sterven zij vaker thuis dan vrouwen (27% van alle overlijdens bij mannen tegenover 19% bij vrouwen). > Vrouwen sterven vaker in een woonzorgcentrum dan mannen (36% bij vrouwen tegenover 18% bij mannen). Deze percentages verschoven weinig in de voorbije jaren, en dan nog voornamelijk van thuis naar woonzorgcentrum, wat gelinkt kan worden aan de veroudering van de bevolking. 14

15 Gemiddelde gestandaardiseerde sterftecijfers Nieuwe Europese standaardbevolking: niet direct vergelijkbaar met cijfers die vorige jaren werden gepubliceerd Conclusies: > In Italië, Spanje en Frankrijk sterven het minste aantal mannen. > Het snelst sterven de mannen in Letland, Litouwen en Bulgarije. > In 10 landen sterven mannen minder snel dan in het Vlaams Gewest (plaats 11). Vlaanderen doet het daarmee iets beter dan Oostenrijk en Luxemburg, maar iets slechter dan Malta, Ierland en Nederland, 15

16 Gemiddelde gestandaardiseerde sterftecijfers Nieuwe Europese standaardbevolking: niet direct vergelijkbaar met cijfers die vorige jaren werden gepubliceerd Conclusies: > In Frankrijk, Spanje en Italië, sterven het minste aantal vrouwen. > Het snelst sterven de vrouwen in Bulgarije, Roemenië en Letland. > In 3 landen sterven vrouwen minder snel dan in het Vlaams Gewest (plaats 4). Vlaamse vrouwen sterven iets minder snel dan in Finland, Luxemburg en Zweden, maar wel iets sneller dan in Frankrijk, Spanje en Italië. 16

17 Waar kan preventie, vaccinatie en vroeg-detectie het verschil maken? Hoe bepaal je waar preventiebeleid zich moet op focussen? Gezondheidsdoelstellingen > Preventie middelengebruik (tabak) > Voeding en beweging > Vroegtijdige kankeropsporing > Vaccinaties > Valpreventie > Suïcidepreventie 17

18 Op basis van de levensverwachting berekenen we het aantal verloren potentiële levensjaren (VPJ) bij mensen die vroegtijdig sterven, nl. voor de leeftijd van 75 jaar. > Het totale aantal VPJ is bij mannen 1,4 maal groter dan bij vrouwen nl. 84 versus 59 per persoonsjaren. > Het grote verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen is vooral toe te schrijven aan longkanker, suïcide, ischemische hartziekten (IHZ) en vervoersongevallen (VVO). > Bij vrouwen is de belangrijkste oorzaak van verloren levensjaren borstkanker. De grafiek geeft de 5 belangrijkste oorzaken van verloren levensjaren bij mannen en de 5 belangrijkste bij vrouwen weer. > Mannen: longkanker (longk.), suïcide, ischemische hartziekten (IHZ), vervoersongevallen (VVO) en hartdecompensatie, complicaties en onduidelijk omschreven hartaandoeningen (hartdecomp. e.a.) > Vrouwen: borstkanker (borstk.), longkanker (longk.), suïcide, cerebrovasculaire aandoeningen (CVA) en ischemische hartziekten (IHZ) 18

19 Naast de totale vroegtijdige sterfte kijken we ook specifiek naar een selectie van doodsoorzaken die volgens de literatuur en medische kennis te vermijden zijn. Daarbij zijn er 2 grote groepen: Primair vermijdbare sterfte = vermijdbaar door preventie en gezond gedrag In de periode kunnen we bij mannen een duidelijke dalende trend vaststellen in de evolutie van sterfte vermijdbaar door primaire preventie. > Het absolute aantal overlijdens daalde bij mannen met gemiddeld 74 per jaar. > Het procentuele aandeel in de totale sterfte daalde bij mannen. Medisch vermijdbare sterfte = vermijdbaar door betere gezondheidszorg > Bij mannen daalde het absolute aantal sterfgevallen vermijdbaar door medische interventies met gemiddeld 58 per jaar > De 3 belangrijke doodsoorzaken hierbij waren: ischemische hartziekten, cerebrovasculaire aandoeningen en pneumonie. > Ook de relatieve sterfte vertoont een dalende trend: sinds 2004 met 0,3 procentpunten per jaar. 19

20 Primair vermijdbare sterfte = vermijdbaar door preventie en gezond gedrag In de periode stellen we bij vrouwen een stijgende trend vast in de evolutie van sterfte vermijdbaar door primaire preventie. > Het absolute aantal overlijdens bij vrouwen steeg met gemiddeld 16 overlijdens per jaar. > Het procentuele aandeel in de totale sterfte steeg bij vrouwen. Medisch vermijdbare sterfte = vermijdbaar door betere gezondheidszorg > Bij vrouwen daalde het absolute aantal sterfgevallen vermijdbaar door medische interventies met gemiddeld 49 per jaar. > De 2 belangrijkste doodsoorzaken hierbij waren: ischemische hartziekten en cerebrovasculaire aandoeningen. > De relatieve sterfte vertoont een dalende trend: sinds 2004 met 0,7 procentpunten per jaar. 20

