TLB Jaarverslag 2013

Transcriptie

1 TLB Jaarverslag 2013

2

3 Het jaarverslag van Triodos Bank is ook online beschikbaar. Bezoek het Online Jaarverslag 2013 voor meer gedetailleerde informatie, inclusief interviews, samenvattingen van onze activiteiten in verschillende landen in Europa en daarbuiten, uitgebreide rapportage over onze niet-financiële impact, het volledige sociaal en milieujaarverslag en nog veel meer.

4 TlB Triodos Bank is medeoprichter van de Global Alliance for Banking on Values, een internationaal netwerk van waardengedreven banken - Belangrijke gegevens voor de aandeelhouders en certificaathouders van Triodos Bank: Algemene Vergadering van Aandeelhouders 23 mei 2014 Ex-dividend datum 28 mei 2014 Betaaldatum dividend 28 mei 2014

5 Jaarverslag 2013 Triodos Bank NV Pagina Kerncijfers 4 Triodos Groep structuur Duurzaam bankieren 7 Verslag van de Directie 9 Corporate Governance 30 Bericht van de Raad van Commissarissen 34 Jaarrekening 2013 van Triodos Bank 47 Bericht van het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank 146 Over dit verslag 151 Colofon 153 Adressen 154 3

6 Kerncijfers in EUR Bedragen in miljoenen euro s Financieel Eigen vermogen Aantal certificaathouders Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer* Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten 163,7 151,6 128,7 102,7 88,3 Bedrijfslasten -112,6-100,1-89,9-78,0-70,4 Waardeveranderingen van vorderingen -17,1-20,9-15,8-9,8-5,0 Waardeveranderingen van deelnemingen 0,2 0,2-0,1-0,1-0,4 Bedrijfsresultaat voor belastingen 34,2 30,8 22,9 14,8 12,5 Belastingen bedrijfsresultaat -8,5-8,2-5,6-3,3-2,9 Nettowinst 25,7 22,6 17,3 11,5 9,6 Tier-1 kernkapitaalratio 17,8% 15,9% 14,0% 13,8% 15,3% Solvabiliteit (BIS-ratio) 17,8% 16,0% 14,4% 14,7% 16,5% Leverage ratio ** 8,7% 9,0% 8,4% 7,9% n.v.t. Bedrijfslasten/totaal baten 69% 66% 70% 76% 80% Rendement eigen vermogen in % 4,3% 4,5% 4,3% 3,4% 4,1% Per aandeel (in EUR) Intrinsieke waarde ultimo Nettowinst*** 3,23 3,37 3,18 2,45 3,00 Dividend 1,95 1,95 1,95 1,95 1,95 4

7 Sociaal Aantal medewerkers ultimo**** Uitstroom 7% 10% 9% 11% 10% Percentage vrouwen met managementfunctie 40% 42% 37% 35% 27% Opleidingskosten per medewerker in euro s Verhouding hoogste/laagste salaris***** 9,4 9,4 9,8 8,5 8,5 Milieu CO 2 -emissie (1000 kg) Compensatie CO 2 100% 100% 100% 100% 100% * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 5

8 Triodos Groep structuur 2013 Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank Triodos Bank Retail & Business Banking Nederland België Duitsland Spanje Verenigd Koninkrijk Investment Management Europa Emerging markets Private Banking Nederland België Retail Banking Ons doel is onze klanten via ons Europese vestigingennetwerk betrouwbare diensten aan te bieden, zoals sparen, betalen, lenen en beleggen. Business Banking We lenen uitsluitend geld aan organisaties die een positieve en blijvende verandering willen bewerkstelligen. Met onze leningen richten we ons op drie kerngebieden: Natuur & Milieu Cultuur & Welzijn Sociale economie Impact Investing vindt plaats via beleggingsfondsen of beleggingsinstellingen die de naam Triodos dragen. De 19 actieve fondsen zijn ondergebracht in bedrijfsonderdelen op basis van de thema s waarin ze beleggen: Energie en klimaat Emerging markets Real Estate Kunst & Cultuur Landbouw & Duurzame voeding Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (SRI) Private Banking biedt een breed pakket van financiële en niet-financiële diensten voor vermogende particulieren, stichtingen, verenigingen en religieuze instellingen. Duurzaam vermogensbeheer vormt daarbij de kern, waarbij zowel Triodos beleggingsfondsen als individueel vermogensbeheer worden aangeboden. 6

9 Duurzaam bankieren Triodos Bank financiert bedrijven, instellingen en projecten met een meerwaarde op sociaal, ecologisch en cultureel gebied, daartoe in staat gesteld door spaarders en beleggers die kiezen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en een duurzame samenleving. De missie van Triodos Bank is bij te dragen aan een samenleving waarin levenskwaliteit wordt bevorderd en menselijke waardigheid centraal staat; het voor mensen, instellingen en bedrijven mogelijk te maken bewust met geld om te gaan en daarmee duurzame ontwikkeling te bevorderen; onze klanten van duurzame financiële producten en een goede service te voorzien. Ambitie Triodos Bank wil menselijke waardigheid, zorg voor de aarde en de kwaliteit van leven in het algemeen bevorderen. Met als sleutelbegrippen: maatschappelijk verantwoord ondernemen, transparantie en bewust omgaan met geld. Triodos Bank brengt duurzaam bankieren in de praktijk. Dat betekent op de eerste plaats het aanbieden van diensten en producten die duurzaamheid direct bevorderen. Geld speelt daarbij een sturende rol. Bewust omgaan met geld betekent investeren in een duurzame economie. Daarmee wordt op een bewuste wijze aan een kwalitatief betere samenleving gewerkt. Markten en kernactiviteiten Triodos Bank wil haar missie en strategie als duurzame bank op drie verschillende manieren realiseren. Als relatiebank De dienstverlening van Triodos Bank is gebaseerd op het verdiepen en ontwikkelen van langdurige relaties met haar klanten. Deze relatiegerichtheid is terug te vinden in de hele organisatie. De wijze waarop die relaties worden ontwikkeld, verschilt per land, rekeninghoudend met culturele verschillen. Triodos Bank onderhoudt haar klantrelaties via verschillende kanalen; lokale kantoren waar klanten kunnen worden ontvangen, telefonisch en in toenemende mate via internet. Triodos Bank streeft naar een klantenbestand van zowel particulieren als bedrijven die nadrukkelijk voor Triodos Bank kiezen. Overigens verschilt het dienstenpakket per land waar Triodos Bank is gevestigd, mede afhankelijk van de ontwikkelingsfase waarin de betreffende vestigingen zich bevinden. Duurzame dienstverlener Een bankklant wil niet alleen duurzame producten en diensten, maar ook een goede prijsstelling en een goede service. Triodos Bank is van mening dat deze belangrijke klantwaarden niet los van elkaar kunnen worden gezien. Dit betekent concreet dat zij streeft naar het aanbieden van een adequaat pakket aan bancaire diensten waarmee direct of indirect duurzame ontwikkeling wordt bevorderd. De combinatie van relatiebankieren en bancaire producten waarmee duurzame ontwikkeling wordt gefinancierd, leidt tot nieuwe productontwikkeling. Dat kan van land tot land verschillen. Een goed voorbeeld is dat spaarders ervoor kunnen kiezen hun rente (of een gedeelte daarvan) aan een maatschappelijk doel te schenken. Een andere voorbeeld is de uitgifte van Social Impact Bonds (maatschappelijke obligaties) die de Corporate Finance-afdeling van Triodos Bank in het Verenigd Koninkrijk heeft begeleid. De obligaties dienen ter financiering van bijvoorbeeld een organisatie die zich inzet voor de bestrijding van dakloosheid en terugdringing van de werkloosheid. Tegelijkertijd heeft de Nederlandse vestiging in 2012 s werelds eerste Mobiel Bankieren app op de markt gebracht die de gebruiker direct laat zien welke duurzame projecten de bank financiert. In Nederland brengt de bank ook diverse fondsen op de markt waarmee beleggers direct kunnen beleggen in sectoren zoals duurzame energie, kunst en cultuur en financiële instellingen die zich richten op inclusive finance in opkomende markten. 7

10 Sommige van deze fondsen profiteren van belastingvoordelen die in het leven zijn geroepen om beleggingen in deze sectoren te bevorderen. Referentie voor Duurzaam Bankieren Triodos Bank wil het publieke debat over thema s als levenskwaliteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam bankieren bevorderen. Met haar meer dan 30 jaar ervaring wil de bank in het maatschappelijk krachtenveld mede richting geven aan duurzame ontwikkeling. De resultaten van dit publieke debat reiken veel verder dan de eigen activiteiten van Triodos Bank. Door haar visie en aanpak heeft Triodos Bank internationaal erkenning gekregen. Met deelname aan het publieke debat, veelal door middel van evenementen met een grote maatschappelijke impact, wordt zichtbaar waar Triodos Bank voor staat en wat haar visie is ten aanzien van belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. 8

11 Verslag van de Directie Een tijd van grote veranderingen Er is de afgelopen jaren veel in beweging. Dat zet burgers, bedrijven en overheden aan om zich te bezinnen op de vraag in welke richting de samenleving zich zou moeten ontwikkelen en hoe zij hun rol daarbij zien. De noodzaak tot bewuste keuzes wordt door veel mensen onderschreven. De richting van die keuzes is echter vaak veel minder duidelijk. De beweging die we de afgelopen jaren zien, uit zich op velerlei terreinen. Zo verandert de manier waarop we energie opwekken en distribueren. Dat gebeurt nu overheden en bedrijfsleven zich genoodzaakt zien om het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen, en die brandstoffen te vervangen door energie uit duurzame bronnen. Het huidige energiedebat draait deels om de vraag of de productie van en de controle op energie, centraal of decentraal zou moeten plaatsvinden. Verder speelt in het energiedebat ook de vraag hoe we de overgang naar een duurzame energievoorziening kunnen organiseren. Het is een te groot risico om dat volledig over te laten aan de wetten van de vrije markt. Vergelijkbare fundamentele veranderingen (en vergelijkbare debatten over hoe die veranderingen vorm te geven) spelen ook op heel andere terreinen. Denk onder meer aan onderwijs en voedselproductie. En denk niet in de laatste plaats aan de bankensector. Als financier heeft de bankensector grote invloed op de samenleving. Hij bepaalt voor een deel de richting waarin bedrijven en de economie zich ontwikkelen. In de discussie over de toekomstige inrichting van de bancaire- en financiële sector, zien we verschillende pleidooien. Sommigen menen dat het voldoende is om een aantal weeffouten dat in het verleden is ontstaan, te herstellen. Anderen waaronder ook Triodos Bank zijn ervan overtuigd dat we er op die manier niet komen. Zij pleiten voor wezenlijke veranderingen van de sector. Het belang van regelgeving De afgelopen jaren is de regelgeving in de bankensector aangescherpt. Dit met als doel de sector meer onder controle te krijgen. Goede regelgeving is in dit kader inderdaad onontbeerlijk. En adequate naleving ervan maakt terecht deel uit van de dagelijkse realiteit waarin banken ook Triodos Bank handelen. Regelgeving kan de voorwaarden creëren voor een veerkrachtiger banksector. Dit geldt met name als de regelgeving gericht is op meer transparantie en accountability, zodat duidelijk wordt hoe banken werken en hoe zij hun geld verdienen. Maar zeker zo belangrijk is de persoonlijke verantwoordelijkheid. Die komt tot uitdrukking in cultuur en gedrag. Het zijn juist deze aspecten die tot de kern behoren van de benadering van Triodos Bank. Betere regelgeving in de bankensector is dus van belang. Maar scherpere regels alléén zijn niet voldoende. De in de pers breed uitgemeten bankschandalen van 2013 hebben de roep om betere regelgeving weliswaar versterkt; toch is die strakke regelgeving slechts één element bij het vormgeven van de bankensector van de toekomst. In de bankensector is een verschuiving nodig van korte- naar langetermijndenken. Dat is de wérkelijke verandering die nodig is. De omslag van korte- naar langetermijndenken vereist een andere cultuur in de sector. Van grotere naar betere banken Hoe groter hoe beter. Dat was de laatste jaren vaak het adagium bij bedrijven en beleidsmakers. De trend naar almaar groter werd nog eens versterkt door een aantal fusies en overnames naar aanleiding van de financiële crisis. Als gevolg hiervan zijn veel organisaties, waaronder banken, inderdaad heel groot geworden. Deze ontwikkeling gaat echter ten koste van de diversiteit. Immers, kleinere spelers worden opgekocht of uit de markt gedrukt. Zoals de Global Alliance for Banking on Values (een internationaal netwerk van waardengedreven banken, waar Triodos Bank in 2009 medeoprichter van was) betoogd, zijn wij van mening dat een grotere diversiteit van essentieel belang is voor een gezonder banksysteem. Diversiteit, transparantie en een directe relatie met de reële economie zijn de bouwstenen voor een duurzame economie en een gezonde financiële sector. Dat is de benadering van Triodos Bank. Bankieren moet niet draaien om financiële 9

12 transacties en om het verdienen van geld met geld. Integendeel, het moet gaan om het financieren van werkelijke waardecreatie door ondernemers, bedrijven en dienstverleners. Burgers stellen steeds hogere eisen aan instellingen. Ze willen een persoonlijke en individuele benadering. Dat is voor een bankensector waar banken steeds meer op elkaar gaan lijken een stevige uitdaging. Als in zo n monocultuur dan ook nog sprake is van dominantie van een aantal grote banken, wordt stan - daardisatie de norm. Banken hebben grote invloed op het leven van mensen. Juist daarom is het voor banken van belang dat ze het persoonlijk gesprek aangaan met hun klanten. Technologie speelt een belangrijke rol bij het efficiënt bedienen van klanten en bij het op maat aanbieden van diensten. Toch kan technologie niet de behoefte van kredietnemers, beleggers en spaarders aan een persoonlijke bena - dering door hun bank compleet ondervangen. Want juist een persoonlijke benadering is vaak noodzakelijk bij het op juiste waarde schatten van de wensen van de klant, maar ook en vooral wat verstandig is in die specifieke situatie. Het speelveld Als het gaat om het bepalen van de grenzen van het speelveld waarop banken (ongeacht hun omvang) actief kunnen zijn, hebben zowel overheden, toezichthouders als banken zelf een belangrijke rol. Een heldere begrenzing van het speelveld is van grote maatschappelijke betekenis. Het voorkomt dat banken activiteiten ontplooien waarmee ze zichzelf en hun kredietverlenende functie in gevaar brengen, en daarmee maatschappelijke schade veroorzaken. Alleen met een duidelijk gemarkeerd speelveld worden de voorwaarden geschapen voor een succesvolle en diverse banksector. Overheden hebben grote invloed op het handelen van banken. Dat was in 2013 voelbaar, ook voor Triodos Bank. Daarbij gaat het niet alleen over striktere regelgeving. Ook het beleid van de overheid kan grote gevolgen hebben voor de sectoren waarin Triodos Bank actief is, bijvoorbeeld ten aanzien van duurzame energie. Concreet gaat het onder andere over het handhaven van belastingvoordelen voor groene beleggingen in Nederland, het met terugwerkende kracht verlagen van de tarieven voor de duurzame energie in Spanje, de voorgenomen veranderingen ten aanzien van de terugleververgoedingen in Duitsland en van energie opgewekt met waterkracht in het Verenigd Koninkrijk. Triodos Bank en de nieuwe economie Verschillende van de hierboven beschreven zaken zijn van direct belang voor de ontwikkeling van Triodos Bank en dit betekent dat we onze kredietportefeuille gaan diversifiëren. Dit betekent dat we hiermee onze maatschappelijke impact verder kunnen vergroten. Door ons meer te richten op het vergroten van het aantal kredietnemers, dan op het volume per krediet bereiken we meer mensen en sectoren. Triodos Bank streeft er naar dé bank te zijn die verschillende duurzame sectoren bedient. Het gaat om sectoren die bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van leven. Daarbij streven we een positieve ontwikkeling na op sociaal, cultureel en ecologisch vlak, zoals bij de oprichting van de bank in de missie vastgelegd. Bij onze financieringsactiviteiten willen we ons meer richten op duurzame koplopers, maar ook op onder - nemers die gemotiveerd zijn om de omslag te maken naar duurzaamheid zijn van harte welkom. Het gaat om het streven stappen te zetten die op de lange termijn moeten leiden naar integrale duurzaamheid. Veel duurzame ondernemingen zijn horizontaal georganiseerd. Het gaat vaak om zelfstandigen of relatief kleinschalige bedrijven, die nauw met elkaar samenwerken in overzichtelijke verbanden. Zij zijn technisch innovatief, nauw met elkaar verbonden, en gericht op het verwerven en onderling delen van kennis en ervaring. De bankensector kan veel van hen leren. Zeker ten aanzien van de bereidheid om te delen en samen te werken. We denken dat deze nieuwe manier van werken belangrijk is en steeds meer navolging zal krijgen, en we willen ons in de toekomst meer verbinden met bedrijven die deze benadering in de praktijk brengen. 10

13 De jonge generatie ondernemers en ondernemingen in de voornoemde beweging vormt de voorhoede in het bouwen van een nieuwe, duurzamere economie. Een economie die in omvang toeneemt en die alle aspecten van het leven raakt. Neem de zorg voor ouderen; die is aan grote veranderingen onderhevig. Ondernemers bieden vaak niet langer alleen zorg, maar geven ouderen ook de gelegenheid om zelf aan die zorg een bijdrage te leveren bijvoorbeeld door zelf in die zorg nog een werkzame rol te vervullen. En neem het ontstaan van de vele burgerinitiatieven die zich over de lokale elektriciteitsvoorziening willen ontfermen. In zo n opzet kunnen andere, lange ter mijnkeuzen worden gemaakt en is potentieel meer ruimte voor duurzame, decentraal opgewekte energie. Deze en andere ontwikkelingen zijn fundamenteel voor de ontwikkeling van de economie en de functies die daarbinnen nodig zijn. Als banken deze opkomen de sectoren en ondernemers willen financieren, moeten ze zich aanpassen. Strategische aanpak De missie en de waarden die ten grondslag liggen aan de bank, zijn van groot belang bij de vormgeving van ons beleid en het dagelijks handelen. Die missie bepaalt ook de strategische ontwikkelingsrichting van de organisatie. Dit jaar hebben we extra aandacht gegeven aan een uitgebreide beschrijving van die strategie. Zie daarvoor het hoofdstuk Duurzaam bankieren in dit jaarverslag. ver welkomen. Al onze vestigingen, met uitzondering van Duitsland, zijn verantwoordelijk voor de werving van aandelenkapitaal in eigen land. Die doelstelling is in 2013 wederom ruim gehaald. We hebben verspreid over onze kantoren in totaal EUR 68 miljoen aan nieuw kapitaal aangetrokken. De activiteiten in Frankrijk zijn verder ontwikkeld nadat we er eind 2012, een nieuw agentschap hebben geopend. Een samenleving waarin levenskwaliteit wordt bevorderd en menselijke waardigheid centraal staat. Dat is waar Triodos Bank naar streeft. In hoeverre we daarin zijn geslaagd is niet altijd in cijfers uit te drukken. Toch hebben we dit jaar een belangrijke extra stap gezet om inzichtelijk te maken wat onze impact is. Daarbij is zowel nationaal als internationaal gekeken. We hebben in het online jaarverslag een extra hoofdstuk opgenomen waarin we onze visie op impact uitgebreid beschrijven, en onze impactresultaten in 2013 laten zien. Wij willen daarmee in beeld brengen in hoeverre onze inspanningen effectief zijn geweest. In 2014 zal deze impact-rapportage verder worden uitgewerkt. De hierna volgende tabel geeft de belangrijkste strate gische doelstellingen weer, en welke resultaten daarbij zijn geboekt in Ook hebben we meer aandacht besteed aan de belangrijkste vraagstukken waarvoor Triodos Bank zich geplaatst ziet en hoe we daar in 2013 mee zijn omgegaan. Dit mede in het kader van veranderende duurzame verslagleggingsrichtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI). Deze richtlijnen zijn be doeld om onze stakeholders meer inzicht te verschaffen in de belangrijkste vraagstukken voor Triodos Bank. En ze zijn bedoeld om inzicht te geven in de vraag hoe we op die uitdagingen in 2013 hebben ingespeeld. Dankzij alle inspanningen was het jaar 2013, zoals eerdere jaren, succesvol. De balans groeide in 2013 met 22% en we konden nieuwe klanten 11

14 Onze belangrijkste strategische doelstellingen Resultaten 2013 Triodos Bank Bieden of ontwikkelen van een volwaardig pakket aan diensten zodat Triodos de voorkeursbank is of kan worden voor haar huidige en toekomstige klanten. De bank bood in 2013 een pakket volwaardige bank - diensten aan in Nederland en Spanje, waaronder hypotheken voor duurzame woningen, betaalrekeningen, toegang tot geld- en pinautomaten. Volgens een in 2013 uitgevoerd onderzoek is Triodos Bank de voorkeursbank voor het merendeel van haar klanten in Nederland. De bank ontwikkelt plannen voor de introductie van betaalrekeningen in België en het Verenigd Koninkrijk in respectievelijk 2015 en Introductie in het Verenigd Koninkrijk van duurzame beleggingsfondsen via twee Triodos Beleggings fond sen die in beursgenoteerde aandelen beleggen. Daarnaast is door het team Corporate Finance van de vestiging in het Verenigd Koninkrijk succesvol een aantal charity bonds geplaatst. Bouwen aan een krachtige bank die in normale marktomstandigheden een redelijk rendement op eigen vermogen biedt van tussen de 4 en 7%. Over 2013 een rendement op eigen vermogen (RoE) van 4,3% tegen een doelstelling van 7% bij normale marktomstandigheden. Het RoE op het vereiste kapitaal is 5%. De doelstelling van 7% moet worden gezien als realistisch gemiddelde op lange termijn voor het soort bankactiviteiten waarmee Triodos Bank zich profileert. De vestigingen van de bank hebben bewezen dat zij dit niveau van winstgevendheid in stabiele economische en financiële omstan digheden kunnen bereiken. Het is de voorkeur van de bank om een relatief hoge vermogensbasis en een aanzienlijk liquiditeitsoverschot aan te houden. Dit leidt tot een lager RoE. Een leverage ratio van 8,7% vergeleken met de Europese vereiste ratio van 3% weerspiegelt een aanpak waar bij de voorkeur wordt gegeven aan soliditeit boven winst op korte termijn. Hoe hoger de ratio, hoe lager (maar stabieler) het rendement op vermogen. 12

15 Veel banken financieren hun kredietporte feuille en overige bedrijfsmiddelen op de geldmarkt; Triodos Bank financiert haar kredieten uitsluitend op basis van spaartegoeden van klanten. Versterken en blijven ontwikkelen van een Europese basis die profiteert van eenheid in verscheidenheid. Toepassen van een consistente merkidentiteit en huisstijl binnen de Triodos Bank groep ( eenheid ). Tegelijk zijn er lokale marktbenaderingen die zeer verschillend zijn, zoals de ontwikkeling van een netwerk van commerciële kantoren in Spanje, naast een uitsluitend online aanbod in Nederland (verscheidenheid). Er zijn sectorplannen gemaakt voor alle belangrijke sectoren waaraan krediet wordt verstrekt. De functies risicomanagement, control en verslaglegging zullen in 2014 worden versterkt. De ontwikkeling van het Franse agentschap is volgens plan verlopen. Het agentschap heeft met de Belgische vestiging samengewerkt om de krediet verlening in Frankrijk uit te breiden. Plannen om een volwaardige vestiging in Frankrijk te openen zijn uitgesteld. De bank richt zich op duurzame activiteiten, zowel door het financieren van bestaande duurzame ondernemingen als ondernemingen die duurzamer willen worden. 100% van onze kredieten betreft duurzame sectoren in de reële economie. De verdeling over de sectoren is als volgt: milieu (49%), sociaal (29%), cultuur (15%) en overig (7%). Financiering van ondernemingen die duurzamer willen worden heeft tot dusver bij de kredietverlening van de bank nog onvoldoende aandacht gekregen. In 2014 en de jaren daarna zal dit moeten veranderen. Het verhoudingscijfer kredieten/spaargelden is gedaald. Dit betekent dat minder tegoeden werden gebruikt voor kredietverlening aan de kernsectoren. 13

16 Verhogen van het aandeel particuliere hypotheken, als percentage van de totale kredietverlening. Stimuleren van medewerkers om deel te nemen aan vernieuwing en ontwikkeling van de organisatie. Hypotheken voor duurzame woningen zijn ontwikkeld en op de markt gebracht in Nederland, België en Spanje. Duurzame hypotheken waren goed voor EUR 274 miljoen aan verstrekte kredieten (2012: EUR 189 miljoen). Tijdens de wekelijkse maandagochtendbijeenkomsten komen medewerkers van alle vestigingen en business units bijeen en bespreken voor de bank belangrijke vraagstukken. Het Visionair Leiderschap-programma is verder ontwikkeld en telt op dit moment 15 deelnemers. Uit een in 2013 gehouden onderzoek bij de Nederlandse vestiging en bij het hoofdkantoor, bleek dat medewerkers zeer gemotiveerd en betrokken zijn voor wat betreft hun werk bij de bank. De totaalscore van het onderzoek bedroeg 7,9 (op een schaal van 10), vergeleken met 7,4 voor de financiële markt als geheel. In België is in 2012 een soortgelijk onderzoek uitgevoerd met ook zeer positieve resultaten. In 2013 vond de jaarlijkse Co-worker Conference plaats in Berlijn, waaraan 120 medewerkers deelnamen. Het thema van de bijeenkomst was Societal renewal through Arts and Culture. Triodos Bank wil gezien worden als de referentie voor hoe duurzaam bankieren in praktijk gebracht kan worden. De bank wil bijdragen aan een diverse, transparante en duurzame financiële sector. De bank speelt in elk van de landen waarin we actief zijn, een belangrijke rol als referentiepunt. Dat gebeurt onder andere door zitting te nemen in belangrijke overheidscommissies en commentaar te leveren op voorstellen vanuit het perspectief van duurzaam bankieren. Zo hebben we gereageerd op het groenboek over langetermijnfinanciering van de Europese Unie. We hebben deelgenomen aan debatten over de toekomst van de bankensector tijdens grote evene menten, en we hebben ons geprofileerd in de media en via on- en offline activiteiten. Alle vestigingen kregen uitgebreide aandacht in de media. Er was grote interesse in de visie van Triodos Bank op bankieren en de financiering van duurzame ondernemingen en projecten. 14

17 Er zijn casestudies over het bedrijfsmodel en de activiteiten van Triodos Bank geschreven voor een MBA-cursus aan de Harvard Universiteit en aan het Massachusetts Institute of Technology. Triodos Investment Management (TIM) Triodos Investment Management richt zich op de beleggingsfondsen en wil deze niet alleen uitbreiden maar ook verder verdiepen. Blijven innoveren en activiteiten ontwikkelen die de missie van Triodos Bank ondersteunen, in het bijzonder de ontwikkeling van nieuwe impactbeleggingsfondsen. Het totaal beheerd vermogen bedraagt op dit moment EUR 2,5 miljard waarmee de ambitieuze doelstelling ruimschoots overschreden is. De microfinancieringsfondsen hebben leningen verstrekt aan 110 microfinancieringsinstellingen en andere financiële organisaties (2012: 99) actief in 44 landen (2012: 45). In 2013 werden via deze banken/instellingen 7,9 miljoen spaarders (2012: 6,4 miljoen) en 8,4 miljoen kredietnemers (2012: 6,9 miljoen) bereikt. Twee nieuwe impactbeleggingsfondsen zijn ont wikkeld. Triodos Organic Growth Fund: een private equity evergreen fonds (gelanceerd in januari 2014) en een herstructurering van Triodos Sustainable Trade Fund. Een herpositionering van de Socially Responsible Investment Funds wordt voorbereid. Deze herpositionering zal naar verwachting in 2014 vorm krijgen. Het management van het Ampere Fund zal begin 2014 worden overgedragen aan een andere beheerder, waardoor het totaal beheerd vermogen van TIM daalt met bijna EUR 221 miljoen. Private Banking Verder ontwikkelen van Private Banking als een belangrijke aanvulling op het retail-productaanbod van Triodos Bank. Hiermee wil de bank inspelen op de vraag naar een holistische benadering waarbij financieel advies, financiële rendementen en per - soonlijke waarden voor klanten worden gecombineerd. Ontwikkelen van een zinvolle dialoog met deze klanten. In 2013 werd een op maat gemaakt dienstenaanbod geïntroduceerd voor klanten met belegbare activa van EUR tot EUR Daarin worden duurzaamheidwaarden en gezonde risico/rendements profielen gecombineerd. Daarnaast heeft de focus op de doelgroep zakelijke klanten geleid tot een bijzondere vergadering. Ook is er een nieuw thematisch tijdschrift dat twee keer per jaar verschijnt geïntroduceerd. Vernieuwde content op de website en een klantenonderzoek is uitgesteld tot 2014 als gevolg van beperkte capaciteit. 15

18 Risicomanagement - het bankbedrijf Triodos Bank is sinds haar oprichting gericht op vernieuwing. En dat gold ook voor Voor een helder beeld van die vernieuwende rol als bank is het belangrijk inzicht te geven in risico s en de invloed daarvan op de werkzaamheden van banken in het algemeen en van Triodos Bank in het bijzonder. Bancaire activiteiten brengen per definitie risico met zich mee. Regelgeving geeft banken de kaders waarbinnen adequaat risicomanagement plaatsvindt. Het feit dat wij ons richten op de reële, duurzame economie en die nu en in de toekomst financieren, helpt Triodos Bank bij het effectief verminderen van risico s. In deze zin helpt onze missie bij het risicomanagement en maakt deze Triodos Bank tot een solide instelling die in staat is om haar rol te spelen in een veelkleurige, duurzame en transparante bankensector. Hoe we ons in 2013 hebben ontwikkeld en welke activiteiten we hebben ondernomen, beschrijven we in meer detail in dit jaarverslag. Resultaten Triodos Bank zet zich in voor duurzame ontwikkeling, waarbij aandacht voor levenskwaliteit centraal staat. Levenskwaliteit betreft niet alleen het welzijn van mensen zelf, maar ook de onderlinge sociale relaties en de manier waarop we met het milieu omgaan. Levenskwaliteit staat niet tegenover succesvol ondernemerschap en financieel rendement, maar plaatst deze in een breder perspectief. Juist dat is de toegevoegde waarde van Triodos Bank. De algemene maatschappelijke en economische ontwikkelingen hebben geleid tot een grotere belangstelling voor levenskwaliteit, voor mensen en voor het milieu. Triodos Bank speelt daarop in door haar activiteiten verder te verbreden en te verdiepen. In aanvulling op het overzicht van kerncijfers aan het begin van dit verslag, vindt u hieronder de belangrijkste resultaten van Triodos Bank in 2013, en nadere gegevens over haar bedrijfsonderdelen, producten en diensten, de bredere impact ervan, en de vooruitzichten voor de komende jaren. Triodos Bank (Groep) De inkomsten van Triodos Bank zijn in 2013 met 8% gestegen tot EUR 164 miljoen (2012: EUR 152 miljoen). De bijdrage van Triodos Investment Management hieraan bedroeg EUR 25 miljoen (2012: EUR 23 miljoen). De provisie-inkomsten in 2013 bedroegen 31% (2012: 31%) van de totale baten, conform de verwachtingen. Het totale beheerd vermogen bestaande uit Triodos Bank, de Triodos beleggingsfondsen en Private Banking is met EUR 1,6 miljard (20%) gestegen tot EUR 9,6 miljard. Het balanstotaal van Triodos Bank steeg met 22% tot EUR 6,4 miljard dankzij een gestage groei van de toevertrouwde middelen en een geslaagde aan delenemissie. De verwachte groei was 15 tot 20%. Het totaal aantal klanten van Triodos Bank steeg met 18%. De verwachte groei was 15 tot 20%. Eind 2013 heeft Triodos Bank een belangrijke mijlpaal bereikt: het totaal aantal klanten bedraagt nu meer dan ( ). Hieruit blijkt opnieuw dat steeds meer mensen een weloverwogen keuze maken voor een specifieke bank en wat die bank met hun geld doet. De verhouding bedrijfslasten ten opzichte van totale baten was eind % (2012: 66%). Dit is het gevolg van een tragere groei van rente- en provisiebaten uit kredietactiviteiten, ondanks strikte kostenbeheersing. De winst vóór belastingen en toevoegingen aan kredietvoorzieningen daalde van EUR 51,5 miljoen in 2012 tot EUR 51 miljoen in 2013, ondanks de groei van zowel de balans als de fondsen in beheer. De daling werd veroorzaakt door een tragere groei van de inkomsten uit kredietactiviteiten. De nettowinst van EUR 25,7 miljoen was 14% hoger (2012: EUR 22,6 miljoen). De voorzieningen voor dubieuze debiteuren waren lager, namelijk 0,49% van de gemiddelde kredietportefeuille (2012: 0,67%). Het rendement op eigen vermogen van Triodos Bank bedroeg 4,3% in 2013 (2012: 4,5%). De doelstelling op middellange termijn is om het rendement op het eigen vermogen van Triodos Bank te laten stijgen tot 16

19 7%, bij normale economische omstandigheden. Dit is een realistisch langetermijngemiddelde voor het type bancaire activiteiten van Triodos Bank. De verschillende vestigingen van de bank hebben in het recente verleden aangetoond dit niveau van winstgevendheid te kunnen bereiken onder stabiele economische en financiële omstandigheden. De huidige economische en financiële omstandigheden leiden ertoe dat centrale banken de rentetarieven kunstmatig laag houden, en zo de rendementen onder druk zetten. Tegelijkertijd heeft Triodos Bank ervoor gekozen om hogere kapitaalratio s en liquiditeitsbuffers aan te houden die, samen met hogere voorzieningen voor dubieuze debiteuren dan in vorige jaren, resulteren in een lager rendement. De termijn waarbinnen Triodos Bank de winstdoelstelling van 7% haalt, is ook afhankelijk van de kansen die de bank kan benutten in een markt waarin het thema duurzaamheid de komende jaren sterk in de belangstelling staat. Onder de huidige marktomstandigheden verwacht Triodos Bank dit doel nog niet binnen de komende drie jaar te bereiken. De winst per aandeel berekend over het in het boekjaar gemiddelde aantal uitstaande aandelen bedroeg EUR 3,23 (2012: EUR 3,37). Dit is een daling van 4%. De winst staat ter beschikking van de aandeelhouders. Triodos Bank stelt voor een dividend te betalen van EUR 1,95 per aandeel (2012: EUR 1,95). De pay-out ratio (het gedeelte van de winst dat als dividend wordt uitgekeerd) komt daarmee op 60% (2012: 58%). Triodos Bank verhoogde haar aandelenkapitaal met EUR 68 miljoen (14%). Deze verhoging werd gereali seerd dankzij campagnes voor de uitgifte van certifi caten van aandelen. Die campagnes waren in de eerste plaats gericht op particuliere beleggers en liepen gedurende heel 2013 in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Het aantal certificaathouders is gestegen van tot Het eigen vermogen groeide met 16% (van EUR 565 miljoen tot EUR 654 miljoen). Deze groei bestaat uit netto nieuw kapitaal en uit winst (minus dividend). De interne markt voor de aan- en verkoop van certificaten van aandelen, functioneerde opnieuw goed. De intrinsieke waarde per certificaat van aan - deel bedroeg eind 2013 EUR 77 (eind 2012: EUR 75). De solvabiliteitsratio (BIS-ratio) wordt met ingang van 2008 berekend volgens de Basel II-richtlijnen. Eind 2013 bedroeg de BIS-ratio 17,8% (2012: 16,0%). Triodos Bank streeft naar een solvabiliteitsratio van ten minste 14%. De Core Tier I-ratio (kernkapitaalratio) bedroeg 17,8% (2012: 15,9%). Onze impact Triodos Bank meet de bredere maatschappelijke, culturele en ecologische impact van haar financieringsactiviteiten. In 2013 hebben we het hoofdstuk over onze impact in het online jaarverslag uitgebreid. We beschrijven daar hoe wij naar impact meting aankijken. We plaatsen impact meting in een internationale contexten passen de systematiek van impact meting toe die de Global Alliance for Banking on Values heeft ontwikkeld ( Daarnaast wordt meer in detail aangegeven wat de impact van de hele Triodos Bank organisatie is geweest. Meer achtergrond en beschrijving van de methodologie die we hebben gebruikt om deze cijfers te produceren, vindt u via De manier waarop wij onze impact meten zal in 2014 verder worden ontwikkeld. We willen de meting van impact verankeren in de dagelijkse activiteiten van de bank. Ons online jaarverslag bevat gegevens van nietfinanciële impact van Triodos Bank binnen onze belangrijkste sectoren. Deze cijfers bieden een kwantitatief beeld van de impact van Triodos Bank, maar moeten wel in de context van de gebruikte systematiek worden geplaatst. Triodos Bank financiert onder andere ondernemingen die duurzame energieprojecten ontwikkelen en exploiteren. Daarnaast richt de bank zich op projecten op het gebied van energiebesparing en schoner gebruik van fossiele brandstoffen. Eind 2013 financierden de Triodos Bank en haar 17

20 beleggingsfondsen gezamenlijk 376 van deze projecten in heel Europa (2012: 346). De gezamenlijke opwekkingscapaciteit van deze projecten was MW (2012: MW). Dit is voldoende om Europese huishoudens een jaar lang van energie te voorzien (2012: ). Mede dankzij de kredietverlening door Triodos Bank konden in ,3 miljoen bezoekers in Europa genieten van culturele evenementen, bijvoorbeeld in bioscopen, theaters en musea (2012: 5,7 miljoen). Deze stijging was voornamelijk te danken aan kredietverlening aan filmproducenten in Spanje. Dankzij de kredieten die Triodos Bank via haar vestigingen uitzette, konden mensen (2012: 9.840) gebruikmaken van faciliteiten op het gebied van ouderenzorg. Deze zorg vond plaats in de 215 door Triodos Bank gefinancierde zorginstellingen (2012: 150). De microfinancieringsfondsen van Triodos Investment Management verstrekten in 2013 leningen aan 110 (2012: 99) microfinancieringsinstellingen en andere financiële partijen. Deze instellingen zijn gevestigd in 44 landen (2012: 45). Gezamenlijk bereikten deze instellingen in 2013 in totaal 7,9 miljoen spaarders (2012: 6,4 miljoen) en 8,4 miljoen kredietnemers (2012: 6,9 miljoen). De biologische landbouwbedrijven die Triodos Bank financiert, produceerden in 2013 het equivalent van ruim 19 miljoen maaltijden. Dat is voldoende om mensen gedurende een jaar te voorzien van duurzaam voedsel (2012: ). In 2013 maakten mensen gebruik van scholen en andere educatieve instellingen die door Triodos Bank zijn gefinancierd (2012: ). Dit is voornamelijk te danken aan de groei van deze sector in Spanje. Vooruitzichten Door haar consistente, evenwichtige groei gedurende de afgelopen jaren is Triodos Bank uitgegroeid tot een middelgrote bank. We willen vanzelfsprekend onze verplichtingen als bank van deze omvang volledig nakomen. Dat zal in 2014 extra inspanningen vereisen, in het bijzonder op het gebied van risicomanagement en interne aansturing. We verwachten hiermee in 2014 aanzienlijke voortgang te boeken. Onvoorziene omstandigheden buiten beschouwing gelaten, verwacht Triodos Bank over 2014 opnieuw een goed resultaat te kunnen boeken. De resultaten van Triodos Bank zullen echter wezenlijke gevolgen ondervinden van een bijzondere belasting die de Nederlandse overheid heft als bijdrage aan de redding van de SNS Bank. Verder is het duidelijk dat de economische recessie als gevolg van de financiële crisis en een traag herstel in een aantal landen, zich in 2014 kan voortzetten en een negatieve invloed kan hebben op de resultaten van de bank. Ondanks deze externe factoren verwacht Triodos Bank haar nettowinst in 2014 op peil te kunnen houden. Ook in 2014 zullen we een actieve bijdrage blijven leveren aan de ontwikkeling van een duurzame samenleving. We zullen inspelen op de uitdagingen op sociaal, ecologisch en cultureel gebied waarvoor we ons op zowel korte als lange termijn geplaatst zien. Bovendien zullen we het bewust(er) omgaan met geld verder bevorderen en willen we bouwen aan het besef dat duurzaam bankieren van groot belang is en het verschil kan maken. We zullen onze invloed zowel via financieringen als via onze bijdrage aan het publieke debat verder vergroten. In dit kader is onze rol als change agent belangrijk. We willen een instelling zijn die duurzame ondernemingen financiert die op hun beurt weer blijvende voordelen bieden aan mens en milieu. Samenvatting Sociaal jaarverslag Medewerkers van Triodos Bank kunnen zich professioneel ontplooien en krijgen de kans om hun vakkennis en inzichten optimaal in te zetten en te ontwikkelen. Het jaar op hoofdlijnen (2013) Triodos Bank is een organisatie in ontwikkeling. In 2013 trok de bank 189 nieuwe medewerkers aan (2012: 144). Het totaal aantal medewerkers van Triodos Bank steeg in 2013 met 15,6%: van 788 tot

21 In 2013 had Triodos Bank 481 vrouwen (52,8%) en 430 mannen (47,2%) in dienst. Het aantal vrouwen op managementposities bedraagt nu 40% (2012: 42%). De gemiddelde leeftijd ligt stabiel op 39,6 jaar (2012: 39,5). Ook gemiddelde duur van het dienstverband is stabiel. Die bedroeg 4,7 jaar aan het einde van 2013 (2012: 4,6 jaar). Het ziekteverzuim was in ,5% (2012: 3%). Dat is lager dan de doelstelling van maximaal 3%. Triodos Bank investeert in opleiding, ontwikkeling en begeleiding van haar medewerkers. Daarbij wordt uitgegaan van de leervragen en -behoeften van medewerkers. Voor het ontwikkelen van kennis en vaardigheden, maakt Triodos Bank gebruik van professionele opleidings- en trainingsinstituten. De Triodos Academy biedt ontwikkelingstrajecten met veel aandacht voor de waarden van Triodos Bank. In 2013 namen aan de verschillende trajecten van de Triodos Academy 82 medewerkers deel. De jaarlijkse Co-worker Conference vond in 2013 plaats in Berlijn met als thema Societal renewal through Arts and Culture. In totaal namen 120 medewerkers hieraan deel. Triodos Bank hecht veel waarde aan een goede en passende beloning voor alle medewerkers. De bank kijkt kritisch naar de verschillen in beloning tussen medewerkers onderling, en ten opzichte van de financiële en bancaire sector als geheel. De bank is van mening dat een gematigd beloningsbeleid zonder bonussen tot een gezond en eenvoudig systeem leidt, waarbij verkeerde prikkels worden vermeden. Het internationale beloningsbeleid van Triodos Bank is tegen deze achtergrond ontwikkeld. Vooruitzichten en aandachtspunten Ook in 2014 en in de periode daarna richt Triodos Bank zich op het verder versterken van de organisatie en het HR-beleid. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten: In 2014 blijvende inzet op de ontwikkeling van de organisatie in kwalitatieve zin. Met de versterking van een aantal functies op het hoofdkantoor, met name op het gebied van risk management, zal er meer aandacht komen voor beheersprocessen en effectieve besluitvorming. Verdere afname van het personeelsverloop in het eerste jaar van een dienstverband. Blijvende aandacht voor het realiseren van een beter evenwicht tussen het aantal mannen en vrouwen binnen de organisatie, in het bijzonder in managementfuncties. Ontwikkelen van Triodos Bank tot een aantrekkelijkere werkgever voor jonge mensen, door beter af te stemmen en in te spelen op de wensen van de nieuwe generatie medewerkers. Meer aandacht voor het ontwikkelen en opleiden van medewerkers, gericht op het verinnerlijken en uitdragen van de uitgangspunten en best practices van duurzaam bankieren in het algemeen, en van de missie en waarden van Triodos Bank in het bijzonder. Samenvatting Milieujaarverslag De grootste positieve impact wordt gerealiseerd door het financieren van duurzame ondernemingen en projecten. Maar als instelling is de bank uiteraard ook verantwoordelijk voor de ecologische impact van de eigen bedrijfsvoering. Uitgangspunt van het milieubeleid van Triodos Bank is de trias energetica. Dat betekent dat de bank haar energieverbruik zoveel mogelijk beperkt, dat waar mogelijk duurzame energie of duurzame bronnen worden gebruikt, en dat de klimaateffecten van opgewekte niet-duurzame energie worden gecompenseerd. Zo minimaliseert en compenseert de bank haar ecologische voetafdruk. Triodos Bank is een klimaatneutrale, CO 2 - neutrale organisatie. Het jaar op hoofdlijnen (2013) In 2013 is het contract met onze energieleverancier in Nederland vernieuwd. De aan de Nederlandse kantoren geleverde energie is 100% duurzaam en volledig afkomstig van windparken. In 2013 is beleid ingevoerd om het energieverbruik door computers te beperken via thin clients, computers die minder energie verbruiken dan conventionele computers. In de vestiging in het Verenigd Koninkrijk zijn 60% van de werkstations vervangen door thin clients, in België 65%. Ook in andere vestigingen van Triodos Bank werden waar mogelijk gedurende het jaar thin clients geplaatst. 19

22 De gemiddelde CO 2 -uitstoot van het wagenpark van Triodos Bank (alle auto s van de bank voldoen aan hoge duurzaamheidseisen) daalde van gemiddeld 115gr/km in 2012 naar gemiddeld 107gr/km in Het aantal vliegkilometers per fte is in 2013 gestegen met 8% (tegenover een daling met 4% in 2012). Met het oog op een reductie van het aantal vliegkilometers, is in september 2013 een proefproject rond videoconferencing gestart waar alle vestigingen op zijn aangesloten. Dit systeem wordt in toenemende mate gebruikt. Het totale aantal kilometers woon-werkverkeer per medewerker steeg in 2013 met 1%. Medewerkers van Triodos Bank reisden 37% van de totale afstand woon-werkverkeer met het openbaar vervoer, tegen 42% in Het gebruik van de auto voor woonwerkverkeer is met 13% per fte gestegen. Het gebruik van kantoorpapier steeg in 2013 met 1% per fte. Het gebruik van bedrukt papier daalde met 29% per fte, en met 32% per klant. In 2012 betrok Triodos Bank een nieuw kantoor in het Verenigd Koninkrijk. Het huurcontract van het voor - malige kantoor eindigde op 1 september % van het meubilair en de installaties uit dit kantoor is voor hergebruik gedoneerd aan andere organisaties. De overige 20% is volledig gerecycled. Vooruitzichten en aandachtspunten Om de milieuprestaties van de organisatie te verbeteren, zet Triodos Bank in 2014 in op de volgende zaken: Verdere reductie van de klimaatbelasting door het woon-werk en zakelijk verkeer. Daarvoor wordt in 2014 een project uitgevoerd dat integraal kijkt naar beide modaliteiten en dat maatregelen en aanbevelingen formuleert ter vermindering van de milieubelas ting. Met uitzondering van vliegverkeer presteert Triodos Bank op vervoersvlak redelijk goed ten opzichte van vergelijkbare instellingen, maar het is van belang om het beleid regelmatig te evalueren en op zoek te gaan naar verdere verbeteringen. Al een aantal jaren wordt gewerkt aan de voorbereiding van nieuwbouw voor de Nederlandse vestiging van de bank. In 2014 wordt een aantal beslissende stappen in dit proces voorzien. Doel is om uiteindelijk te komen tot een nieuw gebouw dat voldoet aan de allerhoogste duurzaamheidseisen. Uitvoeren van een nulmeting in 2014 voor alle panden die Triodos Bank gebruikt. Op basis daarvan wordt een overzicht gemaakt van verbeterpunten ten behoeve van de energieprestatie en milieuaspecten. Divisies en resultaten Triodos Bank De activiteiten van Triodos Bank zijn onderverdeeld in drie divisies: Retail- en Business Banking, deze bieden hun diensten aan via een netwerk van Europese vestigingen en zijn verantwoordelijk voor circa 78% van de nettowinst van Triodos Bank in 2013; Triodos Investment Management, verantwoordelijk voor 18% van de totale nettowinst van de bank; en Triodos Private Banking, dat zich richt op vermogende particulieren en instellingen. Triodos Private Banking is momenteel nog alleen actief in Nederland en België. Deze divisies bieden verschillende producten en diensten aan spaarders en beleggers. Op hun beurt stellen de spaarders en beleggers Triodos Bank in staat om nieuwe en bestaande ondernemingen te financieren. Daarbij gaat het om ondernemingen die bijdragen aan milieuverbetering of die toegevoegde waarde hebben op maatschappelijk of cultureel gebied. Nadere gegevens over deze producten en diensten volgen hieronder. Europees vestigingennetwerk (Retail- en Business Banking) Het ontwikkelen van een netwerk van vestigingen in Europa is van groot belang voor Triodos Bank. Via de Europese vestigingen kan Triodos Bank diensten verlenen aan honderdduizenden zakelijke en parti culiere klanten en de impact van duurzaam bankieren verder vergroten. De uitwisseling van kennis en ervaring tussen de vestigingen stelt de bank in staat de klanten optimaal van dienst te zijn. Wat onze klanten bindt, zijn de kernwaarden van de bank. Op andere vlakken zijn er ook belangrijke verschillen per land. Regelgeving, fiscale stimulerings - 20

23 Uitstaande kredieten per sector in 2013 maatregelen en overheidsbeleid op het gebied van duurzaamheid, variëren. Specifieke culturele kenmerken beïnvloeden de manier waarop wij werken in een bepaald land of een bepaalde lokale markt. MILIEU 49% SOCIAAL 29% CULTUUR 15% GEMEENTE & OVERIG 7% Ondanks de aanhoudende schuldencrisis, ontwikkelden de retailactiviteiten zich in 2013 goed. Dit was voor een groot deel het gevolg van een sterke roep om verandering vanuit de maatschappij. Mensen betrekken daar ook steeds vaker banken bij en kiezen bewuster voor bij welke bank zij willen bankieren. Toevertrouwde middelen Toevertrouwde middelen (vooral spaartegoeden) stellen Triodos Bank in staat ondernemingen en organisaties te financieren met een sociale, culturele of ecologische meerwaarde. De groei van de toevertrouwde middelen is een belangrijke indicator voor de maatschappelijke relevantie van Triodos Bank en van de door haar gefinancierde ondernemers. Zoals eerder beschreven, is een van onze belangrijkste strategische doelstellingen het aanbieden van een breed pakket aan bankdiensten. We spelen daarmee steeds beter in op de wensen van onze klanten. Deze doelstelling is in enkele vestigingen gerealiseerd, en is in andere vestigingen nog in ontwikkeling. In 2013 zijn de toevertrouwde middelen aanzienlijke gegroeid met EUR miljoen (23%), waar een groei van 15 tot 20% werd verwacht. In alle landen waar Triodos Bank opereert was sprake van een duidelijker profilering, efficiëntere en klantvriendelijker processen voor het openen van rekeningen, en een markt die ontvankelijk is voor de propositie van Triodos. Triodos Bank biedt spaarders in een aantal landen de mogelijkheid om een deel van de rente die zij ontvangen, te schenken aan een goed doel. Met dat geld worden jaarlijks vele maatschappelijke orga nisaties ondersteund. In 2013 ontvingen 401 orga nisaties (2012: 404) in totaal een bedrag aan schenkingen van EUR 0,4 miljoen (2012: EUR 0,5 miljoen). Kredieten De groei van de omvang van de kredietportefeuille is een belangrijke indicator voor de impact van Triodos Bank op het verduurzamen van de economie. Alle sectoren waarop de bank zich richt, worden als duurzaam gekwalificeerd. De ondernemingen en projecten die de bank financiert, dragen bij aan het realiseren van de missie van Triodos Bank. Triodos Bank wil er zeker van zijn dat zij inderdaad alleen duurzame initiatieven financiert. De bank beoordeelt potentiële kredietnemers op dit punt daarom nauwkeurig. We kijken allereerst naar de toegevoegde waarde op het vlak van duurzame ontwikkeling. Vervolgens beoordelen we het ondernemingsplan en of de onderneming op een verantwoorde wijze bancair gefinancierd kan worden. De criteria die Triodos Bank hanteert bij de beoordeling van ondernemingen zijn te vinden op Triodos Bank concentreert zich op drie sectoren, waarin zij inmiddels een aanzienlijke expertise heeft opgebouwd. Daarbij gaat het om: 21

24 Milieu (49%, 2012: 49%). Deze sector bestaat uit energiebesparingsprojecten en uit projecten op het gebied van duurzame energie (zoals wind- en zonne-energie, biomassa en waterkracht). De sector omvat verder initiatieven binnen de biologische landbouw. Daarbij gaat het om activiteiten in de hele keten: van landbouwproductie bedrijven tot productverwerking, en van groothandels ondernemingen tot natuurvoedingswinkels. Ook milieutechnologie is in deze sector vertegenwoordigd (denk aan kringloopbedrijven en natuurbehoud projecten). Sociaal (29%, 2012: 28%). Deze sector omvat kredietverlening aan ambachte lijke bedrijven en non-profitorganisaties. Verder gaat hem om sociaal relevante en innovatieve dienst verleners. Denk bij die laatste categorie aan dienst verleners in de sociale woningbouw. Maar ook partijen die eerlijke handel financieren. Verder kan het gaan om initiatieven die de sociale integratie bevorderen van mensen met een handicap of van mensen die anderszins buitengesloten dreigen te worden. Tot slot vallen zorginstellingen binnen deze sector. Cultuur (15%, 2012: 12%). Deze sector omvat kredietverlening aan bijvoorbeeld onderwijsinstellingen, meditatiecentra, religieuze en levensbeschouwelijke groeperingen, kunstenaars, en culturele centra en -organisaties. Het resterende deel van de kredietportefeuille bestaat onder andere uit kortlopende kredieten aan gemeenten en particuliere hypotheken voor duur zame woningen. Bovengenoemde kredietsectoren zijn de belangrijkste sectoren waar Triodos Bank bij betrokken is. Deze sectoren worden door zowel Triodos Bank als door de Triodos beleggingsfondsen gefinancierd (zie hierna onder beleggingen). De kredietportefeuille als percentage van het bedrag aan toevertrouwde middelen daalde in 2013 tot 63% (2012: 72%). Triodos Bank streeft ernaar om 70% tot 80% van de toevertrouwde middelen uit te lenen. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef over het geheel genomen goed, ondanks de economische recessie. Dit heeft geleid tot een daling in de totale voorziening voor dubieuze debiteuren tot 0,49% van de gemiddelde kredietportefeuille (2012: 0,67%). Dit percentage gaat weer in de richting van de lange termijn interne benchmark voor voorzieningen van Triodos Bank van 0,25%. De voorzieningen worden getroffen voor het geval dat kredietnemers niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen en mogelijk tot een potentieel verlies van de bank op het betreffende krediet kunnen leiden. De groei van de kredietportefeuille bedroeg EUR 259 miljoen (7,9%). De verwachting was een groei van 15 tot 20%. De belangrijkste reden voor deze daling is een aanzienlijke afname van de post grotere kredieten aan Nederlandse gemeenten. Deze beleggingen zijn opgenomen in de kredietportefeuille in overeenstemming met regelgeving op het gebied van financiële verslaglegging. In het eerste halfjaar van 2013 werden deze kortetermijnkredieten uit liquiditeitsoverwegingen omgezet in andere beleggingen die niet zijn opgenomen in de 7,9% De groei van de kredietportefeuille bedroeg EUR 259 miljoen (7,9%). 22

25 kredietportefeuille. Zonder deze verandering zou de kredietportefeuille met circa 14% zijn gegroeid. De concurrentie tussen banken in de kredietmarkt is afgenomen als gevolg van de financiële crisis en hogere kapitaaleisen. Dit geldt in mindere mate voor de sectoren waarin Triodos Bank een actieve kredietverstrekker is. Banken zien duurzaamheid als een opkomende markt waaraan ze graag deel willen nemen. Vooruitzichten Het balanstotaal van Triodos Bank zal naar verwachting een bescheidener groei vertonen. Voor 2014 wordt een groei verwacht tussen de 5 en 15%. Alle vestigingen werken aan de verdere uitbouw van een volwaardig pakket aan bankdiensten. Er wordt in dat kader gewerkt aan de introductie van een rekening-courant in België in Het Verenigd Koninkrijk volgt een jaar later. Het aantal klanten van de Groep als geheel zal naar verwachting toenemen met 10 tot 15%. De kredietportefeuille en de toevertrouwde middelen zullen naar verwachting met 15% toenemen. Triodos Bank wil zich primair richten op de kwaliteit en diversificatie van haar kredietportefeuille. We zullen extra aandacht geven aan de financiering van koplopers in duurzame sectoren: de ondernemers die de duurzame sectoren van de toekomst ontwikkelen. We verwachten dat het niveau van de toevoeging aan de kredietvoorzieningen geleidelijk zal afnemen. Triodos Investment Management Triodos Investment Management beheert de Triodos beleggingsfondsen Triodos Investment Management BV is een 100% dochteronderneming van Triodos Bank. Triodos Beleggingsfondsen beleggen in duurzame sectoren. De belangrijkste sectoren zijn microfinanciering, duurzame handel, biologische landbouw, klimaat en energie, duurzaam vastgoed, kunst en cultuur. En ze beleggen in beursgenoteerde ondernemingen die bovengemiddeld presteren op het gebied van milieu, maatschappelijke verantwoordelijkheid en governance (de ESG-benadering: Environment, Social, Governance). Deze beleggingsfondsen staan niet op de balans van Triodos Bank. Ze publiceren elk hun eigen jaarverslag en de meeste fondsen hebben een eigen Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Triodos Investment Management beheert 19 be leggingsfondsen voor zowel particulieren als institutionele beleggers. Het totaal aan beheerd vermogen bedraagt EUR 2,5 miljard. De groei van de gezamenlijke beleggingsfondsen bedroeg in 2013 EUR 317 miljoen (15%). De groeidoelstelling was 10 tot 15%. De stijging van de totale aan Triodos Investment Management toevertrouwde middelen voldeed aan de doelstellingen en weerspiegelt de bereidheid van beleggers om te beleggen in de voornoemde sectoren. In 2013 heeft Triodos Investment Management overeenstemming bereikt met de aandeelhouders miljoen Het beheerd vermogen van Private Banking steeg met 17% naar EUR miljoen. 23

26 van Ampere Equity Fund (EUR 221 miljoen) over de overdracht van het management van het fonds per 1 januari 2014 naar een andere fondsmanager. Die overdracht is nog niet zichtbaar in de cijfers over Vooruitzichten Triodos Investment Management zal nieuwe en innovatieve fondsen in de markt brengen die bijdragen aan het verwezenlijken van de missie van Triodos Bank. Het Triodos Organic Growth Fund werd begin 2014 gelanceerd. Het fonds is een uniek evergreen fonds dat langetermijnleningen en aandelenkapitaal verstrekt aan toonaangevende ondernemingen in de sector biologische voeding en duurzame consumentenproducten. Bovendien zal een vernieuwd Triodos Sustainable Trade Fund de mogelijkheden vergroten van Triodos Investment Management om een rol te spelen in de ontwikkeling van biologische landbouw en fair trade in opkomende markten. Per saldo verwacht Triodos Investment Management het beheerd vermogen in 2014 op EUR 2,5 miljard te kunnen handhaven. De overdracht van het Ampere Fund zal naar verwachting volledig worden gecompenseerd door groei en nieuwe activiteiten. Triodos Private Banking Triodos Bank Private Banking biedt een breed pakket diensten voor vermogende particulieren, stichtingen, verenigingen en religieuze instellingen. Duurzaam vermogensbeheer vormt de kern van de dienstverlening van Triodos Private Banking en omvat zowel Triodos beleggingsfondsen als individueel duurzaam vermogensbeheer. Het beheerd vermogen van Private Banking steeg met 17% naar EUR miljoen. De groeidoelstelling was 20 tot 25%. EUR 407 miljoen van het beheerd vermogen wordt beheerd door Triodos Private Banking maar staat op de balans van de Nederlandse vestiging van de bank. Vooruitzichten Triodos Private Banking verwacht aanhoudende belangstelling voor haar dienstverlening in Nederland en België. De bank voorziet een groei van tussen de 15% en 20%. Nadere gegevens over de lokale vestigingen, Triodos Investment Management en Triodos Private Banking, zijn te lezen in het online jaarverslag van Triodos Bank op Risico en compliance Risicomanagement Risicomanagement is een fundamenteel onderdeel van bankieren. Triodos Bank beheert risico in het kader van haar langetermijnstrategie om haar solide positie te behouden en zo nodig te versterken. Risicomanagement is in de organisatie verankerd. Directie en management zijn primair verantwoordelijk voor een solide bedrijfsvoering, maar krijgen bij de vaststelling, beoordeling en beheersing van risico s steun van professionele risicomanagers. Op groepsniveau wordt de bereidheid om risico s te nemen ( risk appetite ) bepaald, met als doel het risicoprofiel van de bank daarop af te stemmen. Bij risk appetite gaat het om het risiconiveau waarop de bank bereid is zakelijke doelstellingen te realiseren. Ten behoeve van de risico-inschattingen voert elke businessunit een strategische risicobeoordeling uit. Daarmee worden potentiële risico s vastgesteld en wordt aangegeven op welke manier die beheerst kunnen worden. De uitkomsten van deze exercities worden geconsolideerd en gebruikt als input voor de risicobeoordeling door de Directie, en voor het bepalen van de risk appetite van Triodos Bank. Triodos Bank heeft de doelstellingen van strategisch risicomanagement in het kader van risicobereidheid, herstelplan, intern kapitaal en toereikendheid van liquiditeit adequaat in de bedrijfsvoering kunnen integreren. De uitkomst van de strategische risicobeoordelingen en strategische risicomanagementdoelstellingen is 24

27 benut om stressscenario s vast te stellen die zijn gebruikt om de solvabiliteit, liquiditeit en winstgevendheid van Triodos Bank in 2013 te toetsen. De uitkomsten van deze tests waren bevredigend. Er is een volledig geïntegreerd risicomanagementverslag ontwikkeld. Dat biedt inzicht in het risicoprofiel van Triodos Bank (afgezet tegen de risk appetite). Het verslag geeft helderheid over specifieke risicothema s en biedt daarnaast een integraal risicobeeld op bedrijfsunitniveau. Het verslag wordt vier keer per jaar gemaakt en besproken in de Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen. De maandelijkse Asset and Liability Committee is verantwoordelijk voor het monitoren van renterisico, liquiditeitsrisico, valutarisico en kapitaalbeheer. De kredietrisicofunctie is belangrijk bij het bepalen van de risico s van kredietaanvragen. Verder speelt de betreffende functie op het hoofdkantoor een cruciale rol bij managen en beheersen van het kredietrisico van de gehele kredietportefeuille. Het bepalen van het risico van een kredietaanvraag wordt sterk bepaald door de aard van activiteiten van een kredietnemer en de financiële verhoudingen. Daarom is het in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de vestigingen van de bank. Zij kennen de klant en de markt. De centrale kredietrisicofunctie stelt normen, beoordeelt grote kredietaanvragen en speelt een belangrijke rol bij het monitoren van het kredietrisico van de integrale kredietportefeuille van Triodos Bank. Het hoofdstuk Risicomanagement van de jaar rekening van Triodos Bank, beschrijft de belangrijkste risico s met betrekking tot de strategie van de bank. Het beschrijft ook het ontwerp en de effectiviteit van de interne risicomanagement- en controlesystemen voor de belangrijkste risico s gedurende het boekjaar. Er zijn in het boekjaar geen grote gebreken in de interne risicomanagement- en controlesystemen aan het licht gekomen. De ontwikkelingen van de belangrijkste risico s binnen Triodos Bank zijn regelmatig besproken met de Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen. Kapitaaleisen en Basel III-richtlijnen Regelgeving wordt steeds meer gericht op het realiseren van een robuuste bankensector. Deze koers vindt zijn neerslag in strengere solvabiliteits- en liquiditeitsnormen voor banken. Dergelijke aanscherpingen zijn terug te vinden in de richtlijnen van het Basel Comité van Bankentoezichthouders. Triodos Bank voldoet al aan de kapitaal- en liquiditeitseisen die vanaf 2019 zullen gelden en die zijn vastgelegd in Basel III. De kapitaalpositie van Triodos Bank is sterk. Dit is een belangrijke strategische doelstelling geworden sinds de kapitaaleisen zijn verscherpt in de nasleep van de financiële crisis. Triodos Bank streeft naar een solvabiliteitsratio van tenminste 14%. Dit is ruim boven het economisch kapitaal dat nodig is als kapitaalsbuffer. Van belang in dit verband zijn de kwaliteit van het kapitaal en de solvabiliteit. Bijna 100% van de solvabiliteit van Triodos Bank is afkomstig van vermogen. Het economisch kapitaal wordt berekend volgens het jaarlijkse Internal Capital Adequacy Assessment Process (ICAAP). Daarop houdt De Nederlandsche Bank toezicht. In 2013 is de bank er in geslaagd meer dan EUR 68 miljoen kapitaal aan te trekken waarmee de doelstelling ruimschoots werd gehaald. Mede hierdoor kwam de solvabiliteitsratio eind 2013 op 17,8%: ruim boven de voor onszelf gestelde minimumeis. De bank was ook in 2013 zeer liquide. Het beleid is om het overschot aan liquiditeiten in principe te beleggen in uiterst liquide activa in de landen waar we de gelden in de vorm van toevertrouwde middelen ook hebben aangetrokken. In Nederland zijn de liquiditeiten vooral belegd in Nederlandse staatsobligaties, gemeenten, banken en de Europese Centrale Bank. In België zijn dat voornamelijk Belgische staatsobligaties en banken. In Spanje zijn de middelen belegd in Spaanse staatsobligaties. In de andere landen waar Triodos Bank actief is, hebben is het overschot aan liquiditeiten belegd bij andere banken. De Liquidity Coverage Ratio (LCR) en de Net Stable Funding Ratio (NSFR) zijn beide ruim boven de minimumeisen van Basel III. 25

28 In control-verklaring De Directie is verantwoordelijk voor het ontwerpen, implementeren en handhaven van een adequate interne controle met betrekking tot financiële verslaglegging. Financiële verslaglegging is het resultaat van een gestructureerd proces dat door diverse functies en in de vestigingen wordt uitgevoerd. Het staat onder leiding en toezicht van het financieel management van Triodos Bank. De Directie is verantwoordelijk voor de risicomanagement- en compliancefunctie. De risicomanagementfunctie werkt samen met het management om risicobeleidsregels en procedures te ontwikkelen en uit te voeren met betrekking tot het vaststellen, meten, beoordelen, beperken en monitoren van de financiële en niet-financiële risico s. De compliancefunctie speelt een sleutelrol bij het toezicht op een correcte naleving van de externe regels, regelgeving en interne beleidsregels door Triodos Bank. Het adequaat functioneren van de risicomanagement- en compliancefunctie als onderdeel van het interne controlesysteem wordt regelmatig besproken met de Audit and Risk Committee. De interne auditfunctie van Triodos Bank biedt onafhankelijke en objectieve zekerheid van de corporate governance, interne controles en compliance en risicomanagementsystemen van Triodos Bank. De Directie is, onder toezicht van de Raad van Commissarissen en de Audit and Risk Committee, verantwoordelijk voor het vaststellen van het algehele systeem van interne auditactiviteiten en voor het toezicht op de integriteit van deze drie systemen. Het raamwerk voor het risicomanagement vormt de basis voor een integraal proces van in controlverklaringen. De Directie verwacht dat dit proces in de komende jaren zal leiden tot positieve verklaringen. De Directie van Triodos Bank verklaart dat er geen aanwijzingen zijn dat de risicomanagement- en controlesystemen in 2013 niet toereikend en/of effectief hebben gefunctioneerd. De risicomanagement- en controlesystemen bieden redelijke, maar geen absolute, zekerheid inzake de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en inzake de voorbereiding en getrouwe presentatie van de jaarcijfers. Compliance en integriteit Triodos Bank has internal policies, rules and Triodos Bank hanteert interne beleidsregels en procedures om te waarborgen dat de bedrijfsvoering voldoet aan relevante wet- en regelgeving met betrekking tot klanten en zakelijke partners. Daarnaast voert de afdeling Compliance onafhankelijk toezicht uit op de mate waarin Triodos Bank haar eigen regels en procedures naleeft. De externe aspecten van de afdeling Compliance hebben voornamelijk betrekking op de procedures rond het accepteren van nieuwe klanten, het toezicht op financiële transacties en het voorkomen van witwaspraktijken. De interne aspecten betreffen voornamelijk het controleren van privétransacties van medewerkers, het voorkomen en zo nodig op transparante wijze beheersen van tegenstrijdige belangen en het afschermen van vertrouwelijke informatie. Voorts betreffen zij het verhogen en handhaven van bewustzijn op het gebied van bijvoorbeeld financiële regelgeving, complianceprocedures en fraude- en anti-corruptiemaatregelen. Triodos Bank heeft een Europees complianceteam dat wordt geleid vanuit het hoofdkantoor in Zeist. Op iedere vestiging zijn compliancemedewerkers werkzaam. Het hoofd van de afdeling Compliance rapporteert aan de Directie en staat in rechtstreeks contact met de voorzitter van de Raad van Commissarissen. In 2013 zijn er geen significante incidenten geweest op het gebied van compliance en integriteit. Triodos Bank is niet betrokken geweest bij noemenswaardige gerechtelijke procedures of sancties die samenhangen met het niet nakomen van wet- en regelgeving op het gebied van financieel toezicht, corruptie, reclame-uitingen, mededinging, privacy of productaansprakelijkheid. Transparantie en verslaglegging Sinds 2001 maakt Triodos Bank gebruik van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI). 26

29 GRI is in 1997 opgericht door de Verenigde Naties en de Coalition for Environmentally Responsible Economies (CERES). Het wil duurzaamheidsverslaglegging op een consequente wijze inrichten en daarmee prestaties objectiveren en de vergelijkbaarheid bevorderen. Triodos Bank is een organisational stakeholder van GRI. In 2013 heeft GRI nieuwe G4-richtlijnen gelanceerd om verslaglegging relevanter te maken voor de duurzaamheidsimpact van de instelling en tegelijkertijd zinvoller voor haar stakeholders. Dit gebeurt voornamelijk door zich te focussen op de vraagstukken die wij en onze stakeholders voor onze werkzaamheden het belangrijkst of het meest wezenlijk vinden. We hebben deze aanpak voor het eerst toegepast in het jaarverslag over Het jaarverslag 2013 is opgesteld conform de huidige G3-richtlijnen. Wij verwachten dat we de G4- richtlijnen in het jaarverslag 2014 volledig zullen hebben doorgevoerd. Daarnaast heeft Triodos Bank, samen met andere leden van de Global Alliance for Banking on Values, een netwerk van onafhankelijke duurzame banken, een duurzaamheid scorecard ontwikkeld. Als onderdeel van een pilot-project hebben we deze scorecard voor Triodos Bank ingevuld en opgenomen in het online jaarverslag. Door middel van deze scorecard zijn in de toekomst de duurzaamheidsaspecten van verschillende banken te vergelijken. Meer informatie hierover vindt u op Duurzaamheidsbeleid specifieke criteria. De bank hanteert daarbij zowel positieve criteria (om te garanderen dat zij actief het goede doet) als negatieve (uitsluitings)criteria (om te garanderen dat zij geen schade aanricht). De nega tieve criteria sluiten leningen of beleggingen uit in sectoren of activiteiten die schadelijk zijn voor de samenleving. Door de positieve criteria worden koplopers geïdentificeerd en gestimuleerd om bij te dragen aan een duurzame samenleving. Twee keer per jaar worden deze criteria getoetst en eventueel aangepast. Ook heeft Triodos Bank voor de interne organisatie duurzame uitgangspunten geformuleerd. Deze zijn terug te vinden in de Business Principles. Alle genoemde duurzaamheidscriteria zijn te vinden op De Code Banken Sinds 1 januari 2010 is de Code Banken van kracht. Triodos Bank onderschrijft de code, heeft deze in 2010 geïmplementeerd, en staat volledig achter de doelstelling van de code om een meer transparante en verantwoordelijke manier van bankieren te ontwikkelen. De volledige pas toe of leg uit - verklaring die de Code Banken vereist, is te lezen op Zeist, 27 februari 2014 Triodos Bank Directie Pierre Aeby* Jellie Banga Peter Blom*, Voorzitter * Statutair directeur Aandacht voor duurzaamheid is in alle activiteiten van Triodos Bank terug te vinden en vormt een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Bij alle beslissingen die de bank neemt worden de sociale en milieuaspecten meegewogen. Triodos Bank heeft daarom geen aparte afdeling die zich bezighoudt met duurzaamheid of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Om de duurzaamheid van de producten en diensten te kunnen waarborgen, werkt Triodos Bank met 27

30 Biografieën Pierre Aeby (1956), CFO Pierre Aeby is sinds 2000 statutair directeur van Triodos Bank NV en lid van de Directie. Daarnaast is hij bestuurslid van Stichting Triodos Holding, statutair directeur van Triodos Ventures BV, bestuurslid van Stichting Hivos Triodos Fonds, bestuurslid van Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation, lid van de Raad van Commissarissen van Triodos Fair Share Fund, directeur van Triodos Fonds Vzw, bestuurslid van Triodos Invest CVBA, bestuursvoorzitter van Triodos SICAV I en Triodos SICAV II, bestuursvoorzitter van Enclude Ltd en bestuurslid van Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond. Pierre Aeby heeft de Belgische nationaliteit en bezit 21 certificaten Triodos Bank. Jellie Banga (1974), COO Jellie Banga is sinds 1 maart 2013 Chief Operating Officer en lid van de Directie van Triodos Bank NV. Daarnaast is zij lid van de Raad van Advies van Stichting Lichter. Jellie Banga heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Peter Blom (1956), CEO Peter Blom is sinds 1989 statutair directeur Triodos Bank NV en is voorzitter van de Directie. Daarnaast is hij bestuurslid van Stichting Triodos Holding, statutair directeur van Triodos Ventures BV, lid van de Raad van Commissarissen Triodos Groenfonds N.V., lid van de Raad van Commissarissen Triodos Vastgoedfonds N.V., bestuurslid van Stichting Hivos Triodos Fonds, bestuurslid van Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation, bestuursvoorzitter van Stichting Triodos Foundation, bestuursvoorzitter Stichting Global Alliance for Banking on Values, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Banken, bestuurslid van de Stichting Sustainable Finance Lab, bestuurslid van het Nationaal Restauratiefonds, bestuurslid van Stichting NatuurCollege, lid van de Scientific Advisory Council for Integrated Sustainable Agriculture and Food, en lid van de Club van Rome. Peter Blom heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit 1 certificaat Triodos Bank. 28

31 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 29

32 Corporate Governance Triodos Bank heeft een Corporate Governancestructuur die haar missie weerspiegelt en beschermt en die voldoet aan alle relevante wettelijke verplichtingen. Algemene informatie over de naleving door Triodos Bank van de Nederlandse Corporate Governance Code en de Code Banken vindt u verderop in dit verslag. Nadere gegevens over de governancestructuur van Triodos Bank vindt u op Intern bestuur Triodos Bank Triodos Bank is een Europese bank met vestigingen in Nederland (Zeist), België (Brussel), het Verenigd Koninkrijk (Bristol), Spanje (Madrid) en Duitsland (Frankfurt). De bank heeft een agentschap in Frankrijk (Parijs). Het hoofdkantoor bevindt zich in Zeist. Dit is tevens de statutaire vestigingsplaats. Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank Triodos Bank vindt het van groot belang haar missie en identiteit zoveel mogelijk te waarborgen. Om die reden zijn alle aandelen van Triodos Bank ondergebracht bij Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (hierna te noemen Administratiekantoor). Het Administratiekantoor geeft op zijn beurt certificaten van aandelen van Triodos Bank uit aan particulieren en instellingen. Deze certificaten belichamen de economische aspecten van de aandelen van Triodos Bank. Daarnaast oefent het Administratiekantoor het stemrecht uit op de aandelen Triodos Bank. In zijn stemgedrag laat het bestuur van het Administratiekantoor zich leiden door de doelstelling en missie van de bank, het belang van de certificaathouders en Overzicht aantal certificaten per certificaathouder Bedragen in miljoenen euro s Certificaathouders Geplaatst kapitaal ,5 16, ,4 165, ,6 70, en meer ,5 313,6 Totaal ,0 565,3 Aantal certificaten per land Certificaten Certificaathouders Nederland België Verenigd Koninkrijk Spanje Duitsland Totaal

33 het belang van de bank als onderneming. De certificaten Triodos Bank zijn niet beursgenoteerd. Triodos Bank onderhoudt zelf een internplatform voor transacties in certificaten tegen netto vermogenswaarde. Certificaathouders Certificaathouders hebben stemrecht in de Algemene Vergadering van certificaathouders tot een maximum van stemmen per certificaathouder. De Algemene Vergadering van certificaathouders benoemt de leden van het Bestuur van het Administratiekantoor, op diens voordracht. Voor deze voordracht is de goedkeuring van de Statutair Directeuren en de Raad van Commissarissen van Triodos Bank vereist. Een certificaathouder kan maximaal 10% van alle uitgegeven certificaten in bezit hebben. Raad van Commissarissen Triodos Bank heeft een Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen houdt toezicht op de bedrijfsvoering van de bank, staat de Directie met raad en daad ter zijde, en handelt daarbij in het belang van de bank als onderneming. Nieuwe leden van de Raad van Commissarissen worden benoemd door de Algemene Vergadering van Triodos Bank, op voordracht van de Raad van Commissarissen. Directie en Statutair Directeuren van Triodos Bank De Directie is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van Triodos Bank. De Directie bestaat uit de Statutair Directeuren en een of meer managers die door de Statutair Directeuren worden benoemd. De Statutair Directeuren zijn formeel verantwoordelijk voor het bestuur van Triodos Bank en worden benoemd door de Raad van Commissarissen. Stichting Triodos Holding Stichting Triodos Holding is niet juridisch, maar wel organisatorisch verbonden met Triodos Bank. De Stichting is 100% aandeelhouder van Triodos Ventures BV, een investeringsfonds voor risicovollere en strategisch belangrijke activiteiten die nauw samenhangen met de missie en activiteiten van Triodos Bank. Het bestuur van Stichting Triodos Holding en de Directie van Triodos Ventures BV bestaan uit de Statutair Directeuren van Triodos Bank. Stichting Triodos Holding kent een Raad van Toezicht die op voordracht van het Bestuur van het Administratiekantoor wordt benoemd. Stichting Triodos Foundation Stichting Triodos Foundation is een zusterinstelling van Triodos Bank, die niet juridisch, maar wel organisatorisch is verbonden met de bank. Overzicht instellingen met een belang van 3% of meer in procenten Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank BA 6,0 6,6 Delta Lloyd Levensverzekering NV 4,2 4,7 Stichting Grafische Bedrijfspensioenfondsen 3,1 3,5 Stichting Pensioenfonds ABP 2,9 3,3 Bovenstaande instellingen zijn de grootste van de in totaal 6 (2012: 9) instellingen met een belang van ten minste 1%. Hun totale belang bedraagt 20,2% (2012: 28,3%). 31

34 Op dit moment bestaat het Bestuur van Stichting Triodos Foundation uit medewerkers van Triodos Bank. De Stichting doet donaties aan initiatieven die bijdragen aan de ideële doelstellingen van Triodos Bank. In België, het Verenigd Koninkrijk en Spanje bestaan vergelijkbare stichtingen. Corporate Governance Code De Nederlandse Corporate Governance Code ( de Code ) is alleen van toepassing op organisaties waarvan de aandelen zijn genoteerd aan een gereglementeerde beurs. Ondanks het feit dat de certificaten van aandelen van Triodos Bank aan geen enkele gereglementeerde beurs zijn genoteerd, onderschrijft de bank de beginselen en best practices van de Code. De gehele onder de Code vereiste pas toe of leg uit -verklaring is te lezen op Triodos Bank voldoet in algemene zin aan de beginselen en best practices van de Code. Zij heeft echter een weloverwogen beslissing genomen om op een aantal specifieke punten van de Code af te wijken. Het eerste punt heeft betrekking op het stemrecht op aandelen. Om de continuïteit van de doelstelling en missie van Triodos Bank zo veel mogelijk te waarborgen, hebben certificaathouders niet zelf het recht het stemrecht op de onderliggende aandelen uit te oefenen, maar is dat recht ondergebracht bij het Administratiekantoor. Om diezelfde reden kunnen certificaathouders ook geen voordracht doen voor de benoeming van leden van het Bestuur van het Administratiekantoor. Het tweede punt betreft de zittingstermijn van de Statutair Directeuren. Deze periode is niet beperkt tot vier jaar, aangezien Triodos Bank van mening is dat dit de ontwikkeling van de organisatie op lange termijn niet ten goede komt. Triodos Bank wijkt ook af van de best practice van de Code die bepaalt dat iemand slechts voor maximaal drie termijnen van vier jaar tot lid van de Raad van Commissarissen mag worden benoemd. Volgens de statuten van de bank kan de Algemene Vergadering namelijk op grond van bijzondere omstandigheden een lid van de Raad van Commissarissen herbenoemen, ook nadat zijn/haar maximale zittingstermijn is bereikt. Het doel van deze bepaling is om de Raad van Commissarissen extra tijd en ruimte te geven om vacatures op te vullen. Het vierde punt betreft het feit dat Triodos Bank om praktische redenen haar beleid op het gebied van tegenstrijdige belangen heeft gewijzigd voor gevallen waarin de bank voornemens is een transactie aan te gaan met een rechtspersoon waarin een lid van de Directie een bestuurs- of toezichthoudende functie vervult. Indien een dergelijk tegenstrijdig belang betrekking heeft op een rechtspersoon buiten de Triodos Groep en voor de groep van materieel belang is, voorziet het gewijzigde beleid in controlemechanismen (bijvoorbeeld door de betrokkenheid van de Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen) en garandeert het beleid voldoende transparantie. Indien een dergelijk tegenstrijdig belang betrekking heeft op een rechtspersoon binnen de Triodos Groep gelden geen regels. Dit is in overeenstemming met de laatste ontwikkelingen in regelgeving en jurisprudentie. Voor andere (persoonlijke) tegenstrijdige belangen van leden van de Directie (zoals gedefinieerd in bestpractice bepaling II.3.2, onder i) en ii) van de Code) geldt het bepaalde in de Code. Het vijfde punt heeft betrekking op het feit dat de Raad van Commissarissen van Triodos Bank geen afzonderlijke nominatiecommissie en beloningscommissie heeft, maar wel een geïntegreerde Nomination and Compensation Committee. De relatief bescheiden omvang van Triodos Bank ligt hieraan ten grondslag. Voorts wijkt Triodos af van de best practice van de Code door alle voorstellen inzake wezenlijke wijzigingen in de Statuten als afzonderlijke agendapunten voor te leggen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Om praktische redenen wenst Triodos Bank de mogelijkheid te behouden om naar keuze van de Directie en de Raad van Commissarissen een voorstel voor meervoudige wijzigingen in de Statuten als één agendapunt voor te leggen indien de voorgestelde wijzigingen onderling sterk gerelateerd zijn. 32

35 Ten slotte is een aantal bepalingen van de Code inzake beloningen van directieleden niet van toepassing op Triodos Bank, aangezien zij geen aandelen- of optieregelingen kent. De totale kosten voor beloningen van de Directie, die voor het overgrote deel bestaan uit gewoon loon en pensioenelementen, zijn opgenomen in dit jaarverslag. Code Banken Op 1 januari 2010 is de Code Banken van kracht geworden. De code bestaat uit een aantal aanbevelingen en principes om het optimaal functioneren van banken te bevorderen. In de Code Banken wordt grote nadruk gelegd op goed bestuur (governance) en staan de belangen van de klant centraal. Dit past volledig bij de visie en de uitgangspunten (Business Principles) van Triodos Bank. De klant is bij alle activiteiten en de missie van Triodos Bank een belangrijke stakeholder. Verklaring Corporate Governance Code en Code Banken Conform het besluit van 23 december 2004 tot vaststelling van nadere voorschriften omtrent de inhoud van het jaarverslag (zoals gewijzigd op 20 maart 2009) en het Besluit van 1 juni 2010 tot vaststelling van nadere voorschriften omtrent de inhoud van het jaarverslag van banken, heeft de Directie van Triodos Bank een Verklaring Corporate Governance Code en Code Banken opgesteld, welke deel uitmaakt van het jaarverslag 2013 en geldig is per die datum. De verklaring is te lezen in het online jaarverslag en op Triodos Bank leeft de beginselen van de Code Banken na. Hierbij geldt echter één uitzondering: Triodos Bank keert geen variabele beloningen uit op basis van vooraf vastgestelde financiële doelstellingen of prestaties. Dit om te voorkomen dat een cultuur waarin meer risico genomen wordt in de hand wordt gewerkt Triodos Bank houdt voortdurend toezicht op de naleving van de Code Banken. Daar waar de bank afwijkt van de Code, wordt dit duidelijk aangegeven en gemotiveerd. Meer informatie over de implementatie door Triodos Bank van de Code Banken, en de gehele onder de Code Banken vereiste pas toe of leg uit -verklaring vindt u op governance. 33

36 Bericht van de Raad van Commissarissen Inleiding De Raad van Commissarissen houdt toezicht op het beleid van de Directie en de ontwikkelingen van de bank, zowel bedrijfsmatig als voor wat betreft het realiseren van haar missie. Daarnaast staat de Raad de Directie met adviezen terzijde. Triodos Bank en het economische en financiële klimaat Het doet de Raad van Commissarissen genoegen dat Triodos Bank er dit jaar, ondanks de aanhoudende onrust op de financiële markten, toch in is geslaagd zich positief te blijven ontwikkelen en een acceptabel niveau van winstgevendheid te behouden. Triodos Bank bleef een referentiepunt voor degenen die op zoek zijn naar een geloofwaardige, op waarden gebaseerde manier van bankieren. Er was in 2013 sprake van een nog grotere druk van de regelgeving die in negatieve zijn van invloed zou kunnen zijn op de winstgevendheid van de bank. Het is de verwachting dat dit proces zich ook in 2014 voortzet. Effectieve regelgeving kan een positieve rol spelen bij de ontwikkeling van een gezond bank systeem, maar kan slechts een deel van de diepgewortelde structurele kwesties en zaken zoals cultuur en gedrag waarmee de bancaire sector te maken heeft, beïnvloeden. In het Verslag van de Directie wordt de veranderende omgeving waarin Triodos Bank opereert belicht. De Raad van Commissarissen herkent zich volledig met de inhoud van het verslagen schaart zich achter de inspanningen van de Directie en de medewerkers van Triodos Bank om een positief verschil te maken in de levenskwaliteit van mensen. Hoogtepunten in werd gekenmerkt door een steeds groter wordend verschil tussen toevertrouwde middelen en kredieten. De Raad van Commissarissen ziet deze ontwikkeling als een serieuze uitdaging, zowel vanuit financieel oogpunt als vanuit de missie van de bank. Verder worden er veel activiteiten ontwikkeld om risico management en de aansturing van de bank te verbeteren. Samen met externe adviseurs is er een project gestart voor een kritische beoordeling van de opzet en de werking van het interne governancemodel van de bank. De Raad van Commissarissen is nauw betrokken zijn bij de besluitvorming over de besluiten ten aanzien van belangrijke veranderingen en de implementatie die daaruit voortvloeit. Activiteiten van de Raad van Commissarissen De toezichthoudende activiteiten van de Raad van Commissarissen zijn onder meer gebaseerd op kwartaalverslagen van de Directie en op presentaties van managers van verschillende vestigingen en business units. Deze presentaties zijn zo gepland dat alle belangrijke activiteiten van Triodos Bank in een periode van twee jaar de revue passeren. In 2013 zijn presentaties gegeven door het management van Triodos Investment Management en van de vestigingen in Spanje en Nederland. Daarnaast deed mevrouw Scheltema, vice-voorzitter van de Raad van Commissarissen, verslag van de bevindingen van het rapport Naar een Dienstbaar en Stabiel Bankwezen, opgesteld door de Commissie Wijffels, waarvan Margot Scheltema deel uitmaakte. Jellie Banga, die in 2013 tot Chief Operating Officer is benoemd en lid is van de Directie presenteerde haar eerste indrukken en inzichten. De Raad van Commissarissen is tevens geïnformeerd over de meest recente ontwikkelingen in de IT-systemen van Triodos Bank. Door al deze presentaties kreeg de Raad van Commissarissen meer inzicht in ontwikkelingen binnen de bank en de omgeving waarin de bank opereert. In 2013 is er regelmatig contact geweest tussen De Nederlandsche Bank en Triodos Bank. Deze contacten vonden voornamelijk plaats tussen toezichthouders en de Directie. De voorzitter en vice-voorzitter van de Raad van Commissarissen ontvingen een uitnodiging van De Nederlandsche Bank om een toelichting te geven op de toezichthoudende activiteiten van de Raad en de relatie tussen de Raad en de Directie. Het frequentere contact met de toezichthouder is het gevolg van de groeiende balans en de zich uitbreidende activiteiten van Triodos Bank. 34

37 In 2013 hebben alle leden van de Raad van Commissarissen en de Directie de verplichte Bankierseed afgelegd. Al zijn de waarden van Triodos Bank in over eenstemming met de Bankierseed en al verankerd in de cultuur van de bank, de eed helpt om ze verder te versterken, en is een belangrijke bijdrage aan het herstel van vertrouwen in de financiële sector in brede zin. Onderwerpen tijdens de vergaderingen van de Raad van Commissarissen en contacten met de Directie waren onder andere: Financiële en economische ontwikkelingen en de mogelijke impact daarvan op de activiteiten van Triodos Bank, de strategie van Triodos Bank, financiële resultaten, risicomanagement en auditbevindingen, met inbegrip van feedback en notulen van de Audit & Risk Committee, accountantsrapporten, het aantrekken van nieuw kapitaal, kwartaalverslagen, kredietrapportages en de Basel III-regelgeving; Corporate governance en compliance; Human Resources Management, management development, organisatorische veranderingen en bedrijfscultuur; Ontwikkelingen en nieuwe markten in de verschillende landen en bij Triodos Investment Management; Er is uitgebreid stilgestaan bij de Spaanse markt voor zonne-energie. Ook zijn er in 2013 intensieve besprekingen gevoerd over en goedkeuringen gegeven aan onder andere: Het wervingsproces voor een nieuwe voorzitter en voor een nieuw lid ter opvolging van JanLamers, die in 2014 aftreedt. Dit proces vond plaats onder leiding van de Nomination & Compensation Committee, waarbij alle leden van de Raad van Commissarissen, de Directie en het Bestuur van het Administratiekantoor betrokken waren; De topmanagementstructuur van de bank; De functie van een nieuwe Director Risk ter ondersteuning van de Directie bij haar risicomanagementtaken. Met de werving voor deze functie is eind 2013 een aanvang gemaakt; Het werkplan 2014, op basis van het Business Plan ; Het jaarverslag 2012 en de managementletter, in het bijzijn van de externe accountant; Het halfjaarverslag; De risicobereidheid ( risk appetite ) van Triodos Bank; Het beloningsbeleid van Triodos Bank: de jaarlijkse herziening van het internationale beloningsbeleid werd besproken en goedgekeurd; De leden van de Nomination & Compensation Committee waren actief betrokken bij de besprekingen over dit onderwerp; De ontwikkeling van de Global Alliance for Banking on Values (GABV), waarvan Triodos Bank medeoprichter en Peter Blom de huidige voorzitter is. De Raad van Commissarissen ziet dit als een belangrijk instrument bij het realiseren van de missie van Triodos Bank; De ontwikkeling van een agentschap in Frankrijk. De Raad volgt nauwgezet de plannen en ontwikkelingen voor nieuwe vestigingen en activiteiten in het buitenland en ziet erop toe dat deze gedragen kunnen worden door de bedrijfsresultaten van de bank; Een (kleine) wijziging van het interne reglement van de Raad van Commissarissen en de Directie; De rollen en verantwoordelijkheden van het Bestuur van het Administratiekantoor, de Raad van Commissarissen en de Directie ten opzichte van elkaar zijn uitvoerig besproken. Ondanks de toegenomen werklast heeft de Raad van Commissarissen besloten om tijdens de Algemene Vergadering van 2014 geen voorstel in te dienen voor een verhoging van de beloning van zijn leden. De activiteiten van individuele commissarissen in 2013 bestonden onder andere uit: Deelname aan vergaderingen op locatie met klanten en/of met certificaathouders in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk en Spanje; Commissarissen die in de landen wonen (of woonden) waarin Triodos Bank actief is, onderhielden informele contacten met lokale Managing Directors en senior medewerkers, waardoor ze meer inzicht kregen in de activiteiten van die lokale vestiging; Periodieke vergaderingen tussen de voorzitters van het Bestuur van het Administratiekantoor, de Raad van Commissarissen en de Directie; 35

38 De voorzitter van de Raad heeft op uitnodiging een vergadering met de Ondernemingsraad bijgewoond; Marcos Eguiguren Huerta heeft deelgenomen aan de jaarvergadering van de Global Alliance for Banking on Values in Berlijn en de Raad geïnformeerd over zijn bevindingen. Activiteiten van de Commissies van de Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen heeft twee commissies, zoals uiteengezet in het hoofdstuk Corporate Governance: de Audit & Risk Committee en de Nomination & Compensation Committee. Beide commissies zijn in de loop van het jaar regelmatig bijeengekomen. Hun belangrijkste overwegingen en conclusies zijn gedeeld met de volledige Raad van Commissarissen, waar de formele besluitvorming plaatsvindt. Activiteiten van de Audit and Risk Committee De Audit & Risk Committee (ARC) is in 2013 zes keer bijeengekomen. Elke bijeenkomst werd bijgewoond door de Chief Financial Officer, het Hoofd Interne Audit en het Hoofd Risicomanagement van Triodos Bank. Vier bijeenkomsten werden bijgewoond door de externe accountant. Daarnaast is er eenmaal in afwezigheid van de Directie met de externe accountant gesproken. De voorzitter van de ARC heeft ook enkele afzonderlijke besprekingen met de externe accountant gevoerd. De ARC hecht groot belang aan een effectieve, onafhankelijke en professionele interne auditfunctie binnen Triodos Bank en is positief ten aanzien van de aanhoudende inspanningen van het Hoofd Interne Audit om de impact van de functie te vergroten. Dit omvat onder andere een adequate rapportage van belangrijke auditbevindingen, alsmede de follow-up van auditkwesties met inbegrip van de reacties van het management. Tijdens haar beraadslagingen heeft de Commissie kwesties beoordeeld zoals: het overkoepelende risico- en controleraamwerk van Triodos Bank, de jaarrekening en de kwartaalcijfers, de bevindingen van de interne accountant, belangrijke administratieve beslissingen, krediet- en sectorconcentratierisico, financieel beheer en risicobereidheid. De ARC heeft bijzondere aandacht besteed aan de follow-up van suggesties voor verbetering door De Nederlandsche Bank, en de behoefte aan verdere versterking van de organisatie van het risicomanagement. Hiertoe zal een Director Risk worden aangesteld. De voorzitter van de ARC is nauw betrokken bij dit wervingsproces. De ARC staat positief tegenover de aanstelling van een Director Finance. Tot slot heeft de ARC zich beziggehouden met een grondige evaluatie van het beleid dat de bank voert ten aanzien van risicobeheer en -management, met in het bijzonder aandacht voor kredietrisico s. Dit omvat onder andere kwaliteit van gegevens, waardering van zekerheden, classificatie van risico s, kredietbeoordelingen en afdoende documentatie over deze zaken. Net als in voorgaande jaren zijn in 2013 een toe reikend Internal Liquidity Adequacy Assessment Process (ILAAP) en Internal Capital Adequacy Assessment Process (ICAAP) uitgevoerd en is het Herstelplan geproduceerd en gepresenteerd aan De Nederlandsche Bank. In 2013 konden de kredietverliezen, gezien de economische omstandigheden, redelijk genoemd worden. Geconstateerd werd echter dat het overheidsbeleid in Spanje op het gebied van subsidies voor zonne-energieprojecten sterk aan verandering onderhevig was. De ARC blijft deze ontwikkeling nauwgezet volgen. De ARC is blij met de diversificatie van de kredietportefeuille, die deels werd veroorzaakt door de introductie van duurzame hypotheken. De commissie merkt op dat verdere diversificatiestappen worden overwogen, waaronder andere mogelijkheden om liquiditeitsoverschotten te beleggen. 36

39 De ARC heeft met de externe accountant gesproken over de managementletter, onder meer over de opmerkingen van de externe accountant over de interne controle. Het doet de ARC genoegen dat de interne controle van Triodos Bank toereikend is bevonden op basis van uitgebreide informatie, waaronder externe en interne audit, en complianceen risicomanagementrapporten. Activiteiten van de Nomination and Compensation Committee De voltallige Nomination & Compensation Committee (NCC) is in 2013 een aantal keren bijeengekomen. De voorzitter van de Directie neemt deel aan de vergaderingen van de NCC. Een van de belangrijkste taken van de NCC is het adviseren van de voltallige Raad van Commissarissen over het beloningsbeleid van Triodos Bank en het vaststellen van het beloningspakket van de Statutaire Directie in het bijzonder. Ook adviseert de commissie de Raad van Commissarissen over de beloning van Managing Directors, die direct onder de Statutaire Directie vallen. De leden van de NCC hebben ervaring op topmanagementniveau en een goede kennis van en ervaring met performancemanagement en beloningen. Daarnaast winnen zij in specifieke gevallen advies in bij onafhankelijke, externe deskundigen. De bestaande arbeidscontracten van de twee Statutaire Directeuren zijn beoordeeld en geactualiseerd, om ze in lijn te brengen met nieuwe regelgeving. De coördinatie van de werving van een opvolger van de voorzitter van de Raad van Commissarissen stond in 2013 hoog op de agenda. Het profiel voor de functie van voorzitter werd aangepast, omdat het erg moeilijk bleek om kandidaten te vinden beschikkend over uitgebreide bankervaring, een bewezen staat van dienst op het gebied van management en een sterke betrokkenheid bij de waarden, die ten grond - slag liggen aan de activiteiten van Triodos Bank. Besloten werd dat tenminste één nieuw te benoemden commissaris, en niet noodzakelijkerwijs de voorzitter, over een gedegen bankervaring moet beschikken. Als gevolg hiervan is in de loop van 2013 een start gemaakt met de werving voor een nieuwe commissaris met veel ervaring op het gebied van retail banking in een topmanagement functie bij een bank. Deze nieuwe commissaris zal Jan Lamers opvolgen, die in 2014 aftreedt. De NCC heeft in het kader van een programma voor permanente educatie, een tweedaagse trainingssessie georganiseerd voor de Raad van Commissarissen en de Directie. Dit programma voldoet aan de eis van de Code Banken voor de opzet van een dergelijk programma. In 2013 zijn tijdens de sessie de ontwikkelingen op het gebied van risicomanagement en regelgeving aan de orde geweest, alsmede de visie die ten grondslag liggen aan de missie van Triodos Bank en de persoonlijke en professionele relevantie daarvan voor de leden van de Raad. Voorts is de dynamiek binnen de Raad van Commissarissen van Triodos Bank aan de orde geweest. De trainingssessie vond plaats onder leiding van een extern adviseur. In 2013 heeft de NCC de Raad van Commissarissen geadviseerd over de evaluatie van het internationale beloningsbeleid van Triodos Bank. Het beleid is nu volledig in lijn met de Europese en Nederlandse regelgeving met betrekking tot het beloningsbeleid voor banken. Nadere informatie over het internationale beloningsbeleid vindt u op pagina 83 van de jaarrekening. Tijdens de bijeenkomsten van de NCC is verder gesproken over: Het beleidsdocument Relaties op het Werk ; De omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en de geschiktheidsmatrix van de Raad van Commissarissen; Jaarlijkse evaluaties Statutaire Directeuren; Werving van een Corporate Secretary; Herbenoeming van twee commissarissen; Opvolging bij sleutelposities op top- en seniormanagementniveau; Managementontwikkeling, met inbegrip van het loopbaantraject van individuele top- en seniormanagers en high potentials. 37

40 Interne organisatie Samenstelling van de Raad van Commissarissen De statuten van Triodos Bank bepalen dat de Raad van Commissarissen uit drie of meer leden bestaat. Op dit moment heeft de Raad zeven leden. Tijdens de Algemene Vergadering van Triodos Bank, in mei 2013, trad Marius Frank af als lid van de Raad van Commissarissen. Er is geen vervanger benoemd. Hans Voortman werd herbenoemd voor een periode van één jaar. Evenwichtige participatie man/vrouw De Raad van Commissarissen streeft naar brede diversiteit in samenstelling, door een evenwichtige verdeling van zetels naar nationaliteit, leeftijd, ervaring, achtergrond en geslacht. Meer in het bijzonder streeft de Raad naar een situatie waarin niet meer dan 70% van de zetels worden bezet door mannen of vrouwen. Tot mei 2013 bestond de Raad van Commissarissen uit zes mannelijke leden (75%) en twee vrouwelijke leden (25%). Sinds mei 2013 heeft de Raad vijf mannelijke en twee vrouwelijke leden, ofwel een verdeling van circa 70% en 30%. Commissies van de Raad van Commissarissen De samenstelling van de commissies is als volgt: Audit and Risk Committee -Margot Scheltema, Voorzitter -Marcus Eguiguren Huerta -Carla van der Weerdt Nomination and Compensation Committee -Marius Frank (Voorzitter) tot 17 mei Mathieu van den Hoogenband (Voorzitter) vanaf 17 mei Hans Voortman -David Carrington vanaf mei 2013 Voor nadere informatie over de commissarissen zie de biografieën op pagina 44/45 van dit verslag. De competentiematrix (zie pagina 42), die in 2011 voor de eerste keer werd opgesteld, is eind 2013 geactualiseerd. In de matrix staan de vakgebieden waarin commissarissen aanzienlijke expertise hebben; met behulp van de matrix kan worden beoordeeld of de Raad van Commissarissen over de juiste vaardigheden beschikt om zijn taken te verrichten. De matrix is gebaseerd op de vereisten zoals vermeld in het collectieve profiel van de Raad van Commissarissen, dat regelmatig wordt bijgewerkt. Vergaderingen van de Raad van Commissarissen Alle bijeenkomsten worden gezamenlijk met de Statutaire Directeuren en, vanaf november 2013, met de voltallige Directie gehouden. Elke bijeenkomst in 2013 (zes in totaal) werd voorafgegaan door een interne bijeenkomst waaraan uitsluitend commissarissen deelnamen. Eén interne vergadering was gewijd aan een bespreking van het interne evaluatieverslag en aan de beoordeling van de Statutaire Directeuren. Sinds 2012 komt de Raad van Commissarissen jaarlijks ten minste één keer bijeen in een land waar de bank een vestiging heeft. In 2013 werd deze vergadering gehouden op het kantoor van de Spaanse vestiging van Triodos Bank. De Raad heeft toen veel Spaanse medewerkers gesproken. Er werden presentaties gehouden en besprekingen gevoerd met het senior management van de vestiging, waardoor de Raad meer inzicht kreeg in de Spaanse activiteiten van Triodos Bank. De Raad bracht ook een bezoek aan een zonne-energie centrale, één van de vele projecten die door de Spaanse vestiging wordt gefinancierd. De voorzitter van de Raad van Commissarissen en de Chief Executive Officer onderhielden gedurende het jaar veelvuldig contact met elkaar, de voorzitter van de Audit and Risk Committee onderhield regelmatig en nauw contact met de Chief Financial Officer, en de voorzitter van de Nomination and Compensation Committee met de Chief Executive Officer. 38

41 Aanwezigheid Aanwezigheid van de commissarissen bij de bijeenkomsten in 2013: Leden van de Raad van Commissarissen Bijeenkomst Raad van Commissarissen Bijeenkomst Audit and Risk Committee Bijeenkomst Nomination and Compensation Committee Hans Voortman 6/6 6/6 Margot Scheltema 5/6 6/6 David Carrington 6/6 4/4 ** Marcos Eguiguren Huerta 6/6 5/6 Marius Frank 3/3 * 3/3 * Mathieu van den Hoogenband 6/6 4/4 ** Jan Lamers 5/6 Carla van der Weerdt 6/6 6/6 * Marius Frank is afgetreden op 17 mei 2013 ** vanaf 17 mei 2013 Onafhankelijkheid Gedurende heel 2013 waren alle commissarissen in de zin van de bepalingen van de Nederlandse Corporate Governance Code onafhankelijk van Triodos Bank. De samenstelling van de Raad was zodanig dat leden kritisch en onafhankelijk van elkaar, van de Directie en van enig belang konden handelen. Belangenverstrengeling In overeenstemming met de vereisten van de Nederlandse Corporate Governance Code beschikt de Raad van Commissarissen over interne regels die gelden voor feitelijke of potentiële belangenverstrengeling van commissarissen. Er was in 2013 geen sprake van belangenverstrengeling. Educatie In het kader van het programma voor permanente educatie organiseert de Raad van Commissarissen jaarlijkse bijeenkomsten met externe deskundigen om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen in de maatschappij en de sectoren die van belang zijn voor de activiteiten van Triodos Bank. Nadere gegevens treft u in het verslag van de Nomination & Compensation Committee. Zelfevaluatie De jaarlijkse zelfevaluatie van de Raad van Commissarissen vond eind 2013 plaats en werd uitgevoerd door twee onafhankelijke adviseurs. In 2010 is besloten iedere twee jaar een onafhankelijk adviseur bij de evaluatie te betrekken. Onder deze evaluatie viel zowel het functioneren van de Raad van Commissarissen als geheel, als dat van de individuele commissarissen en de commissies, alsmede de werkrelatie tussen de Raad van Commissarissen en 39

42 de Directie. De resultaten en aanbevelingen van deze bijeenkomst zijn besproken tijdens de interne vergadering van de Raad in december en zijn net als in 2012 vruchtbaar bevonden. De Raad zal de aanbevelingen van de beoordelaars begin 2014 met de Directie bespreken. De leden van de Directie hebben hun persoonlijke hoofdprioriteiten voor 2013 met de Raad van Commissarissen besproken. Deze zullen begin 2014 worden geëvalueerd. Tot slot De Raad van Commissarissen is van mening dat de jaarrekening en het verslag van de Directie een getrouw beeld geven van de positie van Triodos Bank. De Raad stelt voor dat de aandeelhouder de jaarrekening 2013 goedkeurt en de Statutaire Directie decharge verleent voor het gevoerde beleid van Triodos Bank, en de Raad van Commissarissen voor het door de Raad uitgeoefende toezicht in De Raad van Commissarissen steunt het dividendvoorstel van de Directie van EUR 1,95 (per certificaat van aandeel). De Raad van Commissarissen wil graag alle stakeholders van Triodos Bank dank zeggen voor hun vertrouwen in Triodos Bank en de Directie, en alle medewerkers van de bank bedanken voor hun inzet. De Raad van Commissarissen heeft er alle vertrouwen in dat Triodos Bank de uitdagingen in 2014 het hoofd zal kunnen bieden en zal fungeren als referentiepunt voor de banksector. Zeist, 27 februari 2014 Hans Voortman, Voorzitter Margot Scheltema, Vice-voorzitter David Carrington Marcos Eguiguren Huerta Mathieu van den Hoogenband Jan Lamers Carla van der Weerdt 40

43 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 41

44 Competentiematrix Raad van Commissarissen Onderstaande matrix bevat de kerncompetenties van de afzonderlijke commissarissen, van belang voor hun toezichthoudende functie. Een kandidaat-commissaris dient over de volgende drie kwalificaties te beschikken: affiniteit met de missie en waarden van Triodos Bank; ervaring op seniormanagementniveau, en internationale ervaring. Alle commissarissen voldoen aan deze criteria. Onderstaande tabel vermeldt verdere competenties op sleutelgebieden, zoals beschreven in het profiel van de Raad van Commissarissen. Naam (nationaliteit) Geboortejaar Geslacht Land waarop de commissaris zich richt Duurzame ontwikkeling Banking Carrington (UK) 1946 M Verenigd Koninkrijk l Eguiguren Huerta (SP) 1959 M Spanje l Frank (NL)* 1947 M Nederland, Frankrijk Lamers (BE) 1948 M België, Frankrijk Scheltema (NL) 1954 V Nederland Van den Hoogenband (NL) 1944 M Nederland, Duitsland l Van der Weerdt (NL) 1964 V Nederland l Voortman (NL) 1944 M Nederland l l * Marius Frank is afgetreden op 17 Mei

45 Belangrijkste expertisegebieden Risico Management Multi-Stakeholder relaties Financiën, Administratie en Interne controle Overige functionele en sectorexpertise l Impact -beleggingen, CG in de sociale sector l l l Strategie, Leiderschap ontwikkeling l l Marketing, Media, Cultuur l l Corporate Governance, Juridische Zaken Consumentenmarkt l l l l Natuurbehoud 43