21 Natuurlijke doodsoorzaken: hier alle overlijdens zonder levercirrose (K70, K73 en K74) en zonder uitwendige doodsoorzaken (V00-Y98) Sterfte door roken vormt een aanzienlijk deel van de vermijdbare sterfte. Langdurig (actief ) roken is de belangrijkste oorzaak van longkanker. > bij mannen kunnen sterfgevallen of 22% van de sterfte door ziekten (exclusief levercirrose) bij 35-plussers toegeschreven worden aan het roken. Bij vrouwen is dat sterfgevallen of 7%. > De longen hebben het zwaarst te lijden onder het roken van tabak, vandaar het groot percentage longkanker en chronische longaandoeningen (COPD) dat aan tabak wordt toegeschreven. > Ook kankers van de bovenste luchtwegen, mond en slokdarm (aëro-digestieve kankers) worden voor een groot deel toegeschreven aan roken. 21

22 De tabaksgerelateerde sterfte bij mannen vertoont een dalende trend terwijl ze bij vrouwen juist stijgt. > Het totale percentage tabaksgerelateerde sterfte bij mannen daalde tussen 2004 en 2011 met gemiddeld 0,43 procentpunten per jaar, en het percentage tabaksgerelateerde longkankersterfte met 0,14 procentpunten per jaar. Tussen 2012 en 2013 is er een lichte daling. > Bij vrouwen is het percentage tabaksgerelateerde sterfte echter aan het stijgen. Het totale percentage tabaksgerelateerde sterfte steeg bij vrouwen in de periode met 0,34 procentpunten per jaar, en het percentage sterfte door tabaksgerelateerde longkanker met 1,4 procentpunt per jaar. Tussen 2012 en 2013 zien we een aanduiding dat het aandeel tabaksgerelateerde sterfte bij vrouwen blijft stijgen. De daling tussen 2011 en 2012 is (deels) kunstmatig door het in gebruik nemen van een nieuw codeersysteem, daarom start er een nieuwe trendlijn op de figuur in Ook werden de certificaten van 2011 voor de helft dubbel gecodeerd: een keer volgens het oude systeem, en een keer volgens het nieuwe systeem. De resultaten van het nieuwe systeem zijn aangeduid met een X Bridge coding

23 Om het lokale preventiebeleid te ondersteunen publiceerden we dit voorjaar ook een (beperkte) update van onze sterfteatlas. > zorg-en-gezondheid.be/cijfers/sterftecijfers/sterfteatlas-vlaanderen/sterfteatlasvan-vlaanderen/ > Bij deze update lag de nadruk op de doodsoorzaken waar het huidige preventiebeleid op focust (gezondheidsdoelstellingen en actieplannen) 23

24 > De gestandaardiseerde sterfte door borstkanker bij vrouwen daalt langzaam met gemiddeld 6,3 per vrouwen per jaar, of toch ongeveer 20 per jaar voor de hele bevolking. > De daling in absolute aantallen is erg klein: van 801 in 2004 tot 724 in 2013 (= -79) bij vrouwen onder de 75 jaar en van in 2004 naar in 2013 (= -38) voor alle vrouwen. 24

25 Sinds 1998 is de gestandaardiseerde sterfte door ongevallen significant gedaald. De globale doelstelling (-20% t.o.v. 1998) is daarmee bereikt bij zowel mannen als vrouwen: > bij mannen gedaald met 23%. Voor vervoersongevallen werd de doelstelling duidelijk bereikt. De sterfte bij mannen door vervoersongevallen daalde met 59%. Deze daling is statistisch significant. De sterfte door andere ongevallen nam echter toe bij mannen. De sterfte door vallen (niet intentioneel) steeg met 4% ten opzichte van De sterfte door andere niet-vervoersongevallen steeg met 20%. > bij vrouwen gedaald met 28%. De sterfte door vervoersongevallen daalde bij vrouwen met 66%. Deze daling is statistisch significant. De sterfte bij vrouwen door een ongelukkige val daalde met 22%. Ook deze daling is statistisch significant. De sterfte bij vrouwen door andere ongevallen steeg licht (met 2%) ten opzichte van

26 Deze doelstelling is gehaald voor alle ongevallen samen, vooral dankzij de daling van de dodelijke vervoersongevallen. Voor ongelukkig vallen is deze doelstelling moeilijker te halen, zeker wanneer we geen rekening houden met de veroudering van de bevolking: > In absolute cijfers is de doelstelling voor sterfte door vallen (-20%) moeilijk te halen omdat de gevolgen van een val vooral dodelijk zijn voor ouderen en deze bevolkingsgroep enorm toeneemt. In vergelijking met 1998 was het absoluut aantal dodelijke valpartijen in 2013 gestegen met 48% bij mannen en met 11% bij vrouwen. > Rekening houdend met de veranderende leeftijdsverdeling (gestandaardiseerd aantal o.b.v. Vlaamse standaardbevolking), waren er in 2013 wel minder overlijdens dan in 1998 bij vrouwen (-22%), maar niet voor mannen (+4%). 26