46 Biografieën David Carrington (1946) David Carrington is voor het eerst benoemd in 2009 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hij is sinds 2001 zelfstandig adviseur en is gespecialiseerd in de ontwikkeling van filantropie en maatschappelijk verantwoord financieren en in het besturen van charitatieve instellingen en sociale ondernemingen. David Carrington kan putten uit 25 jaar ervaring in senior-managementfuncties bij charitatieve instellingen waarvan de afgelopen 13 jaar als Chief Executive en als bestuurslid bij een scala aan organisaties in het Verenigd Koninkrijk. Hij is toezichthoudend directeur van Big Society Capital en voorzitter van de Programme Board of Inspiring Impact. Daarnaast is hij voorzitter en oprichter/ directeur van de Alliance Publishing Trust en Bridges Charitable Trust en lid van de Raad van Advies van het Amerikaanse Centre for Effective Philanthropy. David Carrington heeft de Britse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Marcos Eguiguren Huerta (1959) Marcos Eguiguren Huerta is voor het eerst benoemd in 2008 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Marcos Eguiguren Huerta heeft uitgebreide ervaring op het gebied van advisering van financiële entiteiten in Spanje en in diverse landen in Latijns-Amerika. Daarnaast is hij partner en medeoprichter van SingularNet, een Spaanse professionele dienstverlener die zich richt op ondernemingsstrategie, menselijke ontwikkeling en communicatie. Hij vervulde ook leidinggevende functies bij Barclays Bank en BBVA. Daarnaast is hij Professor bedrijfskunde aan de Politechnische Universiteit van Catalonië. Marcos Eguiguren heeft de Spaanse nationaliteit en bezit 194 certificaten Triodos Bank. Mathieu van den Hoogenband (1944) Mathieu van den Hoogenband is voor het eerst benoemd in 2007 en zijn huidige termijn eindigt in Hij is voorzitter van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hij is voormalig directievoorzitter van Weleda Groep AG te Arlesheim, Zwitserland. Mathieu van den Hoogenband is lid van het Aandeelhouderscollege Rhea Holding B.V. (Eosta B.V.), voorzitter van de Raad van Commissarissen van Stichting Widar centrum voor eerstelijns gezondheidszorg en lid van de Adviesraad Antroposofische Medische Faculteit van de particuliere universiteit Witten/Herdecke. Daarnaast doceert hij Leiderschap en Ethiek aan de SRH Hochschule in Berlijn en Levensfasen aan de Alanus Hochschule in Bonn-Alfter. Mathieu van den Hoogenband heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit 931 certificaten Triodos Bank. Jan Lamers (1948) Jan Lamers is voor het eerst benoemd in 2002 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is voormalig bestuursvoorzitter van Uitgeversbedrijf Tijd en vicepresident van de Europese Vereniging van Dagbladuitgevers. Hij is bestuursvoorzitter van Lamers-Media C&P, voorzitter van CultuurNet Vlaanderen, directeur van Wereldmediahuis Vzw en lid van de Raad van Commissarissen van I-Propeller NV. Jan Lamers heeft de Belgische nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 44

47 Margot Scheltema (1954), Vice-voorzitter Margot Scheltema is voor het eerst benoemd in 2006 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is voorzitter van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Margot Scheltema was tot eind 2008 financieel directeur van Shell Nederland BV. Zij is lid van de Auditcommissie van Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds en lid van de Raad van Commissarissen van ASR NV, Schiphol NV en van TNT Express NV. Margot Scheltema is vervangend raadslid bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam. Daarnaast is zij non-executive lid van het bestuur van de Lonza Group PLC, lid van de Raad van Toezicht van het Rijksmuseum en World Press Photo en lid van de Raad van Commissarissen van Warmtebedrijf Rotterdam. Margot Scheltema heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Carla van der Weerdt-Norder (1964) Carla van der Weerdt is voor het eerst benoemd in 2010 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is lid van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Carla van der Weerdt is eigenaar/ directeur van Accent Organisatie Advies en Accent Finance & Accountancy. Zij heeft vijftien jaar bij ABN AMRO Bank NV gewerkt, onder andere als CFO/COO van Global Transaction Banking, als wereldwijd hoofd Operationeel Risicomanagement en als wereldwijd hoofd Risicomanagement en Compliance in Vermogensbeheer. Zij is lid van de Raad van Commissarissen en voorzitter van de Auditcommissie van Saxion Hogeschool. Carla van der Weerdt heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Hans Voortman (1944), Voorzitter Hans Voortman is voor het eerst benoemd in 2001 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hans Voortman is voormalig algemeen directeur van Wereld Natuur Fonds Nederland en voormalig vennootschappelijk directeur van MeesPierson. Daarnaast is hij voorzitter van de Raad van Toezicht van Ark Natuurontwikkeling en bestuurslid van Pan Parks. Hans Voortman heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 45

48 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 46

49 Jaarrekening 2013 Triodos Bank NV Pagina Geconsolideerde balans per 31 december Geconsolideerde winst- en verliesrekening over Geconsolideerd overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen over Geconsolideerd kasstroomoverzicht over Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 55 Segmentrapportage 90 Solvabiliteit 98 Leverage ratio 101 Risicomanagement 102 Vennootschappelijke balans per 31 december Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over Vennootschappelijk mutatieoverzicht van het eigen vermogen over Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening 136 Overige gegevens

50 Geconsolideerde balans per 31 december 2013 voor winstverdeling Verwijzingen* in duizenden euro s Activa Kasmiddelen Overheidspapier Bankiers Kredieten Rentedragende waardepapieren Aandelen Deelnemingen Immateriële vaste activa Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Overige activa Overlopende activa Totaal activa Passiva Bankiers Toevertrouwde middelen Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen Achtergestelde schulden Eigen vermogen Totaal eigen vermogen en passiva Voorwaardelijke schulden Onherroepelijke faciliteiten * De verwijzingen hebben betrekking op de toelichting die begint op pagina 55. Deze vormt een integraal onderdeel van de geconsolideerde jaarrekening. 48

51 Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013 in duizenden euro s Verwijzingen* Baten Rentebaten Rentelasten Rente Opbrengsten uit overige deelnemingen Opbrengsten uit effecten en deelnemingen 120 Provisiebaten Provisielasten Provisie Resultaat uit financiële transacties Overige baten Overige baten Totaal baten Lasten Personeels- en andere beheerkosten Afschrijvingen en waardeveranderingen op materiële en immateriële vaste activa Bedrijfslasten Waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van deelnemingen Totaal lasten Bedrijfsresultaat voor belastingen Belastingen bedrijfsresultaat Nettowinst Bedragen in euro s Nettowinst per aandeel 3,23 3,37 Dividend per aandeel 1,95 1,95 49

52 Geconsolideerd overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten over 2013 in duizenden euro s Nettoresultaat Herwaardering vastgoed, bedrijfsmiddelen en deelneming na belastingen Koersresultaat bedrijfsuitoefening in het buitenland na belastingen Totaalbedrag rechtstreeks verantwoord in het eigen vermogen Totaal gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten

53 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 51

54 Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen over 2013 in duizenden euro s Aandelenkapitaal Agio Eigen vermogen per 1 Januari Uitbreiding aandelenkapitaal Stockdividend Herwaardering vastgoed, bedrijfsmiddelen en deelneming na belastingen Koersresultaat bedrijfsuitoefening in het buitenland na belastingen Winstverdeling vorig boekjaar, toevoeging aan de overige reserves Winstverdeling vorig boekjaar, dividend Dividend niet in contanten uitgekeerd Aan de vennootschap vervallen dividend Overboeking naar of vrijval wettelijke reserve ontwikkelingskosten In- of verkoop eigen certificaten van aandelen Resultaat boekjaar Eigen vermogen per 31 december Uitbreiding aandelenkapitaal Stockdividend Herwaardering vastgoed, bedrijfsmiddelen en deelneming na belastingen Realisatie van herwaardering Koersresultaat bedrijfsuitoefening in het buitenland na belastingen Winstverdeling vorig boekjaar, toevoeging aan de overige reserves Winstverdeling vorig boekjaar, dividend Dividend niet in contanten uitgekeerd Aan de vennootschap vervallen dividend Overboeking naar of vrijval wettelijke reserve ontwikkelingskosten In- of verkoop eigen certificaten van aandelen Resultaat boekjaar Eigen vermogen per 31 december

55 Herwaarderingsreserve Wettelijke reserve Overige reserve Onverdeelde winst Totaal eigen vermogen

56 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2013 in duizenden euro s Kasstroom uit operationele activiteiten Nettowinst Aanpassingen voor: afschrijvingen waardeveranderingen van vorderingen waardeveranderingen van deelnemingen koersverschillen onroerende zaken en bedrijfsmiddelen mutaties voorzieningen overige mutaties overlopende posten Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten Mutatie overheidspapier Mutatie bankiers, niet direct opeisbare tegoeden Mutaties kredieten Mutaties aandelen Mutatie bankiers, niet direct opeisbare schulden Mutatie toevertrouwde middelen Overige mutaties uit operationele activiteiten KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN Kasstroom uit investeringsactiviteiten Netto investeringen in: rentedragende waardepapieren deelnemingen immateriële vaste activa onroerende zaken en bedrijfsmiddelen KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie achtergestelde schulden Uitbreiding aandelenkapitaal Betaling contant dividend In- of verkoop eigen certificaten van aandelen KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN Netto kasstroom Liquiditeiten per 1 januari Liquiditeiten per 31 december Direct opeisbare tegoeden bij centrale banken Direct opeisbare tegoeden bij banken Liquiditeiten per 31 december

57 Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening in duizenden euro s Algemeen Triodos Bank, statutair gevestigd aan de Nieuweroordweg 1 te Zeist, is een naamloze vennootschap met beperkte aansprakelijkheid naar Nederlands recht. Gehanteerde grondslagen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen voor de jaarrekening van banken opgenomen in afdeling 14, titel 9, boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. De jaarrekening heeft betrekking op het drieëndertigste boekjaar van Triodos Bank NV. De jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en resultaatbepaling Algemeen Tenzij anders vermeld worden activa gewaardeerd op kostprijs, waarbij voor vorderingen rekening wordt gehouden met een eventuele voorziening voor oninbaarheid. Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar Triodos Bank zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard gaat met een uitstroom uit Triodos Bank van middelen die economische voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en/of alle of nagenoeg alle risico s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en/of betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. De opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben, respectievelijk waarin de dienst is verleend. Opbrengsten worden verantwoord indien Triodos Bank alle belangrijkste risico s met betrekking tot de handelsgoederen heeft overgedragen aan de koper. Rentebaten en -provisies uit hoofde van kredietverlening worden niet in de winst- en verliesrekening verantwoord indien gerede twijfel bestaat omtrent de inbaarheid van de opbrengsten. De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro s, de functionele valuta van Triodos Bank. Alle financiële informatie in euro s is afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal. Het gebruik van schattingen en veronderstellingen bij het opstellen van de jaarrekening De opstelling van de geconsolideerde jaarrekening vereist dat Triodos Bank schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, de voorwaardelijke activa en verplichtingen per balansdatum en van de verantwoorde baten en lasten over het boekjaar. Dit betreft voornamelijk de methoden voor het bepalen van de voorzieningen voor dubieuze debiteuren, van de reële waarde van activa en verplichtingen en van waardeverminderingen. Het betreft mede het beoordelen van de situaties op basis van beschikbare financiële gegevens en informatie. Voor bepaalde categorieën activa en passiva kan het inherente schattingsrisico hoger zijn als gevolg van gebrek aan liquiditeit in de relevante 55

58 markten. Hoewel deze schattingen met betrekking tot actuele gebeurtenissen en acties naar beste weten van de Directie zijn gemaakt, kunnen de daadwerkelijke uitkomsten afwijken van de schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van administratieve schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien of in de periode van herziening en toekomstige perioden indien de herziening gevolgen heeft voor zowel de verslagperiode als toekomstige perioden. Grondslagen voor consolidatie De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van Triodos Bank en haar groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend dan wel waarover centrale leiding bestaat. Er is sprake van zeggenschap als Triodos Bank de directe of indirecte bevoegdheid heeft om het financiële en operationele beleid van een entiteit te bepalen teneinde voordelen te verkrijgen uit de activiteiten van de entiteit. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin Triodos Bank een meerderheidsbelang heeft, of waarop op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Bij de bepaling of beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend, worden financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend, betrokken. Participaties die worden aangehouden om ze te vervreemden worden niet geconsolideerd. Nieuw verworven deelnemingen worden in de consolidatie betrokken vanaf het tijdstip waarop beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Afgestoten deelnemingen worden in de consolidatie betrokken tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de binnen de groep gemaakte winsten. De groepsmaatschappijen zijn integraal geconsolideerd. De financiële gegevens van joint ventures zijn geconsolideerd naar evenredigheid van het aangehouden belang, indien consolidatie noodzakelijk is voor het inzicht in het vermogen en resultaat van Triodos Bank NV. Overzicht kapitaalbelangen conform artikel 2:379 en 2:414 van het Burgerlijk Wetboek: Kantoor Buitenzorg BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Kantoor Nieuweroord BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Stichting Triodos Beleggersgiro te Zeist, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos Assurantiën BV in liquidatie te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos Cultuurbank BV in liquidatie te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos Custody BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos Finance BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos IMMA BVBA te Brussel, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos Investment Management BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie; Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management BV te Zeist, belang 50%, joint venture met gezamenlijke zeggenschap, consolidatie naar evenredigheid van het aangehouden belang; Triodos Nieuwbouw BV te Zeist, belang 100%, groepsmaatschappij, volledige consolidatie. Transacties in vreemde valuta Activa en verplichtingen samenhangend met transacties in vreemde valuta s worden omgerekend tegen de contante koers per balansdatum. Transacties en de daaruit voortvloeiende baten en lasten in vreemde valuta s worden omgerekend tegen de geldende koers per transactiedatum. Hieruit voortvloeiende koersverschillen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als Resultaat uit financiële transacties. 56

59 Bedrijfsuitoefening in het buitenland De activa en verplichtingen van activiteiten in buitenlandse eenheden buiten de Eurozone worden omgerekend tegen de contante koers per balansdatum. De baten en lasten van activiteiten in buitenlandse business eenheden buiten de Eurozone worden omgerekend tegen de wisselkoers op de transactiedatum. Hieruit voortvloeiende koersverschillen worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Afdekking van de netto-investering in buitenlandse activiteiten Valutakoersverschillen die optreden bij de heromrekening van een financiële verplichting die wordt aangemerkt als afdekking van de nettoinvestering in buitenlandse business eenheden buiten de Eurozone, worden direct in het eigen vermogen verwerkt, in de reserve omrekeningsverschillen, voor zover de afdekking effectief is. Het niet-effectieve deel wordt als last in de winsten verliesrekening opgenomen. Financiële instrumenten Financiële instrumenten, inclusief de van de basiscontracten gescheiden afgeleide financiële instrumenten, worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Indien instrumenten bij de vervolgwaardering niet worden gewaardeerd tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de winst- en verliesrekening, maken eventuele direct toerekenbare transactiekosten deel uit van de eerste waardering. Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd. Bankiers en kredieten De vorderingen op banken en de kredieten worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, waarbij rekening wordt gehouden met een eventuele voorziening voor oninbaarheid. De voorziening voor oninbaarheid wordt per post bepaald, waarbij rekening wordt gehouden met de waarde van de verstrekte zekerheden. Naast deze specifieke voorziening is met ingang van 2013 een algemene voorziening gevormd voor de dekking van risico s voortvloeiend uit geleden maar nog niet gerapporteerde kredietverliezen. Overheidspapier en rentedragende waardepapieren Overheidspapier en rentedragende waardepapieren behoren volledig tot de beleggingsportefeuille en worden gewaardeerd tegen aflossingswaarde onder aftrek van een eventuele voorziening voor oninbaarheid. Verschillen tussen verkrijgingsprijs en aflossingswaarde worden afgeschreven over de resterende looptijd van de waardepapieren en worden verantwoord als overlopende activa en passiva op de balans. Gerealiseerde waardeveranderingen worden in de winst- en verliesrekening verwerkt. Aandelen De aandelen behoren niet tot de handelsportefeuille en worden gewaardeerd tegen kostprijs. Deelnemingen Deelnemingen waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Deelnemingen waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen reële waarde. In geval het een deelneming betreft met een notering aan een actieve effectenbeurs wordt de reële waarde gelijkgesteld aan de laatst bekende beurskoers. In geval het een deelneming betreft zonder een notering aan een actieve effectenbeurs of zonder regelmatige beursnotering, wordt de reële waarde naar beste kunnen bepaald aan de hand van alle ter beschikking staande gegevens, waaronder een door een externe accountant goedgekeurde jaarrekening, tussentijdse financiële informatie van de instelling en eventueel andere ter beschikking van Triodos Bank staande gegevens ter zake. Ongerealiseerde waardeveranderingen van deelnemingen waarop geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend, worden rechtstreeks via de herwaarderingsreserve toegevoegd c.q. onttrokken aan het eigen vermogen, met uitzondering van waardeveranderingen beneden de verkrijgingsprijs, welke rechtstreeks in de winsten verliesrekening worden verantwoord. 57

60 Gerealiseerde waardeveranderingen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. Koersverschillen als gevolg van de omrekening van vreemde valuta worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Immateriële vaste activa Immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs onder aftrek van afschrijvingen. Deze kosten omvatten voornamelijk de kosten van directe arbeid; bij beëindiging van de ontwikkelingsfase. De afschrijvingen worden bepaald op basis van de geschatte economische levensduur. Goodwill die Triodos Bank heeft betaald voor het opzetten van de vestiging in Spanje wordt in tien jaar afgeschreven. De resterende afschrijvingstermijn is een jaar. Er is geen waardevermindering van goodwill verantwoord. De ontwikkelingskosten van het banksysteem worden vanaf het moment van ingebruikname afgeschreven op basis van de economische levensduur. Na een technische beoordeling van het banksysteem in 2013 is de verwachte economische levensduur verlengd van december 2016 tot december Managementcontracten waarvoor Triodos Bank heeft betaald bij verwerving van de deelneming in Triodos Investment Management BV worden afgeschreven in twintig jaar. De resterende afschrijvingstermijn is dertien jaar. Er is geen waardevermindering verantwoord. Aangekochte computersoftware wordt afgeschreven op basis van de economische levensduur. Deze periode bedraagt maximaal vijf jaar. Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Onroerende zaken in ontwikkeling worden gewaardeerd tegen bestede kosten of lagere te verwachten vervangingswaarde bij oplevering. De bestede kosten bestaan uit aan derden verrichte betalingen. Onroerende zaken in eigen gebruik worden gewaardeerd tegen actuele waarde, die is afgeleid van de vervangingswaarde. Taxatie gebeurt ten minste iedere vijf jaar door een externe taxateur. De laatste taxatie heeft plaatsgevonden in november Gebouwen in eigen gebruik worden lineair afgeschreven op basis van een geschatte economische levensduur van 40 jaar. Op terreinen in eigen gebruik wordt niet afgeschreven. Bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte economische levensduur. De afschrijvingstermijnen variëren van drie tot tien jaar. Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen. De voorzieningen bestaan voornamelijk uit een voorziening voor groot onderhoud gebouwen die is gebaseerd op een langetermijn onderhoudsprogramma. In- of verkoop eigen certificaten van aandelen Inkoop en heruitgifte van eigen certificaten van aandelen wordt ten laste respectievelijk ten gunste van de overige reserves gebracht. Een saldo dat resteert na heruitgifte van alle ingekochte eigen certificaten staat ter beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Inkoop van eigen certificaten kan plaatsvinden tot een maximum van 2% van het aantal uitstaande aandelen. Tot inkoop van eigen certificaten kan worden besloten, indien het aanbod van bestaande certificaten groter is dan de vraag naar nieuwe certificaten. Hiertoe is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders een machtiging verstrekt aan de Directie. 58

61 Afgeleide financiële instrumenten en hedge accounting Afgeleide financiële instrumenten worden gewaardeerd tegen reële waarde, tenzij hedge accounting onder het kostprijs hedgemodel wordt toegepast. In contracten besloten afgeleide instrumenten dienen te worden afgescheiden van het basiscontract en apart verantwoord tegen reële waarde indien: de economische kenmerken en risico s van het basiscontract en het daarin besloten derivaat niet nauw verwant zijn; een apart instrument met dezelfde voorwaarden als het in het contract besloten derivaat aan de definitie van een derivaat zou voldoen; en het gecombineerde instrument niet wordt gewaardeerd tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de winst- en verliesrekening. Voor valutatermijncontracten afgesloten ter afdekking van monetaire activa en passiva in vreemde valuta s wordt kostprijs hedge accounting toegepast om te bereiken dat in de winst- en verliesrekening verantwoorde resultaten als gevolg van de omrekening van de monetaire posten worden gecompenseerd met waardewijzigingen van de valutacontracten tegen de contante koers op rapporteringsdatum. Het verschil tussen de waarde van het valutatermijncontract tegen de contante koers op afsluitdatum en de waarde van het valutatermijncontract tegen de termijnkoers wordt via de winst- en verliesrekening geamortiseerd over de looptijd van het valutatermijncontract. Triodos Bank heeft haar hedgingstrategie en de relatie tussen die strategie en de doelstelling van risicomanagement schriftelijk vastgelegd. Ook heeft Triodos Bank haar beoordeling of de derivaten die worden gebruikt bij hedge accounting effectief zijn bij het verrekenen van valutaresultaten van de afgedekte posten schriftelijk vastgelegd, met gebruikmaking van generieke documentatie. Een overhedge wordt op basis van kostprijs of lagere marktwaarde direct in de winst- en verliesrekening verwerkt. Hedgerelaties worden beëindigd als de respectieve afgeleide instrumenten aflopen of worden verkocht. De cumulatieve winst of het cumulatieve verlies dat tot dat moment nog niet in de winst- en verliesrekening was verwerkt, wordt als overlopende post in de balans opgenomen totdat de afgedekte transacties plaatsvinden. Indien de transacties naar verwachting niet meer plaatsvinden, wordt de cumulatieve winst of het cumulatieve verlies overgeboekt naar de winst- en verliesrekening. Belastingen bedrijfsresultaat De belastingen worden op basis van geldende tarieven voor de belastingen naar de winst berekend over het resultaat voor belastingen. Hierbij wordt rekening gehouden met vrijgestelde winstbestanddelen, aftrekposten, bijtellingen en verschillen als gevolg van afwijkingen tussen balanswaarde en fiscale waarde van activa en passiva. Belastinglatenties als gevolg van verschillen tussen balanswaarde en fiscale waarde worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Winst per aandeel De winst per aandeel wordt berekend op basis van het gewogen gemiddelde aantal uitstaande aandelen. Bij de berekening van het gewogen gemiddelde aantal uitstaande aandelen geldt het volgende: door Triodos Bank gehouden eigen aandelen worden in mindering gebracht op het totale aantal uitstaande aandelen; de berekening is gebaseerd op gemiddelden per maand. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft de mutatie van de geldmiddelen van Triodos Bank, uitgesplitst in operationele activiteiten, investeringsactiviteiten en financieringsactiviteiten. De geldmiddelen bestaan uit kasmiddelen en de direct opeisbare tegoeden bij banken. Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Zie voor nadere details over deze grondslagen voor waardering en resultaatbepaling de bijbehorende toelichting op de jaarrekening. 59

62 Activa 1. Kasmiddelen De balanswaarde van de tegoeden bij banken per 31 december is als volgt te specificeren: Direct opeisbaar tegoed bij De Nederlandsche Bank Direct opeisbaar tegoed bij de Nationale Bank van België Direct opeisbaar tegoed bij de Deutsche Bundesbank Direct opeisbaar tegoed bij de Banco de España Contant geld in geldautomaten Balanswaarde per 31 december Overheidspapier Belgisch schatkistpapier Het verloop van het overheidspapier is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Aflossingen Verkoop Balanswaarde per 31 december

63 3. Bankiers Direct opeisbare tegoeden bij banken Deposito s bij banken De direct opeisbare tegoeden staan ter vrije beschikking. Bankiers onderverdeeld naar resterende looptijd: Direct opeisbaar tot 3 maanden maanden tot 1 jaar tot 5 jaar Langer dan 5 jaar

64 De balanswaarde van de tegoeden bij banken per 31 december is als volgt te specificeren: ABN Amro Banco Cooperativo Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) Barclays Belfius Bank Co-operative Bank Coventry DZ Bank Frankfurter Volksbank ING Bank KBC Bank Van Lanschot Bank Nationwide Building Society Rabobank Royal Bank of Scotland Yorkshire Bank Overige

65 4. Kredieten Kredieten Voorziening dubieuze debiteuren De kredieten hebben betrekking op kredieten aan klanten versus kredieten aan banken. Kredieten onderverdeeld naar resterende looptijd: Direct opeisbaar tot 3 maanden maanden tot 1 jaar tot 5 jaar Langer dan 5 jaar Het verloop van de voorziening dubieuze debiteuren is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Toevoeging Afboeking Vrijval Koersverschillen Balanswaarde per 31 december De voorziening heeft geen betrekking op voorwaardelijke schulden en onherroepelijke faciliteiten. De voorziening dubieuze debiteuren is inclusief een voorziening voor geleden maar nog niet gerapporteerde kredietverliezen (IBNR- voorziening) ad EUR 0,8 miljoen (2012: nihil). De toevoeging aan de voorziening heeft voor EUR 1,1 miljoen betrekking op rente die wel in rekening is gebracht maar niet is ontvangen (2012: EUR 0,7 miljoen). 63

66 5. Rentedragende waardepapieren Nederlandse staatsobligaties Belgische staatsobligaties Spaanse staatsobligaties Staatsobligaties van het Verenigd Koninkrijk Overige obligaties De balanswaarde van de overige obligaties per 31 december is als volgt te specificeren: Nederlandse Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO) duurzame obligatie, Nederland Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), Nederland Sustainable energy bond Landwirtschaftliche Rentenbank, Duitsland Climate Awareness bond European Investment Bank Nederlandse Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO), Nederland De Société Publique de Gestion de l Eau (SPGE), België NRW Bank groene obligatie, Duitsland SNS Bank (met overheidsgarantie), Nederland La Communauté française de Belgique, België Rabobank, Nederland Regio Wallonië, België Regio Brussel, België Societe Wallone du credit social, België Nederlandse Waterschapsbank, Nederland Vlaamse gemeenschap, België Ethias Vie, België Dit zijn Groene/duurzame obligaties waarvan de opbrengsten door de emittent worden belegd in bijvoorbeeld duurzame energie, energiebesparing en microfinanciering. 64

67 Van het effectenbezit dient EUR 10,0 miljoen als zekerheid voor een mogelijk debetsaldo bij De Nederlandsche Bank (2012: EUR 5,0 miljoen) en nihil bij een Nederlandse bank (2012: EUR 4,6 miljoen). Er is geen zekerheid verstrekt (2012: EUR 4,6 miljoen) voor opgenomen leningen bij een Spaanse bank. Per 31 december 2013 is in verband met nog niet als resultaat verantwoorde verschillen tussen verkrijgingsprijs en aflossingswaarde EUR 30,4 miljoen (2012: EUR 25,5 miljoen) opgenomen onder de overlopende activa en EUR 3,2 miljoen (2012: EUR 3,0 miljoen) onder de overlopende passiva. Het verloop van de rentedragende waardepapieren is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Aflossingen Verkoop Balanswaarde per 31 december Aandelen S.W.I.F.T. SCRL 3 3 Ampere Equity Fund BV 0 0 SEPA Biogasanlage Hattingen GmbH De aandelen S.W.I.F.T. SCRL worden gehouden in het kader van deelneming aan het S.W.I.F.T. betalingsverkeer. De aandelen Ampere Equity Fund BV worden gehouden in het kader van de activiteiten van Triodos Investment Management. De aandelen SEPA Biogasanlage Hattingen GmbH worden gehouden in samenhang met een verstrekt krediet. 65

68 Het verloop van de aandelen is als volgt: Balanswaarde per 1 januari 4 4 Aanschaf Verkopen Balanswaarde per 31 december Deelnemingen Overige deelnemingen De deelnemingen kunnen als volgt worden gespecificeerd: Belangen waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. De waarde van deze belangen ten bedrage van EUR 7,3 miljoen (2012: EUR 7,3 miljoen) is gebaseerd op de gepubliceerde aandelenkoers. Bij gebrek aan een gepubliceerde aandelenprijs maakt Triodos Bank een schatting van de reële waarde via de nettovermogenswaarde. Dit betreft ons belang in de New Resource Bank, San Francisco, Merkur Bank, Kopenhagen, Cultura Bank, Oslo, GLS Gemeinschaftsbank eg, Bochum, Banca Popolare Etica Scpa, Padua, Ekobanken Medlemsbank, Järna, en de Nederlandse Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden N.V. (FMO), Den Haag. Het belang in Social Enterprise Finance Australia Limited, Sydney waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. De reële waarde van het belang in de Social Enterprise Finance Australia Limited kan niet op betrouwbare wijze worden bepaald omdat de onderneming zich in de aanloopfase bevindt en er derhalve geen representatieve aandelenkoers voorhanden is en nog geen sprake is van actieve verhandeling op de markt. Dit belang ad EUR 0,3 miljoen (2012: EUR 0,3 miljoen) wordt gewaardeerd tegen kostprijs. Het verloop van deze post is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Verwervingen Uitbreiding kapitaal Herwaardering Terugbetaling kapitaal -1 Koersresultaten vreemde valuta Balanswaarde per 31 december

69 8. Immateriële vaste activa Betaalde goodwill Ontwikkelingskosten voor informatiesystemen Managementcontracten Computersoftware De betaalde goodwill betreft: goodwill die Triodos Fonds Management in 2004 aan Triodos Investment Management heeft betaald voor het verkrijgen van researchactiviteiten; Per ultimo 2013 is deze goodwill volledig afgeschreven; goodwill die Triodos Fonds Management in 2004 en 2005 aan Triodos Investment España heeft betaald, plus een extra bedrag in 2009, voor de afkoop van het winstrecht van de Spaanse vestiging. Het verloop van de betaalde goodwill is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Afschrijving Balanswaarde per 31 december

70 Ontwikkelingskosten informatiesystemen De ontwikkelingskosten voor informatiesystemen betreft de ontwikkelingskosten van een ICT-systeem van de bank. Na een technische beoordeling van dit banksysteem in 2013 is de verwachte economische levensduur verlengd van december 2016 tot december De lagere kosten als gevolg van de verlenging van de economische levensduur ten bedrage van EUR 0,9 miljoen per jaar, worden in de komende jaren verantwoord in the winst- en verliesrekening, voor de eerste keer in Dit positieve effect wordt eveneens voor de komende vier jaar verwacht. De investering in dit banksysteem heeft in 2013 een waardevermindering ondergaan als gevolg van de beslissing om een nieuw ERP-systeem aan te schaffen voor Triodos Investment Management. De waardevermindering is verantwoord in de winst- en verliesrekening voor een bedrag van EUR 0,2 miljoen. Het verloop van de ontwikkelingskosten voor de informatiesystemen is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Geactiveerde kosten Afschrijving* Waardeverminderingen -182 Balanswaarde per 31 december * exclusief desinvesteringen ad EUR 2,0 miljoen (2012: EUR 0,0 miljoen). Managementcontracten De managementcontracten betreffen contracten voor het beheer van fondsen door Triodos Investment Management. Bij verwerving van de deelneming in Triodos Investment Management heeft Triodos Bank hiervoor een bedrag betaald aan Triodos Holding. Het verloop van de managementcontracten is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Afschrijving Balanswaarde per 31 december

71 9. Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Onroerende zaken in eigen gebruik Bedrijfsmiddelen Het verloop van de onroerende zaken in eigen gebruik is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve herwaardering per 1 januari Cumulatieve afschrijving per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Afschrijving Herwaardering Balanswaarde per 31 december De onroerende zaken in eigen gebruik zijn in november 2013 getaxeerd door een externe taxateur. 69

72 Het verloop van de bedrijfsmiddelen is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijving per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Verkoop * Afschrijving * Koersverschillen Balanswaarde per 31 december * exclusief desinvesteringen ad EUR 0,3 miljoen (2012: EUR 0,5 miljoen). 10. Overige activa De overige activa zijn inclusief een vordering inzake de depositogarantieregeling voor een bedrag van EUR (2012: EUR 9.705). 11. Overlopende activa De balanswaarde van de overlopende activa per 31 december is als volgt te specificeren: Agio op rentedragende waardepapieren Te ontvangen rente Actieve belastinglatentie Overige overlopende activa Balanswaarde per 31 december De belastinglatentie heeft voornamelijk betrekking op verliezen van de Duitse vestiging die nog moeten worden gecompenseerd met toekomstige belastbare winsten. Hiervoor geldt geen beperking in tijd. 70

73 Passiva 12. Bankiers Tegoeden van banken Dit betreft de aangehouden tegoeden door Kreditanstalt für Wiederaufbau, Duitsland, Landwirtschaftliche Rentenbanken, Duitsland, en Instituto de Crédito Oficial, Spanje, ten behoeve van rentegesubsidieerde kredieten in de duurzame energiesector. Tegoeden van banken onderverdeeld naar resterende looptijd: Direct opeisbaar tot 3 maanden maanden tot 1 jaar tot 5 jaar Langer dan 5 jaar Toevertrouwde middelen Spaargelden Overige toevertrouwde middelen

74 Toevertrouwde middelen onderverdeeld naar resterende looptijd: Direct opeisbaar tot 3 maanden maanden tot 1 jaar tot 5 jaar Langer dan 5 jaar Overige schulden Deze post bestaat uit diverse te betalen bedragen, waaronder te betalen Nederlandse en buitenlandse belastingen en sociale verzekeringspremies van EUR 9,6 miljoen (2012: EUR 7,1 miljoen). 15. Overlopende passiva De balanswaarde van de overlopende activa per 31 december is als volgt te specificeren: Disagio op rentedragende waardepapieren Te betalen rente Passieve belastinglatentie Overige overlopende passiva Balanswaarde per 31 december De belastinglatentie heeft voornamelijk betrekking op: in Nederland te belasten toekomstige winsten van de Duitse vestiging. De duur is onbeperkt; tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale boekwaarde van immateriële vaste activa. De resterende duur is één tot vier jaar. 16. Voorzieningen Onderhoud gebouwen Overige voorzieningen

75 Het verloop van de voorzieningen is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Dotatie Onttrekking -88 Vrijval Koersverschillen 1 Balanswaarde per 31 december Achtergestelde schulden Dit betreft een 10-jarige obligatielening d.d. 12 juli Het nominale rentepercentage bedraagt 5,625% en de uitgiftekoers was 99,314%. De obligaties zijn achtergesteld ten opzichte van overige schulden. Gedurende de looptijd van de obligatielening kan de bank obligaties inkopen en intrekken onder voorbehoud van toestemming van De Nederlandsche Bank. Per 31 december 2013 is in verband met verschillen tussen verkrijgingsprijs en aflossingswaarde een bedrag van EUR 13 (2012: EUR 17) opgenomen onder de overlopende activa. Het verloop van de achtergestelde schulden is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Onttrekking Balanswaarde per 31 december Eigen vermogen Het eigen vermogen op de geconsolideerde balans is gelijk aan het eigen vermogen op de vennootschappelijke balans. Voor een specificatie wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening. Reële waarden Onderstaande tabel geeft inzicht in de reële waarde van de financiële instrumenten per 31 december De reële waarde van rentedragende waardepapieren is de marktwaarde. Voor bankiers, kredieten, toevertrouwde middelen met een vaste rentelooptijd en de achtergestelde lening is de reële waarde bepaald door middel van de netto contante waarde van verwachte rente en aflossingskasstromen met behulp van de marktrentes ultimo boekjaar. De reële waarde van de overige posten wordt gelijkgesteld aan de balanswaarde. De reële waarde van de overige activa en passiva bevat tevens de belastinglatentie. Het nog niet afgeschreven agio en disagio van de rentedragende waardepapieren is opgenomen in de balanswaarde van de rentedragende waardepapieren. 73

76 Balans- Reële waarde Balans- Reële waarde waarde waarde Activa Kasmiddelen Overheidspapier Bankiers Kredieten Rentedragende waardepapieren inclusief agio/disagio Aandelen Deelnemingen Overig * * Passiva Bankiers Toevertrouwde middelen Overig Eigen vermogen Herwaardering * De reële waarde wordt negatief beïnvloed door de belastingeffecten van alle reële-waardecorrecties die onder overig zijn verantwoord Reële waarde 2012 Reële waarde Derivaten Valutatermijncontracten De geschatte reële waarden die worden opgegeven door financiële instellingen worden niet geacht één op één vergelijkbaar te zijn vanwege de verscheidenheid in gehanteerde waarderingsmethoden en het gebruik van schattingen daarbij. Het gebrek aan een objectieve waarderingsmethode brengt met zich mee dat geschatte reële waarden in hoge mate subjectief zijn voor wat betreft de veronderstelde looptijden en de toegepaste rentepercentages. 74

77 Niet uit de balans blijkende verplichtingen 19. Voorwaardelijke schulden Dit betreft kredietvervangende en niet-kredietvervangende garanties die gedeeltelijk zijn gedekt door geblokkeerde rekeningen tot hetzelfde bedrag. 20. Onherroepelijke faciliteiten Dit betreft het geheel van verplichtingen uit hoofde van onherroepelijke toezeggingen die kunnen leiden tot kredietverlening. Overige niet uit de balans blijkende verplichtingen Naast de in de balans vermelde voorwaardelijke schulden en onherroepelijke faciliteiten is het depositogarantiestelsel en de beleggerscompensatieregeling van toepassing, zoals bedoeld in artikel 3:259 van de Wet op het Financieel Toezicht. 75

78 Huurverplichtingen in duizenden euro s plaats Bedrag per jaar Resterende looptijd Zeist, Nederland maanden Zeist, Nederland maanden Brussel, België maanden Bristol, Verenigd Koninkrijk maanden Edinburgh, Verenigd Koninkrijk 31 9 maanden Barcelona, Spanje maanden Bilbao, Spanje 14 3 maanden Gerona, Spanje maanden Granada, Spanje maanden La Coruna, Spanje 15 3 maanden Las Palmas, Spanje 7 3 maanden Madrid, Spanje maanden Madrid, Spanje maanden Madrid, Spanje maanden Murcia, Spanje 85 7 maanden Oviedo, Spanje maanden Palma de Mallorca, Spanje maanden Pamplona, Spanje maanden Santa Cruz de Tenerife, Spanje 27 6 maanden Sevilla, Spanje maanden Valencia, Spanje 16 3 maanden Valladolid, Spanje 22 3 maanden Zaragoza, Spanje 15 6 maanden Frankfurt, Duitsland maanden Leaseverplichtingen in duizenden euro s De leaseverplichtingen, die voornamelijk betrekking hebben op auto s, zijn aangegaan voor een periode tussen 2 en 48 maanden en hebben een jaarlast van EUR

79 Verplichtingen voor het gebruik van software in duizenden euro s De volgende verplichtingen zijn aangegaan voor het gebruik van software: Een vaste jaarlijkse betaling van EUR 28 ter zake van het onderhoud van een managementsysteem. Voor een periode van ten minste 1 jaar een variabele jaarlast van circa EUR 234 ter zake van het gebruik van een banksysteem. Overige verplichtingen in duizenden euro s De volgende verplichtingen zijn aangegaan: Diensten ter zake van het beheer van hypotheken met een looptijd van ten minste 1 jaar en een jaarlast van EUR 276. Diensten ter zake van betalingstransacties voor een periode van ten minste 5 jaar met een variabele jaarlast van circa EUR Diensten ter zake van de beveiliging van betalingssystemen voor een periode van ten minste 2,5 jaar met een variabele jaarlast van circa EUR 218. In 2010 heeft Triodos Bank een samenwerkingsovereenkomst ondertekend met een projectontwikkelaar, die in 2011 is gewijzigd. Het doel van deze overeenkomst is het bouwen van een nieuw kantoorgebouw voor Triodos Bank vóór het derde kwartaal Eind 2011 heeft Triodos Bank een overeenkomst met een derde partij ondertekend voor de aankoop van grond voor 1 september Aan deze aankoop zijn een aantal specifieke voorwaarden verbonden. 77

80 Baten 21. Rentebaten Kredieten Bankiers Overheidspapieren en rentedragende waardepapieren Overige beleggingen De rentebaten zijn inclusief opbrengsten voortvloeiend uit het uitlenen van gelden en daarmee samenhangende transacties, alsmede hiermee verband houdende provisies die het karakter hebben van rente. De post rentedragende waardepapieren is inclusief transactieresultaten voor een bedrag van EUR 3,4 miljoen (2012: EUR 5,6 miljoen). 22. Rentelasten Toevertrouwde middelen Achtergestelde schulden Bankiers Overige De post achtergestelde schulden bevat geen transactieresultaat (2012: EUR 0,1 miljoen). 78

81 23. Opbrengsten uit effecten en deelnemingen Opbrengsten uit overige deelnemingen Provisiebaten Garantieprovisie Aandelenregister Betalingsverkeer Kredietverlening Vermogensbeheer Managementvergoedingen Overige provisiebaten Provisielasten Provisie aan agenten Vermogensbeheer Overige provisielasten

82 26. Resultaat uit financiële transacties Koersresultaten transacties in vreemde valuta Transactieresultaten valutatermijncontracten Overige baten Dit betreft vergoedingen voor overige verrichte diensten en resultaten voortvloeiend uit de verkoop van activa. 80

83 Lasten 28. Personeels- en andere beheerkosten Personeelskosten: salarissen pensioenlasten sociale lasten uitzendkrachten diverse personeelskosten geactiveerde personeelskosten Andere beheerkosten: kantoorkosten IT-kosten externe administratiekosten reis- en verblijfkosten advies- en accountantskosten publiciteitskosten huisvestingskosten overige kosten Gemiddeld aantal medewerkers op voltijdbasis 789,8 697,7 81

84 Pensioenlasten Pensioenlasten, toegezegde bijdrageregelingen Pensioenlasten, toegezegde pensioenregelingen De pensioenlasten van de toegezegde bijdrageregelingen en de toegezegd pensioenregelingen zijn gebaseerd op de over het boekjaar verschuldigde premies. Pensioenregeling per land De pensioenregeling van Triodos Bank in Nederland is een combinatie van een toegezegd pensioenregeling en een toegezegde bijdrageregeling. Voor het deel van het bruto jaarsalaris tot en met EUR geldt een toegezegd pensioenregeling; de verplichting aan de deelnemende medewerkers bestaat uit het toekennen van het opgebouwde pensioen. Voor het deel van het bruto jaarsalaris boven EUR geldt een toegezegde bijdrageregeling; de verplichting aan de deelnemende medewerkers bestaat uit het voldoen van de verschuldigde premie. Aan de pensioenregeling in Nederland nemen ook medewerkers van gelieerde partijen deel. De totale pensioenverplichting en de hieruit voortvloeiende lasten worden opgenomen en toegelicht in de geconsolideerde jaarrekening van Triodos Bank NV. Een deel van de lasten wordt doorbelast aan de respectieve gelieerde partijen op basis van hun aandeel in de totale salarissen van de deelnemende medewerkers. De pensioenregelingen van Triodos Bank in België, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland zijn toegezegde bijdrageregelingen, die zijn ondergebracht bij levensverzekeringsmaatschappijen in die landen. De verplichting aan de deelnemende medewerkers bestaat uit het voldoen van de verschuldigde premie. De deelname aan de pensioenregeling is voor de medewerkers van België en Spanje verplicht. In België bedraagt de werknemersbijdrage 2% van het salaris en de werkgeversbijdrage 6%. In Spanje bedraagt de pensioenpremie 1,5% van het salaris; deze wordt geheel gedragen door de werkgever. In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland is deelname aan de pensioenregeling vrijwillig. In het Verenigd Koninkrijk varieert de werknemersbijdrage tussen 0% en 15% van het salaris. De werkgeversbijdrage bedraagt 3% of 10% van het salaris. Van de werknemers in het Verenigd Koninkrijk neemt 85% deel aan de pensioenregeling. In Duitsland bedraagt de werknemersbijdrage 3,33% van het salaris en de werkgeversbijdrage 6,67%. Van de werknemers in Duitsland neemt 95% deel aan de pensioenregeling. Overige lasten De overige lasten zijn inclusief een positieve correctie inzake het geschatte verlies uit de deposito - garantie regeling op basis van gegevens van de Nederlandse Vereniging van Banken van EUR 0,8 miljoen (2012: EUR 0,6 miljoen). 82

85 Bezoldigingsbeleid Het beloningssysteem van Triodos Bank is gebaseerd op het uitgangspunt dat de inkomsten worden gegenereerd door de inspanning van alle medewerkers gezamenlijk. De vergoedingen van leden van de Directie worden vastgesteld door de Raad van Commissarissen op advies van de Nomination and Compensation Committee. Er wordt rekening gehouden met de uitgangspunten van het beloningssysteem van Triodos Bank. De vergoedingen voor commissarissen en bestuursleden van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (het Administratiekantoor) worden vastgesteld door de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders respectievelijk de Jaarlijkse Algemene Vergadering van Certificaathouders. De geboden beloning is bescheiden, waarmee voldoende competente bestuursleden kunnen worden aangetrokken en behouden. Kernelementen van het internationale bezoldigingsbeleid van Triodos Bank zijn: Triodos Bank handhaaft haar beleid om geen bonussen of optieregelingen aan te bieden aan de leden van de Directie of aan haar medewerkers. Financiële prikkels worden niet als een passende manier beschouwd om medewerkers te motiveren en te belonen. Daarnaast is duurzaamheid naar haar aard het resultaat van een gezamenlijke inspanning van teamleden gericht op zowel de korte als de lange termijn. Triodos Bank kan medewerkers een extra individuele blijk van waardering toekennen van maximaal één maandsalaris. Deze bijdragen zijn voor buitengewone prestaties ter beoordeling van het management in overleg met Human Resources. Een dergelijke blijk van waardering is niet gebaseerd op vooraf vastgestelde doelstellingen en wordt altijd achteraf aangeboden. Eens per jaar kan een collectieve blijk van waardering worden betaald voor de totale prestaties en bijdragen van alle medewerkers. Dit zeer bescheiden bedrag is hetzelfde voor alle medewerkers en bedraagt maximaal EUR 500 per medewerker. Deze beloning kan worden uitgekeerd in contanten of in certificaten van aandelen van Triodos Bank NV. In 2013 is aan medewerkers een collectieve blijk van waardering uitgekeerd van EUR 300 per persoon. Dit bedrag is gelijk voor alle medewerkers, ongeacht of ze fulltime of parttime werken, en wordt uitgekeerd naar rato van het jaar. De vaste salarissen dienen te worden afgestemd op het gemiddelde van de financiële markt om de juiste kwaliteit medewerkers aan te trekken en te behouden. De factor waarmee het maximumsalaris in de laagste schaal en het maximumsalaris voor het senior management verschilt, wordt in elk land zorgvuldig in de gaten gehouden (de ratio in Nederland was in ,41, net als in 2012), om ervoor te zorgen dat het verschil tussen de hoogste en laagste salarissen niet buitensporig is. Ontslagvergoedingen moeten bescheiden zijn. Eventuele wetgeving of algemeen aanvaarde normen in een land dienen te worden nageleefd. Onderprestaties mogen in geen geval worden beloond met een ontslagvergoeding. 83

86 De onderstaande tabel geeft een overzicht van de leningen verstrekt aan de leden van de Directie. Bedrag Openstaand Gemiddeld rentevoet Aflossingen Bedrag Openstaand Gemiddeld rentevoet Aflossingen Pierre Aeby 125 3,6% 125 3,6% Aan de overige directieleden, commissarissen en bestuursleden van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank zijn geen andere leningen, voorschotten of garanties verstrekt. De bank kent uit principiële overwegingen geen aandelenoptieregeling voor directieleden, commissarissen en bestuursleden van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank. Bezoldiging Directie De bezoldiging van de Directie is als volgt: Vaste salarislasten Variabele salarislasten 1 1 Pensioenlasten Privégebruik bedrijfsauto Sociale lasten Crisisbelasting In 2013 hebben alle medewerkers van Triodos Bank, inclusief de leden van de Directie, aan het einde van het jaar een collectieve blijk van waardering ontvangen van EUR 300 per persoon. 84

87 De salarislasten van de Directie kunnen als volgt worden gespecificeerd: Pierre Aeby* Peter Blom* Jellie Banga ** 154 Michael Jongeneel ** * Statutair directeur ** Michael Jongeneel is per 1 januari 2012 benoemd tot directeur van Triodos Investment Management. Hij is op 1 april 2012 teruggetreden als lid van de Directie en benoemd tot waarnemend Chief Operating Officer (COO) tot 1 maart Jellie Banga is per 1 maart 2013 benoemd tot COO. Bezoldiging Raad van Commissarissen De bezoldiging van de Raad van Commissarissen is als volgt: Bedragen in euro s 2013 Vergoeding 2013 Vergoedingen voor commissies 2013 Vergoeding voor reistijd 2013 Totaal 2012 Totaal David Carrington Marcos Eguiguren Huerta Marius Frank (tot 17 mei 2013) Mathieu van den Hoogenband Jan Lamers Margot Scheltema Hans Voortman (Voorzitter) Carla van der Weerdt De aan de Raad van Commissarissen betaalde vergoedingen zijn aangepast tijdens de op 17 mei 2013 gehouden Algemene Vergadering van Aandeelhouders. 85

88 De volgende vergoedingen gelden: EUR per jaar voor een gewoon lid; EUR per jaar voor de voorzitter; EUR per jaar voor een lid van de Audit and Risk Committee; EUR per jaar voor de voorzitter van de Audit and Risk Committee; EUR per jaar voor leden van de Nomination and Compensation Committee; EUR per jaar voor de voorzitter van de Nomination and Compensation Committee; EUR 500 per retour reis (met een maximum van EUR per jaar) als vergoeding voor bestede reistijd voor commissarissen die een vergadering in het buitenland bijwonen. De heer Eguiguren Huerta en de dames Van der Weerdt en Scheltema (voorzitter) vormen de Audit en Risk Committee. De heren Frank (voorzitter tot mei 2013), Van den Hoogenband (voorzitter vanaf mei 2013), Carrington (sinds mei 2013) en Voortman vormen de Nomination and Compensation Committee. Bezoldiging Bestuur Administratiekantoor De bezoldiging van de leden van het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (het Administratiekantoor ) is als volgt: bedragen in euro s 2013 Vergoeding 2013 Vergoeding reistijd 2013 Totaal 2012 Totaal Marjatta van Boeschoten Sandra Castaneda Elena (m.i.v. 17 mei 2013) Frans de Clerck Luis Espiga (tot 17 mei 2013) Jan Nijenhof Max Rutgers van Rozenburg (voorzitter tot 17 mei 2013) Josephine de Zwaan (voorzitter m.i.v. 17 mei 2013) De aan de leden van het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank betaalde vergoedingen zijn aangepast tijdens de op 17 mei 2013 gehouden Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De volgende vergoedingen gelden: EUR per jaar voor een gewoon lid; EUR per jaar voor de voorzitter; EUR 500 per retour reis (met een maximum van tien retour reizen per jaar) als vergoeding voor bestede reistijd voor Bestuursleden die naar een vergadering reizen die buiten hun woonland plaatsvindt. 86

89 Accountantskosten Onderstaande tabel geeft een specificatie van de honoraria van de accountantsorganisatie KPMG ter zake van dienstverlening met betrekking tot het boekjaar. In de kolom Overig KPMG netwerk staan de honoraria gespecificeerd die door KPMG-onderdelen met uitzondering van KPMG Accountants NV in rekening zijn gebracht. Naar aanleiding van de wijziging in de gespecificeerde honoraria zijn de vergelijkende cijfers over 2012 aangepast KPMG Accountants NV Overig KPMG netwerk Totaal KPMG netwerk Controle van de jaarrekening Overige controlegerelateerde opdrachten Adviesdiensten op fiscaal terrein Andere niet-controlediensten 15 * 15 Totaal * Dit heeft betrekking op contractuele overeenkomsten die in 2012 zijn gemaakt en ondertekend KPMG Accountants NV Overig KPMG netwerk Totaal KPMG netwerk Controle van de jaarrekening Overige controlegerelateerde opdrachten Adviesdiensten op fiscaal terrein Andere niet-controlediensten Totaal Afschrijving en waardeveranderingen immateriële en materiële activa Afschrijvingen immateriële vaste activa Waardeveranderingen immateriële vaste activa 182 Afschrijvingen onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Waardeveranderingen onroerende zaken in eigen gebruik De afschrijvingen zijn verminderd met het deel dat wordt doorbelast aan gelieerde partijen. De onroerende zaken in eigen gebruik zijn in november 2013 getaxeerd door een extern taxateur. 87

90 30. Waardeveranderingen van vorderingen Deze post omvat de lasten die samenhangen met de waardeverminderingen van kredieten en andere vorderingen. In 2013 is er sprake van een last van EUR 17,1 milljoen (2012: EUR 20,9 miljoen). 31. Belastingen bedrijfsresultaat Te betalen belastingen Latente belastingen De aansluiting tussen het wettelijk en het effectief belastingpercentage is als volgt: Resultaat voor belastingen Wettelijk belastingpercentage 25,0% 25,0% Wettelijk belastingbedrag Afwijking als gevolg van andere tarieven in het buitenland, vrijstellingen en niet-aftrekbare bedragen Aanpassing belastinglatentie als gevolg van gewijzigde belastingtarieven Effectief belastingbedrag Effectief belastingpercentage 24,9% 26,5% Fiscale eenheid Triodos Bank vormt als moedermaatschappij een fiscale entiteit voor de omzetbelasting en de vennootschapsbelasting met Triodos Assurantiën in liquidatie, Triodos Cultuurbank in liquidatie, Triodos Finance, Triodos Investment Management, Kantoor Buitenzorg, Kantoor Nieuweroord en Triodos Nieuwbouw als dochtermaatschappijen. Voor de wijze van verrekening van belastingen tussen Triodos Bank en haar dochtermaatschappijen wordt gehandeld alsof de rechtspersonen zelfstandig belastingplichtig zijn. De rechtspersonen zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de belastingschulden van de tot de fiscale eenheid behorende maatschappijen. 88

91 Gelieerde partijen Triodos Bank heeft banden met de volgende rechtspersonen: Triodos Bank verleent diensten aan Triodos Mees Pierson en Triodos Fair Share Fund tegen marktconforme tarieven. De diensten betreffen uitleen van personeel, directievoering, administratie, huisvesting, ICT en marketingactiviteiten. Triodos Bank houdt tegoeden aan en verricht bankdiensten aan gelieerde partijen tegen marktconforme tarieven. Triodos Bank verstrekt kredietfaciliteiten en bankgaranties aan beleggingsfondsen en internationale fondsen tegen marktconforme tarieven. Triodos Bank verhuurt kantoorruimte aan Triodos Facet tegen een marktconforme huur. Triodos Bank stelt zich garant voor Triodos Groenfonds tegen een marktconforme garantieprovisie. Triodos Bank en Triodos Investment Management voeren beheeractiviteiten uit voor beleggingsfondsen tegen een marktconforme managementvergoeding. Triodos Custody verricht bewaaractiviteiten voor Triodos Fair Share Fund tegen een marktconforme vergoeding. Triodos Bank distribueert en registreert effecten, uitgegeven door beleggingsfondsen en geplaatst bij klanten van Triodos Bank, tegen marktconforme vergoedingen. Triodos Bank verricht valutatransacties voor beleggingsfondsen en internationale fondsen tegen marktconforme tarieven. Triodos Investment Management heeft commissariswerkzaamheden verricht voor Sustainalytics BV tegen een marktconforme vergoeding. Triodos Investment Management en Triodos Mees Pierson betrekken informatie ten behoeve van duurzaamheidsonderzoek van Sustainalytics tegen marktconforme vergoedingen. Triodos Mees Pierson betaalt een deel van de ontvangen managementvergoeding door aan Sustainalytics als vergoeding voor hun aandeel in de verrichte beheeractiviteiten. Triodos Mees Pierson beheert een beleggingsportefeuille van Triodos Groenfonds tegen een marktconforme managementvergoeding. 89

92 Segmentrapportage Kerncijfers 2013 per vestiging en per business unit in duizenden euro s Bank Nederland Bank België Bank Verenigd Koninkrijk Bank Spanje Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer 1 Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten Bedrijfslasten Waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van deelnemingen Bedrijfsresultaat Belastingen bedrijfsresultaat Nettowinst Gemiddeld aantal medewerkers op voltijdbasis 131,3 93,9 99,2 195,5 Bedrijfslasten/totaal baten 59% 60% 71% 74% 1. N.B.: op het moment dat deze jaarrekening werd opgesteld waren de jaarrekeningen van de fondsen in beheer nog niet afgerond. 90

93 Bank Duitsland Totaal bancaire activiteiten Investment Management Private Banking Overige Eliminatie intercompany transacties Totaal ,1 555,0 89,1 14,2 131,5 789,8 129% 67% 75% 74% 69% 91

94 Kerncijfers 2012 per vestiging en per business unit in duizenden euro s Bank Nederland Bank België Bank Verenigd Koninkrijk Bank Spanje Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer 1 Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten Bedrijfslasten Waardeveranderingen van vorderingen Waardeveranderingen van deelnemingen Bedrijfsresultaat Belastingen bedrijfsresultaat Nettowinst Gemiddeld aantal medewerkers op voltijdbasis 125,1 86,1 90,9 150,2 Bedrijfslasten/totaal baten 62% 51% 78% 63% 1. N.B.: op het moment dat deze jaarrekening werd opgesteld waren de jaarrekeningen van de fondsen in beheer nog niet afgerond. 92

95 Bank Duitsland Totaal bancaire activiteiten Investment Management Private Banking Overige Eliminatie intercompany transacties Totaal ,4 481,7 82,3 12,8 120,9 697,7 137% 64% 75% 78% 66% 93

96 Kredietverlening per sector in 2013 na correcties in verband met interne transacties tussen Triodos vestigingen in duizenden euro s Totaal Nederland België bedrag % aantal bedrag % aantal bedrag Milieu Biologische landbouw ,2% ,6% Natuurvoeding ,1% ,9% Groene energie ,0% ,9% Duurzaam vastgoed ,3% ,4% Milieutechnologie ,5% ,0% ,1% ,8% Sociaal Detailhandel non-food ,4% ,5% Productie ,6% ,5% Professionele diensten ,9% ,4% Sociale woningbouw ,3% ,5% Gezondheidszorg ,5% ,8% Maatschappelijke projecten ,5% ,1% Fair trade ,1% ,0% Ontwikkelingssamenwerking ,5% ,8% ,8% ,6% Cultuur Onderwijs ,2% ,9% Kinderopvang ,4% ,9% Kunst en cultuur ,2% ,6% Levensbeschouwing ,0% ,1% Recreatie ,9% ,8% ,7% ,3% Particulieren ,1% ,5% Gemeentelijke kredieten ,3% ,8% 1 Totaal ,0% ,0%

97 België Verenigd Koninkrijk Spanje Duitsland % aantal bedrag % aantal bedrag % aantal bedrag % aantal 0,5% ,7% ,0% ,7% 16 1,4% ,8% ,7% ,5% 42 44,7% ,0% ,5% ,3% 38 11,4% ,0% ,8% 192 0,0% 2,8% ,6% ,0% 50 0,0% 60,8% ,1% ,0% ,5% 96 0,2% ,6% ,3% 21 0,0% 1,6% 57 0,0% ,6% 21 0,0% 1,3% ,3% ,4% ,0% 118 3,0% ,9% 146 0,0% ,3% 16 15,9% ,9% ,7% ,8% 77 1,5% ,9% ,4% 235 0,0% 0,1% ,1% ,1% ,1% 2 0,6% ,1% ,7% 10 0,0% 24,2% ,8% ,2% ,2% 213 2,9% ,0% ,3% ,8% 22 0,3% ,1% ,0% 2 0,0% 2,2% ,6% ,3% ,0% 28 0,5% ,3% ,2% ,4% 3 0,8% ,1% ,9% ,1% 5 6,7% ,1% ,7% ,3% 58 8,3% ,0% ,1% ,0% 659 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% ,0% ,0% ,0%

98 Kredietverlening per sector in 2012 na correcties in verband met interne transacties tussen Triodos vestigingen in duizenden euro s Totaal Nederland België bedrag % aantal bedrag % aantal bedrag Milieu Biologische landbouw ,3% ,7% Natuurvoeding ,4% ,5% Groene energie ,2% ,1% Duurzaam vastgoed ,0% ,6% Milieutechnologie ,7% ,3% ,6% ,2% Sociaal Detailhandel non-food ,4% ,5% Productie ,6% ,5% Professionele diensten ,6% ,7% Sociale woningbouw ,7% ,5% Gezondheidszorg ,9% ,0% Maatschappelijke projecten ,0% ,1% Fair trade ,2% ,2% Ontwikkelingssamenwerking ,8% ,2% ,2% ,7% Cultuur Onderwijs ,8% ,0% Kinderopvang ,5% ,1% Kunst en cultuur ,1% ,9% Levensbeschouwing ,2% ,1% Recreatie ,8% ,8% ,4% ,9% Particulieren ,7% ,0% Gemeentelijke kredieten ,1% ,2% 6 Totaal ,0% ,0%

99 België Verenigd Koninkrijk Spanje Duitsland % aantal bedrag % aantal bedrag % aantal bedrag % aantal 0,6% ,6% ,4% ,7% 12 1,7% ,9% ,5% ,8% 30 49,2% ,8% ,7% ,6% 37 8,6% ,4% ,0% 100 0,0% 3,3% ,2% ,7% 18 0,0% 63,4% ,9% ,3% ,1% 79 0,3% ,9% ,1% 8 0,0% 5 1,5% ,1% ,2% 12 0,0% 2,6% ,8% ,8% ,0% 15 2,4% ,8% 140 0,0% ,6% 13 14,3% ,2% ,5% ,2% 48 1,3% ,8% ,4% 180 0,0% 0,4% ,2% ,1% ,1% 3 0,8% ,1% ,9% 10 0,0% 23,6% ,9% ,0% ,9% 84 1,8% ,3% ,4% ,6% 24 0,3% ,1% ,0% 2 0,0% 2,3% ,9% ,5% 56 0,0% 0,4% ,2% ,2% ,4% 3 0,6% ,7% ,5% 29 0,0% 5,4% ,2% ,6% ,0% 27 7,6% 681 0,0% 365 0,1% ,0% 281 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% ,0% ,0% ,0%

100 Solvabiliteit in duizenden euro s De solvabiliteit wordt berekend volgens de Basel II-richtlijnen zoals deze zijn overgenomen door De Nederlandsche Bank Het Tier-1 kapitaal en het toetsingsvermogen zijn als volgt te specificeren: Aandelenkapitaal Agio Wettelijke reserve Overige reserve Onverdeelde winst Af: voorgesteld dividend Af: immateriële vaste activa Af: 50% van het belang in overige krediet- en financiële instellingen dat meer bedraagt dan 10% van hun kapitaal Tier 1-kapitaal (a) Herwaarderingsreserve Achtergestelde schulden na aftrek disagio Af: 50% van het belang in overige krediet- en financiële instellingen dat meer bedraagt dan 10% van hun kapitaal Toetsingsvermogen (b) Kapitaaleisen (c) Overschot toetsingsvermogen (b-c) Tier-1 kernkapitaalratio (a/c * 8%) 17,8% 15,9% BIS-ratio (b/c * 8%) 17,8% 16,0% De berekening van de Tier-1 ratio is gebaseerd op de regelgeving per verslagdatum. De implementatie van de Basel-III regels zal gevolgen hebben voor de definitie van het Tier 1-kapitaal en de kapitaaleisen. De Tier-1 ratio op basis van de Basel-III regels is ongeveer 0,2% hoger (2012: 0,1% lager). 1. Achtergestelde schulden worden voor 40% meegewogen in het toetsingsvermogen (2012: 60%). Dit houdt verband met de resterende looptijd die korter is dan 5 jaar. 98

101 De kapitaaleisen zijn als volgt te specificeren: Kapitaaleis voor kredietrisico Kapitaaleis voor marktrisico Kapitaaleis voor operationeel risico De kapitaaleis voor kredietrisico is 8% van de risicogewogen waarden van activa, buiten-balansposten en derivaten Risicogewogen activa Risicogewogen buiten-balansposten Risicogewogen derivaten Percentage kapitaaleis 8% 8% Bedrag kapitaaleis voor kredietrisico

102 De kapitaaleis voor marktrisico betreft voor Triodos Bank alleen het valutarisico. De kapitaaleis is 8% van de netto open valutapositie als de netto open valutapositie hoger is dan 2% van het toetsingsvermogen. De kapitaaleis is nul als de netto open valutapositie lager is dan 2% van het toetsingsvermogen Ondergrens 2% van het toetsingsvermogen Netto open vreemde-valutapositie Percentage kapitaaleis 0% 0% Bedrag kapitaaleis voor marktrisico De kapitaaleis voor operationeel risico is 15% van de gemiddelde baten van de laatste drie jaar Totaal baten 2010 n.v.t Totaal baten Totaal baten Totaal baten n.v.t. Gemiddelde baten laatste drie jaar Percentage kapitaaleis 15% 15% Bedrag kapitaaleis voor operationeel risico

103 Leverage ratio in duizenden euro s De leverage ratio wordt berekend volgens de Basel III-richtlijnen Het Tier 1-kapitaal is als volgt te specificeren: Aandelenkapitaal Agio Wettelijke reserve Overige reserve Onverdeelde winst Herwaarderingsreserve Af: voorgesteld dividend Tier 1-kapitaal (a) Verplichte aanpassingen Tier-1 kapitaal: Af: immateriële vaste activa Bijbehorende latente belastingverplichting die vervalt als het immateriële vaste activum een waardevermindering ondergaat of niet langer in de balans wordt opgenomen Af: latente belastingvorderingen (met uitsluiting van alleen tijdelijke verschillen) Totaal verplichte aanpassingen (b) Tier 1-kapitaal volgens de Basel III-richtlijnen (c) (a + b) Op de balans opgenomen uitzettingen: Totaal activa volgens geconsolideerde balans Verplichte aanpassingen Tier 1-kapitaal (b) Correctie disagio op rentedragende waardepapieren van passiva naar activa Correctie boekwaarde derivaten Totaal op de balans opgenomen uitzettingen (d) Uitzettingen derivaten: Vervangingskosten ('mark to market'-methode) Bedrag toeslag ('mark-to-market'-methode) Totaal uitzettingen derivaten (e) Niet op de balans opgenomen uitzettingen: Voorwaardelijke schulden Onherroepelijke faciliteiten Totaal niet op balans opgenomen uitzettingen (f) Totaal uitzettingen (g) (d+e+f) Leverage ratio (c/g) 8,7% 9,0% 101

104 Risicomanagement in duizenden euro s Risico Governance Het doel van het risicomanagement van Triodos Bank is om ervoor te zorgen dat de onderneming op lange termijn veerkrachtig is. Deze doelstelling komt tot uitdrukking in de risicobereidheid van de organisatie. Om de risico s die de bank loopt te beheersen, hanteert en onderhoudt Triodos Bank een stelsel van systemen, procedures, limieten, rapportages en controles. De structuur en organisatie van de bedrijfsprocessen zijn ingericht conform de geldende wet- en regelgeving voor financiële instellingen en de duurzame doelstelling van Triodos Bank. De risico s binnen de Groep worden beheerst op basis van het three lines of defence -model. De vestigingen, business units en afdelingen moeten hun eigen risico s beheersen (eerste line of defence). Risicomanagers (tweede line of defence) ondersteunen en adviseren de vestigingen, business units en afdelingen bij de integratie van risicomanagementprocessen in de organisatie. Ten slotte beoordeelt de Interne Audit (derde line of defence) periodiek het ontwerp en de effectiviteit van interne processen en controles. Risico s worden bewaakt door verschillende afdelingen en commissies die rechtstreeks rapporteren aan de Directie. Risicomanagement omvat verschillende risicodisciplines. Deze diverse risicodisciplines worden gecoördineerd door het hoofd van de afdeling Risicomanagement die bij Triodos Bank tevens de Chief Financial Officer (CFO) is. Er worden maatregelen getroffen om deze taken toe te wijzen aan een Chief Risk Officer onafhankelijk van de CFO-functie. Raad van Commissarissen Audit en Risk Committee Directie Interne Audit Risicomanagement Ondernemingsrisico (incl. strategisch & reputatierisico) Operationeel risico Kredietrisico Liquiditeitsrisico Renterisico/ Valutarisico Juridisch & compliancerisico 102

105 De taken binnen deze disciplines zijn het ondersteunen van Triodos bank bij het zichtbaar maken, beoordelen, verminderen en bewaken van risico s die binnen de geaccepteerde risicobereidheid vallen. De taken van de afdeling Risicomanagement om - vatten ook het analyseren van risico s, het opstellen van risicobeleidsregels en richtlijnen voor besluitvorming door de Directie, en het ondersteunen en bewaken van de implementatie ervan in de organisatie. De afdeling Risicomanagement stelt het geïntegreerde rapport op van alle financiële en nietfinanciële risico s en bewaakt het risicoprofiel in overeenstemming met de geaccepteerde risicobereidheid. Het senior management bij alle business units van Triodos Bank is verantwoordelijk voor invoering van het algemene risicokader binnen hun onderneming. De Directie heeft de verantwoordelijkheid voor de advisering als volgt neergelegd: balansbeheer en daaraan gerelateerde risico s bij de Asset and Liability Committee. De Asset and Liability Committee komt elke maand bijeen. goedkeuringen voor grote kredieten en tegenpartijen en concentratierisico bij de Kredietcommissie van de Directie ( EBCC ). De EBCC komt elke week bijeen. De Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen oefent toezicht uit op het risicomanagement van Triodos Bank. Voorschriften van regelgevende instanties Triodos Bank heeft het kapitaalraamwerk van het Basel Comité voor Bankentoezicht geïmplementeerd en rapporteert op basis van de vereisten van Basel II. Pijler 1 van Basel II kent verschillende benaderingen voor kapitaalberekeningen ten aanzien van krediet-, operationele en marktrisico s. Triodos Bank heeft voor de berekening van kredietrisico en marktrisico gekozen voor de Standard Approach voor het toekennen van kapitaal. Voor de berekening van de kapitaaleisen voor operationeel risico wordt gewerkt met de Basic Indicator Approach. De door Triodos Bank gekozen opties doen niet af aan de inspanning die zij levert om haar interne risicobeheersysteem en kapitaalberekeningen te blijven versterken en te verfijnen op basis van modernere kapitaalberekeningsmethoden. Triodos Bank heeft, als onderdeel van Pijler II van Basel II, een intern kapitaalbeleid volgens het Internal Capital Adequacy Assessment Process (ICAAP) geïmplementeerd. Uit het ICAAP blijkt de planning van Triodos Bank voor het aanhouden van voldoende kapitaal. Ook wordt het ICAAP gebruikt door De Nederlandsche Bank voor het toezichts- en evaluatieproces SREP, als onderdeel van vereisten van Pijler II. Pijler III van Basel II betreft het publiceren van solvabiliteitsrisico s. Het doel ervan is om aan stakeholders gegevens over de solvabiliteit, en het daarmee samenhangende risicoprofiel van de instelling, ter beschikking te stellen. Deze gegevens worden conform de wet- en regelgeving in dit jaar - verslag gepubliceerd waar dit wenselijk of nodig is. De jaarlijkse interne evaluatie van de beheersing van het liquiditeitsrisico (ILAAP) is uitgevoerd en overgelegd aan De Nederlandsche Bank in het kader van het SREP. Aan de hand van de ILAAP wordt beoordeeld of Triodos Bank gedurende de normale bedrijfsactiviteiten en in tijden van stress over voldoende liquiditeiten beschikt. In 2013 heeft Triodos Bank een herstelplan ontwikkeld conform de eis van DNB zoals neergelegd in de Wet op het Financieel Toezicht (Wft). In het herstelplan zijn maatregelen opgenomen die Triodos Bank kan nemen om een ernstige crisis op het gebied van de stabiliteit van kapitaal, liquiditeit en exploitatie te kunnen doorstaan. Het doel van een herstelplan is om beter voorbereid te zijn op een crisis en zo de kans op verzuim te verkleinen. Daartoe stelt het herstelplan een aantal maatregelen vast die zijn bedoeld om de veerkracht van Triodos Bank te versterken. Het plan is ook bedoeld om mogelijke belemmeringen voor de invoering van deze maatregelen vast te stellen en, waar mogelijk, manieren om die belemmeringen te beperken. In de Code Banken staat expliciet dat de Directie verantwoordelijk is voor het vaststellen, uitvoeren, 103

106 monitoren en waar nodig bijstellen van het algehele risicomanagementraamwerk van Triodos Bank. Triodos Bank heeft de in deze Code uiteengezette aanbevelingen geïmplementeerd. Het productgoedkeuringsproces, waarbij alle nieuwe producten en markten worden getoetst aan de risicobereidheid van Triodos Bank en de zorgplicht jegens haar klanten, is in werking. De risicomanagementstrategie van Triodos Bank komt tot uitdrukking in haar risicobereidheid. Dit is het risico dat Triodos Bank bereid is te nemen om haar strategische bedrijfsdoelstellingen te realiseren. De risicobereidheid geeft het maximale risico aan dat Triodos Bank bij de uitvoering van haar bedrijfsstrategie aanvaardbaar vindt, teneinde zich te beschermen tegen gebeurtenissen die een ernstig nadelig effect kunnen hebben op de liquiditeit, winstgevendheid, het vermogen en de koers van certificaten van aandelen. De risicobereidheidsstrategie is de basis voor de berekening van beperkingen van het herstelplan, ICAAP, ILAAP en stresstests. De geïntegreerde benadering van deze documenten biedt een geïntegreerde visie op het risicomanagementprofiel van Triodos Bank. Triodos Bank heeft conform de Code Banken een Audit and Risk Committee (de SB A&RC ) opgezet, die ten minste vier keer per jaar bijeenkomt. De Directie verstrekt een integraal risicorapport aan de Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen om de leden van de commissie in staat te stellen hun toezichthoudende verantwoordelijkheden inzake het risicoprofiel van Triodos Bank, inclusief de gevolgen voor het kapitaal en de liquiditeit, adequaat uit te oefenen. Er is een langlopend onder - wijsprogramma voor leden van de Directie en de Raad van Commissarissen opgezet en geïmplementeerd. Kapitaalbeheer Een kapitaalstrategie is ontwikkeld met als doel te waarborgen dat er voldoende kapitaal beschikbaar is om aan de kapitaalbehoeften van Triodos Bank te voldoen, met het oog op de implementatie van haar bedrijfsstrategie. Triodos werkt met een kapitaalplanning voor drie achtereenvolgende jaren. De Asset and Liability Committee ziet erop toe dat er voldoende kapitaal aanwezig is en adviseert de Directie over de toereikendheid van het kapitaal. De Asset and Liability Committee beoordeelt maandelijks of het beschikbare kapitaal toereikend is om huidige en toekomstige activiteiten te ondersteunen. In 2013 was het beschikbare kapitaal altijd toereikend. In 2013 is er nieuw aandelenkapitaal van EUR 68 miljoen uitgegeven ter ondersteuning van verdere groei. De kapitaalstrategie vormt de basis van het proces voor: Kapitaalmeting (ICAAP): het meten van risico s, resulterend in een schatting van de vraag naar kapitaal. Kapitaalreserve en stresstests: het beheer van het aanbod van en de vraag naar kapitaal in stresssituaties. Kapitaalallocatie: de allocatie van kapitaal aan de verschillende vestigingen, business units en afdelingen. Kapitaalmeting Het kapitaal dat binnen Triodos Bank wordt gemeten betreft zowel de externe eisen in lijn met de resultaten van Pijler I onder Basel II als de interne vraag naar kapitaal in lijn met de resultaten van Pijler II onder Basel II. De resultaten van Pijler I en Pijler II vormen samen het Economisch Kapitaal, dat de behoefte aan kapitaal van Triodos Bank om het risico van haar bedrijfsactiviteiten te dekken weerspiegelt. Derhalve ondersteunt Economisch Kapitaal de zakelijke besluitvorming op alle niveaus binnen bankorganisaties. Het Economisch Kapitaal wordt bepaald door de volgende risico s: Kredietrisico (tegenpartij- en concentratierisico) Operationeel risico Marktrisico (vreemde valuta- en renterisico) Voor nadere berekeningen van de kapitaaleisen van Pijler I zie het hoofdstuk Solvabiliteit (pagina 98) van de jaarrekening. 104

107 Kapitaalreserve en stresstests Er is een kapitaalreserve in het leven geroepen om te waarborgen dat Triodos Groep voldoende kapitaal aanhoudt indien een tekort aan kapitaal wordt voorzien. De kapitaalreserve is in lijn met de in het herstelplan beschreven herstelmaatregelen. In het herstelplan zijn de acties en activiteiten uiteengezet om kortetermijn kapitaalposities in stressvolle omstandigheden te versterken. De feitelijke kapitaalpositie wordt regelmatig aan een stresstest onderworpen, op basis van een aantal stressscenario s. Kapitaalallocatie Het totaal aansprakelijk vermogen (eigen vermogen en achtergestelde leningen) wordt aan de business units toegewezen in verhouding tot hun aandeel in het economisch kapitaal, op basis van hun risicoprofiel. Kredietrisico Kredietrisico heeft betrekking op het risico dat de tegenpartij in gebreke blijft in de nakoming van haar verplichtingen jegens Triodos Bank en de mogelijke verliezen als gevolg daarvan. Kredietrisico betreft zowel betalingsachterstanden als negatieve veranderingen door de verminderde kredietwaardigheid van een tegenpartij. Onder het kredietrisico valt tevens het concentratierisico binnen de krediet- en beleggingsportefeuille, dat wil zeggen het risico dat Triodos Bank loopt dat bij grote (verbonden) individuele uitzettingen en aanzienlijke uitzettingen aan groepen tegenpartijen waarbij de waarschijnlijkheid van niet-nakoming wordt ingegeven door onderliggende factoren, zoals sector, economie, geografische ligging en instrumenttype, niet aan de verplichtingen wordt voldaan. Kredietrisico heeft betrekking op alle financiële activa zoals kredieten, tegoeden bij financiële instellingen en obligaties. Kredieten Kredieten worden verstrekt aan ondernemingen en projecten die bijdragen aan het realiseren van de missie van Triodos Bank. Doordat het hier een beperkt aantal sectoren betreft, wordt de porte feuille gekenmerkt door hogere sectorconcentraties. Concentratie op de bestaande sectoren is verantwoord daar Triodos Bank in deze sectoren een aanzienlijke expertise heeft opgebouwd en actief investeert in het verbreden en verdiepen van kennis binnen de organisatie. Triodos Bank voert landenanalyses uit in alle landen waar zij vestigingen heeft. Deze analyses bieden inzicht in de algemene ontwikkeling in een land en zijn met name gericht op ontwikkelingen in de sectoren waar de lokale vestiging over een grote kredietportefeuille beschikt. Triodos Bank voert ook lokale en groepssectorstudies uit naar de grotere sectorconcentraties. Uit deze analyses blijkt dat de correlatie tussen de landen laag is. Dit betekent dat de spreiding van de kredietportefeuille tussen de verschillende landen een risicobeperkende factor is. De uitkomst van de uitgevoerde sectorstresstests wekt vertrouwen in het concentratierisicoprofiel van Triodos Bank. Het kredietrisico wordt eveneens verminderd door de hoge kwaliteit van zekerheden (onderpand) voor uitstaande leningen. Voornaamste zekerheden zijn hypothecaire inschrijvingen op zakelijk of particulier onroerend goed, borgstellingen van overheden, bedrijven of particulieren, en pandrechten op roerende zaken, zoals kantoorinventaris, voorraden, debiteuren en/of projectcontracten. In 2013 is bijzondere aandacht besteed aan de risico s van de kredietportefeuille voor zonneenergie projecten in Spanje nadat de Spaanse regering had aangekondigd dat er met terugwerkende kracht flink gesneden zou worden in de subsidies aan deze sector. Op basis van een uitgebreide analyse en stresstest van deze kredietportefeuille zijn we tot de conclusie gekomen dat deze nieuwe regelgeving geen gevolgen zal hebben voor de waardering van de portefeuille. Op de datum van het opstellen van dit jaarverslag is de consultatieperiode van deze nieuwe wet nog niet verstreken. De wet is dus nog niet in werking getreden. Kredietrisicomanagement Door het basale en rechttoe rechtaan bedrijfsmodel van Triodos Bank wordt het kredietrisico aanzienlijk 105

108 verkleind. De belangrijkste kenmerken van het model die louter vanuit het perspectief van kredietrisicomanagement het meest relevant zijn, zijn: kredietverlening die consistent in lijn is met de missie van Triodos Bank; kredietverlening primair aan sectoren waarin Triodos Bank reeds uitgebreide ervaring heeft opgedaan; kredietverlening primair in landen waar Triodos Bank over een vestiging of bewezen expertise beschikt; financiering van uitsluitend duidelijk gedefinieerde activa, activiteiten of projecten binnen elke organisatie; onderhouden van directe relaties met kredietnemers; kredietverlening gebaseerd op een solide bedrijfsmodel en bijbehorende kasstromen zekergesteld door onderpand; belegging voornamelijk in (gegarandeerde) staatsobligaties van de thuislanden, uitsluitend in het kader van het beheren van de eigen balans; beperkingen aan gezonde financiële instellingen, sterk gericht op retail banking of ontwikkelingsfondsen, alsmede publiekrechtelijke lichamen met een staatsrisicoprofiel; portefeuille met een evenwicht tussen enerzijds uitzettingen in sectoren waarin Triodos Bank over gedegen kennis en een bewezen staat van dienst beschikt, en anderzijds diversificatie door kredieten te verstrekken aan een groot aantal kleine ondernemingen. Niettegenstaande het bovenstaande loopt Triodos, als bank, door de aard van haar activiteiten kredietrisico. Kredietrisico vloeit voort uit de zakelijke betrekkingen van Triodos Bank met particulieren, ondernemingen, financiële instellingen, publiekrechtelijke lichamen en overheden. Kredietrisico ontstaat telkens wanneer bankfondsen worden verstrekt, aangegaan, belegd of anderszins worden uitgezet via feitelijke of impliciete contractuele overeenkomsten, al dan niet vermeld op de balans (zoals kredietverplichtingen of bankgaranties). In de portefeuille handelskredieten, als grootste bron van kredietrisico, komen (krediet)verliezen voort uit een onmiskenbaar verzuim als gevolg van het onvermogen of de onwil van een cliënt of tegenpartij om te voldoen aan verplichtingen met betrekking tot kredietverlening en verrekening. Triodos Bank beheerst kredietrisico op verschil - lende niveaus: Kredietrisicomanagement binnen Triodos Bank NV is volledig geïntegreerd in de dagelijkse activiteiten van de kredietverstrekkende organisatie en met name op het niveau van de lokale vestigingen. Op het hoogste niveau bepaalt de Directie de krediet risicostrategie en het beleidskader voor kredietrisico, alsmede de grenzen ervan. Groeps- en lokale sectorale beperkingen, landenlimieten en concen tratiegrenswaarden worden regelmatig bijgesteld ter ondersteuning van de diversificatie van de kredietportefeuille. De Audit and Risk Committee van de Raad van Commissarissen beoordeelt de kredietrisico s die voortvloeien uit de kredietverlening periodiek. Triodos Bank beschikt over kredietrisicosystemen en procedures voor het signaleren, aanvaarden, meten, monitoren en beheersen van risico s, zoals krediet, onderpand en concentratie. Triodos Bank beschikt over een waarschuwingssysteem waarmee problemen met kredieten vroegtijdig kunnen worden gesignaleerd, op een moment dat er nog meer mogelijkheden voor herstelmaatregelen zijn. Zodra wordt vastgesteld dat er bij een krediet sprake is van niet-nakoming van de betalingsverplichting (bijvoorbeeld achterstallige betalingen van meer dan 90 dagen), worden gerichte herstelmaatregelen getroffen, gericht op volledige terugbetaling. Triodos Bank voldoet aan de relevante richtlijnen inzake single risk, het risico dat wordt verondersteld aanwezig te zijn bij economische banden tussen entiteiten en wanneer een entiteit zeggenschap uitoefent over een andere. Het belangrijkste doel is het beheren van dergelijke concentraties en het streven naar diversificatie tussen debiteuren en verbonden groepen, gebaseerd op erkenning dat het totale kredietrisico iets anders is dan louter de som van individuele risico s. 106

109 Krediet- en concentratie-risicomanagement vindt te allen tijde plaats in overeenstemming met de toezichtwet- en regelgeving door de geëigende toezichthouder voor de bancaire sector. Kredietverstrekkende organisatie Kredietverlening is primair de verantwoordelijkheid van lokale vestigingen, die een nauwe relatie met hun klanten onderhouden. Kredietbeslissingen worden door de lokale kredietcommissies van elke vestiging genomen. Elke lokale kredietcommissie mag beslissingen nemen binnen een kader en binnen limieten die door de Directie zijn vastgesteld. Aan de hand van het advies van de Kredietcommissie van de Directie beslist de Directie over kredieten die deze limieten overschrijden. Alle zakelijke kredieten in de portefeuille worden periodiek en op individuele basis beoordeeld. De frequentie van de beoordeling hangt af van de kredietwaardigheid van de debiteur, omvang van de uitstaande kredieten en de markt waarop de debiteur actief is. Voor de achterstallige betalingen van debiteuren geldt dat deze worden besproken (en zo nodig van actie voorzien) in de kredietcommissie van de vestiging. Debiteuren waarbij getwijfeld wordt aan de continuïteit van het kernbedrijf en/of die langdurig in verzuim zijn bij het voldoen van de overeengekomen rente- en aflossingstermijnen vallen in de categorie dubieuze debiteuren en zullen intensief worden gevolgd. Er worden voorzieningen voor dubieuze debiteuren getroffen op basis van het verschil tussen het totaal bedrag van het uitstaande obligo van de debiteur bij Triodos Bank en de toekomstige verwachte kasstromen verdisconteerd tegen het originele rentepercentage van het contract. In 2013 bedroegen de nettotoevoegingen aan de voorziening dubieuze debiteuren, uitgedrukt in een percentage van de gemiddelde kredietportefeuille, 0,49% (2012: 0,67%). Het totaal van de voorzieningen per ultimo jaar in relatie tot de uitstaande kredieten bedraagt 1,7% (2012: 1,7%). Het kredietrisico van de kredietportefeuille wordt eens per maand gemeld aan de Kredietcommissie van de Directie, en eens per kwartaal aan de Raad van Commissarissen. Overheden en financiële instellingen Liquiditeiten die niet worden belegd in kredieten aan klanten worden belegd in obligaties of geplaatst bij andere banken. Het is beleid van Triodos Bank om te beleggen in het land waaraan het geld is toevertrouwd. De Directie mag van dit beleid afwijken, na overleg met de Asset and Liability Committee. De obligatieportefeuille van Triodos Bank bestaat voornamelijk uit staatsobligaties en door de staat gegarandeerde obligaties. Triodos Bank belegt tevens in een beperkt aantal andere soorten eersteklas obligaties die worden uitgegeven door regionale autoriteiten en financiële instellingen. Banken worden gekozen op basis van hun kredietwaardigheid en beoordeeld op hun duurzaamheidsresultaten. Uitzonderingen zijn mogelijk wanneer het aantal geselecteerde banken in een land niet toereikend is om de liquiditeiten van Triodos Bank te plaatsen, aan de hand van een bepaalde maximale concentratie per individuele bank. In dat geval zullen opzegtermijnen voor deposito s niet langer zijn dan drie maanden. Alle tegenpartijlimieten voor banken worden verleend door de Directie, na advies te hebben ingewonnen bij de Kredietcommissie van de Directie. Triodos Bank maakt, ter beoordeling van het tegenpartijrisico bij obligaties en financiële instellingen, gebruik van de kredietbeoordelingen van Fitch en/of Moody s, indien beschikbaar. Risicogewogen waarde Een overzicht van de kredietrisicopositie binnen Triodos Bank, op basis van risicogewogen activa, buiten-balansposten en derivaten, is te lezen in de volgende tabellen die zijn onderverdeeld aan de hand van de volgende criteria: uitzettingscategorie, sector en land. 107

110 Risicogewogen waarde per uitzettingscategorie (vermogensklasse) 2013 Netto waarde uitzetting Volledig aangepaste uitzetting Kredietrisicoverschuiving Risicogewogen waarde Uitzettingscategorie: Centrale overheden en centrale banken Regionale en lokale overheden Publiekrechtelijke lichamen Multilaterale ontwikkelingsbanken Banken Ondernemingen Particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen Gedekt door onroerend goed Achterstallige posten Overige posten Totaal Waarvan: Activa Buiten-balansposten Derivaten Totaal

111 2012 Netto waarde uitzetting Volledig aangepaste uitzetting Kredietrisicoverschuiving Risicogewogen waarde Uitzettingscategorie: Centrale overheden en centrale banken Regionale en lokale overheden Banken Ondernemingen Particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen Gedekt door onroerend goed Achterstallige posten Overige posten Totaal Waarvan: Activa Buiten-balansposten Derivaten Totaal De netto waarde van de uitzettingen is de som van: Activa, exclusief immateriële activa, exclusief disagio achtergestelde schulden (opgenomen onder overlopende activa) en na aftrek van disagio van obligaties (opgenomen onder de overlopende passiva); Buiten-balansposten, bestaande uit voorwaardelijke schulden en onherroepelijke faciliteiten; Derivaten, gewaardeerd tegen het kredietequivalent, dat is gebaseerd op de extra kosten of de gederfde opbrengst van een vervangende transactie in het geval dat de tegenpartij niet aan haar verplichtingen voldoet. Kredietrisicoverschuiving betreft ontvangen onderpand (garanties en verpanding van toevertrouwde middelen). Hierdoor verschuift het kredietrisico van de uitzettingscategorie van de directe tegenpartij naar de uitzettingsklasse van de partij die het onderpand heeft verstrekt. Dit leidt tot de volledig aangepaste uitzetting voor elke uitzettingscategorie. De risicogewogen waarde wordt berekend door de volledig aangepaste uitzetting te vermenigvuldigen met het risicogewicht en de conversiefactor. De definitie van de uitzettingscategorieën, de risicogewichten en conversiefactoren staan in de Basel II-richtlijnen. 109

112 Risicogewichten zijn afhankelijk van de uitzettings categorie en de kredietwaardigheid van de directe tegenpartij of de partij die het onderpand verstrekt. De risicogewichten per uitzettingscategorie bij Triodos Bank zijn in lijn met de regels van Basel II: Centrale overheden en centrale banken: 0%; Regionale en lokale overheden: 0% voor Nederlandse overheden, 20% voor buitenlandse overheden; het percentage hangt af van nationale wetgeving; Publiekrechtelijke lichamen: 20% Nederlandse entiteiten, buitenlandse entiteiten 100%; Banken: 0% voor uitzettingen gedekt door verpanding van uitzettingen van Triodos Bank; 20% of 50% voor uitzettingen van of gegarandeerd door andere banken, afhankelijk van de oorspronkelijke looptijd van de uitzetting; Multilaterale ontwikkelingsbanken: 0% voor beursgenoteerde banken, andere hetzelfde als exposure class banken; Ondernemingen: 100%; Particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen: 75% of 100%; Gedekt door onroerend goed: 35% voor uitzettingen gedekt door particulier onroerend goed, 50% of 100% voor uitzettingen gedekt door zakelijk onroerend goed; Achterstallige posten: 50% of 100% voor uitzettingen gedekt door particulier onroerend goed; 100% of 150% voor overige uitzettingen; het percentage hangt af van het bedrag van de gevormde voorzieningen voor dubieuze debiteuren; Overige posten (deelnemingen, onroerende zaken en bedrijfsmiddelen en overige activa zonder tegenpartij): 100%. Conversiefactoren gelden alleen voor buiten-balansposten. De conversiefactoren van Triodos Bank zijn: Voorwaardelijke schulden: 0,5 of 1,0, afhankelijk van de aard van de verstrekte garantie; Onherroepelijke faciliteiten: 0,2 of 0,5, afhankelijk van de oorspronkelijke looptijd van de kredietfaciliteit. 110

113 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 111

114 Risicogewogen waarde per sector 2013 Netto waarde uitzetting % Gemiddeld Risicogewogen waarde % risicogewicht % Banken en financiële intermediairs Basismaterialen Bouwnijverheid en infrastructurele werken Consumentenproducten (non-food) Detailhandel Dienstverlening Gezondheidszorg en sociale zorg Landbouw, veeteelt en visserij Media Nutsbedrijven Openbaar bestuur Particulieren Technologie Toerisme en vrije tijd Transport en logistiek Vastgoed Verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen Voedingsmiddelen en dranken Overige sectoren Totaal

115 Risicogewogen waarde per sector 2012 Netto waarde uitzetting % Gemiddeld Risicogewogen waarde % risicogewicht % Banken en financiële intermediairs Basismaterialen Bouwnijverheid en infrastructurele werken Consumentenproducten (non-food) Detailhandel Dienstverlening Gezondheidszorg en sociale zorg Landbouw, veeteelt en visserij Media Nutsbedrijven Openbaar bestuur Particulieren Technologie Toerisme en vrije tijd Transport en logistiek Vastgoed Verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen Voedingsmiddelen en dranken Overige sectoren Totaal De sectoren zijn gedefinieerd in de Basel II-richtlijnen. De risicogewogen waarde wordt toegerekend aan de sector van de directe tegenpartij. 113

116 Risicogewogen waarde per land 2013 Netto waarde uitzetting % Gemiddeld Risicogewogen waarde % risicogewicht % Australië België Denemarken Frankrijk Duitsland Ierland Italië Luxemburg Nederland Noorwegen Spanje Zweden Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Overige landen Totaal

117 Risicogewogen waarde per land 2012 Netto waarde uitzetting % Gemiddeld Risicogewogen waarde % risicogewicht % Australië België Denemarken Frankrijk Duitsland Ierland Italië Luxemburg Nederland Noorwegen Spanje Zweden Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Overige landen Totaal Risicogewogen waarde wordt toegerekend aan het land van de directe tegenpartij. 115

118 Looptijd activa per uitzettingscategorie Onderstaande tabellen geven inzicht in de resterende looptijden van de activa per uitzettingscategorie. De kolom direct opeisbaar en onbepaalde looptijd omvat opgebouwde rente en vergoedingen, voorzieningen voor dubieuze debiteuren en balansposten zonder of met een onbekende looptijd Direct opeisbaar en onbepaalde looptijd Minimaal 2 dagen en korter dan 3 maanden Minimaal 3 maanden en korter dan 1 jaar Minimaal 1 jaar en korter dan 5 jaar Meer dan 5 jaar Totaal activa Centrale overheden en centrale banken Regionale en lokale overheden Publiekrechtelijke lichamen Multilaterale ontwikkelingsbanken Banken Ondernemingen Particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen Gedekt door onroerend goed Achterstallige posten Overige posten Totaal

119 2012 Direct opeisbaar en onbepaalde looptijd Minimaal 2 dagen en korter dan 3 maanden Minimaal 3 maanden en korter dan 1 jaar Minimaal 1 jaar en korter dan 5 jaar Meer dan 5 jaar Totaal activa Centrale overheden en centrale banken Regionale en lokale overheden Banken Ondernemingen Particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen Gedekt door onroerend goed Achterstallige posten Overige posten Totaal Dubieuze en achterstallige vorderingen Onderstaande tabellen geven inzicht in de dubieuze en achterstallige vorderingen per sector en land. Dubieuze vorderingen zijn kredieten die naar verwachting niet volledig zullen worden terugbetaald in overeenstemming met de oorspronkelijke leningsovereenkomst. Er worden voorzieningen voor dubieuze debiteuren getroffen op basis van het verschil tussen toekomstige verwachte kasstromen contant gemaakt tegen het originele rentepercentage van het contract en het totaalbedrag van het uitstaand obligo van de debiteur bij Triodos Bank. Achterstallige vorderingen zijn kredieten die meer dan 90 dagen openstaan. 117

120 Mutaties dubieuze vorderingen Balanswaarde per 1 januari Opgenomen als dubieuze vordering gedurende het jaar Berekende rente over dubieuze kredieten Vrijval dubieuze kredieten / overboeking naar niet dubieus Afgeboekte dubieuze kredieten Aflossingen Resultaat uit koersverschillen Balanswaarde per 31 December Dubieuze en achterstallige vorderingen per sector 2013 Dubieuze vorderingen per ultimo Voorziening voor dubieuze debiteuren per ultimo Waardeaanpassingen gedurende het jaar Achterstallige vorderingen (excl. dubieuze vorderingen) per ultimo Basismaterialen Bouwnijverheid en infrastructuur Consumentenproducten (non-food) Detailhandel Dienstverlening Gezondheidszorg en sociale zorg Landbouw, veeteelt en visserij Media Nutsbedrijven Particulieren 566 Toerisme en vrije tijd Transport en logistiek Vastgoed Voedingsmiddelen en dranken Overige sectoren Totaal

121 2012 Dubieuze vorderingen per ultimo Voorziening voor dubieuze debiteuren per ultimo Waardeaanpassingen gedurende het jaar Achterstallige vorderingen (excl. dubieuze vorderingen) per ultimo Basismaterialen Bouwnijverheid en infrastructuur Consumentenproducten (non-food) Detailhandel Dienstverlening Gezondheidszorg en sociale zorg Landbouw, veeteelt en visserij Media Nutsbedrijven Particulieren 7 Toerisme en vrije tijd Transport en logistiek Vastgoed Voedingsmiddelen en dranken Overige sectoren Totaal

122 Dubieuze en achterstallige vorderingen per land 2013 Dubieuze vorderingen per ultimo Voorziening voor dubieuze debiteuren per ultimo Waardeaanpassingen gedurende het jaar Achterstallige vorderingen (excl. dubieuze vorderingen) per ultimo België Frankrijk Duitsland Ierland Nederland Spanje Verenigd Koninkrijk Totaal Dubieuze vorderingen per ultimo Voorziening voor dubieuze debiteuren per ultimo Waardeaanpassingen gedurende het jaar Achterstallige vorderingen (excl. dubieuze vorderingen) per ultimo België Frankrijk Duitsland Ierland Nederland Spanje Verenigd Koninkrijk Totaal

123 Operationeel risico Triodos Bank loopt in haar bedrijfsvoering operationele risico s. Het operationele risico heeft betrekking op de kans dat Triodos Bank schade of verlies lijdt als gevolg van inadequate of falende interne processen, systemen, menselijk gedrag of externe gebeurtenissen. Triodos Bank beperkt deze risico s door te zorgen voor duidelijke beleidslijnen, rapportages en procedures voor alle bedrijfsprocessen. Het operationele risicokader maakt gebruik van diverse hulpmiddelen en technologieën om risico s op operationeel, tactisch en strategisch niveau vast te stellen, te meten, te beperken en te monitoren. Het operationele risicokader wordt ontwikkeld onder verantwoordelijkheid van de Chief Finance Officer. Speciale onderdelen van Operationeel Risicomanagement zijn Informatiebeveiliging, Outsourcing en Bedrijfscontinuïteit. Werkzaamheden om risico s te beheersen die aan deze onderwerpen gerelateerd zijn, worden uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de Chief Operating Officer (COO), in lijn met het algehele operationele risicokader. Er is een Non Financial Risk Committee ingesteld, waar alle operationele risico-aspecten worden besproken samen met het risico en de reputatie op het gebied van compliance. Er zijn tal van controlemaatregelen ingebouwd in IT-systemen en verankerd in procedures en werkinstruc ties. Opleiding, ervaringsniveau en betrokkenheid van de medewerkers werken hierbij ondersteunend, omdat mensen van essentieel belang zijn voor het succes van het beheersen van risico s. De Basic Indicator Approach wordt gebruikt voor de kapitaalberekening van operationeel risico, conform Basel II. Het operationele-risicokader is conform de beginselen genoemd in de Sound Practices for the Management and Supervision of Operational Risk (Deugdelijke Praktijken voor het Beheer van en Toezicht op Operationeel Risico). Deze deugdelijke praktijken geven richtlijnen voor de kwalitatieve implementatie van operationeel risicomanagement en worden aanbevolen door de Bank of International Settlements. In 2013 heeft Triodos Bank geen substantiële verliezen geleden als gevolg van gebeurtenissen die verband hielden met operationeel risico. Valutarisico Valutarisico is het huidige of toekomstige risico dat resultaten en kapitaal nadelige gevolgen ondervinden van schommelingen in valutawisselkoersen. De basisvaluta van Triodos Bank is de euro. De balans en winst- en verliesrekening van de vestiging in het Verenigd Koninkrijk luiden in Engelse ponden (GBP). Valutakoersverschillen die ontstaan bij herrekening van de balans van de vestiging in het Verenigd Koninkrijk zijn verantwoord als afdekking van een netto-investering in een buitenlandse business eenheid en worden rechtstreeks verantwoord in het eigen vermogen, in de wettelijke reserve omrekeningsverschillen, voor zover de afdekking effectief is. Het beleid van Triodos Bank is erop gericht netto valutaposities te vermijden, met uitzondering van posities die voortvloeien uit strategische beleggingen. De term valutaposities heeft voornamelijk betrekking op valutaderivaten voor Triodos Investment Funds die bijna volledig zijn afgedekt. Het valutarisico wordt dagelijks gemonitord en maandelijks besproken in de Asset and Liability Committee. Limieten worden vastgesteld door de Directie. 121

124 Vreemde valutapositie Onderstaande tabel geeft inzicht in de valutapositie van Triodos Bank per 31 december in duizenden euro s Contante positie Debet Contante positie Credit Termijn positie Debet Termijn positie Credit Netto positie Debet Netto positie Credit GBP USD NOK PEN PHP ZAR AUD ARS SEK Totaal Netto open valutapositie (totaal van netto posities debit en credit): Contante positie Debet Contante positie Credit Termijn positie Debet Termijn positie Credit Netto positie Debet Netto positie Credit GBP USD NOK PEN ZAR AUD ARS SEK Totaal Netto open valutapositie (totaal van netto posities debit en credit):

125 Renterisico Renterisico is het huidige en toekomstige risico dat resultaten en/of kapitaal negatieve gevolgen ondervinden van wijzigingen in de rentevoet op de financiële markten. Dit risico is inherent aan het traditionele bankbedrijf. Triodos Bank hanteert diverse indicatoren voor de meting van het renterisico. De renterisicopositie wordt maandelijks gemonitord in de Asset and Liability Committee. Het renterisico wordt beheerst met een renterisicomodel aan de hand van richtlijnen en limieten, en door het uitvoeren van diverse stressscenarioanalyses voor renterisico. Limieten worden vastgesteld door de Directie op basis van een voorstel van de Asset and Liability Committee. Overzicht van renterisico-indicatoren: Earnings at Risk: een kortetermijn indicator, waaruit de gevolgen van een geleidelijke renteschok van plus of minus 2% (200 basispunten) voor de rentebaten van Triodos Bank voor een periode van een jaar blijken. Economic Value of Equity at Risk: een langetermijn indicator die de wijziging van de Economic Value of Equity (de netto contante waarde van de toekomstige kasstromen van alle activa en passiva) vertegenwoordigt bij een renteschok van plus of minus 2% (200 basispunten). Outlier Criterion: de Economic Value of Equity at Risk in % van het Toetsingsvermogen. Modified Duration of Equity: een indicator waaruit de gevoeligheid van de Economic Value of Equity blijkt bij rentewijzigingen. Overzicht van door Triodos Bank gehanteerde renterisico-indicatoren per ultimo voor alle valuta Basiscasus weerspiegelt de verwachte resultaten met betrekking tot Rentebaten en Economic Value of Equity in een ongewijzigd renteklimaat Basiscasus Stijgende rentevoet (+200 bp) Dalende rentevoet (-200 bp) Bedragen in miljoenen in % in % Toetsingsvermogen 623 Earnings at Risk 1 jaar ,2% - 6-4,5% Economic Value of Equity at Risk ,5% ,9% Outlier Criterion 10,8% 10,8% Modified Duration of Equity 3,9 5,0 11,0 123

126 2012 Basiscasus Stijgende rentevoet (+200 bp) Dalende rentevoet (-200 bp) Bedragen in miljoenen in % in % Toetsingsvermogen 537 Earnings at Risk 1 jaar ,5% - 4-3,3% Economic Value of Equity at Risk ,7% - 6-0,9% Outlier Criterion 8,4% 8,4% Modified Duration of Equity 3,0 3,3 7,4 De berekeningen voor deze indicatoren zijn gebaseerd op looptijden van rentepercentages. Spaarrekeningen en rekeningen-courant hebben echter een niet-gedefinieerde rentelooptijd. Er is een kwantitatief onderzoek uitgevoerd naar de rentegevoeligheid van onze spaarrekeningen en rekeningen-courant. De uitkomst van dit onderzoek wordt gebruikt bij de berekeningen van het renterisico. Met het model dat wordt gebruikt voor de beheersing van renterisico s van spaarrekeningen en rekeningencourant kunnen toekomstige volumes en rentepercentages worden voorspeld op basis van historische gegevens, waarbij rekening wordt gehouden met het statistisch belang van die gegevens. In het model wordt de relatie tussen rentepercentages voor klanten gecombineerd met marktrentepercentages en uitstroomvoorspellingen. 124

127 Resterende rentelooptijd van financiële instrumenten Onderstaande tabel geeft inzicht in de resterende contractuele rentelooptijd van de financiële instrumenten per 31 december Variabel percentage <= 3 maanden <= 1 jaar <= 5 jaar >= 5 jaar Totaal Rentedragende activa Kasmiddelen Overheidspapier Banken Kredieten Rentedragende waardepap Totaal Rentedragende schulden Banken Toevertrouwde middelen Achtergestelde schulden Totaal

128 2012 Variabel percentage <= 3 maanden <= 1 jaar <= 5 jaar >= 5 jaar Totaal Rentedragende activa Kasmiddelen Overheidspapier Banken Kredieten Rentedragende waardepap Totaal Rentedragende schulden Banken Toevertrouwde middelen Achtergestelde schulden Totaal Toelichting: In deze tabel zijn alleen rentedragende activa en passiva opgenomen, wat leidt tot verschillen met de balanscijfers. Rentedragende waardepapieren en achtergestelde schulden worden gewaardeerd tegen aflossingswaarde inclusief agio op obligaties en na aftrek van disagio. Voor toevertrouwde middelen zonder vaste rentelooptijd wordt de uitkomst van het bovengenoemde kwantitatieve model voor spaarrekeningen en rekeningen-courant gebruikt. Alle overige rentedragende activa en passiva zijn verantwoord als activa en passiva met een variabele rente of zijn in de vervalkalender opgenomen op basis van hun resterende contractuele rentelooptijd. 126

129 Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is het risico dat Triodos Bank haar betalingsverplichtingen jegens haar klanten en wederpartijen op enig moment niet na kan komen zonder onacceptabele verliezen te lijden. Spaarrekeningen en deposito s van klanten worden aangetrokken ter financiering van de kredietverlening door Triodos Bank. Het surplus wordt in eerste instantie ondergebracht bij de ECB, financiële instellingen of belegd in obligaties. Triodos Bank heeft een sterke liquiditeitspositie en wordt volledig in haar kapitaal voorzien door tegoeden van particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen. Hierdoor hoeft Triodos Bank voor haar kapitaalvoorziening geen beroep te doen op de grootzakelijke geld- en kapitaalmarkten. Triodos Bank beoordeelt haar liquiditeitspositie regelmatig door het uitvoeren van stresstests. De resultaten van deze stresstests waren in 2013 bevredigend. Maatregelen die moeten worden genomen om onze liquiditeitspositie te beoordelen in geval van een toekomstige liquiditeitscrisis zijn opgenomen in een Liquidity Contingency Plan. Wekelijks wordt verslag aan de CFO uitgebracht over de gedetailleerde liquiditeitspositie per vestiging. Elke maand rapporteert de Asset and Liability Committee inzake de liquiditeitsratio s in verband met de Basel III-eisen: De Liquidity Coverage Ratio (LCR): de LCR dient om een toereikend niveau te garanderen van onbezwaarde, eersteklas activa die kunnen worden omgezet in contanten om onder een door regelgevende instanties vastgesteld stressscenario voor acute liquiditeit gedurende een periode van 30 dagen aan de liquiditeitsbehoeften te voldoen. De Net Stable Funding Ratio (NSFR) geeft de relatie aan tussen de beschikbare stabiele financiering op lange termijn en de benodigde stabiele financiering op lange termijn voortvloeiend uit de liquiditeitsprofielen van activa en buiten-balansposten. Deze ratio s zijn wel conform de Basel III-richtlijnen, maar nog niet verplicht gesteld door de regelgevende instanties. De minimum LCR zou in % moeten zijn en met 10 procentpunten per jaar moeten stijgen om in 2019 op 100% uit te komen. De minimum NSFR-standaarden zullen vóór 2018 worden vastgesteld. Gezien het belang van deze twee ratio s voor de veerkracht van de banksector heeft Triodos Bank deze indicatoren reeds verwerkt in haar interne verslaglegging en meting van het liquiditeitsrisico. 127