27 De gezondheidsdoelstelling zelfdoding bepaalt dat de sterfte door zelfdoding bij mannen en vrouwen tegen 2020 moet verminderd zijn met 20% ten opzichte van > Deze doelstelling is nog niet gehaald, noch bij mannen noch bij vrouwen. > De interpretatie van de cijfers is niet eenvoudig. > In 2013 overleden er niet meer mensen door suïcide dan in

28 Het aantal suïcides is onderschat. Bij uitwendige doodsoorzaken is het niet steeds mogelijk om te bepalen of het om een ongeval, een doding of een suïcide ging. > Bv. iemand sterft na een val, maar het is niet duidelijk of de overledene per ongeluk viel, zelf sprong, of door iemand geduwd werd. Die onduidelijke overlijdens zijn samengeteld onder de noemer "sterfte waarvan de intentie niet kan bepaald worden". Er is evidentie dat een groot deel hiervan nietherkende suïcides zijn. Hier worden de sterftecijfers door onbepaalde intenties opgeteld bij de suïcides (niet ingekleurde symbolen). Deze cijfers overstijgen de laatste jaren ruim de statistisch berekende betrouwbaarheidsintervallen rond bevestigde suïcide. Zij moeten beschouwd worden als een maximum van onzekerheid rond het suïcide cijfer. > Bij mannen daalden de suïcidecijfers tussen 2000 en 2007 (met +/- 1 per / jaar). Deze daling wordt getemperd als we rekening houden met overlijdens met onbepaalde intentie. > Sinds 2007 stijgt het aantal suïcides bij mannen opnieuw gemiddeld met 3 per per jaar, al bleven de cijfers tussen 2009 en 2012 schommelen rond 25,6 per en ligt het cijfer voor 2013 terug iets lager. Wanneer we de overlijdens met onbepaalde intentie meetellen, is de stijging sinds 2007 sterker (7 per per jaar) en de daling in 2013 miniem. > Voor vrouwen zijn trends minder duidelijk. 28

29 De doelstelling (-20%) is nog niet gehaald. In 2013 overleden er iets minder mannen door suïcide dan in 2012, ook als we rekening houden met de overlijdens door onbepaalde intentie. In absolute cijfers was in 2013 t.o.v > het aantal suïcides (zo gerapporteerd) bij mannen gedaald met 9% > het aantal suïcides en onbepaalde intenties samen gestegen met 6% Rekening houdend met de veranderende leeftijdsverdeling en toenemende bevolking (hier gestandaardiseerd aantal o.b.v. Europese standaardbevolking), was in 2013 t.o.v > het aantal suïcides (zo gerapporteerd) bij mannen gedaald met 19% > het aantal suïcides en onbepaalde intenties samen gedaald met 6% 29

30 De doelstelling (-20%) is nog niet gehaald. In absolute cijfers was in 2013 t.o.v > het aantal suïcides (zo gerapporteerd) bij vrouwen gedaald met 15% > het aantal suïcides en onbepaalde intenties samen gestegen met 7% Rekening houdend met de veranderende leeftijdsverdeling (hier gestandaardiseerd aantal o.b.v. Europese standaardbevolking), was in 2013 t.o.v > het aantal suïcides (zo gerapporteerd) bij vrouwen gedaald met 24% > het aantal suïcides en onbepaalde intenties samen gedaald met 5% 30

31 Hoewel suïcide de belangrijkste doodsoorzaak is bij jonge mensen, is zelfdoding een probleem in alle leeftijdsgroepen. > Het aantal zelfdodingen per inwoners was bij mannen in de meeste leeftijdsgroepen lager in 2013 dan in De daling was het sterkst bij 80+ ers. Bij 4 leeftijdsgroepen was er daarentegen een stijging. Als we ook nog eens rekening houden met het aantal overlijdens waarvan de intentie niet kon bepaald worden, was er in nog meer leeftijdsgroepen een stijging. Daling: jaar, jaar, 80 jaar + Stijging: jaar Stabiel: jaar > Ook de vrouwelijke suïcidecijfers waren gedaald in sommige leeftijdsgroepen, en gestegen in andere. Daling: jaar, jaar, jaar Stijging: jaar, jaar, jaar Stabiel: 85 jaar+ Ook bij vrouwen is het aantal overlijdens waarvan de intentie niet kon bepaald worden gestegen (vooral jaar en jaar). 31

32 Spreiding Europese lidstaten naar direct gestandaardiseerde sterfte door suïcide (zo gerapporteerd) en situering Vlaams Gewest, gemiddelde (voor zover beschikbaar) - op basis van nieuwe Europese Standaardbevolking Het beeld van de Europese vergelijking verschilt weinig als we dezelfde oefening doen met suïcide en onbepaalde intentie samen (beschikbaar op de website). 32

33 > Gedetailleerde sterftecijfers in rekenbladformaat (XLS) > Archief van cijfers en publicaties van vorige jaren (PDF) 33