130 Bezwaring van activa Activa kunnen worden onderverdeeld in activa die dienen ter ondersteuning van de behoefte aan financiering of zekerheid (verbonden activa) en activa die beschikbaar zijn voor potentiële financieringsbehoeften (vrije activa) Bedragen in miljoenen euro s Bezwaard Onbezwaard Asset type In onderpand gegeven Overig 1 Beschikbaar als onderpand 2 Overig Totaal Contanten en andere liquide activa 42, , ,3 Overige beleggingswaarden 10, ,7 90, ,2 Kredieten 3.544, ,7 Overige financiële activa 131,6 131,6 Niet-financiële activa 50,9 50,9 Totaal activa 10,0 42, , , , Bedragen in miljoenen euro s Bezwaard Onbezwaard Asset type In onderpand gegeven Overig 1 Beschikbaar als onderpand 2 Overig Totaal Contanten en andere liquide activa 34,1 907,6 941,7 Overige beleggingswaarden 14,2 771,8 110,5 896,5 Kredieten 3.285, ,4 Overige financiële activa 116,4 116,4 Niet-financiële activa 50,9 50,9 Totaal activa 14,2 34, , , ,9 1 Activa die niet mogen worden gebruikt als zekerheid voor financiering. Dit zijn kasreserves die worden gehouden bij Centrale Banken. 2 Activa die in de normale bedrijfsuitoefening direct beschikbaar zijn als zekerheid voor financiering of als onderpand. Direct beschikbare activa zijn activa die door centrale banken of op de repomarkten worden geaccepteerd. 128

131 Liquidity Coverage Ratio Bedragen in miljoenen euro s 2013 Totaal bedrag 2013 Gewogen bedrag 2012 Totaal bedrag 2012 Gewogen bedrag Aanwezige eersteklas liquide activa: Totaal aanwezige eersteklas liquide activa Totale uitstroom kasmiddelen Totale instroom kasmiddelen Plafond instroom kasmiddelen Netto uitstroom kasmiddelen Liquidity Coverage Ratio 818% 342% De Netto-uitstroom van kasmiddelen moet worden gedekt door de aanwezige eersteklas liquide activa; de ratio moet dus ten minste 100% zijn. Net Stable Funding Ratio Bedragen in miljoenen euro s 2013 Totaal bedrag 2013 Gewogen bedrag 2012 Totaal bedrag 2012 Gewogen bedrag Totaal aanwezige stabiele funding Totaal vereiste stabiele funding Net Stable Funding Ratio 144% 128% De Net Stable Funding Ratio dient ten minste 100% te zijn. Dit betekent dat de vereiste stabiele funding moet worden gedekt door de aanwezige stabiele funding. 129

132 Juridisch en compliancerisico Triodos Bank kent interne beleidsregels en procedures die waarborgen dat haar bedrijfsvoering plaatsvindt overeenkomstig relevante wet- en regelgeving inzake klanten en zakelijke partners. Daarnaast voert de afdeling Compliance onafhankelijk toezicht uit op de mate waarin Triodos Bank haar eigen regels en procedures naleeft. De externe aspecten van de afdeling Compliance hebben voornamelijk betrekking op het accepteren van nieuwe klanten, het monitoren van financiële transacties en het voorkomen van witwaspraktijken. De interne aspecten betreffen voornamelijk het controleren van privé-transacties van medewerkers, het voorkomen en zo nodig transparant beheren van tegenstrijdige belangen en het afschermen van vertrouwelijke informatie. Triodos Bank heeft een Europees complianceteam dat wordt geleid vanuit haar hoofdkantoor te Zeist. Bij iedere vestiging zijn compliancemedewerkers werkzaam. De afdeling Compliance rapporteert rechtstreeks aan de Directie. In 2013 zijn er geen significante incidenten geweest op het gebied van compliance en integriteit. Triodos Bank is niet betrokken geweest bij noemenswaardige gerechtelijke procedures of sancties die samenhangen met het niet nakomen van wet- en regelgeving op het gebied van financieel toezicht, corruptie, reclame-uitingen, mededinging, privacy of productaansprakelijkheid. Strategisch en reputatierisico Triodos Bank is een bank met een duidelijk omschreven missie die voortvloeit uit haar statuten en die werkt vanuit de waarden zoals beschreven in de business principles. Binnen de organisatie wordt veel geïnvesteerd in opleiding, bewustwording en betrokkenheid van medewerkers bij de thema s en principes die Triodos Bank centraal stelt. De reputatie van Triodos Bank is een strategische pijler, want het vertrouwen in Triodos Bank is van wezenlijk belang voor een goede dienstverlening. Eventuele risico s voor de bank worden derhalve zeer zorgvuldig beheerst. Centraal bij de reputatie van Triodos Bank staat de daad bij het woord voegen ( Walk the talk ). Dit houdt onder andere in het opleiden van medewerkers, het zo transparant mogelijk verantwoording afleggen over alle daaraan gerelateerde activiteiten, en het zorgvuldig selecteren van samenwerkingspartners. In geval van calamiteiten zorgt Triodos Bank voor tijdige en juiste informatie en communiceert zij hier actief over. 130

133 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 131

134 Vennootschappelijke balans per 31 december 2013 voor winstverdeling in duizenden euro s Verwijzing* Activa Kasmiddelen Overheidspapier Bankiers Kredieten Rentedragende waardepapieren Aandelen Deelnemingen Immateriële vaste activa Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Overige activa Overlopende activa Totaal activa Passiva Bankiers Toevertrouwde middelen Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen Achtergestelde schulden Kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Wettelijke reserve Overige reserves Onverdeelde winst Eigen vermogen Totaal passiva

135 Voorwaardelijke schulden Onherroepelijke faciliteiten * De verwijzingen hebben betrekking op de toelichting die begint op pagina 136. Deze vormt een integraal onderdeel van de geconsolideerde jaarrekening. Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2013 in duizenden euro s Resultaat deelnemingen na belastingen Overig resultaat na belastingen Nettowinst

136 Vennootschappelijk mutatieoverzicht van het eigen vermogen over 2013 in duizenden euro s Aandelenkapitaal Agio Eigen vermogen per 1 januari Uitbreiding aandelenkapitaal Stockdividend Herwaardering vastgoed, bedrijfsmiddelen en deelneming na belastingen Koersresultaat bedrijfsuitoefening in het buitenland na belastingen Winstverdeling vorig boekjaar, toevoeging aan de overige reserves Winstverdeling vorig boekjaar, dividend Aan de vennootschap vervallen dividend Dividend niet in contanten uitgekeerd Overboeking naar of vrijval van wettelijke reserve ontwikkelingskosten In- of verkoop eigen certificaten van aandelen Resultaat boekjaar Eigen vermogen per 31 december Uitbreiding aandelenkapitaal Stockdividend Herwaardering vastgoed, bedrijfsmiddelen en deelneming na belastingen Realisatie van herwaardering Koersresultaat bedrijfsuitoefening in het buitenland na belastingen Winstverdeling vorig boekjaar, toevoeging aan de overige reserves Winstverdeling vorig boekjaar, dividend Dividend niet in contanten uitgekeerd Aan de vennootschap vervallen dividend Overboeking naar of vrijval van wettelijke reserve ontwikkelingskosten In- of verkoop eigen certificaten van aandelen Resultaat boekjaar Eigen vermogen per 31 december

137 Herwaarderingsreserve Wettelijke reserve Overige reserve Onverdeelde winst Totaal eigen vermogen

138 Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening in duizenden euro s Algemeen De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn gelijk aan de grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening. Conform artikel 2:402 van het Burgerlijk Wetboek bevat de vennootschappelijke winst- en verliesrekening uitsluitend een uitsplitsing van het nettoresultaat in resultaat uit deelnemingen en overig resultaat. Voor niet in de toelichting opgenomen posten wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening. Activa 32. Bankiers Direct opeisbare tegoeden bij banken Deposito s bij banken De direct opeisbare tegoeden staan ter vrije beschikking. 33. Aandelen S.W.I.F.T. SCRL 3 3 SEPA Biogasanlage Hattingen GmbH Het verloop van de aandelen is als volgt: Balanswaarde per 1 januari 4 4 Aanschaf Verkopen Balanswaarde per 31 december

139 34. Deelnemingen Deelnemingen in groepsmaatschappijen Overige deelnemingen Dit betreft verworven kapitaalbelangen welke duurzaam voor de bedrijfsuitoefening worden aangehouden. Het overzicht van kapitaalbelangen conform artikel 2:379 van het Burgerlijk Wetboek is opgenomen in de grondslagen voor consolidatie in de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening. Het verloop van deze post is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Verwervingen Nieuw opgerichte entiteiten Uitbreiding kapitaal Resultaat deelnemingen Overboeking van of naar voorziening negatief eigen vermogen deelnemingen Uitgekeerd dividend Herwaardering Terugbetaling op aandelen Verkoop -2 Koersresultaten vreemde valuta Balanswaarde per 31 december Immateriële vaste activa Betaalde goodwill Ontwikkelingskosten voor informatiesystemen Computersoftware

140 Betaalde goodwill De betaalde goodwill betreft de goodwill die Triodos Bank in 2004, 2005 en in 2009 aan Triodos Investments España heeft betaald voor de afkoop van het winstrecht van de Spaanse vestiging. Het verloop van de betaalde goodwill is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Afschrijvingen Balanswaarde per 31 december Ontwikkelingskosten informatiesystemen De ontwikkelingskosten informatiesystemen betreffen de ontwikkelingskosten van een ICT-banksysteem van de bank. Het verloop van de ontwikkelingskosten informatiesystemen is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Geactiveerde kosten Afschrijvingen Waardeverminderingen -182 Balanswaarde per 31 december

141 36. Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Onroerende zaken in eigen gebruik Bedrijfsmiddelen Het verloop van de onroerende zaken in eigen gebruik is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Afschrijvingen Herwaardering Balanswaarde per 31 december Het verloop van de bedrijfsmiddelen is als volgt: Aanschafwaarde per 1 januari Cumulatieve afschrijvingen per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Aanschaf Verkoop * Afschrijvingen * Koersverschillen Balanswaarde per 31 december * exclusief desinvestering ad EUR 0,3 miljoen (2012: EUR 0,5 miljoen). 139

142 Passiva 37. Toevertrouwde middelen Spaargelden Overige toevertrouwde middelen Onder de overige toevertrouwde middelen is een bedrag van EUR 10,1 miljoen) (2012: EUR 4,2 miljoen) begrepen aan tegoeden van geconsolideerde deelnemingen. 38. Voorzieningen Voorziening voor het negatief vermogen van deelnemingen 134 Overige voorzieningen Het verloop van de voorzieningen is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Dotatie Onttrekking -82 Vrijval -134 Koersverschillen 1-1 Balanswaarde per 31 december Kapitaal Het maatschappelijk kapitaal bedraagt EUR 1 miljard en is verdeeld in 20 miljoen aandelen met een nominale waarde van EUR 50. Aan het einde van het jaar waren er aandelen (2012: aandelen) van elk EUR 50 geplaatst bij en volgestort door Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank. Op dezelfde datum had Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank eveneens certificaten) (2012): certificaten) van elk EUR 50 uitgegeven. 140

143 Inkoop en heruitgifte van eigen certificaten van aandelen wordt ten laste respectievelijk ten gunste van de overige reserves gebracht. Een saldo dat resteert na heruitgifte van alle ingekochte eigen certificaten staat ter beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het verloop van het aantal aandelen is als volgt: Aantal aandelen per 1 januari Uitbreiding aandelenkapitaal Stockdividend Aantal aandelen per 31 december Agioreserve Onder deze post is opgenomen de agioreserve, gevormd uit stortingen van het kapitaal boven nominaal, onder aftrek van kapitaalbelasting. Het volledige saldo van de agioreserve is fiscaal als zodanig erkend. 41. Herwaarderingsreserve De herwaarderingsreserve betreft de niet gerealiseerde waardeveranderingen ten opzichte van de verkrijgingsprijs van de deelnemingen en de onroerende zaken in eigen gebruik. 42. Wettelijke reserve Ontwikkelingskosten Omrekeningsverschillen Ontwikkelingskosten Het verloop van de wettelijke reserve voor ontwikkelingskosten is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Overboeking van of naar overige reserve Balanswaarde per 31 december

144 Omrekeningsverschillen Het verloop van de wettelijke reserve voor omrekeningsverschillen is als volgt: Balanswaarde per 1 januari Koersresultaten deelnemingen Balanswaarde per 31 december Overige reserves Het verloop van de overige reserves is inclusief de inkoop van eigen certificaten. Ultimo 2013 zijn door Triodos Bank geen eigen certificaten van aandelen ingekocht (2012: nihil). Zeist, 27 februari 2014 Raad van Commissarissen David Carrington Marcos Eguiguren Huerta Mathieu van den Hoogenband Jan Lamers Margot Scheltema, Vice-voorzitter Hans Voortman, Voorzitter Carla van der Weerdt Directie Pierre Aeby* Peter Blom*, Voorzitter Jellie Banga * Statutair directeur 142

145 Deze pagina is bewust blanco gelaten. 143

146 Overige gegevens Winstverdeling De winstverdeling is volgens de statuten als volgt geregeld: Van de winst, zoals deze blijkt uit de vastgestelde winst- en verliesrekening, zal door de Directie een gedeelte worden aangewend voor het vormen of aanvullen van reserves, voor zover dit wenselijk wordt geacht. De resterende winst wordt, tenzij de Algemene Vergadering anders beslist, aan de aandeelhouders uitgekeerd. Alle certificaten van aandelen uitgegeven tot en met 23 mei 2014 zijn dividendgerechtigd over het boekjaar In de emissiekoers wordt rekening gehouden met de resultaten van Triodos Bank NV. De voorgestelde winstverdeling is op basis van het aantal uitgegeven certificaten van aandelen per 31 december 2013, verminderd met het aantal door Triodos Bank ingekochte certificaten. Tijdens de Algemene Vergadering van Certificaathouders zal het definitieve voorstel voorgelegd worden. De voorgestelde winstverdeling (in duizenden euro s) is als volgt: Nettowinst Toevoeging aan de overige reserves Dividend (EUR 1,95 per certificaat van aandeel) Gebeurtenissen na de balansdatum De financiering van het Depositogarantiestelsel is uitgesteld tot Met ingang van juli 2015 zijn banken in het kader van het Nederlandse Depositogarantiestelsel verplicht vooraf bij te dragen aan een fonds dat wordt beheerd door de Stichting Depositogarantiefonds. In 2014 moeten banken op grond van de Wet resolutieheffing 2014 eenmalig een bankenheffing betalen als bijdrage aan de nationalisatie van SNS Reaal. Voor Triodos Bank bedraagt die bijdrage circa EUR 8 miljoen. Dit bedrag is niet fiscaal aftrekbaar in Nederland. Nevenvestigingen Naast de hoofdvestiging in Nederland heeft Triodos Bank nevenvestigingen in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland. Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan de algemene vergadering van certificaathouders van Triodos Bank NV. Verklaring betreffende de jaarrekening We hebben de in dit rapport op pagina 48 tot en met 142 opgenomen jaarrekening 2013 van Triodos Bank te Zeist gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2013 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. 144

147 Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, en voor het opstellen voor het Verslag van de Directie, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, inclusief de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening van de vennootschap en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de vennootschap gemaakte schattingen, en een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Triodos Bank NV per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b t/m h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist ingevolge Artikel 2:391 lid 4 BW. Amstelveen, 27 februari 2014 KPMG ACCOUNTANTS N.V. P.A.M. de Wit RA 145

148 Bericht van het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank De Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (hierna kortweg het Administratiekantoor) is verantwoordelijk voor het beheer van alle aandelen van Triodos Bank NV. Om die aandelen te financieren geeft het Administratiekantoor certificaten van aandelen uit. Certificaathouders hebben de economische rechten die aan deze aandelen verbonden zijn (zoals het recht op dividend), maar hebben niet de zeggenschap die aan de aandelen verbonden is. Die zeggenschap berust bij het Administratiekantoor. Een meer gedetailleerde beschrijving van de corporate governance van Triodos Bank, en in het bijzonder van de rechten en verantwoordelijkheden van het Administratiekantoor en de certificaathouders, treft u aan in het hoofdstuk over corporate governance, op pagina 30 van dit jaarverslag. Voor een overzicht van de in beheer genomen aandelen en uitgegeven certificaten van aandelen Triodos Bank per 31 december 2013 verwijzen wij u naar pagina 150 van dit jaarverslag. Bij het uitoefenen van haar stemrecht in de Algemene Vergadering van Triodos Bank ( Algemene Vergadering ) hanteert het Bestuur van het Administratiekantoor de volgende principes: behouden van de missie van Triodos Bank; waarborgen van de onafhankelijkheid van Triodos Bank; zorgdragend voor de economische belangen van certificaathouders met betrekking tot de continuïteit en winstgevendheid, dividendbeleid en de waardeontwikkeling van certificaten van aandelen van Triodos Bank. Het Bestuur van het Administratiekantoor streeft ernaar de belangen van zijn certificaathouders, zowel van economische aard als betrekking hebbend op de missie, integraal te behartigen. Dit blijkt uit de volgende bepalingen in de administratievoorwaarden van het Administratiekantoor: Artikel 6 Het Administratiekantoor oefent onafhankelijk het stemrecht uit dat rust op de aandelen die zij in haar bezit heeft. Daarbij laat het Administratiekantoor zich leiden door de belangen van de certificaathouders en die van de bank, evenals door de beginselen die in de doelstellingen van de bank zijn vastgelegd. Het stembeleid van het Administratiekantoor is gebaseerd op artikel 6 van de administratievoorwaarden en bovengenoemde principes. Het Administratiekantoor wil ook een betrokken aandeelhouder zijn. Dat geeft specifieke verantwoordelijkheden, ondermeer terug te vinden in de principes zoals hiervoor beschreven. Ook leeft het Administratiekantoor vrijwillig de desbetreffende principes en best practices van de Corporate Governance Code en overige regelgeving op het gebied van verantwoord en betrokken aandeelhouderschap na. Het Bestuur van het Administratiekantoor besteedt in het bijzonder aandacht aan de prestaties van Triodos Bank op middellange en lange termijn. Het volgt interne en externe ontwikkelingen om de eventuele gevolgen daarvan voor de missie van de bank te beoordelen en daarop zo nodig in te spelen. De activiteiten van het Bestuur van het Administratiekantoor in dat kader omvatten onder meer: vergaderingen met de Directie van Triodos Bank en vergaderingen tussen de voorzitter van het Bestuur van het Administratiekantoor, de voorzitter van de Directie en de voorzitter van de Raad van Commissarissen, zowel afzonderlijk als gezamenlijk; vergaderingen van certificaathouders, klantendagen en overige vergaderingen op uitnodiging, in landen waar Triodos Bank vestigingen heeft; het bijwonen van themadagen georganiseerd door de bank; het bijwonen van bijeenkomsten over ontwikkelingen in verantwoord en betrokken aandeelhouderschap, in corporate governance en in de sectoren waarin Triodos Bank actief is. Besprekingen en vergaderingen kunnen vertrouwelijk van aard zijn. Voor het geval leden van het Bestuur van het Administratiekantoor niet tevreden zouden zijn over de reactie van Triodos Bank op door hen gestelde vragen, beschikt het Bestuur over een duidelijk escalatiebeleid om haar zorgpunten onder de aandacht te brengen. 146

149 Algemene Vergadering 2013 Het Administratiekantoor is enig aandeelhouder van Triodos Bank. Als zodanig heeft het Administratiekantoor tijdens de Algemene Vergadering, die op 17 mei 2013 te Zeist werd gehouden, haar stem uitgebracht over onderstaande onderwerpen en het stemgedrag toegelicht. Nadere gegevens van goedgekeurde voorstellen vindt u op Het Administratiekantoor heeft ingestemd met de volgende voorstellen: goedkeuring van de jaarrekening 2012 en de voorgestelde winstbestemming; decharge van de Directie voor het gevoerde beleid in 2012; decharge van de Raad van Commissarissen voor het door de Raad uitgeoefende toezicht in 2012; (kleine) wijziging van de statuten van Triodos Bank; herbenoeming van Hans Voortman als lid van de Raad van Commissarissen voor één jaar; herbenoeming van de heer Carrington als lid van de Raad van Commissarissen; aanpassing van de beloning van de leden van de Raad van Commissarissen; machtiging van de Directie om certificaten van aandelen Triodos Bank te verkrijgen en aandelen uit te geven. Algemene Vergadering van Certificaathouders Bijna respondenten hebben op de jaarlijkse enquête onder certificaathouders gereageerd. In de Algemene Vergadering van Certificaathouders zijn de resultaten van de enquête gepresenteerd. Het Administratiekantoor gebruikt de resultaten van de enquête om haar perspectief op de certificaathouders, wier belangen zij vertegenwoordigt, te verbreden. Zij geven het Administratiekantoor inzicht in de prioriteiten en opvattingen van de certificaathouders. Uit de resultaten bleek onder andere dat meer dan 90% van de deelnemers aan de enquête vindt dat de bank een goede balans houdt tussen haar missie en zijn financiële prestaties. Als belangrijkste reden om in certificaten van aandelen te beleggen wordt de impact van Triodos Bank op sectoren genoemd (49,5%), op de voet gevolgd door zijn rol als internationaal referentiepunt voor duurzaam bankieren (41,5%). Slechts 6% belegde primair vanwege de lokale impact van Triodos Bank. De Algemene Vergadering van Certificaathouders stemde in met de volgende voorstellen: benoeming van Sandra Castañeda Elena als lid van het Bestuur van het Administratiekantoor; herbenoeming van Josephine de Zwaan als lid van het Bestuur van het Administratiekantoor; herbenoeming van Frans de Clerck als lid van het Bestuur van het Administratiekantoor; aanpassing van de beloning van de leden van het Bestuur van het Administratiekantoor. Vergaderingen en besluiten van het Bestuur van het Administratiekantoor In 2013 heeft het Bestuur van het Administratiekantoor acht keer vergaderd, vier keer face-to-face en vier keer telefonisch. Ook is het Bestuur vier keer bijeengekomen met leden van de Directie van Triodos Bank. De onderwerpen die in deze vergaderingen zijn besproken waren onder andere: het jaarverslag 2012, om de uit te brengen stem op de Algemene Vergadering van Triodos Bank zorgvuldig te kunnen voorbereiden. Het verslag is onder andere beoordeeld op het relatieve aandeel van elke sector (sociaal, cultureel en milieu) in de kredietportefeuille, de balans tussen winstgevendheid, risico en de realisatie van de missie van Triodos Bank, en de mate waarin de activiteiten van Triodos Bank invloed hebben op de maatschappij; het halfjaarverslag 2013; de in het Prospectus beschreven risico s bij de uitgifte van certificaten van aandelen; de groei en omvang van Triodos Bank en wat dat betekent voor haar missie; 147

150 de impact van de financiële crisis op Triodos Bank en in het bijzonder de impact op de sectoren waarin Triodos Bank actief is; de diversificatie van de sectoren en innovatie van financiële producten vanuit het perspectief van de missie van Triodos Bank; de impact op Triodos Bank van ontwikkelingen, zowel op het gebied van regelgeving als van incidenten bij andere banken. de impact van de instroom van spaargelden en de verhouding sparen/lenen vanuit het perspectief van de missie; de ambities van Triodos Bank als relatiebank, duurzame dienstverlener en referentiepunt voor duurzaam bankieren; het uitbreiden en verbeteren van de dialoog tussen Triodos Bank en het groeiende aantal certificaathouders. Het Bestuur van het Administratiekantoor heeft daartoe tevens, met Triodos Bank, de communicatie over en weer tussen certificaathouders en Triodos Bank in de laatste vijf jaar onderzocht. Hoe de onafhankelijkheid van Triodos Bank te behouden. Werkzaamheden van het Bestuur van het Administratiekantoor Het Bestuur heeft voorts: vestigingen van Triodos Bank in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk en Spanje bezocht; vergaderingen van klanten, bijeenkomsten met certificaathouders en informele besprekingen met certificaathouders bezocht; een aantal algemene vergaderingen van aandeelhouders van beleggingsfondsen die Triodos Bank beheert bijgewoond; deelgenomen aan het selectieproces van leden van de Raad van Commissarissen van zowel de nieuwe benoemingen als de herbenoemingen. Een belangrijk aandachtspunt hierbij was de betrokkenheid van de kandidaten bij de missie van Triodos Bank; de voorzitter van het Bestuur van het Administratiekantoor heeft regelmatig overleg gepleegd met de voorzitter van de Directie en de voorzitter van de Raad van Commissarissen. Zo heeft er regelmatig een driehoeksoverleg plaatsgevonden met de voorzitters van de Directie en Raad van Commissarissen. Er is vijf maal overlegd met de voorzitter van de Directie; het initiatief genomen voor overleg tussen de Directie, Raad van Commissarissen en het Bestuur van het Administratiekantoor over waarden georiënteerd bankieren en de verschillende rollen van deze drie organen in relatie tot de waarden van Triodos Bank; een dagprogramma georganiseerd gericht op de impuls achter en de missie van Triodos Bank voor de leden van de het Administratiekantoor; nieuwe leden van het Bestuur van het Administratiekantoor geselecteerd en daarover overleg gevoerd met de voorzitter van de Directie. Samenstelling van het Bestuur van het Administratiekantoor en onafhankelijkheid van leden van het Bestuur Gezien het feit dat het Bestuur van het Administratiekantoor verantwoordelijk is voor bescherming van de identiteit en missie van Triodos Bank, is het van essentieel belang dat de leden van het Bestuur onafhankelijk zijn. Daarom mogen de Statutair Directeuren of leden van de Raad van Commissarissen van Triodos Bank geen lid zijn van het Bestuur van het Administratiekantoor. Volgens de statuten van het Administratiekantoor bestaat het Bestuur uit drie of meer leden. Op dit moment heeft het Bestuur vijf leden: twee uit Nederland en één uit het Verenigd Koninkrijk, België en Spanje. In 2013 is de samenstelling van het Bestuur gewijzigd. Sandra Castañeda Elena werd benoemd tot lid van het Bestuur. Josephine de Zwaan en Frans de Clerck werden herbenoemd als lid van het Bestuur. Mevrouw De Zwaan werd voorts door het Bestuur tot voorzitter benoemd. Zij volgde daarmee Max Rutgers op. Max Rutgers, die tijdens de Vergadering van Certificaathouders van 17 mei terugtrad als lid van het Bestuur en als voorzitter, heeft zich 15 jaar actief voor de beleggers ingezet. Wij zijn hem uiterst dankbaar voor de bijdrage die hij heeft geleverd. 148

151 Meer informatie over de beloning van de leden van het Bestuur van het Administratiekantoor vindt u in de jaarrekening van Triodos Bank op pagina 86. Het Bestuur van het Administratiekantoor verwacht in 2014 haar rol als betrokken aandeelhouder te kunnen verdiepen. De betrokkenheid van het Administratiekantoor bij de dialoog tussen de bank en de certificaathouders is hiervan een essentieel onderdeel. Niet alleen tijdens de Algemene Vergadering van Certificaathouders in Nederland, maar ook in België, het Verenigd Koninkrijk en Spanje, waar aparte informele bijeenkomsten voor certificaathouders worden georganiseerd. Zeist, 27 februari 2014 Namens het Bestuur van het Administratiekantoor Josephine de Zwaan, Voorzitter Marjatta van Boeschoten Sandra Castañeda Elena Frans de Clerck Jan Nijenhof Het Administratiekantoor is gevestigd op Nieuweroordweg 1, 3704 EC, te Zeist. 149

152 Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank Overzicht van de in beheer genomen aandelen en uitgegeven certificaten Triodos Bank NV per 31 december in duizenden euro s In beheer genomen aandelen Triodos Bank NV à EUR 50 nominaal Uitgegeven certificaten van aandelen Triodos Bank NV à EUR 50 nominaal Zeist, 27 februari 2014 Bestuur Administratiekantoor Marjatta van Boeschoten Sandra Castaneda Elena Frans de Clerck Jan Nijenhof Josephine de Zwaan, Voorzitter Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Opdracht Wij hebben het bovenstaande overzicht per 31 december 2013 van de door Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank, Zeist, in beheer genomen aandelen en uitgegeven certificaten Triodos Bank NV gecontroleerd. Dit overzicht is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de stichting. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake dit overzicht te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten en vormt naar onze mening een deugdelijke grondslag voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat dit overzicht een juiste weergave is van de in beheer genomen aandelen en uitgegeven certificaten Triodos Bank NV per 31 december Amstelveen, 27 februari 2014 KPMG ACCOUNTANTS N.V. P.A.M. de Wit RA 150

153 Over dit verslag Dit is een gecontroleerd jaarverslag Meer informatie kan online gevonden worden via Het jaarverslag 2013 is een integraal duurzaamheidsverslag en heeft betrekking op de activiteiten van Triodos Bank NV in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland (zie ook de Triodos organisatiestructuur op pagina 6). De rapportageperiode is van 1 januari tot en met 31 december Het vorige jaarverslag van Triodos Bank verscheen in april 2013 en had betrekking op het kalenderjaar In het verslag over 2013 wordt volgens dezelfde principes en uitgangspunten verslag gedaan als over Indien andere rekenmethodes zijn gehanteerd, wordt dat in de tekst toegelicht. Bij het maken van het jaarverslag van Triodos Bank wordt door een werkgroep nauwkeurig bekeken op welke manier de nieuwste richtlijnen en goede voorbeelden van ver - slag legging kunnen bijdragen aan de verbeteringen van het verslag. Toepassing GRI Triodos Bank heeft bij het opstellen van het verslag over 2013 voor de zesde keer gebruik gemaakt van de derde generatie (GRI 3.1) richtlijnen (zoals gepu - bliceerd in 2006 en aangepast in 2011) van het Global Reporting Initiative (GRI). Voor de vijfde keer hebben we gebruik gemaakt van de GRI Financiële Sector Supplementen die in 2008 zijn bijgewerkt. Met het gebruik van deze richtlijnen streeft Triodos Bank naar een hoge mate van vergelijkbaarheid van haar verslag met dat van andere ondernemingen die GRI volgen. De bank streeft ernaar dit te doen op A+ niveau. Dit is door de GRI gecontroleerd en bevestigd. Het GRI overzicht en de Verklaring GRI toepassingsniveau check kunt u vinden op Triodos Bank is in het jaarverslag over 2013 begonnen om haar rapportage af te stemmen op de vierde generatie van de GRI-richtlijnen en zal deze volledig integreren in het jaarverslag over De gegevens in het verslag worden door externe deskundigen geverifieerd. KPMG Accountants NV controleert de financiële gegevens op de wettelijk voorgeschreven wijze. Er is geen wettelijk kader voor de verificatie van de milieu- en sociale gegevens in het verslag. De kernindicatoren die worden gebruikt voor de meting van sociale en milieuprestaties worden eveneens door KPMG geverifieerd. 151

154 Biografieën Marjatta van Boeschoten (1946) Marjatta van Boeschoten is voor het eerst benoemd in 2009 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Eerder was ze van 2001 t/m 2009 lid van de Raad van Commissarissen van Triodos Bank. Marjatta van Boeschoten werkte zeven jaar als jurist bij de Britse Supreme Court alvorens aan de slag te gaan als management development consultant. Zij is directeur van Phoenix Consultancy en werkt met grote organisaties in de publieke en private sectoren in het Verenigd Koninkrijk. Zij is algemeen secretaris van de Anthroposophical Society in Groot-Brittannië. Marjatta van Boeschoten heeft de Britse nationaliteit en bezit 1 certificaat Triodos Bank. Sandra Castañeda Elena (1974) Sandra Castañeda Elena is voor het eerst benoemd in 2013 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is momenteel Senior Advisor Sustainability bij Inditex S.A. (eigenaar van Zara). Zij heeft sinds 2005 in verschillende functies een bijdrage geleverd aan de integratie van maatschappelijke en milieunormen in de bedrijfsstrategieën van ondernemingen en instellingen voor hoger onderwijs. Voorheen maakte zij deel uit van het kernteam dat Triodos Bank heeft opgezet in Spanje. Sandra Castañeda Elena heeft de Spaanse nationaliteit en bezit 49 certificaten Triodos Bank. Frans de Clerck (1945) Frans de Clerck is voor het eerst benoemd in 2010 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is medeoprichter van Triodos Bank België (1993) en voormalig statutair directeur en lid van de Directie van Triodos Bank NV. Daarnaast is hij lid van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding en be stuurslid van Boss Paints NV, Hélène De Beir Foundation en voorzitter van de Raad van Toezicht van WZC De Foyer vzw in België. Frans de Clerck heeft de Belgische nationaliteit en bezit 6 certificaten Triodos Bank. Jan Nijenhof (1945) Jan Nijenhof is voor het eerst benoemd in 2005 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is tevens lid van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding. Tot 1 april 2010 was hij coördinerend vicepresident van de Rechtbank Haarlem. Sindsdien is hij plaatsvervangend rechter bij die rechtbank en bij de Rechtbank Oost-Brabant. Daarnaast is hij lid van het College van Beroep voor het Hoger Onderwijs. Jan Nijenhof heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Josephine de Zwaan (1963), Voorzitter Josephine de Zwaan is voor het eerst benoemd in 2010 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is tevens lid en voorzitter van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding. Josephine de Zwaan is meer dan dertien jaar advocaat geweest, gespecialiseerd in grote vastgoedprojecten. De laatste vijf jaar van die periode was zij lid van de maatschap (CMS) Derks Star Busmann, waar zij leiding gaf aan een team van vastgoedadvocaten. Hoewel zij niet langer als advocaat werkzaam is, is zij nog steeds betrokken bij dit kantoor als adviseur van het bestuur. Sinds 2000 is Josephine de Zwaan werkzaam in bestuurs- en toezichthoudende func - ties, in het bijzonder op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg en cultuur (Hogeschool Leiden, Stichting Vilans, Raphael Stichting, Bureau Promotie Podiumkunsten, Iona Stichting en Academie voor Liberal Arts). In 2009 is zij benoemd tot arbiter bij het Scheidsgerecht Gezondheidszorg en lid van de Governancecommissie van het Scheidsgerecht Gezondheidszorg. In 2013 is zij ook benoemd als lid van de Raad van Commissarissen van Stichting Cito. Josephine de Zwaan heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 152

155 Colofon Triodos Bank NV Jaarverslag 2013 Verschijning April 2014 Tekst Triodos Bank Coördinatie RRED Communications, s-gravenhage, Nederland Concept & Art Direction Michael Nash Associates, Londen, Verenigd Koninkrijk Ontwerp Grafisch ontwerp PI&Q, Zeist, Nederland Drukwerk Drukkerij Pascal, Utrecht, Nederland Oplage exemplaren Contact Voor reacties of vragen over dit verslag kunt u contact opnemen met de lokale vestiging van Triodos Bank. De adressen staan vermeld op pagina 154. Dit verslag is ook beschikbaar en te downloaden via Deze versie van het verslag is een vertaling van de originele Engelstalige versie. In geval van strijdigheid tussen de Engelstalige versie en de Nederlandstalige versie is het Engelstalige jaarverslag leidend. 153

156 Adressen Internationaal hoofdkantoor Nieuweroordweg 1, Zeist Postbus 55, Nederland 3700 AB Zeist, Nederland Telefoon +31 (0) Vestigingen Nederland Utrechtseweg 44, Zeist PO Box 55, Nederland 3700 AB Zeist, Nederland Telefoon +31 (0) België Hoogstraat 139/3 Rue Haute 139/ Brussels, België Telefoon +32 (0) Verenigd Koninkrijk Deanery Road Bristol BS1 5AS, Verenigd Koninkrijk Telefoon +44 (0) Bijkantoor Edinburgh 24 Hanover Street Edinburgh EH2 2EN, Verenigd Koninkrijk Telefoon +44 (0) Spanje C/ José Echegaray 5-7 Parque Empresarial Las Rozas Madrid, Spanje Telefoon Bijkantoor Barcelona Avenida Diagonal 418 bajos Casa de Les Punxes Barcelona, Spanje Telefoon Bijkantoor Bilbao C/ Lersundi Bilbao, Spanje Telefoon Bijkantoor A Coruña Avenida Finisterre A Coruña, Spanje Telefoon Bijkantoor Gironda Pça. Catalunya Girona, Spanje Bijkantoor Granada C/ Gran Vía de Colón Granada, Spanje Bijkantoor Las Palmas de G.C. c/ Manuel González Martín Las Palmas de Gran Canaria, Spanje Telefoon Bijkantoor Madrid C/ Ferraz Madrid, Spanje Telefoon Bijkantoor Madrid C/ Mártires Concepcionistas 18 esq. C/ Ortega y Gasset Madrid, Spanje Bijkantoor Murcia Avenida de la Libertad s/n Murcia, Spanje Telefoon Bijkantoor Oviedo C/ Cabo Noval Oviedo, Spanje 154

157 Bijkantoor Palma de Mallorca Avenida de Portugal Palma de Mallorca, Spanje Telefoon Bijkantoor Pamplona Avda. del Ejército, Pamplona, Spanje Duitsland Mainzer Landstr Frankfurt am Main, Duitsland Telefoon +49 (0) Fax +49 (0) Bijkantoor Sevilla C/ Marqués de Paradas Seville, Spanje Telefoon Bijkantoor S.C. de Tenerife Rambla de Santa Cruz Santa Cruz de Tenerife, Spanje Telefoon Bijkantoor Valladolid Acera de Recoletos Valladolid, Spanje Telefoon Bijkantoor Valencia C/ Del Justícia Valencia, Spanje Telefoon Bijkantoor Zaragoza Avenida César Augusto Zaragoza, Spanje Telefoon

158 156

159 157

160 Duurzaam bankieren is het inzetten van geld van spaarders en beleggers die een positieve verandering teweeg willen brengen, op een manier die rekening houdt met de gevolgen voor natuur, cultuur en samenleving. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de behoeften van de huidige, maar ook van toekomstige generaties.

161 Onze Groep Zoek details over onze groep en de resultaten van onze drie belangrijkste bedrijfsonderdelen; sparen en kredieten via een netwerk van Europese vestigingen, beleggingsfinanciering en private banking. Over Triodos Bank Triodos Bank financiert bedrijven, instellingen en projecten met Triodos Investment Management Triodos Investment Management, een volle dochter van Triodos Bank en... Duurzame bank van Europa Het Europese netwerk van vestigingen van Triodos Bank biedt de mogelijkheid Triodos Bank Private Banking Triodos Bank Private Banking biedt een breed pakket financiële en niet-financiële... Over Triodos Bank Duurzaam bankieren Triodos Bank financiert bedrijven, instellingen en projecten met een meerwaarde op sociaal, ecologisch en cultureel gebied, daartoe in staat gesteld door spaarders en beleggers die kiezen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en een duurzame samenleving. De missie van Triodos Bank is bij te dragen aan een samenleving waarin levenskwaliteit wordt bevorderd en menselijke waardigheid centraal staat; het voor mensen, instellingen en bedrijven mogelijk te maken bewust met geld om te gaan en daarmee duurzame ontwikkeling te bevorderen; onze klanten van duurzame financiële producten en een goede service te voorzien. Ambitie Triodos Bank wil menselijke waardigheid, zorg voor de aarde en de kwaliteit van leven in het algemeen bevorderen. Met als sleutelbegrippen: maatschappelijk verantwoord ondernemen, transparantie en bewust omgaan met geld. Triodos Bank brengt duurzaam bankieren in de praktijk. Dat betekent op de eerste plaats het aanbieden van diensten en producten die duurzaamheid direct bevorderen. Geld speelt daarbij een sturende rol. Bewust omgaan met geld betekent investeren in een duurzame economie. Daarmee wordt op een bewuste wijze aan een kwalitatief betere samenleving gewerkt. 161

162 Kerncijfers Kerncijfers in EUR Bedragen in miljoenen euro s Financieel Eigen vermogen Aantal certificaathouders Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer* Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten 163,7 151,6 128,7 102,7 88,3 Bedrijfslasten 112,6 100,1 89,9 78,0 70,4 Waardeveranderingen van vorderingen 17,1 20,9 15,8 9,8 5,0 Waardeveranderingen van deelnemingen 0,2 0,2 0,1 0,1 0,4 Bedrijfsresultaat voor belastingen 34,2 30,8 22,9 14,8 12,5 Belastingen bedrijfsresultaat 8,5 8,2 5,6 3,3 2,9 Nettowinst 25,7 22,6 17,3 11,5 9,6 Tier-1 kernkapitaalratio 17,8% 15,9% 14,0% 13,8% 15,3% Solvabiliteit (BIS-ratio) 17,8% 16,0% 14,4% 14,7% 16,5% Leverage ratio** 8,7% 9,0% 8,4% 7,9% n.v.t. Bedrijfslasten/totaal baten 69% 66% 70% 76% 80% Rendement eigen vermogen in % 4,3% 4,5% 4,3% 3,4% 4,1% Per aandeel (in EUR) Intrinsieke waarde ultimo Nettowinst*** 3,23 3,37 3,18 2,45 3,00 Dividend 1,95 1,95 1,95 1,95 1,95 * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 162

163 Bedragen in miljoenen euro s Sociaal Aantal medewerkers ultimo**** Uitstroom 7% 10% 9% 11% 10% Percentage vrouwen met managementfunctie 40% 42% 37% 35% 27% Opleidingskosten per medewerker in euro s Verhouding hoogste/laagste salaris***** 9,4 9,4 9,8 8,5 8,5 Milieu CO 2 -emissie (1.000 kg) Compensatie CO 2 100% 100% 100% 100% 100% * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 163

164 Kerncijfers in ponden Bedragen in miljoenen ponden# Financieel Eigen vermogen Aantal certificaathouders Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer* Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten 135,8 123,7 107,5 88,4 78,4 Bedrijfslasten 93,4 81,7 75,1 67,1 62,5 Waardeveranderingen van vorderingen 14,2 17,1 13,2 8,5 4,4 Waardeveranderingen van deelnemingen 0,2 0,2 0,1 0,1 0,4 Bedrijfsresultaat voor belastingen 28,4 25,1 19,1 12,7 11,1 Belastingen bedrijfsresultaat 7,1 6,7 4,6 2,8 2,6 Nettowinst 21,3 18,4 14,5 9,9 8,5 Tier-1 kernkapitaalratio 17,8% 15,9% 14,0% 13,8% 15,3% Solvabiliteit (BIS-ratio) 17,8% 16,0% 14,4% 14,7% 16,5% Leverage ratio** 8,7% 9,0% 8,4% 7,9% n.v.t. Bedrijfslasten/totaal baten 69% 66% 70% 76% 80% Rendement eigen vermogen in % 4,3% 4,5% 4,3% 3,4% 4,1% Per aandeel (in ponden) Intrinsieke waarde ultimo Nettowinst*** 2,68 2,75 2,66 2,11 2,66 Dividend 1,62 1,59 1,63 1,68 1,73 Sociaal # Omgerekend naar Engelse ponden tegen de midden valutakoers ultimo jaar. * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 164

165 Bedragen in miljoenen ponden# Aantal medewerkers ultimo**** Uitstroom 7% 10% 9% 11% 10% Percentage vrouwen met managementfunctie 40% 42% 37% 35% 27% Opleidingskosten per medewerker in ponden Verhouding hoogste/laagste salaris***** 9,4 9,4 9,8 8,5 8,5 Milieu CO 2 -emissie (1.000 kg) Compensatie CO 2 100% 100% 100% 100% 100% # Omgerekend naar Engelse ponden tegen de midden valutakoers ultimo jaar. * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 165

166 Kerncijfers in dollars Bedragen in miljoenen dollars# Financieel Eigen vermogen Aantal certificaathouders Toevertrouwde middelen Aantal rekeningen Kredieten Aantal Balanstotaal Fondsen in beheer* Totaal in beheer gegeven vermogen Totaal baten 224,9 200,0 166,5 137,3 127,3 Bedrijfslasten 154,7 132,1 116,3 104,2 101,4 Waardeveranderingen van vorderingen 23,4 27,6 20,4 13,2 7,2 Waardeveranderingen van deelnemingen 0,3 0,3 0,1 0,2 0,7 Bedrijfsresultaat voor belastingen 47,1 40,6 29,7 19,7 18,0 Belastingen bedrijfsresultaat 11,7 10,8 7,2 4,4 4,2 Nettowinst 35,4 29,8 22,5 15,3 13,8 Tier-1 kernkapitaalratio 17,8% 15,9% 14,0% 13,8% 15,3% Solvabiliteit (BIS-ratio) 17,8% 16,0% 14,4% 14,7% 16,5% Leverage ratio** 8,7% 9,0% 8,4% 7,9% n.v.t. Bedrijfslasten/totaal baten 69% 66% 70% 76% 80% Rendement eigen vermogen in % 4,3% 4,5% 4,3% 3,4% 4,1% Per aandeel (in dollars) Intrinsieke waarde ultimo Nettowinst*** 4,44 4,45 4,11 3,27 4,32 Dividend 2,68 2,57 2,52 2,61 2,81 Sociaal # Omgerekend naar Amerikaanse dollars tegen de midden valutakoers ultimo jaar. * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 166

167 Bedragen in miljoenen dollars# Aantal medewerkers ultimo**** Uitstroom 7% 10% 9% 11% 10% Percentage vrouwen met managementfunctie 40% 42% 37% 35% 27% Opleidingskosten per medewerker in dollars Verhouding hoogste/laagste salaris***** 9,4 9,4 9,8 8,5 8,5 Milieu CO 2 -emissie (1.000 kg) Compensatie CO 2 100% 100% 100% 100% 100% # Omgerekend naar Amerikaanse dollars tegen de midden valutakoers ultimo jaar. * Inclusief fondsen in beheer bij gelieerde partijen die niet in de consolidatie zijn betrokken. ** De leverage ratio is berekend volgens de Basel III-richtlijnen. *** De nettowinst per aandeel is berekend over het in het boekjaar gemiddeld aantal uitstaande aandelen. **** Betreft alle medewerkers in dienst van Triodos Bank NV, exclusief medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson. ***** De factor tussen het minimum en het maximum salaris wordt zorgvuldig bewaakt om ervoor te zorgen dat deze niet te hoog wordt. Deze factor wordt per land berekend. In 2013 was de verhouding in Nederland 9,4. Deze verhouding was lager in andere landen als gevolg van de kleinere omvang van de kantoren en omdat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. 167

168 Overzicht balanstotalen van Triodos Groep en beheerd vermogen van Triodos Bank Private Banking Bedragen in miljoenen euro s Triodos Bank NV Triodos Cultuurfonds NV Triodos Fair Share Fund Triodos Groenfonds NV Triodos Renewable Energy Fund Plc Triodos Sicav I Triodos Sicav II Triodos Vastgoedfonds NV Retail beleggingsfondsen Ampere Equity Fund Stichting Triodos-Doen Stichting Hivos-Triodos Fonds Stichting Triodos Renewable Energy for Development Fund 3 3 Stichting Triodos Sustainable Trade Fund Triodos Ventures BV WWB ISIS Fund 7 7 Other activities Institutionele beleggingsfondsen Totaal beleggingsfondsen Triodos Bank Private Banking (totaal beheerd vermogen) Triodos Foundations in Nederland, België, Verenigd Koninkrijk en Spanje 10 9 Totaal Dit overzicht bevat geen toegezegde bedragen. Overlappingen zijn mogelijk. Van een aantal instellingen was op het moment van het opstellen van dit overzicht nog geen goedgekeurde jaarrekening beschikbaar. In dit overzicht zijn omwille van eenduidigheid balanstotalen opgenomen, behalve bij Triodos Bank Private Banking, waar het totaal beheerd vermogen conform Triodos criteria wordt vermeld. 168

169 Structuur Triodos Groep 2013 Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank Triodos Bank Retail & Business Banking Nederland België Duitsland Spanje Verenigd Koninkrijk Investment Management Europa Emerging markets Private Banking Nederland België Retail Banking Impact Investing Private Banking Ons doel is onze klanten via ons Europese vestigingennetwerk betrouwbare diensten aan te bieden, zoals sparen, betalen, lenen en beleggen. vindt plaats via beleggingsfondsen of beleggingsinstellingen die de naam Triodos dragen. Business Banking De 19 actieve fondsen We lenen uitsluitend geld aan organisaties zijn ondergebracht in die een positieve en blijvende verandering bedrijfsonderdelen op willen bewerkstelligen. Met onze leningen basis van de thema s richten we ons op drie kerngebieden: waarin ze beleggen: Energie en klimaat Natuur & Milieu Emerging markets Cultuur & Welzijn Real Estate Sociale economie Kunst & Cultuur Landbouw & Duurzame voeding Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (SRI) biedt een breed pakket van financiële en nietfinanciële diensten voor vermogende particulieren, stichtingen, verenigingen en religieuze instellingen. Duurzaam vermogensbeheer vormt daarbij de kern, waarbij zowel Triodos beleggingsfondsen als individueel vermogensbeheer worden aangeboden. 169

170 Markten en kernactiviteiten Triodos Bank wil haar missie en strategie als duurzame bank op drie verschillende manieren realiseren. Als relatiebank De dienstverlening van Triodos Bank is gebaseerd op het verdiepen en ontwikkelen van langdurige relaties met haar klanten. Deze relatiegerichtheid is terug te vinden in de hele organisatie. De wijze waarop die relaties worden ontwikkeld, verschilt per land, rekeninghoudend met culturele verschillen. Triodos Bank onderhoudt haar klantrelaties via verschillende kanalen; lokale kantoren waar klanten kunnen worden ontvangen, telefonisch en in toenemende mate via internet. Triodos Bank streeft naar een klantenbestand van zowel particulieren als bedrijven die nadrukkelijk voor Triodos Bank kiezen. Overigens verschilt het dienstenpakket per land waar Triodos Bank is gevestigd, mede afhankelijk van de ontwikkelingsfase waarin de betreffende vestigingen zich bevinden. Duurzame dienstverlener Een bankklant wil niet alleen duurzame producten en diensten, maar ook een goede prijsstelling en een goede service. Triodos Bank is van mening dat deze belangrijke klantwaarden niet los van elkaar kunnen worden gezien. Dit betekent concreet dat zij streeft naar het aanbieden van een adequaat pakket aan bancaire diensten waarmee direct of indirect duurzame ontwikkeling wordt bevorderd. De combinatie van relatiebankieren en bancaire producten waarmee duurzame ontwikkeling wordt gefinancierd, leidt tot nieuwe productontwikkeling. Dat kan van land tot land verschillen. Een goed voorbeeld is dat spaarders ervoor kunnen kiezen hun rente (of een gedeelte daarvan) aan een maatschappelijk doel te schenken. Een andere voorbeeld is de uitgifte van Social Impact Bonds (maatschappelijke obligaties) die de Corporate Finance-afdeling van Triodos Bank in het Verenigd Koninkrijk heeft begeleid. De obligaties dienen ter financiering van bijvoorbeeld een organisatie die zich inzet voor de bestrijding van dakloosheid en terugdringing van de werkloosheid. Tegelijkertijd heeft de Nederlandse vestiging in 2012 s werelds eerste Mobiel Bankieren app op de markt gebracht die de gebruiker direct laat zien welke duurzame projecten de bank financiert. In Nederland brengt de bank ook diverse fondsen op de markt waarmee beleggers direct kunnen beleggen in sectoren zoals duurzame energie, kunst en cultuur en financiële instellingen die zich richten op inclusive finance in opkomende markten. Sommige van deze fondsen profiteren van belastingvoordelen die in het leven zijn geroepen om beleggingen in deze sectoren te bevorderen. Referentie voor Duurzaam Bankieren Triodos Bank wil het publieke debat over thema s als levenskwaliteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam bankieren bevorderen. Met haar meer dan 30 jaar ervaring wil de bank in het maatschappelijk krachtenveld mede richting geven aan duurzame ontwikkeling. De resultaten van dit publieke debat reiken veel verder dan de eigen activiteiten van Triodos Bank. Door haar visie en aanpak heeft Triodos Bank internationaal erkenning gekregen. Met deelname aan het publieke debat, veelal door middel van evenementen met een grote maatschappelijke impact, wordt zichtbaar waar Triodos Bank voor staat en wat haar visie is ten aanzien van belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. 170

171 Een historisch overzicht 2009 Triodos Bank opent een vestiging in Duitsland Triodos Bank lanceert Triodos Sustainable Trade Fund. Dit fonds verstrekt handelsfinancieringen aan gecertificeerde biologische en fair trade producenten in ontwikkelingslanden en opkomende markten Triodos Bank lanceert Triodos Values Pioneer Fund. Dit fonds is onderdeel van een tweede in Luxemburg opgericht fonds waarin ook Triodos Values Equity Fund en Triodos Values Bond Fund zijn ondergebracht Triodos Bank opent het internationale hoofdkantoor in Nederland. Het eerste in Luxemburg gevestigde Triodos beleggingsfonds, Triodos Renewables Europe Fund, wordt opgericht en belegt in Europese projecten voor duurzame energie. In Nederland wordt Triodos Cultuurfonds opgericht Triodos Bank opent een vestiging in Spanje. Triodos Vastgoedfonds wordt gelanceerd, het eerste vastgoedfonds dat uitsluitend in duurzame gebouwen belegt Triodos Fair Share Fund wordt opgericht. Het fonds biedt particulieren en instellingen de mogelijkheid te beleggen in microfinancieringsinstellingen in ontwikkelingslanden Triodos Meerwaardefonds creëert de mogelijkheid voor beleggers om naast het Mixfonds te kiezen voor een Aandelenfonds en een Obligatiefonds Triodos Bank voegt de drie groenfondsen samen tot Triodos Groenfonds. Dit beursgenoteerde fonds is het eerste Nederlandse groene beleggingsfonds dat valt onder de fiscale groenregeling In samenwerking met Delta Lloyd Asset Management wordt Triodos Meerwaarde Mixfonds gelanceerd en aan de Effectenbeurs in Amsterdam genoteerd Triodos Bank opent een vestiging in het Verenigd Koninkrijk Samen met Stichting DOEN wordt Stichting Triodos-Doen opgericht en samen met Hivos, Stichting Hivos-Triodos Fonds. Beide fondsen investeren in ontwikkelingslanden en behoren tot de eerste fondsen die wereldwijd investeren in microfinanciering.: 1993 Triodos Bank opent een vestiging in België Biogrond Beleggingsfonds, het eerste groenfonds in Europa, wordt door Triodos Bank gelanceerd. Later volgen het Windfonds en het Groene Beleggingsfonds Triodos Bank NV wordt opgericht met een startkapitaal van EUR en een licentie van De Nederlandsche Bank. De bank start met haar activiteiten in Nederland. 171

172 1971 Triodos Foundation wordt opgericht om vernieuwende projecten en bedrijven te ondersteunen met schenkingen en leningen Een studiegroep, bestaande uit Adriaan Deking Dura (econoom), Dieter Brüll (hoogleraar fiscaal recht), Lex Bos (organisatieadviseur) en Rudolf Mees (bankier), wil een meer bewuste omgang met geld bevorderen. 172

173 Adressen Internationaal hoofdkantoor Nieuweroordweg 1, Zeist Postbus 55, Nederland 3700 AB Zeist, Nederland Telefoon +31 (0) Vestigingen Nederland Utrechtseweg 44, Zeist PO Box 55, Nederland 3700 AB Zeist, Nederland Telefoon +31 (0) België Hoogstraat 139/3 Rue Haute 139/ Brussels, België Telefoon +32 (0) Verenigd Koninkrijk Deanery Road Bristol BS1 5AS, Verenigd Koninkrijk Telefoon +44 (0) Bijkantoor Edinburgh 24 Hanover Street Edinburgh EH2 2EN, Verenigd Koninkrijk Telefoon +44 (0) Spanje C/ José Echegaray 5-7 Parque Empresarial Las Rozas Madrid, Spanje Telefoon Bijkantoor Barcelona Avenida Diagonal 418 bajos Casa de Les Punxes Barcelona, Spanje Telefoon Bijkantoor Sevilla C/ Marqués de Paradas Seville, Spanje Telefoon Bijkantoor Madrid C/ Ferraz Madrid, Spanje Telefoon

174 Bijkantoor Madrid C/ Mártires Concepcionistas 18 esq. C/ Ortega y Gasset Madrid, Spanje Bijkantoor Valladolid Acera de Recoletos Valladolid, Spanje Telefoon Bijkantoor Valencia C/ Del Justícia Valencia, Spanje Telefoon Bijkantoor Zaragoza Avenida César Augusto Zaragoza, Spanje Telefoon Bijkantoor Bilbao C/ Lersundi Bilbao, Spanje Telefoon Bijkantoor A Coruña Avenida Finisterre A Coruña, Spanje Telefoon Bijkantoor Palma de Mallorca Avenida de Portugal Palma de Mallorca, Spanje Telefoon Bijkantoor S.C. de Tenerife Rambla de Santa Cruz Santa Cruz de Tenerife, Spanje Telefoon Bijkantoor Murcia Avenida de la Libertad s/n Murcia, Spanje Telefoon Bijkantoor Gironda Pça. Catalunya Girona, Spanje Bijkantoor Granada C/ Gran Vía de Colón Granada, Spanje Bijkantoor Oviedo C/ Cabo Noval Oviedo, Spanje Bijkantoor Pamplona Avda. del Ejército, Pamplona, Spanje Duitsland Mainzer Landstr Frankfurt am Main, Duitsland Telefoon +49 (0) Fax +49 (0) Bijkantoor Las Palmas de G.C. c/ Manuel González Martín Las Palmas de Gran Canaria, Spanje Telefoon

175 Duurzame bank van Europa Het Europese netwerk van vestigingen van Triodos Bank biedt de mogelijkheid om honderdduizenden mensen, van ondernemers tot individuele spaarders, kennis te laten maken met de missie van de bank en gebruik te maken van haar dienstverlening. We zijn een Europese bank met een krachtige missie, waarden en principes. De vestigingen van Triodos Bank bieden klanten een breed pakket bancaire diensten. Door haar missie en visie geeft de bank klanten de kans om bij te dragen aan datgene waar Triodos Bank ooit voor werd opgericht: bankieren met positief maatschappelijk rendement. Het Europese netwerk van Triodos Bank maakt het mogelijk om de kennis en expertise die de bank in de loop van de jaren heeft opgebouwd, te delen en verder te verdiepen en te verfijnen. Triodos Bank koestert het principe eenheid in verscheidenheid. Onze klanten en medewerkers worden in de eerste plaats verbonden door gezamenlijke waarden. Maar tegelijkertijd is er binnen de bank ruimte om in te spelen op nationale en lokale verschillen in cultuur, en op specifieke marktbehoeftes. Landen en markten kunnen onderling verschillen als het gaat om regelgeving, fiscale prikkels en overheidsbeleid met betrekking tot bankieren en duurzaamheid. Dat vereist soms maatwerk. De variatie in cultuur en behoeften, heeft in de praktijk gevolgen voor de benadering van Triodos Bank. In Spanje is persoonlijk en direct contact tussen medewerkers van een bank en klanten een absolute voorwaarde. Lokale, zichtbare vestigingen zijn dan ook zeer belangrijk. Om die reden heeft de bank in Spanje een breed netwerk van lokale kantoren opgezet. In veel andere landen waar Triodos Bank actief is, zijn klanten vaak juist gewend om hun bankzaken online te regelen, of per telefoon of post. De groei van Triodos Bank in Europa voltrekt zich geleidelijk. De bank overweegt de opening van kantoren in andere landen uitsluitend wanneer er ter plaatse deskundige en betrokken bankiers zijn die kiezen voor de missie van de bank en met voldoende ondernemerschap om een nieuwe vestiging tot een succes te maken NL BE UK ES DE Totaal Bank Aantal klanten (* 1.000) Toevertrouwde middelen (* miljoenen euro s) Kredietportefeuille (* miljoenen euro s) Nettowinst (* miljoenen euro s) Aantal medewerkers (FTE s) 132,8 100,2 102,7 227,7 37, NL BE UK ES DE Totaal Bank Aantal klanten (* 1.000) Toevertrouwde middelen (* miljoenen euro s) Kredietportefeuille (* miljoenen euro s) Nettowinst (* miljoenen euro s) Aantal medewerkers (FTE s) 125,1 83,9 96,9 169,8 29,

176 Toevertrouwde middelen per vestiging ( miljoen) Krediet per vestiging ( miljoen) de cijfers over 2014 staan voor de voorziene groei in 2014 (15-20%) de cijfers over 2014 staan voor de voorziene groei in 2014 (15-20%) 176

177 De wereld in 2013 Verschillende landen in Europa, maar ook de Europese Unie zelf, hadden in 2013 nog steeds te kampen met de gevolgen van de economische crisis. In sommige landen waar Triodos Bank actief is, waren er de eerste voortekenen van een grotere stabiliteit en herstel. Desalniettemin werd het bankwezen ook gedurende 2013 opgeschrikt door enkele schandalen, die breed werden uitgemeten in de media. In verschillende landen in Europa waren opnieuw reddingsoperaties voor banken nodig, en werden verschillende banken genationaliseerd. Tegelijkertijd ontwikkelden alle vestigingen van Triodos Bank zich ook in 2013 positief. Steeds meer mensen kozen ervoor hun geld bij Triodos Bank onder te brengen. Soms was die keuze een reactie op de vele problemen in de bankensector. Maar vooral was het een uiting van groeiende belangstelling voor een meer bewuste en duurzame manier van leven. Steeds meer klanten kozen voor Triodos Bank als hun eerste bank : de bank waar ze in beginsel al hun bankzaken kunnen onderbrengen. Triodos Bank formuleerde dit eerder als strategisch doel, omdat we het belangrijk vinden om voor klanten de eerste bank te zijn. De ontwikkelingen in 2013 laten zien dat dat strategische doel in Nederland en Spanje ruimschoots is gehaald. Ook in de andere landen waarin de bank actief is, zijn er concrete plannen om het dienstenpakket te verbreden. De meeste vestigingen van de bank slaagden erin om de kredietportefeuille te laten groeien. Het blijft op de lange termijn echter een uitdaging om de groeiende toestroom van toevertrouwde middelen om te zetten in kredieten. Het realiseren van een gezond evenwicht tussen kredieten en spaargelden vindt de bank zeer belangrijk, zowel vanuit rendements- als missieoogpunt. Onze resultaten Voorkeursbank van onze klanten Triodos Bank wil vanzelfsprekend haar bankfunctie effectief kunnen uitoefenen en haar missie verwezenlijken. Daarvoor is het van belang om een volledig pakket bancaire diensten aan te bieden aan klanten. In dit kader introduceerde de bank in 2013 in Spanje, België en Nederland hypotheken voor duurzame woningen. Hiermee worden woningeigenaren gestimuleerd om het energieverbruik van hun woningen te verminderen. Triodos Bank Nederland is de eerste Nederlandse bank die hypotheken aanbiedt voor duurzame woningen. Met deze hypotheek wordt een gunstiger energielabel van woningen beloond met een lager rentepercentage. In Spanje werden naast een creditcard ook betaalautomaten, online-aankopen en de eerste geldautomaten geïntroduceerd. In het Verenigd Koninkrijk werden voor het eerst Triodos-beleggingsfondsen aangeboden aan particuliere beleggers. In Nederland introduceerde Triodos Bank in 2013 een speciale betaalrekening voor kinderen. Triodos Bank wil haar kapitaalsbasis verder versterken, zodat ze haar activiteiten kan blijven uitbreiden en met name de kredietportefeuille verder kan groeien. In 2013 is in Nederland, België, Spanje en het Verenigd Koninkrijk in totaal EUR 68 miljoen aan nieuw kapitaal aangetrokken. De bank kon nieuwe certificaathouders verwelkomen. 177

178 Bouwen aan relaties Het is binnen de strategie van Triodos Bank van groot belang om te bouwen aan bestendige relaties met klanten. Triodos Bank Nederland werd voor het tweede achtereenvolgende jaar uitgeroepen tot de bank met de beste klantenservice. Het laat zien dat klanten hun relatie met de bank waarderen en dat die relatie zich nog altijd verder ontwikkelt. De bank is uiteraard blij met de waardering die uit de verkiezing blijkt, hoewel het winnen van prijzen geen doel op zich is. De Spaanse vestiging opende in 2013 vijf nieuwe lokale bijkantoren. Het kantoor in Sevilla verhuisde naar een prominentere locatie. Bovendien werd het hoofdkantoor in Madrid uitgebreid. Dit maakt het gebouw beter toegankelijk voor klanten. Het agentschap van Triodos Bank in Frankrijk ligt met de ontwikkeling van zijn activiteiten op schema. Het besluit om het agentschap om te vormen tot een volwaardige vestiging, is echter nog niet genomen. Triodos Bank als werkgever Triodos Bank stimuleert medewerkers om zich in het kader van hun functie maar ook daarbuiten te ontwikkelen. Hiertoe heeft de vestiging in het Verenigd Koninkrijk in 2013 een Ambassadeursprogramma geïntroduceerd. Dit programma ondersteunt medewerkers bij het vertegenwoordigen van de bank tijdens evenementen en netwerkbijeenkomsten. Medewerkers kregen extra training en begeleiding om, in aanvulling op hun dagelijkse werkzaamheden, in hun rol als ambassadeur te groeien. Triodos Bank Spanje organiseerde weer een jaarlijkse bijeenkomst, ditmaal rond het thema reactiveren van de economie. De bijeenkomst was bedoeld voor alle Spaanse medewerkers, en besteedde vooral aandacht aan de rol van kredietverlening bij het faciliteren van economische ontwikkeling. Elk jaar wordt een internationale Co-worker s Conference georganiseerd, waar een groep van zo n 120 medewerkers voor wordt uitgenodigd. In 2013 vond de bijeenkomst plaats in Berlijn. De Duitse vestiging van de bank was nauw betrokken bij de organisatie ervan. 178

179 Duurzaam sparen en kredietverlening Changemakers: kredietverlening voor duurzame groei Triodos Bank is actief binnen verschillende duurzame sectoren. De bank wil haar positie als vooraanstaande bank binnen die sectoren verder versterken. De kredietportefeuille is in 2013 opnieuw gegroeid en verder gediversifieerd. In België was de groei met 15% het grootst, vooral binnen de sectoren energie en klimaat, ouderenzorg, onderwijs en sociale ontwikkeling. De financiering van scholen en ziekenhuizen kreeg extra aandacht. In het Verenigd Koninkrijk is een nieuw team in het leven geroepen dat zich richt op kleine kredieten. Doel is het realiseren van verdere diversificatie. In het Verenigd Koninkrijk groeide de kredietportefeuille met 4%. Dit was minder dan de doelstelling, deels als gevolg van het feit dat kredieten aan woningbouwverenigingen nog niet zijn opgenomen. In Spanje werd de kredietportefeuille gediversifieerd naar sector, omvang en geografische ligging. Op deze wijze werd vooral prioriteit gegeven aan groei van het aantal kredietnemers, alsmede aan het zijn van de eerste bank voor klanten en aan cross-selling aan bestaande klanten in duurzame sectoren. De vestiging was vooral actief in de culturele en sociale sector. Hiermee speelde de bank in op een toenemende behoefte. Onzekerheid in de Spaanse duurzame energiesector en het feit dat de opening van commerciële kantoren vertraging ondervond, hadden een drukkend effect op de groei van het totaal aantal kredieten in Deze was lager dan verwacht. De groei in de Duitse vestiging was nagenoeg nihil. Een aantal kredieten uit de begintijd van de vestiging vroeg veel aandacht. Ook het te lang ontbreken van een Hoofd Zakelijke Kredietverlening speelde de Duitse vestiging parten. Relatief hoge voorzieningen voor eerdergenoemde kredieten die in de eerste jaren van de vestiging waren getroffen, hadden een sterk negatieve invloed op het resultaat. Inmiddels is een Hoofd Zakelijke Kredietverlening aangesteld. De vestiging verwacht in 2014 betere resultaten. In Nederland werden in % meer kredieten verstrekt. De bank startte een innovatief garantiefonds dat het risico afdekt van leningen aan organisaties die zich inzetten voor kinderen met een handicap. Dit fonds werd in het leven geroepen in samenwerking met een aantal partijen in de sector en met een charitatieve instelling. Ook in 2013 waren de kredietverliezen nog bovengemiddeld. Toch daalde de toevoeging aan de voorzieningen in 2013 in totaal met zo n 40% ten opzichte van Duurzaam sparen Lage rentetarieven waren kenmerkend voor de Europese spaarmarkt. Triodos Bank beweegt zich aan de onderkant van de range. Desondanks realiseerde de bank een groei in de toevertrouwde middelen die hoger was dan verwacht. Mensen vinden het duurzaam aanwenden van hun geld steeds belangrijker. Het is vaak de aanleiding om een rekening te openen bij Triodos Bank en een relatief lage rente op het spaarsaldo te accepteren. Het groeiende bewustzijn is grotendeels te danken aan de kracht van het merk Triodos Bank en de goede reputatie van de bank. Met nieuwe klanten en een stijging van de middelen met EUR 310 miljoen in totaal, telt de Nederlandse vestiging nu klanten. 179

180 In Spanje groeide het aantal klanten tot De Spaanse vestiging besteedde de laatste jaren bijzondere aandacht aan schenkgeld. In 2013 bood zij alle klanten met een spaarrekening of een rekening-courant de mogelijkheid om rente te schenken aan een goed doel. Hierdoor steeg het aantal mensen dat geld schonk met 30% en het aantal schenkingen met 25%. In België groeiden de spaartegoeden met EUR 177 miljoen (16%). Het bedrag aan spaartegoeden bij de vestiging in het Verenigd Koninkrijk, inclusief die van zakelijke klanten, groeide met 28%. Het ging om een toename van EUR 618 miljoen in 2012 naar EUR 789 miljoen eind Beleggingen en Private Banking Triodos Investment Management biedt impactbeleggingsfondsen aan particulieren en institutionele beleggers in verschillende landen. Het is actief in onder meer Nederland, België, Duitsland en nu ook het Verenigd Koninkrijk. Triodos Investment Management werkt via de lokale vestigingen van de bank. De aangeboden beleggingsfondsen variëren wat betreft omvang en risicoprofiel. Meer informatie hierover vindt u in het hoofdstuk Triodos Investment Management. Het Corporate Finance team in het Verenigd Koninkrijk speelde opnieuw een leidende rol in de groeiende markt voor aandelen- en obligatie-emissies voor individuele bedrijven en instellingen. De omvang van de activiteiten van Private Banking nam ook in 2013 aanzienlijk toe. Dat gold zowel voor Nederland als België. In België bedroeg de groei van het beheerd vermogen van Private Banking 61%. Meer informatie vindt u in het hoofstuk Triodos Bank Private Banking. Een referentiepunt voor de duurzame banksector De voordelen van duurzaam bankieren toont Triodos Bank niet alleen via haar financieringsactiviteiten. De bank wil ook in bredere zin laten zien dat geld via het banksysteem op een bewuste manier kan worden ingezet. Zodat geld een positieve verandering kan bewerkstellingen en bijdraagt aan een samenleving met levenskwaliteit. Triodos Bank hoopt zo ook andere banken te inspireren. De Belgische vestiging vierde in 2013 haar twintigjarig bestaan en maakte van de gelegenheid gebruik om haar positie als referentie voor duurzaam bankieren verder zichtbaar te maken. De vestiging nodige daartoe de Britse econoom Tim Jackson uit op de klantendag. Hij sprak daar over het thema welvaart zonder groei. De Duitse vestiging organiseerde twee belangrijke duurzaamheidsevenementen voor particulier en zakelijk publiek. Bovendien ondersteunde de vestiging de inspanningen van Frankfurt om de titel Eerlijke Handelshoofdstad van Duitsland te winnen. Deze titel wordt eens in de twee jaar toegekend. Triodos Bank bevordert en neemt deel aan het bredere debat over de transitie naar een duurzame economie en over de rol die duurzaam bankieren daarbij kan spelen. De bank deed dit in 2013 via talloze evenementen, online communicatie en persoonlijke gesprekken. In Nederland is de uitreiking van de jaarlijkse Hart-Hoofdprijs een belangrijke gebeurtenis geworden in de duurzame sector. De prijs wordt uitgereikt voorafgaand aan de Hart-Hoofddag die op verschillende locaties in het hele land wordt georganiseerd. Tijdens deze dagen ontmoeten klanten van Triodos Bank ondernemers die met hun spaargeld worden gefinancierd. Die ontmoetingen vinden plaats bij de ondernemingen zelf. De bank heeft gereageerd op een Europees groenboek over langetermijnfinanciering. De bijdrage werd geleverd samen met andere duurzame banken. 180

181 De Spaanse vestiging werkte 2013 aan vergroting van de naamsbekendheid. Ook droeg de bank zorg voor uitgebreide media-aandacht over impact van haar activiteiten. De vestiging nam deel aan ongeveer 145 publieke evenementen en beurzen. Vooruitzichten Het Europees netwerk van vestigingen staat centraal bij het realiseren van de ambities van Triodos Bank, zoals het bevorderen van duurzaam bankieren en het verdiepen van de rol van banken als financiers van duurzame economische ontwikkeling. De bank heeft inmiddels ruim klanten. Via deze bestaande en via nieuwe klanten wil de bank vormgeven aan haar doelstellingen. Daarbij gaat het om het aanwenden van geld voor positieve ecologische, sociale en culturele ontwikkeling, en om het bieden van hoogwaardige en uitgebreide bancaire dienstverlening. Triodos Bank streeft ernaar een hoogwaardig kernpakket bancaire diensten aan te bieden, gebaseerd op een sterke langetermijnrelatie met klanten. De verschillende vestigingen van de bank bevinden zich op dit vlak elk in een eigen ontwikkelingsfase. Ondanks die verschillen, hebben ze allemaal datzelfde doel. Naar verwachting zullen alle vestigingen van Triodos Bank zich in 2014 verder ontwikkelen en autonoom groeien. Daarbij zal de nadruk meer liggen op kwalitatieve, dan op kwantitatieve groei. De Spaanse vestiging zal zich extra inspannen om in de dagelijkse bancaire behoeften van klanten te voorzien. Het beleid van de vestiging om de relatie met klant te versterken, zal worden geïntensiveerd. Daarmee verwacht de bank de eerste bank te worden voor klanten in de sectoren waarin Triodos Bank actief is. Bovendien zal Triodos Fundacion (Triodos Foundation, gericht op schenkingen) een belangrijke rol spelen bij het vergroten van de naamsbekendheid van het merk Triodos Bank. Verder zal Triodos Fundacion in het publieke domein het belang van schenkingen onder de aandacht brengen. Diversificatie van de kredietportefeuille is in België een belangrijke doelstelling, net als in andere vestigingen. Verder zal de Belgische vestiging zich intensief bezighouden met de introductie van een rekening-courant in In het Verenigd Koninkrijk staat de ontwikkeling van een diverse kredietportefeuille hoog op de agenda. De vestiging is voornemens om in de komende twee jaar duurzame hypotheken voor particulieren op de markt te brengen. Bovendien verwacht de vestiging in 2016 een privé rekening-courant aan te kunnen bieden. In Duitsland zal in de tweede helft van 2014 een campagne van start gaan, gericht op het promoten van certificaten van aandelen en het aantrekken van nieuw kapitaal. Meer aandacht voor kredieten en een versterkt team zullen naar verwachting leiden tot groei van de kredietportefeuille. De vestiging verwacht nog steeds in 2015 het break-even point te bereiken. De Nederlandse vestiging wil vooral de relatie met relatief nieuwe klanten verbeteren. Dit is belangrijk in het kader van het managen van verwachtingen. Verder introduceert de bank in Nederland de financiering van maatregelen die tot energiebesparing bij huishoudens leiden. Dit gebeurt via een speciaal leningenprogramma, waarvoor momenteel een pilot loopt. Daarnaast komt er een nieuwe rekening voor kinderen. De bank verwacht dat al deze inspanningen zullen leiden tot groei van het aantal particuliere klanten, beleggers en kredietnemers. Voorwaarde voor deze groei is dat nieuwe regelgeving is geïmplementeerd en het risicomanagement op orde is. Triodos Bank is een middelgrote bank geworden in een sector die steeds strikter wordt gereguleerd. Daarom zal vooral op het Hoofdkantoor een versterking van de managementlaag onder de Executive Board plaatsvinden. 181

182 Triodos Investment Management volle dochter van Triodos Bank wereldwijd koploper in impact investing totaal EUR 2,5 miljard aan beheerd vermogen beheerder van 19 fondsen actief in diverse duurzame sectoren; variërend van microfinanciering tot kunst en cultuur Inleiding Triodos Investment Management, een volle dochter van Triodos Bank en verantwoordelijk voor het beheer van de Triodos beleggingsfondsen, is een wereldwijd erkend koploper in impact investing. Triodos Investment Management beheert directe beleggingen in diverse sectoren, waaronder klimaat en energie, inclusive finance, duurzame handel, biologische voeding en landbouw, kunst en cultuur, duurzaam vastgoed en beursgenoteerde ondernemingen met bovengemiddelde prestaties op milieu-, maatschappelijk en governancegebied (ESG). Eind 2013 had Triodos Investment Management 19 fondsen in beheer die beleggen in Europese en opkomende markten met een breed scala aan risico-rendementsprofielen en financiële instrumenten. Het totaal beheerd vermogen van Triodos Investment Management is in 2013 conform de doelstelling gegroeid met 15% tot EUR 2,5 miljard. Zowel particuliere als institutionele beleggers kunnen in deze fondsen beleggen. De beleggingsfondsen voor particuliere beleggers worden aangeboden via een aantal banken, waaronder Triodos Bank. Met institutionele beleggers en family offices die beleggen in de fondsen onder beheer wordt rechtstreeks contact onderhouden door Triodos Investment Management.. De ontwikkeling en resultaten van de fondsen werken door in het financiële resultaat van Triodos Investment Management. Daarom wordt in dit verslag een overzicht gepresenteerd van zowel de duurzame sectoren als van de activiteiten, risico s en vooruitzichten van alle relevante fondsen. Strategische doelstelling: groei en innovatie Triodos Investment Management heeft als missie het inzetten van geld om een positieve verandering te weeg te brengen. Haar doelstelling als investeerder is met name om als katalysator te fungeren bij de overgang naar een economie waarbij de mens en het milieu op de eerste plaats komen, in lijn met de visie en missie van Triodos Bank. Om dit te realiseren wil Triodos Investment Management het beheerd vermogen in elk van haar fondsen laten groeien en nieuwe, innovatieve fondsen oprichten. Triodos Investment Management is ervan overtuigd dat er een groeiende vraag is onder beleggers naar geloofwaardige impactvolle beleggingen. In 2013 had Triodos Investment Management als doelstelling om het totaal volume aan beheerd vermogen met 10 tot 15% te laten groeien door middel van bestaande en nieuwe fondsen. Ondanks de uitdagende marktomstandigheden is Triodos Investment Management hierin geslaagd; het beheerd vermogen groeide met 15%. 182

183 In 2013 heeft Triodos Investment Management zich gerichtt op groei van haar beleggersbestand onder semiinstitutionele beleggers, family offices en vermogende particulieren. Triodos Investment Management is voortdurend op zoek naar financiële oplossingen voor uitdagingen op maatschappelijk en milieugebied. Zo heeft zij twee nieuwe beleggingsfondsen ontwikkeld. Eén daarvan, Triodos Organic Growth Fund, is in januari 2014 gelanceerd. Triodos Investment Management heeft meer dan 20 jaar ervaring met beleggingsproducten die maatschappelijke en duurzame economische verandering teweegbrengen. Hierdoor wordt Triodos Investment Management wereldwijd erkend als koploper op het gebied van Impact Investing, waarbij zowel financieel rendement wordt behaald als rendement op maatschappelijk en milieugebied. In 2013 betekende dit: een reductie van meer dan 1,2 miljoen ton CO 2 -uitstoot door duurzame energieprojecten met een gezamenlijke opwekkingscapaciteit van MW. Dit komt neer op het elektriciteitsverbruik van Europese huishoudens; kleinschalige boeren in 22 landen wereldwijd directe betaling ontvingen bij levering van hun oogst dankzij handelsfinancieringen. Hierdoor werden 13 verschillende duurzame agrarische producten op internationale markten gebracht; EUR 103 miljoen onder beheer in kunst- en cultuurinitiatieven; projecten die 2,5 miljoen bezoekers trokken en betaalbare voorzieningen boden aan kunstenaars; een stijging van de kwaliteit en duurzaamheid van de bebouwde omgeving door het beheer van duurzame kantoorpanden die 60 tot 75% minder CO 2 uitstoten dan het gemiddelde gebouw; een groei van inclusive finance fondsen tot EUR 533 miljoen; in totaal hebben deze fondsen financieringen verstrekt aan 110 opkomende en gevestigde microfinancieringsinstellingen en banken in Latijns-Amerika, Azië en Afrika. Deze instellingen hebben in totaal aan 8,4 miljoen mensen een lening verstrekt en bieden 7,9 miljoen mensen de mogelijkheid om te sparen. Engagement beursgenoteerde ondernemingen Triodos Investment Management biedt particulieren en instellingen de gelegenheid om te beleggen in beursgenoteerde ondernemingen die voldoen aan de strengste criteria van Triodos Bank op milieu-, maatschappelijk en governancegebied. Via deze Socially Responsible Investment (SICAV I) fondsen maken beleggers deel uit van een streven naar een meer duurzame werkwijze bij een aantal van s werelds grootste beursgenoteerde bedrijven. Triodos Investment Management heeft in 2013 een dialoog gevoerd met bijna 90% van de 291 ondernemingen in het duurzame beleggingsuniversum van Triodos Bank. De SRI-fondsen beheerden in 2013 EUR 672 miljoen aan activa in de beste en baanbrekende beursgenoteerde ondernemingen wereldwijd en in Europese staats- en bedrijfsobligaties. De resultaten van de fondsen Het totaal in beheer gegeven vermogen van Triodos Investment Management is in 2013 met EUR 306 miljoen gegroeid tot EUR 2,5 miljard, een stijging van 15% (2012: een stijging van 7%). 183

184 Deze toename kan voornamelijk worden toegeschreven aan aanzienlijke groei van de fondsen 1 die beleggen in opkomende markten: Triodos Fair Share Fund (32%) en Triodos Microfinance Fund (33%). De beleggingen in Triodos SICAV I, de vier Triodos Sustainable Funds die beleggen in beursgenoteerde ondernemingen, vertoonden ook een gezamenlijke groei met 33%. Als gevolg van het overnemen van de beleggingsportefeuille van BNP Paribas Groen Fonds door Triodos Groenfonds en een sterke marketingcampagne eind 2013 groeide dit fonds met 31%. Bij Triodos Cultuurfonds en Triodos Renewable Europe Fund was er sprake van een uitstroom van beleggingen. Beide fondsen hebben echter maatregelen getroffen om deze ontwikkeling te keren. Triodos Vastgoed Fonds, dat belegt in duurzaam vastgoed in Nederland, is in 2013 omgevormd van een openend fonds naar een closed-end fonds. Het leegstandspercentage van het fonds is lager dan het gemiddelde in de markt, en de langdurige huurovereenkomsten met huurders maken het fonds tot een aantrekkelijke propositie voor beleggers die geïnteresseerd zijn in vastgoed. 1 Elk door Triodos Investment Management beheerd beleggingsfonds publiceert zijn eigen jaarverslag. Aangezien publicatie van dit verslag plaatsvindt voordat de respectieve besturen de definitieve cijfers van de fondsen hebben vastgesteld, vertegenwoordigen de cijfers in het jaarverslag van de afzonderlijke fondsen de officiële en goedgekeurde cijfers. Energie en klimaat Triodos Investment Management heeft meer dan 25 jaar ervaring met beleggen in duurzame energie. Hierdoor is Triodos Investment Management een preferred partner voor veel beleggers en ondernemers op het gebied van duurzame energie. In 2013 was het totaal aan vermogen van de door Triodos Investment Management beheerde beleggingsfondsen binnen de business line Energy & Climate EUR miljoen (2012: EUR 955 miljoen). 1 De totale investeringsportefeuille op het gebied van duurzame energie in Europa beslaat meer dan 101 projecten met een totale opwekkingscapaciteit van duurzame energie van circa MW. Hiermee wordt de CO 2 -uitstoot jaarlijks met meer dan 1,2 miljoen ton omlaag gebracht. Dit komt overeen met het energieverbruik van Europese huishoudens per jaar. Deze projecten bestaan uit 59 windenergieprojecten, 21 zonne-energieprojecten, 11 biomassaprojecten, 4 warmte/koude-opslagprojecten, 1 klein hydroproject en 5 projecten in een ontwikkelingsfase in de categorie overige, die onder andere gericht zijn op warmtedistributie. De activiteiten van Triodos Groenfonds, Triodos SICAV II Triodos Renewables Europe Fund en Ampere Equity Fund werden aangestuurd vanuit de kantoren van Triodos Investment Management in Nederland. Triodos Renewables plc werd aangestuurd vanuit het kantoor van Triodos Bank in Bristol (Verenigd Koninkrijk). 1 Dit cijfer is inclusief de beleggingen van Triodos Groenfonds in de biologische landbouwsector. Aangezien dit fonds vanuit deze divisie wordt beheerd is dit cijfer opgenomen in dit verslag. 184

185 Casestudie In maart 2013 hebben Triodos Renewables plc en Triodos Renewables Europe Fund een belang van 49,8% genomen in het Ransonmoor windmolenpark in Cambridgeshire. Ransonmoor is een onshore windmolenpark met vijf turbines van 10MW en is sinds 2007 operationeel. Het project genereert voldoende groene stroom om huishoudens van energie te voorzien. Ontwikkelingen in 2013 Als gevolg van de opname van de beleggingsportefeuille van BNP Paribas Groen Fonds door Triodos Groenfonds en een sterke marketingcampagne eind 2013 groeide dit fonds met 31%. Triodos Renewables Europe Fund heeft drie transacties uitgevoerd waardoor de fondsmanager de portefeuille verder kon diversifiëren en het fonds minder afhankelijk werd van veranderend overheidsbeleid, zoals het geval was in Spanje. Het beheerd vermogen van het fonds bedroeg per ultimo 2013 EUR 59 miljoen. Triodos Renewables plc sloot in 2013 meer deals dan in enig ander jaar in de geschiedenis van de onderneming; de duurzame energieprojecten in haar portefeuille genereerden meer energie dan ooit tevoren. In 2013 werden drie locaties Eye, Ransonmoor en Avonmouth toegevoegd aan de operationele portefeuille die inmiddels uit 11 locaties bestaat. Hierdoor steeg het genererend vermogen van het fonds met 40%. Het totaal beheerd vermogen van de portefeuille in het Verenigd Koninkrijk bedroeg per ultimo 2013 EUR 102 miljoen. In 2013 heeft Triodos Investment Management overeenstemming bereikt met de aandeelhouders van Ampere Equity Fund (EUR 221 miljoen) over de overdracht van het management van het fonds naar een andere, niet tot de Triodos-groep behorende, fondsbeheerder. Die overdracht is per per 1 januari 2014 geëffectueerd en derhalve niet zichtbaar in de cijfers over Vooruitzichten Duurzame energie blijft de beste oplossing om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Aangezien met name wind- en zonne-energie de best beschikbare technologieën blijven om de overgang naar een duurzame energie-economie te bewerkstelligen, is Triodos Investment Management ervan overtuigd dat zij in staat zal zijn om het beheerd vermogen in haar fondsen verder te laten groeien. Emerging markets De doelstelling van de fondsen in inclusive finance en duurzame handel is bij te dragen aan de ontwikkeling van een inclusieve financiële sector in ontwikkelingslanden. Een financiële sector die transparant en verantwoordelijke financiële diensten biedt aan alle lagen van de bevolking draagt bij aan de verbetering van levenskwaliteit van mensen. Ook het bevorderen van de handel in gecertificeerde fair trade en biologische producten en het stimuleren van duurzame landbouw speelt hierin een belangrijke rol. Triodos Investment Management is van mening dat toegang tot financiële diensten een cruciale rol speelt bij het bereiken van mondiale doelstellingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. De Emerging markets-activiteiten omvatten het beheer van internationaal opererende fondsen die investeren in Latijns-Amerika, Afrika, Azië en Oost-Europa. De gezamenlijke fondsen van de business line Emerging markets groeiden in 2013 met EUR 94 miljoen tot EUR 563 miljoen, een stijging van 19,7% ten opzichte van

186 De activiteiten van Triodos Fair Share Fund, Triodos SICAV II-Triodos Microfinance Fund, Triodos Sustainable Finance Foundation, Stichting Hivos-Triodos Fonds, Triodos Sustainable Trade Fund en Triodos Renewable Energy for Development Fund worden alle aangestuurd vanuit de kantoren van Triodos Investment Management in Nederland. Ontwikkelingen in 2013 Na een succesvolle en constructieve samenwerking van bijna 20 jaar besloten Triodos Bank en Stichting DOEN in 2013 dat hun gezamenlijk initiatief, Stichting Triodos-Doen, door kan gaan zonder de actieve betrokkenheid en katalyserende rol van Stichting DOEN. In plaats daarvan kunnen de doelstellingen van het initiatief alleen vanuit Triodos Investment Management worden voortgezet. Sinds december 2013 heeft Stichting Triodos-Doen haar activiteiten voortgezet onder de naam Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation. Inclusive finance Het totaal in beheer gegeven vermogen van de gezamenlijke inclusive finance fondsen is gegroeid tot EUR 533 miljoen, een stijging van 20,4% ten opzichte van De vier inclusive finance fondsen van Triodos Investment management: Triodos Fair Share Fund, SICAV-II Triodos Microfinance Fund, Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation en Stichting Hivos-Triodos Fonds financierden in microfinancieringsinstellingen en -banken en waren actief in 44 landen. Deze instellingen hebben in totaal aan 8,4 miljoen mensen een lening verstrekt (2012: 6,9 miljoen), van wie 66% vrouwen, en bieden 7,9 miljoen mensen de mogelijkheid om te sparen (2012: 6,4 miljoen), 46% van deze klanten woont op het platteland. De vier Triodos inclusive finance fondsen zijn aandeelhouder in 22 vooraanstaande en innovatieve microfinancieringsinstellingen en banken over heel de wereld (2012: 17). Senior medewerkers van Triodos Bank zijn vertegenwoordigd in de Board of Directors van deze microfinancieringsinstellingen en brengen zo kennis en ervaring in op het gebied van duurzaam bankieren. Portfolio Triodos Microfinancieringsfondsen 31 december

187 Afbeelding vergroten Duurzame handelsfinanciering Triodos Sustainable Trade Fund verstrekt handelsfinancieringen aan landbouwcoöperaties en bedrijven in ontwikkelingslanden die biologische en/of fair trade goederen verwerken en exporteren. Eind 2013 was het volume van de handelsfinancieringstransacties van het fonds gegroeid met 23,6% tot EUR 25,5 miljoen. In totaal heeft Triodos Sustainable Trade Fund 33 kredieten verstrekt aan landbouwcoöperaties en -bedrijvenve die 13 verschillende producten verbouwen in 22 landen, waaronder koffie, katoen, cacao, olijfolie, cashewnoten en honing. Triodos Sustainable Trade Fund wordt voornamelijk gefinancierd door een kredietlijn van Triodos Bank, die deels wordt zekergesteld met garanties van Nederlandse en internationale overheidsinstellingen en maatschappelijke organisaties. In 2013 heeft Triodos Investment Management een aanvang gemaakt met de omvorming van Triodos Sustainable Trade Fund tot een open-end fonds. Hierdoor kunnen nieuwe beleggers in 2014 in dit fonds gaan beleggen. Casestudie Triodos Investment Management heeft, samen met andere investeerders, het grootste deel van haar belang van 13,5% in TenGer Financial Group in Mongolië verkocht, de moedermaatschappij van XacBank. Dit belang is verkocht aan nieuwe strategische investeerders, waaronder ORIX Corporation, IFC en MAK. Triodos-Doen en Triodos Fair Share Fund zijn sinds 2004 aandeelhouder met een actieve bestuurlijke rol. De belangrijkste reden achter de verkoop is dat XacBank zich heeft ontwikkeld tot een volwaardige bank voor wat betreft bereik, bestuur, risicomanagement en resultaten en nu een nieuwe fase in haar ontwikkeling ingaat waarin zij kan profiteren van nieuwe strategische partners. Triodos Fair Share Fund blijft aandeelhouder in deze instelling, zij het op kleinere schaal. 187

188 Vooruitzichten Voor de inclusive finance fondsen wordt een aanhoudende groei voorzien in lijn met de huidige trends. De omvorming van Triodos Sustainable Trade Fund naar een open-end fund, waardoor nieuwe beleggers zullen kunnen participeren in de financiering van duurzame landbouw en handel, zal volgens planning in 2014 worden afgerond. Kunst en cultuur Triodos Bank loopt al vele jaren voorop op het gebied van financiering van kunst en cultuur. Met name in Nederland is de culturele sector altijd zeer afhankelijk geweest van subsidies en donaties. Triodos Bank stimuleert de ontwikkeling binnen de culturele sector naar een bredere variëteit van financieringsbronnen, bestaande uit een mix van donaties, subsidies en commerciële financieringen. Het doel is daarbij om ondernemerschap in de culturele sector te stimuleren en de afhankelijkheid van subsidies en donaties te verminderen. Triodos Bank streeft er naar een bijdrage te leveren aan deze transformatie binnen de sector. Triodos Investment Management beheert hiertoe het in Nederland gevestigde en op Nederland gerichte Triodos Cultuurfonds. Het fonds is opgericht in 2006 en belegt in culturele projecten die streven naar verbetering en behoud van kunst en cultuur. Eind 2013 was het totaal netto vermogen van het fonds gedaald met 15,6% tot EUR 103 miljoen (2012: EUR 121 miljoen). Dankzij de door Triodos Cultuurfonds gefinancierde projecten hebben 2,5 miljoen mensen in 2013 theaters en musea bezocht en hebben kunstenaars geprofiteerd van betaalbare, door Triodos Cultuurfonds gefinancierde, kunstruimte. Casestudie Cultureel bedrijventerrein Het Domijn in Weesp is gebouwd op grond die voorheen eigendom was van het Ministerie van Defensie. Een groep kunstenaars heeft een coöperatie opgericht en het terrein gekocht en heringericht met een krediet van Triodos Cultuurfonds. Het terrein bestaat nu uit betaalbare ruimtes voor kunstenaars en zorgt mede voor een rijke diversiteit aan culturele activiteiten op het hele gebied. Vooruitzichten Triodos Cultuurfonds streeft naar meer diversificatie van haar portefeuille door beleggingen in projecten met gediversifieerde opbrengsten en in sommige gevallen een meer commercieel karakter, terwijl het tegelijkertijd haar activiteiten voor theaters, musea en kunstenaarscollectieven wil voortzetten Het toevoegen van dergelijke nieuwe soorten culturele instellingen aan de portefeuille, zou moeten resulteren in hogere opbrengsten vanuit het fonds. Triodos Cultuurfonds streeft ernaar om in 2014 een aantrekkelijke propositie te blijven bieden voor beleggers en een directe impact te kunnen realiseren op een gezonde ontwikkeling van de Nederlandse culturele sector. Verwacht wordt dat het volume van het beheerd vermogen van het fonds in 2014 stabiel blijft. Duurzaam vastgoed De betrokkenheid van Triodos Bank bij de vastgoedsector is gestoeld op een unieke visie op duurzaamheid, gebaseerd op de Triodos Toets voor Duurzaam Vastgoed op basis van vier P s: People, Planet, Profit en Project. 188

189 Triodos Investment Management beheert Triodos Vastgoedfonds. Triodos Real Estate Investment Management beheert Green Offices I CV een beleggingsconstructie die zelf beheerder is van het duurzame hoofdkantoor van het Nederlandse koeriersbedrijf TNT. Eind 2013 bedroeg het totaal beheerd volume in Vastgoed EUR 117 miljoen (2012: EUR 122 miljoen). Triodos Vastgoedfonds De brede vastgoedcrisis had in 2013 ook impact op Triodos Vastgoedfonds. Het fonds is met een relatief lage leegstand, lange gemiddelde looptijden van huurcontracten, en een focus op beleggingen in kwaliteitsgebouwen, echter goed gepositioneerd in vergelijking met andere vastgoedbeleggingsfondsen. Het fonds krijgt regelmatig erkenning voor de kwaliteit van de portefeuille en zijn visie op vastgoed. In 2013 heeft het fonds de prestigieuze Gouden Kikker Award gewonnen voor zijn uitstekende en duurzame werk op het gebied van het herinrichten van kantoren. De beleggingsportefeuille is in 2013 gekrompen van EUR 75,9 tot EUR 71,0 miljoen als gevolg van de lagere waardering van de activa in portefeuille. In 2013 is het fonds omgevormd van een open-end fonds naar een closed-end fonds. De verhandeling van de aandelen vindt nu plaats in het veilingsegment van de Amsterdamse beurs. De aandeelhouders stemden ook in met een wijziging van de statuten, waardoor de nominale waarde van het fonds kon dalen. Casestudie GasTerra In 2010 heeft Triodos Vastgoedfonds een leegstaand gebouw aangekocht naast het treinstation in Groningen. Tegelijkertijd ondertekende het fonds een Green Lease contract met GasTerra, de toekomstige huurder van het gebouw. De partners kwamen overeen dat het gebouw zou worden opgeknapt tot een uiterst energiezuinig en duurzaam kantoor met een verbeterd energielabel van G naar A+. In dit Green Lease Contract komen huurder en verhuurder overeen dat toekomstige besparingen uit lagere energiekosten ten goede zullen komen aan het budget voor de verbouwing. In april 2013 werd het gebouw geopend door, toen nog, Zijne Koninklijke Hoogheid Kroonprins Willem Alexander. Vooruitzichten Triodos Investment Management streeft er naar de kwaliteit van het fonds te handhaven, in het licht van uitdagende marktomstandigheden. Verwacht wordt dat het volume van het beheerd vermogen van het fonds in 2014 stabiel blijft. Als gevolg van de reorganisatie van het fonds wordt de koers van de aandelen nu bepaald door vraag en aanbod. Maatschappelijk verantwoorde beleggingen Triodos SICAV I bestaat uit vier in Luxemburg gevestigde subfondsen die worden gedistribueerd in Nederland, België, Luxemburg en Duitsland. De fondsvolumes van Triodos SICAV I zijn in 2013 gegroeid met 32,7% tot 672 miljoen, ondanks de door de schuldencrisis ingegeven onzekerheid in de Eurozone. 189

190 De vier fondsen zijn Triodos Sustainable Equity Fund, Triodos Sustainable Pioneer Fund, Triodos Sustainable Bond Fund en Triodos Sustainable Mixed Fund en beleggen alle in aandelen en obligaties van beursgenoteerde ondernemingen die vanuit maatschappelijk en milieuoogpunt goed presteren in vergelijking met de collega s in hun sector. Met hun werk hebben de Triodos SICAV I-fondsen diverse prijzen in de wacht gesleept. In Luxemburg en België heeft Triodos Sustainable Mixed Fund de Morningstar Award gekregen in de categorie Mixfunds EUR neutral. In Nederland heeft Triodos Sustainable Equity Fund de Groene Stier gewonnen voor beste groene beleggingsfonds. Engagement Het stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft in 2013 tot positieve resultaten geleid. Triodos Investment Management maakte bij 114 aandeelhoudersvergaderingen gebruik van stemrechten namens Triodos SICAV I. De bedrijven werden van tevoren geïnformeerd over de kwesties die Triodos Bank in stemming wilde brengen, zodat organisaties zich daarop op een zinvolle manier konden voorbereiden. In totaal is Triodos Investment Management 554 keer de dialoog aangegaan met 250 ondernemingen. Dit heeft geleid tot een aantal aanzienlijke verbeteringen in hun MVO-beleid en hun resultaten. Hiermee heeft Triodos Bank duidelijk aangetoond dat duurzaam beleggen op de beurs kan leiden tot materiële ontwikkelingen in duurzaam gedrag van ondernemingen. Vooruitzichten Triodos Investment Management verwacht dat de aanhoudende instroom van nieuwe beleggingen in 2014 stabiel zal blijven en zal leiden tot verdere groei van het beheerd vermogen bij de SICAV l fondsen. De fondsen zullen in 2014 ook te maken krijgen met nieuwe wet- en regelgeving, zoals die zijn geformuleerd door de Commission de Surveillance du Secteur Financier (CSSF), de toezichthouder van de Luxemburgse financiële markten. Financiële resultaten Het beheerd vermogen van Triodos Investment Management is in 2013 gegroeid met 15% tot EUR 2,5 miljard. De baten zijn gegroeid met 6,5% van EUR 24,7 miljoen (2012: EUR 23,2 miljoen), als gevolg van de stijging van het beheerd vermogen. De kosten zijn in 2013 gestegen met 7,7% tot EUR 18,5 miljoen (2012: EUR 17,2 miljoen), voornamelijk als gevolg van de hogere directe en indirecte personeelskosten. De winst na belasting bedroeg EUR 4,7 miljoen, een stijging van 3,2% in vergelijking met De balans van Triodos Investment Management bestaat voornamelijk uit liquide middelen, kortlopende vorderingen op beheerde entiteiten en kortlopende schulden aan Triodos Bank. Vooruitzichten Triodos Investment Management heeft het volste vertrouwen dat de door haar beheerde fondsen beleggers zullen blijven aantrekken en zullen blijven groeien, voortbouwend op meer dan 20 jaar ervaring in het samenbrengen van waarden, visie en beleggingsrendementen. In 2014 wordt een groei van het beheerd vermogen van rond 5% verwacht. De overdracht van Ampere Equity Fund zal naar verwachting volledig worden gecompenseerd door groei en nieuwe activiteiten. 190

191 Triodos Investment Management zal ook nieuwe impact-beleggingsfondsen blijven ontwikkelen en op de markt blijven brengen. Het nieuwe Triodos Organic Growth Fund is begin 2014 als subfonds van Triodos SICAV II op de markt geïntroduceerd. Dit unieke lange termijn evergreen fonds investeert in aandelenkapitaal van toonaangevende, niet-beursgenoteerde ondernemingen in de sector voor biologische voeding en duurzame consumentenproducten in Europa. Triodos Investment Management is ook van plan om in 2014 een nieuw fonds te lanceren dat voortbouwt op de ervaring van Triodos Sustainable Trade Fund, waarbij de impact van het fonds vergroot wordt door nieuwe beleggers voor deze markt aan te trekken. De regelgeving voor beleggingsbeheerondernemingen is voortdurend in ontwikkeling, zowel op Europees als op Nederlands niveau. Triodos Investment Management zal de regelgeving van de Europese Richtlijn Alternative Investment Fund Managers Directive (AIFMD) verder implementeren. De Amerikaanse Foreign Account Tax Compliance Act (FATCA) wordt ook verder in haar activiteiten doorgevoerd, evenals de Europese Markt Infrastructuur Regulering (EMIR). Triodos Investment Management is volledig voorbereid op het nieuwe regelgevingsklimaat en zal het komend jaar haar organisatie waar nodig daarop blijven afstemmen. Verdere stroomlijning van de interne bedrijfsvoering van Triodos Investment Management, waaronder de introductie van een nieuw ICT-systeem voor portfoliobeheer, is een hoge prioriteit in Zeist, Marilou van Golstein Brouwers Michael Jongeneel Managing Directeuren van Triodos Investment Management 191

192 Triodos Bank Private Banking Triodos Bank Private Banking biedt een breed pakket financiële en niet-financiële diensten. Daarbij richt Private Banking zich op vermogende particulieren, stichtingen, verenigingen en religieuze instellingen. Duurzaam vermogensbeheer vormt de kern van de activiteiten. Triodos Bank Private Banking biedt zowel Triodos beleggingsfondsen aan als individueel vermogensbeheer. De onderzoeksafdeling Triodos Research onderzoekt welke ondernemingen voor belegging in aanmerking komen. Triodos Bank Private Banking is actief in Nederland en België. In Nederland werkt Private Banking op het gebied van vermogensbeheer samen met Triodos MeesPierson Investment Management. Triodos MeesPierson is een joint venture die de brede vermogensbeheerexpertise van ABN AMRO MeesPierson combineert met de deskundigheid van Triodos Bank op het gebied van duurzaamheid. Triodos MeesPierson beheert de duurzame activa van klanten van Triodos Bank en ABN AMRO MeesPierson. In België werkt Triodos Bank op het gebied van Private Banking-diensten samen met Puilaetco Dewaay Private Bankers. 192

193 Prestaties Aanhoudende groei in gunstiger marktcondities Na een zeer positief 2012 liepen de financiële rendementen van de duurzame aandelenportefeuille van Triodos Bank Private Banking verder op. Het financiële rendement bedroeg in 2013 gemiddeld 26%. De duurzame obligatieportefeuilles van Triodos maakten echter een zwak jaar door: de rendementen waren zeer laag. Dit effect was vooral zichtbaar in de defensieve portefeuilles van klanten van Triodos Private Banking. Toevertrouwde middelen Triodos Bank Private Banking 2013 Totaal = EUR 915 miljoen Triodos Private Banking wil haar klanten alternatieve beleggingswijzes bieden die sterke sociale en milieurendementen opleveren, maar tegelijkertijd ook een redelijk financieel rendement boeken. De totale toevertrouwde middelen van Triodos Private Banking stegen met EUR 95 miljoen tot EUR 915 miljoen, een groei van 12%. In 2012 was dit EUR 166 miljoen (25%). 407 miljoen euro van deze fondsen wordt beheerd door Triodos Private Banking, maar verantwoord op de balans van de Nederlandse vestiging. De samenstelling van de toevertrouwde middelen bleef opnieuw in grote lijnen ongewijzigd. Het merendeel wordt beheerd door Triodos MeesPierson Sustainable Asset Management. In België groeiden de toevertrouwde middelen met 51% tot EUR 150 miljoen, met inbegrip van gelden die zijn toevertrouwd aan de partner van Triodos, Puilaetco, maar beheerd conform de duurzame criteria van Triodos. In Nederland was de groei opnieuw voornamelijk te danken aan particulieren. Stichtingen en religieuze instellingen waren wat terughoudender in het toevertrouwen van spaar- en beleggingskapitaal. In 2013 groeide de risicobereidheid van particuliere private banking klanten. Die ontwikkeling is het resultaat van hun grotere keuzevrijheid als het gaat om hun preferred risk -profiel en hun duurzame impact. Charitatieve instellingen, kerken en stichtingen met laagrentende obligatieportefeuilles zijn juist veel beperkter in hun keuzemogelijkheden. Dit vormt een probleem voor charitatieve en religieuze instellingen die het merendeel van hun assets (moeten) beleggen in laagrenderende obligaties. Triodos Bank biedt een alternatief voor deze instellingen, zodat ze hun missie en hun beleggingen beter op elkaar kunnen afstemmen. Nieuwe bedrijfsmodellen Triodos Bank Private Banking heeft in 2013 een alternatief tariefmodel voor alle beleggingsdiensten geïmplementeerd. Volgens dat model betalen beleggers slechts voor de specifieke diensten waarvan ze gebruikmaken, zoals de uitvoering van transacties, advies of discretionair vermogensbeheer. Dit nieuwe model wordt grotendeels ingegeven door de eis van toezichthouders om vermogensbeheerders op transparante wijze belonen. 193

194 In beginsel staat Triodos Private Banking volledig achter dit model. De bank is echter van mening dat dit eerlijke prijs -model niet mag leiden tot het uitsluiten van kleinere beleggers van advies, of van een zinvolle dialoog over hoe beleggingen positieve veranderingen in de samenleving teweeg kunnen brengen. Met het oog hierop heeft Triodos Private Banking in het laatste kwartaal van 2013 een specifieke vorm van beleggingsadvies geïntroduceerd voor beleggers met belangen variërend van EUR tot EUR De uitbreiding van onze advisering staat in schril contrast tot de heersende trend in de markt. Het initiatief wordt door onze klanten goed ontvangen. Beleggingsresultaat Met een rendement van 0,3% was 2013 een matig jaar voor de obligatieportefeuilles van Triodos. Het rendement van defensieve portefeuilles met circa 25% aandelen bedroeg 5,5%, dat van neutrale portefeuilles met circa 50% aandelen 11,3%. De resultaten van de duurzame aandelenportefeuilles van Triodos waren opnieuw hoger dan de totale MSCI-index. De prestaties van Triodos Private Banking liggen sinds de aanvang van deze activiteiten % hoger dan de MSCI-index. Resultaat Triodos Aandelenportefeuille t.o.v. MSCI Begin = 100 bij oprichting Private Banking in september 2005 Alternatieve beleggingen In 2013 boekte de derde beleggingscategorie, de alternatieve beleggingen van Private Banking, een uitzonderlijk negatief rendement van 8,6%. Dit teleurstellende resultaat was voornamelijk het gevolg van een aanzienlijke daling van de koers van het Triodos Duurzaam Vastgoedfonds. Dit fonds is in 2013 gewijzigd van een fonds dat wordt verhandeld op intrinsieke waarde naar een closed-end fonds. Door de closed-end constructie daalde de aandelenkoers scherp ten opzichte van de intrinsieke waarde. Daarentegen had Triodos Fair Share Fund opnieuw een zeer succesvol jaar. Dit fonds financiert microkredietinstellingen en is deel van onze alternatieve portefeuille. De beleggingen van het fonds groeiden met bijna EUR 20 miljoen en het rendement van het fonds bedroeg 6,8%. 194

195 Overige ontwikkelingen Aanhoudende winstgevendheid Na een stijging van de winst met EUR 0,7 miljoen in 2011 en een daling tot EUR 0,5 miljoen in 2012, herstelden de winsten van Triodos Private Banking zich tot EUR 0,7 miljoen in De winstgroei was voornamelijk het gevolg van lagere exploitatiekosten. Een in 2011 uitgevoerd uitgebreid klanttevredenheidsonderzoek bleek dat steeds meer klanten behoefte hebben aan een pro-actief en persoonlijk contact waardoor de uiteindelijke productkeuze maximaal passend wordt. Tegelijkertijd bleek uit het onderzoek dat onze efficiency verder kon worden verbeterd. Het jaarverslag 2012 beschreef de strategische doelstelling om meer onderscheid te maken tussen enerzijds particulieren en anderzijds sociale organisaties zoals religieuze instellingen, stichtingen en charitatieve instellingen. Die benadering wierp in 2013 vruchten af. Door het onderscheid kon een aanzienlijke efficiencyverbetering in de dienstverlening worden gerealiseerd en relatiebeheerders zich meer specialiseren. Daarmee was het ook mogelijk de aanzienlijke klantengroei op te vangen met de bestaande groep van medewerkers. Dit effect werd met name zichtbaar bij het team dat particulieren bedient die ten minste EUR bij Triodos Bank onderbrengen. Het beheerd vermogen en het aantal klanten van Triodos Bank in dit segment vertoonden een aanzienlijke groei. In België zijn de resultaten van Private Banking en Particulier Bankieren volledig geconsolideerd in de cijfers van de Belgische vestiging. Vooruitzichten Tot 2013 realiseert Triodos Private Banking een gemiddelde groei van 20 25% per jaar was in dat opzicht een minder goed jaar met een groei van slechts 12%. Hoewel Triodos Private Banking een groei op de lange termijn verwacht van 15 20%, zal zij zich de komende jaren minder op een sterke vermogensgroei richten en meer op het intensiveren van de dialoog met haar cliënten. Het aantal klanten dat gebruikmaakt van de nieuwe adviesdienst voor klanten met een vermogen tussen EUR en EUR zal naar verwachting sterk groeien. Dit zal overigens wel het kostenniveau onder druk zetten. In België zal Triodos Private Banking haar bestaande private banking-activiteiten in 2014 verder uitbreiden. Daarbij wordt bijzondere nadruk gelegd op particulier vermogensbeheer. De introductie van de fondsen Triodos Sustainable Equity en Pioneer Funds in het Verenigd Koninkrijk is een succes gebleken. Er werd de eerste 9 maanden EUR 8 miljoen gegenereerd. Op basis van deze goede resultaten kan serieus worden overwogen ook in het Verenigd Koninkrijk private banking-diensten introduceren. Zeist, Albert van Zadelhoff, Managing Director van Triodos Bank Private Banking 195

196 Biografieën de bestuursleden Directie Triodos Bank Pierre Aeby (1956), CFO Pierre Aeby is sinds 2000 statutair directeur van Triodos Bank NV en lid van de Directie. Daarnaast is hij bestuurslid van Stichting Triodos Holding, statutair directeur van Triodos Ventures BV, bestuurslid van Stichting Hivos Triodos Fonds, bestuurslid van Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation, lid van de Raad van Commissarissen van Triodos Fair Share Fund, directeur van Triodos Fonds Vzw, bestuurslid van Triodos Invest CVBA, bestuursvoorzitter van Triodos SICAV I en Triodos SICAV II, bestuursvoorzitter van Enclude Ltd en bestuurslid van Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond. Pierre Aeby heeft de Belgische nationaliteit en bezit 21 certificaten Triodos Bank. Jellie Banga (1974), COO Jellie Banga is sinds 1 maart 2013 Chief Operating Officer en lid van de Directie van Triodos Bank NV. Daarnaast is zij lid van de Raad van Advies van Stichting Lichter. Jellie Banga heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Peter Blom (1956), CEO Peter Blom is sinds 1989 statutair directeur Triodos Bank NV en is voorzitter van de Directie. Daarnaast is hij bestuurslid van Stichting Triodos Holding, statutair directeur van Triodos Ventures BV, lid van de Raad van Commissarissen Triodos Groenfonds N.V., lid van de Raad van Commissarissen Triodos Vastgoedfonds N.V., bestuurslid van Stichting Hivos Triodos Fonds, bestuurslid van Stichting Triodos Sustainable Finance Foundation, bestuursvoorzitter van Stichting Triodos Foundation, bestuursvoorzitter Stichting Global Alliance for Banking on Values, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Banken, bestuurslid van de Stichting Sustainable Finance Lab, bestuurslid van het Nationaal Restauratiefonds, bestuurslid van Stichting NatuurCollege, lid van de Scientific Advisory Council for Integrated Sustainable Agriculture and Food, en lid van de Club van Rome. Peter Blom heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit 1 certificaat Triodos Bank. Bestuur SAAT Marjatta van Boeschoten (1946) Marjatta van Boeschoten is voor het eerst benoemd in 2009 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Eerder was ze van 2001 t/m 2009 lid van de Raad van Commissarissen van Triodos Bank. Marjatta van Boeschoten werkte zeven jaar als jurist bij de Britse Supreme Court alvorens aan de slag te gaan als management development consultant. Zij is directeur van Phoenix Consultancy en werkt met grote organisaties in de publieke en private sectoren in het Verenigd Koninkrijk. Zij is algemeen secretaris van de Anthroposophical Society in Groot- Brittannië. Marjatta van Boeschoten heeft de Britse nationaliteit en bezit 1 certificaat Triodos Bank. 196

197 Sandra Castañeda Elena (1974) Sandra Castañeda Elena is voor het eerst benoemd in 2013 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is momenteel Senior Advisor Sustainability bij Inditex S.A. (eigenaar van Zara). Zij heeft sinds 2005 in verschillende functies een bijdrage geleverd aan de integratie van maatschappelijke en milieunormen in de bedrijfsstrategieën van ondernemingen en instellingen voor hoger onderwijs. Voorheen maakte zij deel uit van het kernteam dat Triodos Bank heeft opgezet in Spanje. Sandra Castañeda Elena heeft de Spaanse nationaliteit en bezit 49 certificaten Triodos Bank. Frans de Clerck (1945) Frans de Clerck is voor het eerst benoemd in 2010 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is medeoprichter van Triodos Bank België (1993) en voormalig statutair directeur en lid van de Directie van Triodos Bank NV. Daarnaast is hij lid van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding en bestuurslid van Boss Paints NV, Hélène De Beir Foundation en voorzitter van de Raad van Toezicht van WZC De Foyer vzw in België. Frans de Clerck heeft de Belgische nationaliteit en bezit 6 certificaten Triodos Bank. Jan Nijenhof (1945) Jan Nijenhof is voor het eerst benoemd in 2005 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is tevens lid van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding. Tot 1 april 2010 was hij coördinerend vicepresident van de Rechtbank Haarlem. Sindsdien is hij plaatsvervangend rechter bij die rechtbank en bij de Rechtbank Oost-Brabant. Daarnaast is hij lid van het College van Beroep voor het Hoger Onderwijs. Jan Nijenhof heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Josephine de Zwaan (1963), Voorzitter Josephine de Zwaan is voor het eerst benoemd in 2010 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is tevens lid en voorzitter van de Raad van Toezicht van Stichting Triodos Holding. Josephine de Zwaan is meer dan dertien jaar advocaat geweest, gespecialiseerd in grote vastgoedprojecten. De laatste vijf jaar van die periode was zij lid van de maatschap (CMS) Derks Star Busmann, waar zij leiding gaf aan een team van vastgoedadvocaten. Hoewel zij niet langer als advocaat werkzaam is, is zij nog steeds betrokken bij dit kantoor als adviseur van het bestuur. Sinds 2000 is Josephine de Zwaan werkzaam in bestuurs- en toezichthoudende functies, in het bijzonder op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg en cultuur (Hogeschool Leiden, Stichting Vilans, Raphael Stichting, Bureau Promotie Podiumkunsten, Iona Stichting en Academie voor Liberal Arts). In 2009 is zij benoemd tot arbiter bij het Scheidsgerecht Gezondheidszorg en lid van de Governancecommissie van het Scheidsgerecht Gezondheidszorg. In 2013 is zij ook benoemd als lid van de Raad van Commissarissen van Stichting Cito. Josephine de Zwaan heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 197

198 Raad van Commissarissen Triodos Bank David Carrington (1946) David Carrington is voor het eerst benoemd in 2009 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hij is sinds 2001 zelfstandig adviseur en is gespecialiseerd in de ontwikkeling van filantropie en maatschappelijk verantwoord financieren en in het besturen van charitatieve instellingen en sociale ondernemingen. David Carrington kan putten uit 25 jaar ervaring in seniormanagementfuncties bij charitatieve instellingen waarvan de afgelopen 13 jaar als Chief Executive en als bestuurslid bij een scala aan organisaties in het Verenigd Koninkrijk. Hij is toezichthoudend directeur van Big Society Capital en voorzitter van de Programme Board of Inspiring Impact. Daarnaast is hij voorzitter en oprichter/directeur van de Alliance Publishing Trust en Bridges Charitable Trust en lid van de Raad van Advies van het Amerikaanse Centre for Effective Philanthropy. David Carrington heeft de Britse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Marcos Eguiguren Huerta (1959) Marcos Eguiguren Huerta is voor het eerst benoemd in 2008 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Marcos Eguiguren Huerta heeft uitgebreide ervaring op het gebied van advisering van financiële entiteiten in Spanje en in diverse landen in Latijns-Amerika. Daarnaast is hij partner en medeoprichter van SingularNet, een Spaanse professionele dienstverlener die zich richt op ondernemingsstrategie, menselijke ontwikkeling en communicatie. Hij vervulde ook leidinggevende functies bij Barclays Bank en BBVA. Daarnaast is hij Professor bedrijfskunde aan de Politechnische Universiteit van Catalonië. Marcos Eguiguren heeft de Spaanse nationaliteit en bezit 194 certificaten Triodos Bank. Mathieu van den Hoogenband (1944) Mathieu van den Hoogenband is voor het eerst benoemd in 2007 en zijn huidige termijn eindigt in Hij is voorzitter van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hij is voormalig directievoorzitter van Weleda Groep AG te Arlesheim, Zwitserland. Mathieu van den Hoogenband is lid van het Aandeelhouderscollege Rhea Holding B.V. (Eosta B.V.), voorzitter van de Raad van Commissarissen van Stichting Widar centrum voor eerstelijns gezondheidszorg en lid van de Adviesraad Antroposofische Medische Faculteit van de particuliere universiteit Witten/Herdecke. Daarnaast doceert hij Leiderschap en Ethiek aan de SRH Hochschule in Berlijn en Levensfasen aan de Alanus Hochschule in Bonn-Alfter. Mathieu van den Hoogenband heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit 931 certificaten Triodos Bank. Jan Lamers (1948) Jan Lamers is voor het eerst benoemd in 2002 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is voormalig bestuursvoorzitter van Uitgeversbedrijf Tijd en vicepresident van de Europese Vereniging van Dagbladuitgevers. Hij is bestuursvoorzitter van Lamers-Media C&P, voorzitter van CultuurNet Vlaanderen, directeur van Wereldmediahuis Vzw en lid van de Raad van Commissarissen van I-Propeller NV. Jan Lamers heeft de Belgische nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 198

199 Margot Scheltema (1954), Vice-voorzitter Margot Scheltema is voor het eerst benoemd in 2006 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is voorzitter van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Margot Scheltema was tot eind 2008 financieel directeur van Shell Nederland BV. Zij is lid van de Auditcommissie van Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds en lid van de Raad van Commissarissen van ASR NV, Schiphol NV en van TNT Express NV. Margot Scheltema is vervangend raadslid bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam. Daarnaast is zij non-executive lid van het bestuur van de Lonza Group PLC, lid van de Raad van Toezicht van het Rijksmuseum en World Press Photo en lid van de Raad van Commissarissen van Warmtebedrijf Rotterdam. Margot Scheltema heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Hans Voortman (1944), Voorzitter Hans Voortman is voor het eerst benoemd in 2001 en zijn huidige benoemingstermijn eindigt in Hij is lid van de Nomination and Compensation Committee van Triodos Bank. Hans Voortman is voormalig algemeen directeur van Wereld Natuur Fonds Nederland en voormalig vennootschappelijk directeur van MeesPierson. Daarnaast is hij voorzitter van de Raad van Toezicht van Ark Natuurontwikkeling en bestuurslid van Pan Parks. Hans Voortman heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. Carla van der Weerdt-Norder (1964) Carla van der Weerdt is voor het eerst benoemd in 2010 en haar huidige benoemingstermijn eindigt in Zij is lid van de Audit and Risk Committee van Triodos Bank. Carla van der Weerdt is eigenaar/directeur van Accent Organisatie Advies en Accent Finance & Accountancy. Zij heeft vijftien jaar bij ABN AMRO Bank NV gewerkt, onder andere als CFO/COO van Global Transaction Banking, als wereldwijd hoofd Operationeel Risicomanagement en als wereldwijd hoofd Risicomanagement en Compliance in Vermogensbeheer. Zij is lid van de Raad van Commissarissen en voorzitter van de Auditcommissie van Saxion Hogeschool. Carla van der Weerdt heeft de Nederlandse nationaliteit en bezit geen certificaten Triodos Bank. 199

200 Engagement Ontdek hoe we onze medewerkersgroep hebben ontwikkeld, vooruitgang hebben geboekt met onze eigen milieu-impact als instelling en hoe we omgingen met onze stakeholders. Sociaal jaarverslag Triodos Bank is een Europese bank die lokaal is geworteld. Het is daardoor Stakeholderdialoog Dit hoofdstuk bespreekt wie de stakeholders van Triodos Bank zijn en wat... Milieujaarverslag Triodos Bank is een Europese bank die lokaal is ingebed met zelfstandig... GRI overzicht Triodos Bank heeft bij het opstellen van het verslag over 2013 voor de zesde keer Algemeen Verificatieverklaring en Over dit verslag. Sociaal jaarverslag Triodos Bank is een Europese bank die lokaal is geworteld. Het is daardoor mogelijk dat het HR-beleid in de landen waar Triodos Bank actief is, varieert. Dit als gevolg van de verschillende ontwikkelingsfasen waarin de vestigingen van de bank zich bevinden, de omvang van de vestigingen, maar ook de verschillen in cultuur en lokale wetgeving. Dit verslag rapporteert over het sociaal beleid dat geldt voor de gehele bank. Het sociaal jaarverslag heeft betrekking op alle medewerkers die in dienst zijn van Triodos Bank. Medewerkers van de joint venture Triodos MeesPierson zijn niet in de hier gerapporteerde cijfers opgenomen. De cijfers in het sociaal jaarverslag ten aanzien van Nederland zijn onderverdeeld per business unit. De waardengedreven bank Geld laten werken aan positieve maatschappelijke, ecologische en culturele veranderingen. Dat is de missie van Triodos Bank. De bank is waardengedreven en is actief in sectoren die samenhangen met het realiseren van de missie. Medewerkers kunnen zich volledig professioneel ontplooien en krijgen de kans om hun vakkennis en inzichten optimaal in te zetten en te ontwikkelen. Dat doen ze in een context waar het realiseren van maatschappelijke meerwaarde centraal staat. Triodos Bank wil bankieren zoals bankieren zou behoren te zijn. Dat houdt in dat de bank spaarders verbindt met ondernemers die geld nodig hebben voor het financieren van hun initiatieven. De bank is een professionele en deskundige intermediair die zelf een sturende en risicobeoordelende functie heeft. Medewerkers van Triodos Bank werken in een professionele omgeving. Ze krijgen de kans om positieve verandering in de samenleving te bewerkstelligen. Bij Triodos Bank draait het om het bevorderen van duurzaamheid, positieve verandering en levenskwaliteit. Elke medewerker draagt met zijn talenten, kennis en ervaring bij aan het realiseren van de missie van de bank. 200

201 De missie van de bank blijkt in eerste instantie uit de financiële activiteiten die de organisatie ontplooit. Maar daarnaast uit de aandacht die wordt besteed aan het creëren van een prettige werkomgeving, uit de duurzame gebouwen van de bank, en uit het verantwoorde meubilair en de kunst in de kantoren. Sociale kerncijfers* Aantal medewerkers ultimo Aantal fte s gemiddeld** gedurende het jaar Aantal fte s** ultimo Verzuim 2,6% 3,0% 2,2% 1,9% 2,6% 2,4% 1,9% * Het sociaal jaarverslag heeft betrekking op alle medewerkers in dienst van Triodos Bank. Medewerkers van de joint venture Triodos MeesPierson zijn niet meegenomen. ** Fte staat voor fulltime equivalent en is het aantal medewerkers berekend op voltijdsbasis per week. Dit is voor Triodos Bank Nederland 40 uur, Triodos Bank België 37 uur, Triodos Bank Verenigd Koninkrijk 37,5 uur, Triodos Bank Spanje 37 uur, Triodos Bank Duitsland 40 uur en voor Triodos Bank Frankrijk 35 uur). Een jaar in hoogtepunten Hoogtepunten in 2013: Het personeelsverloop gedurende het eerste dienstjaar was relatief hoog. In 2013 is gewerkt aan een afname van het verloop in het eerste jaar. Dit met name door het verbeteren van werving en selectie, introductie en begeleiding. Het heeft geleid tot een afname van het vroegtijdige verloop van 11,8% in 2012 naar 7,4% in 2013 (het totale personeelsverloop bedroeg 7,2% in 2013 en 9,6% in 2012). In 2014 zet Triodos Bank in op een verdere afname. Uiteindelijk doel is het verloop tijdens het eerste jaar lager te laten uitkomen dan het totale personeelsverloop. Het totaal aantal medewerkers van Triodos Bank steeg in 2013 met 15,6%, van 788 tot 911. Het aantal vrouwen op managementposities is stabiel en bedraagt 40% (2012: 42%). Het ziekteverzuim was in ,6% (2012: 3,0%). 82 medewerkers namen deel aan de verschillende internationale programma s van de Triodos Academy. De branches (vestigingen) van de bank ontwikkelden daarnaast ook hun eigen trainingsprogramma s. De jaarlijkse Co-worker Conference vond plaats in Berlijn. 120 medewerkers van de verschillende branches en business units namen hieraan deel. Het jaar op hoofdlijnen Triodos Bank is een zich snel ontwikkelende organisatie. In 2013 trok de bank in totaal verspreid over haar vestigingen en business units 189 nieuwe medewerkers aan (2012: 144). Dit is een bruto getal, rekeninghoudend met de vervanging van vertrekkende collega s en de werving voor korte termijn opdrachten. 201

202 Recruitment, ontwikkeling en het versterken van verbinding Het succes van Triodos Bank wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit van de medewerkers. De bank wil kwalitatief hoogwaardig zijn, en wordt gedreven door een missie. Medewerkers zijn onmisbaar bij het realiseren van dat doel. Tegen die achtergrond geeft de organisatie haar Human Resources beleid (HR-beleid) vorm. Recruitment, werving en selectie, en de begeleiding van nieuwe medewerkers Triodos Bank is een groeiende organisatie. Dat betekent dat de bank jaarlijks een relatief groot aantal nieuwe medewerkers mag verwelkomen. Bij de werving en selectie is de bank uiteraard op zoek naar professionals die hun vak verstaan. Tevens wordt gezocht naar mensen die passen bij de missie en de waarden van de bank. Dat betekent dat in sollicitatieprocedures het gesprek (interview) met kandidaten een grote rol heeft en dat tests en assessments ondergeschikt zijn. Want juist een gesprek biedt de mogelijkheid om te verkennen wat de drijfveren zijn van een kandidaat, welke keuzes zijn gemaakt in het professionele en persoonlijke leven, en wat daarbij de motieven en afwegingen waren. De eerste maanden tot een jaar die een medewerker in dienst is, worden gebruikt om te bepalen of de medewerker past in de rol en de organisatie, en vice versa. Door tijd te nemen voor dit wederzijdse proces, wordt het oordeel over de vraag of Triodos Bank en medewerker bij elkaar passen, uitgesteld. En krijgen medewerkers de kans om inzicht te krijgen in de rol van Triodos Bank in de samenleving en de bijdrage die zij daar zelf aan kunnen leveren. Medewerkers krijgen bovendien de mogelijkheid om te groeien in hun rol, zodat de bank uiteindelijk tot een zorgvuldige afweging kan komen. Triodos Bank begeleidt nieuwe medewerkers intensief. In iedere vestiging is er een centraal introductieprogramma. Daarnaast is de leidinggevende verantwoordelijk voor een op maat gesneden introductie van de nieuwe medewerker. Bij de meeste business units heeft de nieuwe medewerker na een aantal maanden een gesprek met HR, bedoeld voor wederzijdse feedback. Opleiding en ontwikkeling De financiële sector is sterk in beweging. Als reactie op de problemen in de sector gedurende de afgelopen periode, leggen overheden en toezichthouders steeds strengere regelgeving op aan financiële instellingen. Dat kan banken en hun medewerkers ook die van Triodos Bank- voor uitdagingen stellen. Verscherpte regelgeving legt meer en meer de nadruk op cijfers en kentallen. Triodos Bank onderschrijft het belang van goede regelgeving. Maar de bank meent dat die regelgeving deel uit zou moeten maken van een breder kader. De bank hecht veel waarde aan zo n bredere, meer holistische benadering, en past die zelf ook toe. Als het bijvoorbeeld gaat om het beoordelen van potentiële kredietnemers, spelen niet alleen de cijfers die de basis vormen van de business case een rol. Het gaat bij de beoordeling door medewerkers van de bank ook om de motieven en beweegredenen van de ondernemer, en om de vraag in hoeverre die een maatschappelijke meerwaarde realiseert. Die wijze van oordeelsvorming is veelomvattend en stelt hoge eisen aan medewerkers van de bank. Het vraagt adequate training en begeleiding van medewerkers in hun persoonlijke ontwikkeling. Zodat ze in staat zijn om in het spanningsveld te kunnen opereren tussen enerzijds verscherpte regelgeving en standaard methodes, en anderzijds de dynamische en meer persoonlijke benadering van Triodos Bank. 202

203 Als het gaat om opleiding en ontwikkeling, kent het beleid van Triodos Bank een aantal hoofdlijnen: Er wordt bij de opleiding en ontwikkeling uitgegaan van de leervragen en leerbehoeften van medewerkers. De insteek van de opleidingsprogramma s hangt samen met de sectoren en ondernemingen waarin Triodos Bank actief is. Als het gaat om het ontwikkelen van kennis en vaardigheden, maakt Triodos Bank gebruik van gerenommeerde opleidings- en trainingsinstituten. Daarnaast is er de Triodos Academy. Dat biedt ontwikkelingstrajecten aan gebaseerd op de waarden van Triodos Bank. Daarbij gaat het voor een belangrijk deel om de vraag hoe medewerkers de waarden van de bank in de praktijk vorm kunnen geven. De Triodos Academy organiseert verschillende trainingen en opleidingen, zoals het Values Seminar, het Management Development Programme en het Visionary Leadership Programme. Die opleidingen hebben een internationale benadering en zijn gericht op het ontwikkelen en versterken van de kwaliteiten van onze medewerkers. In 2013 namen aan de verschillende trajecten van de Triodos Academy in totaal 82 medewerkers deel. Opleidingskosten per medewerker Bedragen in euro s Nederland België Verenigd Koninkrijk Spanje Duitsland Frankrijk Private Banking NL Triodos Investment Management Hoofdkantoor Gemiddeld Stijging 18,7% 14,3% 6,5% 203

204 Opleidingsdagen per medewerker Nederland 2,7 2,2 2,8 België 2,8 6,0 6,1 Verenigd Koninkrijk 1,9 1,5 1,7 Spanje 7,1 10,5 4,2 Duitsland 2,9 2,4 3,2 Frankrijk 9,0 Private Banking NL 5,4 2,9 3,9 Triodos Investment Management 2,8 2,8 2,4 Hoofdkantoor 2,2 2,8 2,6 Totaal 3,7 4,5 3,3 Versterken van de verbinding met medewerkers Triodos Bank investeert in het versterken en verdiepen van de verbinding met en tussen medewerkers. Daarbij gaat het om drie zaken: 1. de verbinding van medewerkers met de missie van de bank; 2. de betrokkenheid van medewerkers met Triodos Bank als organisatie; 3. de verdieping van de sociale band tussen medewerkers onderling. De bank organiseert verschillende activiteiten om dit alles te onderhouden en te versterken: Als het gaat om de verbinding met de missie en met Triodos Bank als organisatie, zijn de maandagochtendbijeenkomsten van belang. Aan deze wekelijkse bijeenkomsten nemen in beginsel alle medewerkers deel. Ook de jaarlijkse internationale medewerkersconferentie (Co-worker Conference) heeft tot doel de band met de missie te versterken. De conferentie wil bovendien medewerkers inspireren. In 2013 vond de conferentie plaats in Berlijn en namen 120 medewerkers van de verschillende branches en business units deel. Het thema van de bijeenkomst was Societal renewal through Arts and Culture. Triodos Bank streeft ernaar dat elke medewerker tenminste eenmaal een internationale medewerkersconferentie bezoekt. In 2013 vonden vergelijkbare, lokale bijeenkomsten plaats bij Triodos Investment Management en bij een aantal vestigingen. De verschillende business units organiseren diverse sociale activiteiten voor medewerkers, variërend van borrels tot sportactiviteiten. Deze zijn bedoeld voor het versterken van de onderlinge band tussen medewerkers, zowel professioneel als sociaal. 204

205 HR-beleid Beloningsbeleid Triodos Bank hecht veel waarde aan een goede en passende beloning voor alle medewerkers. De bank bewaakt zorgvuldig de verschillen in beloning ten opzichte van medewerkers onderling, en de verhouding van de beloningen van de bank tot die in de rest van de financiële en bancaire sector. Triodos Bank is van mening dat een gematigd beloningsbeleid zonder bonussen tot een gezond en eenvoudig systeem leidt waarbij slechts beperkte controle nodig is. Kernelementen van het internationale beloningsbeleid van Triodos Bank zijn: Geen bonussen of optieregelingen aan te bieden aan de leden van de Directie of aan haar medewerkers. Financiële prikkels worden niet als een passende manier beschouwd om medewerkers te motiveren en te belonen. Duurzaamheid is, naar haar aard, het resultaat van een gezamenlijke inspanning van teamleden gericht op zowel de korte als lange termijn. Triodos Bank kan medewerkers een extra individuele beloning toekennen van maximaal één maandsalaris. Deze zogenoemde Tokens of Appreciation zijn bedoeld voor buitengewone prestaties. Dit is ter beoordeling aan het management in overleg met Human Resources. De Tokens of Appreciation zijn niet gebaseerd op vooraf vastgestelde doelstellingen (zoals bij conventionele bonussen), maar worden uitsluitend achteraf aangeboden. Eens per jaar kan een collectieve Token of Appreciation worden toegekend voor de gezamenlijke prestaties en bijdragen van alle medewerkers. Dit bescheiden bedrag is voor alle medewerkers gelijk en bedraagt maximaal EUR 500 per medewerker. In 2013 is de collectieve Token of Appreciation vastgesteld op EUR 300. Medewerkers hebben de mogelijkheid om in plaats van een geldbedrag te kiezen voor een equivalent in certificaten van aandelen Triodos Bank. Om de juiste kwaliteit medewerkers aan te kunnen trekken en behouden, wil Triodos Bank marktconforme salarissen bieden. Aangezien Triodos Bank op de financiële markt opereert, houden we bij ons beloningsbeleid rekening met de beloning in de sector. Dit bevordert een gezonde in- en uitstroom van medewerkers. Als relatief kleine maar zich ontwikkelende speler op de markt, wil Triodos Bank in staat zijn om op elk niveau uitstekende medewerkers te werven. Hoewel de bank met haar beloningen streeft naar aansluiting op de markt, hanteert zij een relatief vlakke beloningsstructuur. Dit laatste hangt samen met de visie op beloning van Triodos Bank. De vlakke beloningsstructuur kan een uitdaging vormen bij het werven voor hogere functies, waar salarissen op de markt hoger en bonussen gebruikelijker zijn. De factor tussen het laagste en hoogste salaris wordt zorgvuldig in de gaten gehouden. Het verschil mag niet buitensporig zijn. In Nederland was het verhoudingscijfer in ,4, net als in In de andere landen was deze verhouding lager door de kleinere omvang van de vestigingen en doordat de Directie van Triodos Bank vanuit het hoofdkantoor in Nederland werkt. Ontslagvergoedingen dienen bescheiden te zijn. Eventuele wetgeving of algemeen aanvaarde normen in een land, worden nageleefd. Onderprestaties worden in geen geval beloond. In 2013 is 23 keer een ontslagvergoeding betaald. 205

206 Op grond van artikel 25 van de Regeling beheerst beloningsbeleid Wft 2011 moeten alle banken hun beloningspraktijken voor medewerkers wier beroepswerkzaamheden haar risicoprofiel materieel beïnvloeden (zogenaamde identified staff ) aangeven. Er zijn vijf categorieën "identified staff" over wie informatie moet worden gepubliceerd; zie onderstaande tabellen. Triodos Bank heeft geen medewerkers in de vijfde categorie overige ; daar is dus niets vermeld. De eerste tabel bevat een overzicht per categorie, de tweede tabel bevat algemene informatie over totale beloningen, uitgesplitst naar senior management en medewerkers wier beroepswerkzaamheden het risicoprofiel van de financiële instelling materieel beïnvloeden Categorieën Aanwezig op Gemiddeld fulltime salaris 2013 Gemid delde salarisverhoging Max. salarisverhoging Aantal TOA s in 2013 collectief Aantal TOA s in 2013 indiv. Gemiddeld indiv. TOA van het salaris in 2013 Max. TOA van het salaris in 2013 Lid directie ,0% 3,1% 3 0,0% 0,1% Senior management ,1% 3,3% 9 0,0% 0,4% Verantwoordelijk voor controlefuncties ,6% 12,0% ,2% 8,2% Overige risiconemers ,0% 25,0% ,5% 8,0% TOA = Token of Appreciation 206

207 Vaste en variabele beloning toegekend aan Identified Staff over het prestatiejaar 2013, uitgesplitst naar instrument Identified staff in seniormanagement functies Alle overige Identified staff Aantal medewerkers Beloning* Totaal vaste beloning Totaal variabele beloning: 4 85 Waarvan in contanten** 4 85 Waarvan in aandelen of op aandelen gebaseerde instrumenten 0 0 Waarvan in andere instrumenten 0 0 Totaalbedrag uitgestelde beloning 0 0 Welkomstbedragen Aantal begunstigden 0 1 Totaal bedrag EUR 0 *** Ontslagvergoedingen Aantal begunstigden 0 1 Totaal bedrag EUR 0 *** Hoogst toegekend bedrag EUR 0 *** * Alle bedragen in duizenden euro s. ** Voor de gezamenlijke Token of Appreciation die aan alle medewerkers wordt verstrekt, konden medewerkers kiezen uit 3 certificaten van aandelen of EUR 300 in contanten. *** Het bedrag is om privacyredenen niet gepubliceerd. Medezeggenschap Triodos Bank gelooft in het principe dat de belangen van medewerkers en de organisatie op één lijn zouden moeten liggen. Een ondernemingsraad (OR) draagt daar aan bij. In landen die geen ondernemingsraad kennen, worden medewerkers betrokken via formele en informele bijeenkomsten tussen management en medewerkers. In Nederland bestond de OR uit zes leden. In 2013 is één lid teruggetreden. Er vonden in 2013 vonden verkiezingen plaats waarbij het aantal zetels is uitgebreid naar zeven in verband met de groei van de organisatie. Eind 2013 zijn drie van de zittende leden herkozen, drie nieuwe benoemd en was één zetel nog vacant. In het Verenigd Koninkrijk functioneert sinds 2011 een medewerkersforum dat is samengesteld uit gekozen vertegenwoordigers vanuit de hele organisatie. De Duitse, Belgische en Spaanse vestigingen hebben geen formele ondernemingsraad. In de Duitse vestiging wordt die in 2014 opgericht. 207

208 Medewerkerstatistieken Het totaal aantal medewerkers van Triodos Bank steeg in 2013 met 15,6%, van 788 tot 911. Het aantal medewerkers op het hoofdkantoor is sterker gestegen dan verwacht. Dit als gevolg van de toegenomen regelgeving en de bijbehorende rapportage-eisen. De verhouding man/vrouw is evenwichtig en nagenoeg gelijk gebleven. In 2013 had Triodos Bank 481 vrouwen (52,8%) en 430 mannen (47,2%) in dienst. Aantal FTE s (per ultimo) Groei FTE s gemiddeld Aantal medewerkers Aantal FTE s (per ultimo) FTE s gemiddeld Aantal medewerkers Aantal FTE s (per ultimo) FTE s gemiddeld Aantal medewerkers Nederland 132,8 131, ,1 125, ,2% 5,0% 6,3% België 99,2 92, ,9 85, ,2% 9,0% 15,4% Verenigd Koninkrijk 91,0 88, ,9 85,1 91 4,7% 3,7% 6,6% Spanje 223,7 191, ,8 148, ,1% 29,3% 34,3% Duitsland 36,2 34, ,5 28, ,3% 20,9% 22,9% Frankrijk 4,0 2,6 4 2,0 0,3 2 Private Banking NL 9,0 9,1 10 8,8 8,7 10 1,7% 3,9% 0,0% Triodos Investment Management 102,1 100, ,6 89, ,8% 11,9% 12,6% Hoofdkantoor 140,2 134, ,2 122, ,5% 9,2% 9,1% Totaal 838,1 784, ,6 693, ,2% 13,1% 15,6% Triodos Bank is er van overtuigd dat een gevarieerder management leidt tot een gezondere cultuur en bovendien een positief effect heeft op de prestaties. Het aantal vrouwen op managementposities bedraagt nu 40% (2012: 42%). Triodos Bank blijft aandacht besteden aan het evenwicht tussen mannen en vrouwen binnen de organisatie, in het bijzonder in commerciële management functies. De bank stelde in 2013 in totaal drie hoofden business banking aan. Twee daarvan zijn vrouw. Flexibel werken blijft in de meeste landen gebruikelijk. In totaal werkt 25% van de medewerkers van Triodos Bank parttime, waarvan 27,3% mannen. De gemiddelde leeftijd van medewerkers ligt tamelijk stabiel op 39,6 jaar (2012: 39,5). Evenals de gemiddelde duur van het dienstverband. Die bedroeg 4,7 jaar in 2013 (2012: 4,6 jaar). Triodos Bank beoordeelt de leeftijdsopbouw en de gemiddelde duur van het dienstverband, als gezond. Zeker in relatie tot de voortgaande groei van de organisatie. 208

209 Leeftijdscategorieën medewerkers van Triodos Bank Leeftijd Aantal % Aantal % Aantal % < 28 jaar 72 8% 62 8% 69 10% jaar % % % jaar % % % jaar % % % jaar 90 10% 71 9% 69 10% >= 56 jaar 59 6% 56 7% 48 7% Totaal % % % Gemiddelde 39,6 39,5 39,2 Dienstjaren medewerkers van Triodos Bank Dienstjaren Aantal % Aantal % Aantal % 0 1 jaar % % % 1 3 jaar % % % 3 5 jaar % % % 5 10 jaar % % % jaar 68 7% 66 8% 60 8% > 15 jaar 33 4% 25 3% 23 3% Totaal % % % Gemiddelde 4,7 4,6 4,3 Ziekteverzuim Triodos Bank streeft naar een ziekteverzuim van minder dan 3%. Het ziekteverzuim was in ,5% (2012: 3,0%). De daling wordt vooral veroorzaakt door een lager langdurig ziekteverzuim. 209

210 Nederland 3,3% 2,9% 2,5% België 3,6% 3,4% 1,9% Verenigd Koninkrijk 1,4% 0,9% 0,8% Spanje 1,9% 2,7% 1,7% Duitsland 1,6% 4,7% 3,1% Frankrijk 0,0% 0,0% 0,0% Private Banking NL 4,1% 4,2% 0,7% Triodos Investment Management 2,5% 3,9% 1,5% Hoofdkantoor 3,1% 3,2% 3,9% Totaal 2,6% 3,0% 2,2% Verloop Het verloop is gedaald tot 7,2% (2012: 9,6% ) zonder specifieke punten van zorg. % uit dienst getreden ten opzichte van het begin van het jaar Nederland 8,3% 10,3% 7,4% België 7,7% 6,8% 5,2% Verenigd Koninkrijk 9,9% 11,3% 14,9% Spanje 8,9% 6,8% 5,2% Duitsland 5,7% 9,4% 6,7% Frankrijk 0,0% 0,0% 0,0% Private Banking NL 10,0% 11,1% 0,0% Triodos Investment Management 5,8% 12,5% 11,8% Hoofdkantoor 3,5% 10,0% 10,7% Totaal 7,2% 9,6% 8,8% 210

211 Verloop in het eerste jaar Nederland 13,6% 0,0% 14,3% België 4,5% 30,0% 16,7% Verenigd Koninkrijk 5,0% 12,5% 3,6% Spanje 9,3% 10,9% 4,7% Duitsland 8,3% 22,2% 0,0% Frankrijk 0,0% 0,0% 0,0% Private Banking NL 0,0% 0,0% 0,0% Triodos Investment Management 7,7% 10,0% 12,5% Hoofdkantoor 0,0% 13,0% 23,8% Totaal 7,4% 11,8% 10,6% Vooruitzichten Ook in 2014 en in de periode daarna richt Triodos Bank zich op het verder versterken van de organisatie en het HR-beleid. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten: Triodos Bank groeit. Het is in toenemende mate een uitdaging om nieuwe medewerkers te werven die zowel vakkundige bankiers zijn, als daadwerkelijk voeling hebben met de waarden van Triodos Bank. Het betekent dat in 2014 wordt ingezet op het verder ontwikkelen van Triodos Bank als aantrekkelijke werkgever. Daarbij heeft de bank de tijd mee. De afgelopen jaren wisten potentiële medewerkers de organisatie makkelijker uit zichzelf te vinden. Met de versterking van een aantal functies op het hoofdkantoor, met name op het gebied van Risk management, ontstaat meer aandacht voor beheersprocessen en effectieve besluitvorming. De bank verwacht een verdere afname van het personeelsverloop in het eerste jaar. Uiteindelijk doel is het verloop tijdens het eerste jaar lager te laten uitkomen dan het totale personeelsverloop. Triodos Bank blijft aandacht besteden aan het realiseren van een beter evenwicht tussen het aantal mannen en vrouwen binnen de organisatie, in het bijzonder in commerciële management functies. Dit is een lange termijn doel. De bank richt zich op het vergroten van het internationale karakter van het hoofdkantoor. Momenteel heeft grootste deel van de medewerkers daar de Nederlandse nationaliteit. Een internationaal meer divers medewerkersbestand is op langere termijn van belang. In dit kader wordt onder meer gekoerst op verdere internationale uitwisseling met andere waardengedreven banken, via de Global Alliance for Banking on Values. Triodos Bank wil zich blijven ontwikkelen tot een aantrekkelijker werkgever. Van belang in dit verband is het gegeven dat de nieuwe generatie medewerkers vaak andere wensen heeft. Men hecht bijvoorbeeld belang aan meer flexibiliteit, een sneller carrièreverloop en het werken in een netwerkorganisatie in plaats van in een hiërarchische omgeving. De bank verkent die wensen diepgaander, zodat er beter op kan worden ingespeeld. 211

212 In 2014 wordt meer aandacht besteed aan het ontwikkelen en opleiden van medewerkers gericht op duurzaam bankieren en het uitdragen van de missie en waarden van Triodos Bank. Naast professionele ontwikkeling, doet dit laatste een groot beroep op de persoonlijke ontplooiing van de medewerker. Ontwikkeling en opleiding zijn essentieel in verband met de (lange termijn) opvolging van de huidige generatie leiders in de organisatie. Dit onderwerp is de komende tijd van toenemend belang. 212

213 Milieujaarverslag Triodos Bank is een Europese bank die lokaal is ingebed met zelfstandig opererende vestigingen. Het is daardoor mogelijk dat het milieubeleid in de landen waar Triodos Bank actief is, varieert. Immers, de branches van de bank verschillen onderling in mate van ontwikkeling, omvang en cultuur. Bovendien zijn er verschillen in lokale wet- en regelgeving. In dit verslag wordt gerapporteerd over het milieubeleid dat geldt voor de hele bank. De milieukerncijfers in dit verslag betreffen in principe de prestaties van alle vestigingen van Triodos Bank, uitgedrukt per fte en/of per klant. Tijdelijke werknemers van de bank zijn meegeteld in de berekening van de milieucijfers. De medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson zijn niet opgenomen in deze berekening omdat zij geen gebruikmaken van de gebouwen van Triodos Bank. De waardengedreven bank Geld laten werken aan positieve maatschappelijke, ecologische en culturele veranderingen. Dat is de missie van Triodos Bank. De bank is waardengedreven. De missie komt terug in alle activiteiten van de bank, ook in de manier waarop invulling wordt gegeven aan de institutionele verantwoordelijkheden ten aanzien van het milieu. Milieumanagementsysteem Met een actief Milieumanagementsysteem (EMS) worden de negatieve milieueffecten van alle activiteiten van Triodos Bank in kaart gebracht en verminderd. De afdeling interne audit controleert de EMS-procedures aan de hand van een risicogebaseerde auditplanning. Zo wordt bepaald of het systeem zinvolle verbeteringen blijft leveren. De bank kent een algemene milieumanager en per vestiging een lokale milieumanager. Zij zijn verantwoordelijk voor de verankering van het EMS in de organisatie. De lokale milieumanagers voorzien alle medewerkers tenminste tweemaal per jaar van actuele informatie over de milieuprestaties en -voortgang van hun vestiging. Zo wordt het bewustzijn rond milieukwesties die intern spelen op peil gehouden. 213

214 Kerncijfers milieuprestaties absolute hoeveelheden/fte s* Energiegebruik Electriciteit in kwh/fte Gas in m 3 /fte Zakelijk verkeer Per vliegtuig in km/fte Per auto in km/fte Per openbaar vervoer in km/fte Woon- werkverkeer Per auto in km/fte Carpoolen in km/fte Per openbaar vervoer in km/fte Per fiets of lopend in km/fte Papiergebruik Totaal papier gebruik in kg/fte Kantoor papier in kg/fte Bedrukt papier in kg/fte Bedrukt papier in kg/klant 0,30 0,44 0,60 0,56 Medewerkers Fte s Externe, tijdelijke medewerkers Gebouwen (absolute cijfers) Oppervlakte in m Volume in m * Fte s: gemiddeld aantal fulltime medewerkers gedurende het jaar. Kerncijfers en opmerkingen bij grondslag De milieukerncijfers in dit verslag betreffen de prestaties van alle vestigingen van Triodos Bank, uitgedrukt per fte en/of per klant. Tijdelijke werknemers van de bank zijn meegeteld in de berekening van de milieucijfers. De medewerkers in dienst van de joint venture Triodos MeesPierson zijn niet opgenomen in deze berekening, omdat zij geen gebruikmaken van de gebouwen van Triodos Bank. Dit geeft een reëler beeld van de milieuprestaties van de organisatie. De energiecijfers tonen het elektriciteits- en gasverbruik per fte. De cijfers zijn ontleend aan facturen en meterstanden. 214

215 Zakelijk verkeer toont het aantal kilometers per fte dat door medewerkers is afgelegd per openbaar vervoer, vliegtuig of auto (hetzij met de eigen auto of taxi op basis van kilometerdeclaraties, hetzij met een bedrijfsauto op basis van kilometerstand). De berekening van het vliegverkeer en het gebruik van het openbaar vervoer vindt plaats aan de hand van vervoersbewijzen. De berekening van de afgelegde afstand woon-werkverkeer per fte vindt plaats op basis van gegevens die door de medewerkers zijn aangeleverd. Er wordt onder andere gevraagd naar de afstand tussen woon- en werkadres en naar het gebruikte vervoermiddel. Een carpooler wordt gedefinieerd als een medewerker die samen met een collega per auto naar het werk reist. Het papiergebruik wordt vastgesteld aan de hand van de inkoopfacturen en door berekening van het soortelijk gewicht van de verschillende papiersoorten die in elke vestiging worden gebruikt, of aan de hand van door leverancier verstrekte cijfers. Om beter te kunnen bepalen welke maatregelen er moeten worden genomen om het papiergebruik terug te dringen, maakt Triodos Bank voor wat betreft haar papiergebruik onderscheid tussen kantoorpapier en bedrukt papier. De kerncijfers van kantoorpapier tonen het gewicht in kilogrammen van gebruikt papier per fte. Bedrukt papier toont het gewicht in kilogrammen van gebruikt papier per klant. Triodos Bank wil CO 2 -neutraal opereren. Er wordt gekozen om, in geval van twijfel, meer CO 2 -uitstoot te compenseren dan misschien in theorie noodzakelijk is. Bovendien compenseert Triodos Bank alle emissies, ongeacht of dit ook al door de leveranciers van de bank wordt gedaan. Uitstoot van CO 2 in duizend kg Electriciteit Gas verbruik (verwarming) * Papier Openbaar vervoer Auto Vluchten Totaal Af: Compensatie voor CO 2 credits (2.906) (2.952) (2.885) (2.800) (2.604) (34)* CO 2 saldo (neutraal) CO 2 compensatie kosten per ton (EUR)** 12,50 12,50 12,50 12,50 12,50 * De gasrekening van het kantoor in het Verenigd Koninkrijk over de laatste twee maanden van 2011 werd na afronding van de cijfers over 2011 ontvangen. Daarom vindt de CO 2 -compensatie voor dit gas in 2012 plaats. ** 50% van de CO 2 -uitstoot is gecompenseerd door emissiereductie projecten, die een waarde vertegenwoordigen van EUR 15 per ton CO 2, in lijn met de Gold Standard. De overige 50% wordt gecompenseerd door duurzame bosbouwprojecten ter waarde van EUR 10 per ton CO

216 Een jaar in hoogtepunten Onderstaand overzicht bevat enkele belangrijke en in het oog springende milieuprestaties en -inspanningen van Triodos Bank in Beleid In 2013 zijn de uitgangpunten van het inkoop- en outsourcingbeleid van de organisatie in een concept policy vastgelegd. Concreet is een concept sustainable procurement guidelines opgesteld en een concept outsourcing en vendor management policy. Beide documenten worden begin 2014 formeel vastgesteld. Energieverbruik Triodos Bank wil al haar kantoren voorzien van duurzame energie. In 2013 is het contract met de energieleverancier in Nederland vernieuwd. De toegeleverde energie aan de Nederlandse kantoren is 100% duurzaam en volledig afkomstig van windparken. Medio 2013 zijn zonnepanelen geplaatst op de kantoren in eigendom van Triodos Bank in Nederland. Alle vestigingen in Spanje maken volledig gebruik van duurzame energie. Als de bank een nieuw kantoor in gebruik neemt dat nog geen gebruik maakt van groene stroom, wordt daar zo snel mogelijk op overgestapt. Triodos Bank België zal in de eerste helft van 2014 in drie stappen overgaan op 100% groene stroom. De bank heeft in 2013 nadere maatregelen genomen om het energieverbruik terug te dringen. Zo is beleid ingevoerd om via thin clients het energieverbruik door computers te beperken. Deze nieuwe technologie kan leiden tot een besparing van 90% in het energieverbruik ten opzichte van conventionele computers. In de vestiging in het Verenigd Koninkrijk is 60% van de werkstations inmiddels gebaseerd op thin clients, in België is dat 65%. Ook in andere vestigingen worden waar mogelijk bij het vervangen van conventionele computers, thin clients ingevoerd. Gas- en stroomverbruik Vergeleken met 2012 is in 2013 het gasverbruik per fte gestegen met 2% per fte en met 5% per kubieke meter (m 3 ) kantoorruimte. Het elektriciteitsverbruik per fte daalde met 9% per fte en met 8% per kubieke meter (m 3 ) kantoorruimte, in vergelijking met Vervoer Zakelijk verkeer Medewerkers maken zoveel mogelijk gebruik van openbaar vervoer. Als er toch per auto gereisd moet worden, least Triodos Bank bedrijfsauto s met hoge milieuprestaties. De gemiddelde CO 2 -uitstoot van het gehele wagenpark daalde van gemiddeld 115gr in 2012 naar gemiddeld 107gr in In 2013 steeg het aantal vliegkilometers per fte met 8% (tegenover een daling met 4% in 2012). Met het oog op een reductie van het aantal vliegkilometers, is in september 2013 een pilot rond videoconferencing gestart waar alle vestigingen op zijn aangesloten. Het systeem wordt ook gebruikt voor videobijeenkomsten met andere bedrijven. Op basis van deze succesvolle pilot is beleid geformuleerd dat in 2014 organisatiebreed wordt geïmplementeerd. Triodos Bank Spanje maakt sinds 2013 gebruik van een nationaal videoconferencing systeem tussen het hoofdkantoor en de lokale kantoren. Het systeem wordt onder meer gebruikt voor de maandagochtendbijeenkomsten en voor trainingen. 216

217 De vestiging in het Verenigd Koninkrijk won in december 2013 twee prijzen voor het vervoersbeleid. Het gaat om de Travelwest/West of England Sustainable Travel Awards (Triodos Bank ontving de onderscheiding most dramatic modal shift ); en de Travelwest/West of England Sustainable Business Travel (Triodos Bank won een bronzen medaille). Meer medewerkers reisden met fiets of openbaar vervoer naar het werk. Dat was met name het gevolg van de goede faciliteiten voor medewerkers die met de fiets reizen, en het feit dat er geen parkeerplekken zijn voorzien voor medewerkers. Woon-werk verkeer Triodos Bank stimuleert medewerkers om op een zo milieuvriendelijk mogelijke manier van en naar het werk te reizen. Het totale aantal kilometers woon-werkverkeer per medewerker steeg in 2013 met 1%. Medewerkers van Triodos Bank reisden 37% van de totale afstand woon-werkverkeer met het openbaar vervoer, tegen 42% in Het gebruik van de auto voor woon-werkverkeer steeg met 13% per fte. Papierverbruik Triodos Bank streeft naar het verkleinen van de milieuvoetafdruk van papierverbruik en drukwerk. De organisatie maakt zoveel mogelijk gebruik van gerecycled papier en milieuvriendelijke printprocessen en materialen, zoals waterbesparend printen en plantaardige inkten. Het gebruik van kantoorpapier steeg in 2013 met 1% per fte. Het gebruik van bedrukt papier zoals reclamemateriaal voor klanten daalde met 29% per fte, en met 32% per klant. De vestiging in Duitsland realiseerde een reductie van ruim 30% in het gebruik van bedrukt papier. Aantal vierkante meters Triodos Bank blijft zich als organisatie ontwikkelen en opende in 2013 een aantal nieuwe kantoren. Het gaat daarbij om vijf nieuwe locale vestingen in Spanje en extra kantoorruimte voor de centrale vestiging aldaar. Bij de renovatie van deze kantoren werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van duurzame materialen. Het totale vloeroppervlak van Triodos Bank nam toe met 9%. Afval Triodos Bank bewaakt het afvalinzamelingsproces zorgvuldig en zorgt voor scheiding van glas, papier, plastic en GFT-afval. Ook bevordert de bank hergebruik proactief. In 2012 betrok de bank een nieuw kantoor in het Verenigd Koninkrijk. Het huurcontract van het voormalige kantoor eindigde op 1 september % van het meubilair en de installaties uit dit kantoor is gedoneerd aan andere organisaties voor hergebruik. De overige 20% is volledig gerecycled. Verder zijn alle afgeschreven computers gedoneerd aan scholen in Afrika. Sociale indicatoren Triodos Bank Spanje won in 2013 een prijs (van COCEMFE Valancia) voor haar financiële steun aan organisaties die zich richten op het bieden van loopbaanmogelijkheden aan minder validen. Doelstellingen 2013 voor het bereiken van een besparing van: 217

218 Doel 2013 (afname) Resultaat en Opmerkingen Kantoorpapier 10% per fte 1% stijging Het papierverbruik is al erg laag ten opzicht van vergelijkbare organisaties. Na een daling van 11% per fte in 2012 was deze doelstelling te ambitieus voor 2013 Bedrukt papier 15% per klant 32% daling Vluchten 10% per fte 8% stijging Een pilot met videoconference is later dan verwacht gestart. De bank verwacht het resultaat hiervan te zien in 2014 Vluchten 15% per klant 3% stijging Elektriciteit 10% per fte 9% daling Elektriciteit 10% per m 2 8% daling Beleid en naleving Uitgangspunten van het milieubeleid De grootste invloed heeft Triodos Bank door het financieren van duurzame en innovatieve projecten en ondernemers. Maar als instelling is de bank uiteraard ook verantwoordelijk voor de eigen ecologische impact. Uitgangspunt van het milieubeleid van Triodos Bank is de trias energetica. Dat betekent dat de bank haar energieverbruik zoveel mogelijk beperkt, dat daar waar mogelijk duurzame energie of duurzame bronnen worden gebruikt, en dat de klimaateffecten vanopgewekte energie worden gecompenseerd. Zo minimaliseert en compenseert de bank haar milieubelasting. Triodos Bank is een klimaatneutrale (CO 2 -neutrale) organisatie. Naast aandacht voor de milieubelasting van de organisatie, worden ook sociale aspecten betrokken bij het beoordelen van leveranciers en de producten die worden gebruikt. Triodos Bank doet alleen zaken met toeleveranciers en bedrijven die voldoen aan hoge sociale standaarden. Ze respecteren vanzelfsprekend niet alleen mensen- en werknemersrechten, maar zijn ook actief bij het realiseren van positieve sociale verandering in de samenleving. Bijvoorbeeld door sociale projecten te steunen of door mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt kansen te bieden. Verder vindt Triodos Bank het belangrijk dat de partijen waarmee zaken worden gedaan, bewust de milieueffecten van hun activiteiten minimaliseren. Ze zijn verder zoveel mogelijk lokaal ingebed in de samenleving en leveren op die manier een maatschappelijke en sociale bijdrage. De bank doet bij voorkeur zaken met partijen die in de directe omgeving van de kantoren van Triodos Bank gevestigd zijn. Dit met het oog op het reduceren van milieubelasting door vervoer en aanvoer van goederen en diensten. Bij het inkopen van goederen en diensten wordt altijd gezocht naar een eerlijke prijs die toeleveranciers de ruimte biedt om milieu- en sociaalbewust te opereren. Zo mag de inkoopprijs niet ten koste gaan van de belangen van werknemers van de partijen waarmee zaken worden gedaan. Daarnaast zijn kwaliteitsaspecten van grote betekenis bij het inkoopbeleid. Triodos Bank wil kwalitatief verantwoorde goederen en diensten inkopen en zorgen voor gezonde en prettige gebouwen en werkplekken voor haar medewerkers. 218

219 Triodos Bank heeft een handleiding die als leidraad dient voor medewerkers bij het inkopen van goederen en diensten of bij het uitbesteden van taken. In dit hoofdstuk ligt het accent op de vraag hoe Triodos Bank haar milieubeleid vormgeeft en wat de milieuprestaties van de bank waren in Milieuoverwegingen zijn een integraal onderdeel van alle activiteiten van Triodos Bank. De bank ondersteunt duurzame ontwikkeling daar waar mogelijk op actieve wijze. Eindverantwoordelijkheid voor het milieubeleid ligt bij de Directie. De uitvoering ervan behoort tot de verantwoordelijkheid van iedere individuele medewerker. Beleid en naleving Milieuoverwegingen zijn een integraal onderdeel van alle activiteiten van Triodos Bank. De bank ondersteunt duurzame ontwikkeling daar waar mogelijk op actieve wijze. Eindverantwoordelijkheid voor het milieubeleid ligt bij de Directie. De uitvoering ervan behoort tot de verantwoordelijkheid van iedere individuele medewerker. De kernelementen van het milieubeleid zijn: 1. Triodos Bank richt zich bij haar (bancaire) financieringsbeleid op activiteiten die een duurzame ontwikkeling beogen 2. Triodos Bank streeft bij haar eigen activiteiten naar het voorkomen en/of verminderen van milieubelasting door milieuoverwegingen integraal onderdeel van haar activiteiten te maken 3. Triodos Bank leeft alle relevante wettelijke bepalingen na, inclusief alle bijbehorende regels en afspraken 4. Triodos informeert en schoolt haar medewerkers waar nodig, voor een effectieve uitvoering van het milieubeleid 5. Triodos Bank streeft naar een open dialoog met al haar stakeholders. In het jaarverslag worden de resultaten van haar milieubeleid gerapporteerd en doelen gesteld voor volgende jaren 6. Triodos Bank streeft naar voortdurende verbetering en ontwikkeling van het milieumanagementsysteem 7. Triodos Bank hanteert een periodieke beoordeling van de implementatie van haar milieubeleid. Er zijn over 2013 geen milieu-incidenten of overtredingen van de milieuwet- en regelgeving te melden. Vooruitzichten Ook in 2014 richt Triodos Bank zich op het verder reduceren van de ecologische impact van de organisatie en op het realiseren van positieve sociaal-maatschappelijke ontwikkeling. Daarbij geldt een aantal in het oog springende maatregelen en aandachtspunten: Triodos Bank zoekt naar een verdere reductie van de klimaatbelasting van het woon-werk en zakelijk verkeer. Daarvoor wordt een project uitgevoerd dat integraal kijkt naar beide modaliteiten en dat maatregelen en aanbevelingen formuleert ter vermindering van de milieubelasting. Op vervoersvlak presteert Triodos Bank weliswaar al goed ten opzichte van vergelijkbare instellingen, toch is het van belang om het beleid regelmatig tegen het licht te houden en op zoek te gaan naar verdere aanscherping. Triodos Bank wil het gebruik van het videoconferencing systeem actief stimuleren. Al een aantal jaren wordt gewerkt aan de voorbereiding van de nieuwbouw van de Nederlandse vestiging van de bank. In 2014 wordt een aantal belangrijke stappen in dit proces voorzien. Doel is om uiteindelijk te komen tot een gebouw dat voldoet aan de allerhoogste duurzaamheidseisen. In 2014 wil Triodos Bank een nulmeting uitvoeren voor alle panden die de organisatie gebruikt. Op basis daarvan wordt een overzicht gemaakt van verbeterpunten ten behoeve van de energieprestatie en milieuaspecten. 219

220 In 2015 voert de bank een benchmark uit over de cijfers van Daarin worden de milieuprestaties van Triodos Bank gerelateerd aan vergelijkbare instellingen. Dan wordt ook bepaald hoe de prestaties van de bank zich hebben ontwikkeld ten opzichte van de vorige benchmark over de cijfers van

221 Stakeholderdialoog Dit hoofdstuk bespreekt wie de stakeholders van Triodos Bank zijn en wat de inspanningen van de bank in 2013 waren op het gebied van stakeholderdialoog. En waarom de bank zo n groot belang hecht aan die dialoog. Triodos Bank is één van de meest duurzame banken ter wereld. De bank wil geld dat aan haar is toevertrouwd koppelen aan positieve maatschappelijke, ecologische en culturele veranderingen. Voor het realiseren van die missie onderhoudt de bank nauwe contacten met haar stakeholders. Die contacten zijn ook van belang bij het verder ontwikkelen van haar strategie en bij het duiden van maatschappelijke ontwikkelingen. Triodos Bank kent een grote variëteit aan stakeholders. Het gaat om inspirerende mensen, groepen of organisaties die contact onderhouden met de bank. De bank onderscheidt drie specifieke groepen stakeholders: 1. Stakeholders die een economische relatie met de bank hebben Klanten, certificaathouders, medewerkers en leveranciers 2. Stakeholders die weliswaar geen directe economische relatie met de bank hebben, maar wel geïnteresseerd zijn in hoe die relatie wordt aangegaan en onderhouden vanuit een maatschappelijk belang Maatschappelijke organisaties, overheden en media 3. Stakeholders die nieuwe inzichten, mogelijkheden en kennis bieden Adviseurs en inspiratoren in de breedste zin van het woord. De groepen stakeholders De verschillende groepen stakeholders van Triodos Bank spelen elk een specifieke rol bij de werkzaamheden van de bank. Daarom is het belangrijk om de groepen hier nader te beschrijven. Triodos Bank organiseert feedbacksessies, onderzoeken en activiteiten om contacten met haar stakeholders te onderhouden. De dialoog met hen inspireert tot het vormen van nieuwe ideeën en helpt de bank bij de ontwikkeling van haar activiteiten. De eerste groep stakeholders bestaat uit mensen en organisaties met een economisch belang richting de bank. De tweede groep heeft belangstelling voor de ontwikkeling van Triodos Bank en met name bij de sociale, culturele en ecologische context waarin de bank opereert. De derde en laatste groep bestaat uit mensen en groeperingen die nieuwe inzichten, mogelijkheden en kennis bieden. Zij inspireren de bank tot het verleggen van haar grenzen en bij het realiseren van haar missie. In 2013 nodigde Triodos Bank een gevarieerde groep vertegenwoordigers van alle stakeholdersgroepen uit voor haar jaarlijkse bijeenkomst van het senior management. De rol van stakeholders en de strategie van Triodos Bank stonden tijdens die bijeenkomst centraal. Daarnaast was de bijeenkomst voor Triodos Bank van belang om haar kijk op de toekomst te toetsen bij deze groep. 221

222 Klanten Persoonlijke interactie van bankmedewerkers met klanten en ondernemers is de krachtigste manier om de visie van Triodos Bank uit te dragen. Het persoonlijke engagement maakt de visie zichtbaar en toegankelijk. Tegen deze achtergrond organiseert Triodos Bank elk jaar klantenevenementen in alle landen waar de bank actief is. Klanten, ondernemers en hun werknemers maken tijdens deze evenementen graag gebruik van de kans om elkaar te ontmoeten en te weten te komen wat er met hun geld gebeurt. Triodos Bank organiseert workshops waarin dilemma s worden besproken rond de vraag wie de bank financiert. Dergelijke bijeenkomsten bieden volop ruimte voor inspirerende vragen en discussie. De particuliere klanten van de bank kunnen tijdens deze evenementen de ondernemers ontmoeten waarin Triodos Bank investeert. Elk jaar worden er klanttevredenheidsonderzoeken uitgevoerd om feedback te vragen op diverse onderwerpen. Denk daarbij aan de communicatiemethode die de bank gebruikt om klanten op de hoogte te houden van de visie, missie en projecten van de bank. In 2013 deed Triodos Bank onderzoek onder zakelijke klanten in een groot aantal vestigingen van de bank. 66% van de respondenten was het eens of zelfs zeer eens met de stelling dat het proces op een positieve manier aan hun verwachtingen voldeed. 11% was het niet met die stelling eens. Medewerkers ontmoeten zakelijke klanten bij een groot aantal nationale en internationale evenementen die gedurende het jaar worden georganiseerd. Hierbij gaat het onder meer om de Biofach (een grote beurs op het gebied van biologische landbouw in Duitsland) en om klantendagen van alle vestigingen. Maar ook om speciale themadagen. Tijdens dat soort themabijeenkomsten ontmoeten senior management, de Raad van Commissarissen, het bestuur van de Stichting Administratiekantoor ( de aandeelhouder ) en specialisten van Triodos Bank klanten uit specifieke sectoren. Certificaathouders Elk jaar wordt er een vragenformulier verspreid onder certificaathouders in alle landen waar Triodos Bank vestigingen heeft. Met dit onderzoek bepaalt de bank de mate van tevredenheid onder de mensen die de bank van kapitaal voorzien en in zekere zin de eigenaren genoemd kunnen worden. Tevens wordt met de enquête vastgesteld in hoeverre de financiële en niet-financiële resultaten van Triodos Bank in evenwicht zijn. Tot slot is het onderzoek van belang om inzicht te krijgen in de kijk van stakeholders op het economisch- en maatschappelijke klimaat waarin de bank opereert. In 2013 vond meer dan 90% van de respondenten dat Triodos Bank haar missie en haar financiële rentabiliteit effectief benutte. Minder dan 2% was het daar niet mee eens. Het onderzoek is gepresenteerd tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Triodos Bank. Ook kwam het onderzoek aan de orde tijdens de bijeenkomsten met certificaathouders in de verschillende landen. De Algemene Vergadering zélf wordt altijd online uitgezonden. Op die manier kunnen zoveel mogelijk certificaathouders kennisnemen van de toelichting van de Directie, de Raad van Commissarissen van Triodos Bank, en van het Bestuur van het Administratiekantoor. Bovendien zijn zij zo veel mogelijk mensen in de gelegenheid om vragen te stellen. Het aandelenkapitaal van Triodos Bank wordt beheerd door Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank (hierna kortweg het Administratiekantoor). Het Administratiekantoor waarborgt de missie van Triodos Bank. Vertegenwoordigers van het Administratiekantoor zijn aanwezig bij de klantendagen en spreken regelmatig met de Executive Board en jaarlijks informeel met het management van de vestigingen. Triodos Bank en het Bestuur van het Administratiekantoor willen de betrokkenheid van de certificaathouders van de bank de komende jaren nog beter faciliteren. 222

223 Medewerkers Triodos Bank wil ook in de toekomst tot de meest vooraanstaande duurzame banken ter wereld blijven behoren. Daarvoor is het essentieel om deskundige medewerkers aan te blijven trekken die zich bovendien sterk verbonden voelen met de visie en de missie van de bank. Om haar medewerkers te blijven uitdagen en hun betrokkenheid te behouden, organiseert Triodos Bank wekelijkse bijeenkomsten met alle medewerkers van een bepaalde vestiging of afdeling. Die bijeenkomsten worden meestal maandagochtend gehouden. In beginsel nemen alle medewerkers eraan deel. Tijdens de bijeenkomsten worden onder meer ontwikkelingen in de organisatie besproken en is er vanzelfsprekend alle ruimte voor een open dialoog over dat wat gepresenteerd wordt. Er zijn verder ook lunchbijeenkomsten, waar interne en externe sprekers uitgenodigd worden. En er is een jaarlijkse, internationale medewerkersconferentie. Dit jaar vond deze Co-workers Conference plaats in Berlijn, georganiseerd door de Duitse vestiging van de bank. Ook organiseren de verschillende onderdelen van de organisatie in de loop van het jaar regelmatig bijeenkomsten rond specifieke thema s. In het Verenigd Koninkrijk zijn er tot slot tweewekelijkse bezoeken van klanten aan de bank, bedoeld voor het versterken van de dialoog tussen bankmedewerkers en kredietnemers. De HR-afdelingen van Triodos Bank voeren een jaarlijks tevredenheidsonderzoek uit onder medewerkers. De resultaten daarvan worden breed bekendgemaakt binnen de organisatie en worden bij verschillende gelegenheden besproken. Het onderzoek van 2013 bij de Nederlandse vestiging en het hoofdkantoor wijst op een sterke motivatie en betrokkenheid van de medewerkers. De totaalscore van het onderzoek bedroeg 7,9 (tegen 7,4 voor de financiële sector als geheel). Een verbeterpunt voor Triodos Bank is het zoeken naar een betere verhouding tussen structuur en ondernemerschap, zo bleek uit het Nederlandse onderzoek. Aanvullend op de eigen onderzoeken onder medewerkers, is Triodos Bank ook betrokken bij (inter)nationale externe tevredenheidsonderzoeken. De 100 beste werkgevers in het Verenigd Koninkrijk van het Britse weekblad The Sunday Times bijvoorbeeld. Triodos Bank eindigde in 2013 in dat onderzoek op de tweede plaats als het gaat om de onderdelen iets teruggeven ( giving something back ) en werken op basis van sterke waarden ( being run on strong values ). Leveranciers Ten aanzien van de duurzame impact van Triodos Bank geldt dat de bank de beste resultaten boekt met het financieren van duurzame en innovatieve projecten en ondernemers. Maar als instelling is Triodos Bank uiteraard ook verantwoordelijk voor de eigen impact, bijvoorbeeld op het milieu. Daarom voert de organisatie onder meer een bewust beleid als het gaat om het kiezen van leveranciers van goederen en diensten. Om invulling te geven aan haar milieubeleid, organiseert de bank regelmatig ontmoetingen met haar leveranciers. Tijdens dergelijke bijeenkomsten worden de voorwaarden van nieuwe leverancierscontracten besproken. Ook is er waar nodig aandacht voor de vraag hoe de onderlinge samenwerking verder kan worden ontwikkeld. Dit alles met als doel een zo duurzaam mogelijke werkwijze te bevorderen. Triodos Bank kiest ervoor om in geval van twijfel de CO 2 -uitstoot te compenseren. Bovendien compenseert Triodos Bank alle emissies, ongeacht of dit ook al door de leveranciers van de bank wordt gedaan. Meer informatie over de gezamenlijke inspanningen van de bank en haar leveranciers vindt u in het Milieujaarverslag

224 Maatschappelijke organisaties Triodos Bank is lid van verschillende lokale, regionale en internationale maatschappelijke organisaties en platforms. Het gaat onder meer om maatschappelijke organisaties zoals het United Nations Environment Programme s Finance Initiative (UNEP-FI), het Global Impact Investing Network (GIIN), en het United Kingdom Social Investment Forum (UKSIF). Triodos Bank nodigt regelmatig specialisten en organisaties uit om haar visie en beleid met betrekking tot verschillende thema s en sectoren verder te ontwikkelen en kritisch tegen het licht te houden. In 2013 vond in dat kader een bijeenkomst plaats in het Spaanse Toledo. Daarvoor nodigde Triodos Bank een aantal vooraanstaande deskundigen uit de duurzame energiesector uit. Triodos Bank was tevens betrokken bij verschillende stakeholderdialogen en -presentaties. Zo werken de MVOfondsen van de bank nauw samen met maatschappelijke organisaties bij het ontwikkelen van duurzaamheidsstandaarden voor diverse sectoren. Op het gebied van producten en fondsen is Triodos Bank partner van een aantal maatschappelijke organisaties zoals de afdelingen van Amnesty International in diverse landen, HIVOS in Nederland en de Soil Association en Friends of the Earth in het Verenigd Koninkrijk. Ook werkt de bank via haar eigen stichtingen (zoals Fundación Triodos in Spanje) samen met maatschappelijke organisaties. Triodos Bank is een actief lid van invloedrijke werkgroepen, waaronder de Club van Rome, de Groep van Acht (G8), New Economics Foundation, Occupy, Deutsche Umweltstiftung en Move Your Money. Overheden Triodos Bank is alleen al uit hoofde van haar bancaire functie in gesprek met lokale en nationale overheden en toezichthouders. Dit soms in samenwerking met andere financiële instellingen of andere partners. De bank neemt deel aan gesprekken over de financiële sector en woont regelmatig bijeenkomsten bij om onderwerpen te bespreken die van belang zijn voor Triodos Bank. Triodos Bank is lid van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Zij heeft ook zitting in het bestuur van die organisatie. Via de NVB is Triodos Bank betrokken bij overleg met overheden en toezichthouders. Daarnaast neemt Triodos Bank waar nodig haar verantwoordelijkheid als het gaat om diverse Europese consultaties. Zo gaf de bank in 2013 een uitgebreide reactie op een Europees Groenboek over Lange Termijn Financiering. Media De maatschappelijke invloed en zichtbaarheid van Triodos Bank heeft zich de afgelopen jaren snel ontwikkeld in alle landen waar de bank opereert. Dit is onder meer het gevolg van toenemende media-aandacht voor de bank en haar visie. Triodos Bank gebruikt sociale media zoals Twitter, Facebook en LinkedIn om nieuws te verspreiden, nieuwe medewerkers te werven en (zij het in mindere mate) contacten te onderhouden met stakeholders. De bank nodigt regelmatig journalisten uit rond innovaties en thema s die volgens de bank van belang zijn. Dit soort contacten is belangrijk omdat het Triodos Bank de mogelijkheid biedt haar visie op een transparantere, diverse en duurzame bankensector te delen. Triodos Bank is volstrekt transparant over de impact van haar financieringen. Alle ondernemingen die de bank financiert staan op haar website. 224

225 Adviseurs en inspiratoren Triodos Bank werkt samen met verschillende adviseurs. Zij dragen op hun manier bij aan het verder ontwikkelen en realiseren van de visie en missie van Triodos Bank. De groep bestaat deels uit externe adviseurs. Zij dragen gevraagd en ongevraagd ideeën aan. Deze mensen kunnen out of the box denken, met vernieuwende inzichten en visies. Zij zijn van grote waarde bij het ontwikkelen van duurzaamheidstrategieën. Triodos Bank nodigt regelmatig inspirerende mensen uit om te komen spreken op bijeenkomsten van de bank en internationale themabijeenkomsten. In 2013 ging het onder meer om de eerder genoemde bijeenkomst in Toledo. Die richtte zich op het thema energie en klimaat en werd bijgewoond door experts van over de hele wereld. Dit programma zal in 2014 worden herhaald en gaat dan over de vernieuwingen in de gezondheidszorg. Triodos Bank was in 2009 medeoprichter van de Global Alliance for Banking on Values (GABV), een groeiend wereldwijd netwerk van onafhankelijke duurzame banken. De GABV is een inspirerende en rijke bron voor ideeën, met name voor de Directie en de Raad van Commissarissen van Triodos Bank en voor de Value Ambassadors. Bij die laatste horen ook jongere, getalenteerde professionals binnen Triodos Bank. In 2010 stond Triodos Bank samen met de Universiteit Utrecht aan de wieg van het Sustainable Finance Lab (SFL). Het SFL brengt wetenschappers uit diverse disciplines bij elkaar voor het ontwikkelen van ideeën om te komen tot een duurzame, stabiele en robuuste financiële sector. De bank was in 2013 organisator en aanjager van een aantal openbare en besloten bijeenkomsten ter bevordering van deze agenda. 225

226 GRI content index Triodos Bank used the Global Reporting Initiative s third generation (GRI 3.1) guidelines (as published in 2006 and updated in 2011) for the sixth time in the preparation of the 2013 Annual Report. For the fifth time we used the GRI Financial Sector Supplements that have been updated in Triodos Bank uses these guidelines to try and ensure a high degree of comparability between its report and those of other companies that use them. The bank s ambition is to do this at A+ level. This has been checked and confirmed by the GRI. Triodos Bank started to align its reporting with the fourth generation of GRI guidelines in the 2013 Annual Report, and will implement them in full in the 2014 Annual Report. Standard Disclosures Part I: Profile Disclosures Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for omission Explanation 1. Strategy and Analysis 1.1 Statement from the most senior decision-maker of the organization. 1.2 Description of key impacts, risks, and opportunities. Fully Executive Board report Fully Executive Board report 2. Organizational Profile 2.1 Name of the organization. Fully Triodos Bank N.V. 2.2 Primary brands, products, and/or services. 2.3 Operational structure of the organization, including main divisions, operating companies, subsidiaries, and joint ventures. 2.4 Location of organization's headquarters. Fully Executive Board report Fully Triodos Group structure 2013 Fully Addresses 226

227 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 2.5 Number of countries where the organization operates, and names of countries with either major operations or that are specifically relevant to the sustainability issues covered in the report. 2.6 Nature of ownership and legal form. 2.7 Markets served (including geographic breakdown, sectors served, and types of customers/beneficiaries). 2.8 Scale of the reporting organization. 2.9 Significant changes during the reporting period regarding size, structure, or ownership. Fully Addresses Fully Annual Report 2013 Corporate Governance Fully Segment reporting Lending by sector Fully Key figures Fully There have been no significant changes during the reporting period regarding size, structure or ownership Reason for omission Explanation 227

228 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 2.10 Awards received in the reporting period. Fully Triodos Bank won the Customer Centrix DNA Award. Triodos Sustainable Equity Fund won the Groene Stier, award for the best sustainable investment fund. Triodos Bank won Best Social Impact Investor at Investment Week s Environment, Ethical, Social & Governance (ESG) Awards. Triodos Bank s commitment to sustainable commuting was recognised at the TravelWest 2013 awards. Triodos won the most dramatic modal shift award. Triodos Bank won UK Ethical Bank of the Year at the 2013 Acquisition International Finance Awards. ECO-SÍ 2013, which recognizes our work for the organic culture. ECO-SÍ is a Catalonian ecological fair. Triodos Bank Spain won a prize from COCEMFE Valencia, for its support to the social sector of people with disabilities. Triodos Bank won three prices during the Fund Awards Belgium 2013 : the Triodos Sustainable Pioneer Fund (*) won the Prijs De Standaard-La Libre Belgique for the best sustainable fund. Triodos Bank itself won the Prijs De Standaard-La Libre Belgique for the best set of sustainable funds. The Triodos Sustainable Mixed Fund (*) won the Beste Mixfonds EUR Neutraal price. Reason for omission Explanation 3. Report Parameters 3.1 Reporting period (e.g., fiscal/ calendar year) for information provided. 3.2 Date of most recent previous report (if any). 3.3 Reporting cycle (annual, biennial, etc.) 3.4 Contact point for questions regarding the report or its contents. Fully About this report Fully About this report Fully About this report Fully Production/addresses 228

229 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 3.5 Process for defining report content. 3.6 Boundary of the report (e.g., countries, divisions, subsidiaries, leased facilities, joint ventures, suppliers). See GRI Boundary Protocol for further guidance. 3.7 State any specific limitations on the scope or boundary of the report (see completeness principle for explanation of scope). 3.8 Basis for reporting on joint ventures, subsidiaries, leased facilities, outsourced operations, and other entities that can significantly affect comparability from period to period and/or between organizations. 3.9 Data measurement techniques and the bases of calculations, including assumptions and techniques underlying estimations applied to the compilation of the Indicators and other information in the report. Explain any decisions not to apply, or to substantially diverge from, the GRI Indicator Protocols Explanation of the effect of any re-statements of information provided in earlier reports, and the reasons for such restatement (e.g.,mergers/ acquisitions, change of base years/periods, nature of business, measurement methods) Significant changes from previous reporting periods in the scope, boundary, or measurement methods applied in the report Table identifying the location of the Standard Disclosures in the report. Fully About this report Stakeholder dialogue This specific process for the stakeholder dialogue matches the process for defining report content. Fully About this report Triodos Group structure 2013 Fully About this report Fully Triodos Group structure 2013 Fully Notes to the consolidated financial statements Notes to the company's financial statements Co-worker report Environmental report Fully Key figures Fully Fully There are no relevant changes from the previous reporting period This GRI Content Index will be shown in our online report Reason for omission Explanation 229

230 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 3.13 Policy and current practice with regard to seeking external assurance for the report. Fully Auditor s report Verifier s declaration Reason for omission Explanation 4. Governance, Commitments, and Engagement 4.1 Governance structure of the organization, including committees under the highest governance body responsible for specific tasks, such as setting strategy or organizational oversight. 4.2 Indicate whether the Chair of the highest governance body is also an executive officer. 4.3 For organizations that have a unitary board structure, state the number and gender of members of the highest governance body that are independent and/or nonexecutive members. 4.4 Mechanisms for shareholders and employees to provide recommendations or direction to the highest governance body. 4.5 Linkage between compensation for members of the highest governance body, senior managers, and executives (including departure arrangements), and the organization's performance (including social and environmental performance). 4.6 Processes in place for the highest governance body to ensure conflicts of interest are avoided. Fully Supervisory Board report Fully Supervisory Board report Fully Triodos Bank is a company with a Board of Management and a Supervisory Board Fully SAAT report see Supervisory Board report SAAT report: Activities of the Board of SAAT Co-worker report: Works councils Fully Co-worker report Fully Board of SAAT report Supervisory Board Principles (PDF) 230

231 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 4.7 Process for determining the composition, qualifications, and expertise of the members of the highest governance body and its committees, including any consideration of gender and other indicators of diversity. 4.8 Internally developed statements of mission or values, codes of conduct, and principles relevant to economic, environmental, and social performance and the status of their implementation. 4.9 Procedures of the highest governance body for overseeing the organization's identification and management of economic, environmental, and social performance, including relevant risks and opportunities, and adherence or compliance with internationally agreed standards, codes of conduct, and principles Processes for evaluating the highest governance body's own performance, particularly with respect to economic, environmental, and social performance Explanation of whether and how the precautionary approach or principle is addressed by the organization Externally developed economic, environmental, and social charters, principles, or other initiatives to which the organization subscribes or endorses. Fully Supervisory Board Principles (Annex A: profile of the membership and compositon of the supervisory board) (PDF) Corporate Governance: Internal Governance Executive Board report: Co-workers Supervisory Board report: Internal organisation Fully Sustainable Banking Environmental report: Environmental policy Triodos Bank Business Principles (PDF) Triodos Bank Lending Criteria Triodos Bank Investment Strategy Fully Supervisory Board report Supervisory Board Principles (PDF) Fully Supervisory Board report Corporate Governance Fully Risk management Fully Corporate Governance Stakeholder dialogue Overview networks and partners Reason for omission Explanation 231

232 Application Level A+ Assured by KMPG and KMPG Sustainabilty (see verification declaration and auditors report) Profile Disclosure Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported 4.13 Memberships in associations (such as industry associations) and/or national/ international advocacy organizations in which the organization: * Has positions in governance bodies; * Participates in projects or committees; * Provides substantive funding beyond routine membership dues; or * Views membership as strategic List of stakeholder groups engaged by the organization Basis for identification and selection of stakeholders with whom to engage Approaches to stakeholder engagement, including frequency of engagement by type and by stakeholder group Key topics and concerns that have been raised through stakeholder engagement, and how the organization has responded to those key topics and concerns, including through its reporting. Fully Overview networks and partners Fully Stakeholder dialogue Fully Stakeholder dialogue Fully Stakeholder dialogue Co-worker report Fully Stakeholder dialogue Reason for omission Explanation 232

233 Standard Disclosures Part II: Disclosures on Management Approach (DMAs) G3.1 FSSS DMAs Description Reported Cross-reference/ Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for omission Explanation To be reported in DMA PS Disclosure on Management Approach PS Aspects Product Portfolio Fully Executive Board report FS1 FS2 FS3 FS4 Policies with specific environmental and social components applied to business lines. Procedures for assessing and screening environmental and social risks in business lines. Processes for monitoring clients' implementation of and compliance with environmental and social requirements included in agreements or transactions. Process(es) for improving staff competency to implement the environmental and social policies and procedures as applied to business lines. Fully Fully All our products and services are designed to be sustainable. Triodos Bank Business Principles (PDF) Triodos Bank's Lending and Investment Criteria Triodos Bank Investment Strategy Sustainable Banking Triodos Bank's Lending and Investment Criteria Triodos Bank Investment Strategy Environmental report Fully Risk management Environmental report: Outsourcing and procurement Triodos Bank's Lending and Investment Criteria Triodos Bank Investment Strategy Fully Co-workers report 233

234 Performance Indicator FS5 Description Reported Crossreference/ Direct answer Interactions with clients/investees/ business partners regarding environmental and social risks and opportunities. Fully Stakeholder dialogue Our engagements efforts Audits Fully Executive Board report Risk management Active Ownership Fully Corporate Governance Our engagements efforts If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in DMA EC Aspects Disclosure on Management Approach EC Economic Fully Executive Board report performancecomm Market presence Fully Executive Board report Segment reporting Indirect economic impacts Fully Executive Board report Our impact on Microfinance Our impact on Energy and Climate Our impact on Arts and Culture Our impact on Organic Food and Farming DMA EN Disclosure on Management Approach EN Aspects Materials Fully Environmental report Energy Fully Environmental report 234

235 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Water Not Environmental report Biodiversity Not Environmental report Emissions, effluents and waste Fully Environmental report Products and services Fully Environmental report Compliance Fully Environmental report Transport Fully Environmental report Overall Fully Environmental report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not material Not material Explanation In Triodos Bank offices the only use of water is sanitary. As the water percentage is so small that its impact is irrelevant with respect to CO 2 emissions, Triodos Bank does not measure water withdrawal. Nonetheless, Triodos Bank monitors the process very closely so it uses water as sparingly as possible. Triodos Bank's branches are exclusively located in urban area's. To be reported in DMA LA Disclosure on Management Approach LA Aspects Employment Fully Co-worker report Employee Labor/management relations Occupational health and safetycomm Fully Fully Benefits Triodos Bank Business Principles (PDF) Co-worker report Triodos Bank Business Principles (PDF) Co-worker report 235

236 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Training and education Diversity and equal opportunity Equal remuneration for women and men Fully Fully Fully Co-worker report Co-worker report Triodos Bank Business Principles (PDF) Co-worker report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in DMA HR Aspects Disclosure on Management Approach HR Investment and procurement Fully Environmental report How we invest practices Non-discrimination Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Freedom of association and collective bargaining Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Child labor Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Prevention of forced and compulsory labor Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Security practices Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Indigenous rights Fully Human Rights position paper (PDF) Assessment Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Remediation Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) DMA SO Disclosure on Management Approach SO Aspects Local communities Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) 236

237 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Corruption Fully Triodos Bank Investment Criteria How we invest Public policy Fully Executive Board report Anti-competitive behavior Fully Executive Board report Compliance Fully Corporate Governance report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in DMA PR Aspects FS15 Disclosure on Management Approach PR Customer health and safety Product and service labelling Policies for the fair design and sale of financial products and services. Marketing communications Fully Fully Fully Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Corporate Governance report Triodos Bank Business Principles (PDF) Corporate Governance; Customer Focus Triodos Bank Business Principles (PDF) Customer privacy Fully Triodos Bank Business Principles (PDF) Corporate Governance report Compliance Fully Corporate Governance report 237

238 Standard Disclosures Part III: Performance Indicators Product and Service Impact Performance Indicator Description Reported Cross-reference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Product portfolio FS6 Percentage of the portfolio for business lines by specific region, size (e.g. micro/sme/large) and by sector. FS7 FS8 Audit FS9 Monetary value of products and services designed to deliver a specific social benefit for each business line broken down by purpose. Monetary value of products and services designed to deliver a specific environmental benefit for each business line broken down by purpose. Coverage and frequency of audits to assess implementation of environmental and social policies and risk assessment procedures. Active ownership FS10 Percentage and number of companies held in the institution's portfolio with which the reporting organization has interacted on environmental or social issues. Fully Fully Fully Fully Fully Annual Accounts: Segment reporting All our products and services are designed to deliver a specific social/ environmental impact. Key figures All our products and services are designed to deliver a specific social/ environmental impact. Key figures All our products and services are designed to be sustainable. The regular audit principle is applicable, see Executive Board report Risk Management Interaction on environmental and social issues are relevant to all of the companies we engage with. This is direct in dealing with organisations we finance and suppliers and managed through our Research department in relation to some investment funds, see the section of the website on our engagement activities: Active engagement 238

239 Performance Indicator FS11 FS12 Description Reported Cross-reference/ Direct answer Percentage of assets subject to positive and negative environmental or social screening. Voting polic(ies) applied to environmental or social issues for shares over which the reporting organization holds the right to vote shares or advises on voting. Fully Fully All our assets are subject to screening on positive and negative sustainability criteria. See our Lending and Investment criteria Triodos Bank Investment Strategy Proxy voting policy If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in 239

240 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Economic If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Economic performance EC1 COMM Direct economic value generated and distributed, including revenues, operating costs, employee compensation, donations and other community investments, retained earnings, and payments to capital providers and governments. EC2 EC3 EC4 Financial implications and other risks and opportunities for the organization's activities due to climate change. Coverage of the organization's defined benefit plan obligations. Significant financial assistance received from government. Market presence EC5 Range of ratios of standard entry level wage by gender compared to local minimum wage at significant locations of operation. Fully Fully Fully Fully Annual Accounts 2013: consolidated financial statement Stakeholder dialogue Executive Board report Triodos Investment Management report Lending by sector Pension expenses and policy Triodos Bank does not receive government funding Not Not applicable All branches pay salaries above the minimum wage; Triodos Bank does not have any branches in developing countries 240

241 Performance Indicator EC6 EC7 Description Reported Crossreference/ Direct answer Policy, practices, and proportion of spending on locallybased suppliers at significant locations of operation. Procedures for local hiring and proportion of senior management hired from the local community at significant locations of operation. Indirect economic impacts EC8 EC9 Development and impact of infrastructure investments and services provided primarily for public benefit through commercial, inkind, or pro bono engagement. Understanding and describing significant indirect economic impacts, including the extent of impacts. Partially Environmental report: Outsourcing or Procurement If applicable, indicate the part not reported The percentage of the procurement budget that is spent on suppliers locally Reason for Omission Not material Not Not applicable Not Not applicable Fully Executive Board report Explanation Our goal to source as many suppliers and supplies locally is made explicit in all our branches. So while every effort is made to source locally, we don't measure this proportion. Triodos Bank only recruits in countries in which it has branches Triodos Bank does not perform any work free of charge To be reported in 241

242 Performance Indicator Description Reported Crossreference/Direct answer If applicable, indicate the part not reported Environmental Reason for Omission Explanation To be reported in Materials EN1 EN2 Energy EN3 Materials used by weight or volume. Percentage of materials used that are recycled input materials. Direct energy consumption by primary energy source. Fully Fully Partially Environmental report: Environmental key figures For Triodos Bank paper is the main material used in its activities. All paper used is 100% recycled and has the FSC logo. Environmental report: Energy consumption Environmental key figures Triodos Bank does not report on the separate numbers about energy consumption. Not available Triodos Bank does not report on the separate numbers about energy consumption. Due to our services our direct and indirect energy consumption is often mixed. Triodos Bank does report on the general energy consumption numbers in the Environmental report. (Environmental key figures) Triodos will search for the possiblities to adjust its data collection and will be able to report on the separate direct and indirect energy consumption numbers in

243 Performance Indicator EN4 EN5 EN6 EN7 Description Reported Crossreference/ Direct answer Indirect energy consumption by primary source. Energy saved due to conservation and efficiency improvements. Initiatives to provide energyefficient or renewable energy based products and services, and reductions in energy requirements as a result of these initiatives. Initiatives to reduce indirect energy consumption and reductions achieved. Partially Fully Fully Fully Environmental report: Energy consumption Environmental key figures Environmental report: Climate neutral operations Executive Board report Themepage Energy and Climate Triodos Investment Management report Lending by sector Environmental report If applicable, indicate the part not reported Triodos Bank does not report on the separate numbers about energy consumption. Reason for Omission Not available Explanation Triodos Bank does not report on the separate numbers about energy consumption. Due to our services our direct and indirect energy consumption is often mixed. Triodos Bank does report on the general energy consumption numbers in the Environmental report. (Environmental key figures) Triodos will search for the possiblities to adjust its data collection and will be able to report on the separate direct and indirect energy consumption numbers in To be reported in

244 Performance Indicator Water EN8 EN9 EN10 Description Reported Crossreference/ Direct answer Total water withdrawal by source. Water sources significantly affected by withdrawal of water. Percentage and total volume of water recycled and reused. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not material Not Not applicable Not Not material Explanation Environmental report In Triodos Bank offices the only use of water is sanitary. As the water percentage is so small that its impact is irrelevant with respect to CO 2 emissions, Triodos Bank does not measure water withdrawal. Nonetheless, Triodos Bank monitors the process very closely so it uses water as sparingly as possible. Triodos Bank's water consumption is exclusively for office use. Environmental report While the water that we use is only used for sanitary use and most of the water is from greywater systems, Triodos Bank doesn't actively measure the percentage of water recycled. To be reported in 244

245 Performance Indicator Biodiversity EN11 EN12 EN13 Description Reported Crossreference/ Direct answer Location and size of land owned, leased, managed in, or adjacent to, protected areas and areas of high biodiversity value outside protected areas. Description of significant impacts of activities, products, and services on biodiversity in protected areas and areas of high biodiversity value outside protected areas. Habitats protected or restored. EN14 Strategies, current actions, and future plans for managing impacts on biodiversity. EN15 Number of IUCN Red List species and national conservation list species with habitats in areas affected by operations, by level of extinction risk. Emissions, effluents and waste EN16 COMM Total direct and indirect greenhouse gas emissions by weight. EN17 Other relevant indirect greenhouse gas emissions by weight. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not material Not Not material Not Not material Not Not material Not Not material Fully Fully Environmental report: Emission of CO 2 Environmental report: Emission of CO 2 Explanation Triodos Bank's branches are exclusively located in urban areas. Triodos Bank's branches are exclusively located in urban areas. Triodos Bank's branches are exclusively located in urban areas. Triodos Bank's branches are exclusively located in urban areas. To be reported in 245

246 Performance Indicator EN18 EN19 EN20 EN21 EN22 COMM EN23 Description Reported Crossreference/ Direct answer Initiatives to reduce greenhouse gas emissions and reductions achieved. Emissions of ozone-depleting substances by weight. NO x, SOx, and other significant air emissions by type and weight. Total water discharge by quality and destination. Total weight of waste by type and disposal method. Total number and volume of significant spills. Fully Environmental report: Emission of CO 2 If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Fully Triodos Bank's activities don't involve emissions of ozonedepleting substances Fully Triodos Bank's activities don't involve NO x, SOx and other significant air emissions Not Not applicable Not Not material Not Not applicable Explanation Triodos Bank's activities don't involve water discharge Environmental report: Waste. Triodos Bank actively monitors the waste collection process and collects glass, paper, food and garden waste separately. As this is only related to office use, the waste percentage is so small that its impact is irrelevant to CO 2 emissions. For that reason Triodos Bank does not report on waste collection. Triodos Bank's activities don't involve the use of oil, chemicals and fuels. To be reported in 246

247 Performance Indicator EN24 EN25 Products and services EN26 EN27 Performance Indicator Compliance EN28 Description Reported Crossreference/ Direct answer Weight of transported, imported, exported, or treated waste deemed hazardous under the terms of the Basel Convention Annex I, II, III, and VIII, and percentage of transported waste shipped internationally. Identity, size, protected status, and biodiversity value of water bodies and related habitats significantly affected by the reporting organization's discharges of water and runoff. Initiatives to mitigate environmental impacts of products and services, and extent of impact mitigation. Percentage of products sold and their packaging materials that are reclaimed by category. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not applicable Not Not applicable Fully Environmental report Not Not applicable Description Reported Crossreference/ Direct answer Monetary value of significant fines and total number of nonmonetary sanctions for non-compliance with environmental laws and regulations. Fully There were no fines or sanctions in 2013 If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation Triodos Bank's activities don't involve the use of hazardous waste Triodos Bank's activities don't involve water discharge Triodos Bank's activities don't include reclaimed packaging. Explanation To be reported in To be reported in 247

248 Performance Indicator Transport EN29 Overall EN30 Description Reported Crossreference/ Direct answer Significant environmental impacts of transporting products and other goods and materials used for the organization's operations, and transporting members of the workforce. Total environmental protection expenditures and investments by type. Fully Fully Environmental report: Environmental key figures Travel Emission of CO 2 Environmental report: Emission of CO 2 If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Social: Labor Practices and Decent Work Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Employment LA1 LA2 Total workforce by employment type, employment contract, and region, broken down by gender. Total number and rate of new employee hires and employee turnover by age group, gender, and region. Not Not available Partially Co-worker report Rate of employee turnover by age group and gender Not material Triodos Bank monitors its workforce closely, but does not report on the details of this percentage. We intended to report on employment type, employment contract and gender in 2014, but this has not been implemented yet. We now intend to in Triodos Bank monitors its attrition rate closely but does not report on the details of this percentage. We now intend to in

249 Performance Indicator LA3 LA15 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Benefits provided to full-time employees that are not provided to temporary or part-time employees, by major operations. Return to work and retention rates after parental leave, by gender. Labor/management relations LA4 Percentage of employees covered by collective bargaining agreements. LA5 Description Reported Crossreference/ Direct answer Minimum notice period(s) regarding significant operational changes, including whether it is specified in collective agreements. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not applicable Not Not available If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not available Not Not applicable Explanation Terms and conditions of employment are the same for all co-workers in line with national legislation. Triodos Bank monitors 'return to work and retention', but does not report on the details of this percentage. We intend to report on the details as well in Explanation Triodos Bank only has offices in European countries. In the countries where collective bargaining agreements are present, Triodos Bank follows these. Although Triodos Bank monitors closely it's compliance to labour rights, it does not monitor the percentage of employees covered by collective bargaining agreements. We intended to report on this in 2014, but this has not been implemented yet. We now intend to in Organisational changes have minimum impact due to the size of the organisation. To be reported in 2015 To be reported in

250 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Occupational health and safety LA6 LA7 LA8 LA9 Percentage of total workforce represented in formal joint managementworker health and safety committees that help monitor and advise on occupational health and safety programs. Rates of injury, occupational diseases, lost days, and absenteeism, and number of work-related fatalities by region and by gender. Education, training, counseling, prevention, and risk-control programs in place to assist workforce members, their families, or community members regarding serious diseases. Health and safety topics covered in formal agreements with trade unions. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not material Partially Partially Co-worker report Co-worker report Programs and education on risk control programs Not material Not material Not Not applicable Explanation Almost all of Triodos Bank offices have a Health and Safety committee present in their office. Triodos Bank does not measure the percentage of coworkers represented in health and safety programmes. Triodos Bank only reports on the absenteeism rates. The other items are not material. Due to the nature of the activities of Triodos Bank the risk for serious diseases is very low and risk control programmes not applicable. Information on sick leave and absenteeism can be found in our coworker report. Triodos Bank adheres to the general agreements with the unions. To be reported in 250

251 Performance Indicator Training and education LA10 Average hours of training per year per employee by gender, and by employee category. Description Reported Cross-reference/Direct answer LA11 Programs for skills management and lifelong learning that support the continued employability of employees and assist them in managing career endings. LA12 Percentage of employees receiving regular performance and career development reviews, by gender. Diversity and equal opportunity LA13 Composition of governance bodies and breakdown of employees per employee category according to gender, age group, minority group membership, and other indicators of diversity. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not material Fully Co-worker report Fully Career and Development Partially Biographies Executive Board Supervisory Board and Stichting Aandeelhouderskantoor Triodos Bank (SAAT) % of employees separated by gender, minority groups and age groups. Not available Explanation Co-worker report. Triodos Bank reports on training expenses per co-worker per year Triodos Bank does not report on the % of employees separated by gender, minority groups and age groups. We intend to report on this To be reported in

252 Performance Indicator Description Reported Cross-reference/ Direct answer Equal remuneration for women and men LA14 Ratio of basic salary and remuneration of women to men by employee category, by significant locations of operation. If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not applicable Social: Human Rights Explanation Triodos Bank applies the same salary scales for men and for women. To be reported in Diversity and equal opportunity HR1 COMM Percentage and total number of significant investment agreements and contracts that include clauses incorporating human rights concerns, or that have undergone human rights screening. HR2 Percentage of significant suppliers, contractors and other business partners that have undergone human rights screening, and actions taken. Performance Indicator Fully Fully Our Investment Criteria apply to all our investments. See our investment strategy and our Human Rights position paper (PDF) Environmental report: Outsourcing and Procurement Triodos Bank's Lending and Investment Criteria: Triodos Bank Lending Criteria Triodos Bank Investment Strategy Description Reported Crossreference/ Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in 252

253 Performance Indicator HR3 Description Reported Crossreference/ Direct answer Total hours of employee training on policies and procedures concerning aspects of human rights that are relevant to operations, including the percentage of employees trained. Partially Non-discrimination HR4 Total number of incidents of discrimination and actions taken. Fully Freedom of association and collective bargaining HR5 Operations and Fully significant suppliers identified in which the right to exercise freedom of association and collective bargaining may be violated or at significant risk, and actions taken to support these rights. Child labor HR6 Operations and significant suppliers identified as having significant risk for incidents of child labor, and measures taken to contribute to the effective abolition of child labor. Fully Co-workers report Business Principles No incidents on discrimination have taken place Triodos Business Principles (PDF) Lending and Investment Criteria: Triodos Bank Lending Criteria Triodos Bank Investment Strategy Triodos Business Principles Lending and Investment Criteria: Triodos Bank Lending Criteria Triodos Bank Investment Strategy If applicable, indicate the part not reported Total number of hours on co-worker training on human rights Reason for Omission Not material Explanation Respecting human rights is one of Triodos Bank's core business principles. The values of the organisation are adressed on numerous occassions. Triodos Bank does not actively measure the number of hours of training but reports on the average training expenses per coworker To be reported in 253

254 Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer Prevention of forced and compulsory labor HR7 Operations and significant suppliers identified as having significant risk for incidents of forced or compulsory labor, and measures to contribute to the elimination of all forms of forced or compulsory labor. Fully Security practices HR8 Percentage of security personnel trained in the organization's policies or procedures concerning aspects of human rights that are relevant to operations. Indigenous rights HR9 Total number of incidents of violations involving rights of indigenous people and actions taken. Assessment HR10 Remediation HR11 Percentage and total number of operations that have been subject to human rights reviews and/or impact assessments. "Number of grievances related to human rights filed, addressed and resolved through formal grievance mechanisms." Triodos Business Principles Lending and Investment Criteria: Triodos Bank Lending Criteria Triodos Bank Investment Strategy If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not applicable Not Not applicable Not Not applicable Not Not applicable Explanation Triodos Bank has no activities in high risk areas. Triodos Bank has no activities in high risk areas. Triodos Bank has no activities in high risk areas. Triodos Bank has no activities in high risk areas. To be reported in 254

255 Social: Society Performance Indicator Description Reported Cross-reference/ Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Local communities SO1 (FSSS) Nature, scope, and effectiveness of any programs and practices that assess and manage the impacts of operations on communities, including entering, operating, and exiting. SO1 (G3.1) Percentage of operations with implemented local community engagement, impact assessments, and development programs. FS13 Access points in lowpopulated or economically disadvantaged areas by type. FS14 SO9 Initiatives to improve access to financial services for disadvantaged people. Operations with significant potential or actual negative impacts on local communities. Fully Fully Fully Fully Fully Executive Board report Impact report Executive Board report Impact report Triodos Bank has offices in Europe and a limited branch network in Spain. Customers primarily bank online. Information on our Microfinance activities Our impact on Microfinance Executive Board report Impact report 255

256 Performance Indicator SO10 Corruption SO2 SO3 SO4 Description Reported Crossreference/ Direct answer Prevention and mitigation measures implemented in operations with significant potential or actual negative impacts on local communities. Percentage and total number of business units analyzed for risks related to corruption. Percentage of employees trained in organization's anti-corruption policies and procedures. Actions taken in response to incidents of corruption. Fully Executive Board report Impact report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation Fully Our Risk Assesment and Policy deals with risks related to corruption. It is applicable to all business units of Triodos Bank. Also see: Executive Board report Not Triodos Bank has internal policies, rules and procedures to guarantee that management complies with relevant laws and regulations regarding customers and business partners. In addition, the compliance department independently monitors the extent to which Triodos Bank complies with its rules and procedures. It does not monitor the percentage of employees trained in organization's anticorruption policies and procedures. We intend Fully Executive Board report to report in 2015 To be reported in

257 Performance Indicator Public policy SO5 SO6 Performance Indicator Description Reported Cross-reference/ Direct answer Public policy positions and participation in public policy development and lobbying. Total value of financial and inkind contributions to political parties, politicians, and related institutions Anti-competitive behavior SO7 Fully Fully Stakeholder Dialogue Triodos Bank makes no (financial) contributions to political parties. by country. Description Reported Crossreference/ Direct answer Total number of legal actions for anticompetitive behavior, anti-trust, and monopoly practices and their outcomes. Fully Executive Board report If applicable, indicate the part not reported If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Reason for Omission Explanation Explanation To be reported in To be reported in 257

258 Performance Indicator Compliance SO8 Description Reported Crossreference/ Direct answer Monetary value of significant fines and total number of nonmonetary sanctions for non-compliance with laws and regulations. Fully Executive Board report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in Social: Product Responsibility Performance Indicator Description Reported Crossreference/ Direct answer If applicable, indicate the part not reported Reason for omission Explanation To be reported in Customer health and safety PR1 Life cycle stages in which health and safety impacts of products and services are assessed for improvement, and percentage of significant products and services categories subject to such procedures. PR2 Total number of incidents of noncompliance with regulations and voluntary codes concerning health and safety impacts of products and services during their life cycle, by type of outcomes. Not Not applicable Fully There were no significant incidents in 2012 concerning compliance. Triodos Bank is an internet based financial institution and due to these activities the impact of it's life cycle stages are minimal 258

259 Performance Indicator Description Reported Cross-reference/ Direct answer Product and service labelling PR3 Type of product and service information required by procedures, and percentage of significant products and services subject to such information requirements. Fully PR4 PR5 Total number of incidents of noncompliance with regulations and voluntary codes concerning product and service information and labeling, by type of outcomes. Practices related to customer satisfaction, including results of surveys measuring customer satisfaction. Fully All our products and services are designed to deliver a specific social/ environmental impact. Please see our Corporate Governance report Lending and Investement criteria Triodos Bank Investment Strategy for more information on compliance with procedures relating to sustainability Executive Board report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Not Not material Explanation Stakeholder Dialogue and customer statisfaction plays an important role in Triodos Bank s activities. Triodos Bank maintains strong relationships with its stakeholders. Statisfaction of customers is occasionally measured through survey s but Triodos Bank does not specifically report on its outcomes. To be reported in 259

260 Performance Indicator FS16 Description Reported Cross-reference/ Direct answer Initiatives to enhance financial literacy by type of beneficiary. Fully Marketing communications PR6 Programs for adherence to laws, standards, and voluntary codes related to marketing communications, including advertising, promotion, and sponsorship. Fully PR7 Total number of Fully incidents of noncompliance with regulations and voluntary codes concerning marketing communications, including advertising, promotion, and sponsorship by type of outcomes. Customer privacy PR8 Total number of Fully substantiated complaints regarding breaches of customer privacy and losses of customer data. Triodos Bank aims as transparant as possible about the way finance works, through for example an online tool linking their savers with the borrowers and showing the customers where their money is put to work. See our website for an example of this online tool. Corporate Governance Executive Board report Executive Board report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in 260

261 Performance Indicator Compliance PR9 Description Reported Crossreference/ Direct answer Monetary value of significant fines for non-compliance with laws and regulations concerning the provision and use of products and services. Fully Executive Board report If applicable, indicate the part not reported Reason for Omission Explanation To be reported in 261

262 Verificatieverklaring Onafhankelijk assurance rapport Aan de lezers van het online Jaarverslag 2013 van Triodos Bank N.V. De Raad van Bestuur van Triodos Bank N.V. (verder Triodos Bank) heeft ons verzocht zekerheid te verstrekken over de secties Milieuverslag en Sociaal verslag (verder: de Secties) in het online Jaarverslag 2013 (hierna: het Jaarverslag ). De Raad van Bestuur van Triodos Bank is verantwoordelijk voor het opstellen van het Jaarverslag, inclusief het bepalen van de te rapporteren materiële onderwerpen. Het is onze verantwoordelijkheid een assurance rapport te verstrekken op basis van de hierna beschreven opdracht. Wat was de reikwijdte van onze opdracht? Onze opdracht was gericht op het verschaffen van een beperkte mate van zekerheid of de Secties, in alle van materieel belang zijnde aspecten, in overeenstemming met de verslaggevingscriteria zijn weergegeven. We verschaffen geen zekerheid bij de haalbaarheid van de doelstellingen, verwachtingen en ambities van Triodos Bank. De werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de plausibiliteit van informatie en zijn geringer in diepgang dan de werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid. Welke verslaggevingscriteria heeft Triodos Bank gebruikt? Triodos Bank hanteert de Sustainability Reporting Guidelines (G3.1) van de Global Reporting Initiative (GRI) voor het opstellen van haar Jaarverslag. Voor het opstellen van de Secties hanteert Triodos Bank de relevante onderdelen van de G3.1. De Secties moeten worden beschouwd in samenhang met deze toelichting. Welke assurance-standaard hebben wij gebruikt? We hebben onze opdracht uitgevoerd in overeenstemming met de Standaard 3410N Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke verslagen van het Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants. Op basis van deze standaard is het onder andere vereist dat de leden van het assurance team over de specifieke kennis, vaardigheden en vaktechnische bekwaamheden beschikken die nodig zijn om assurance te verstrekken bij duurzaamheidsinformatie alsmede dat die leden voldoen aan de vereisten van de Ethische Code voor Professionele Accountants van IFAC, inclusief onafhankelijkheid. Wat hebben wij gedaan? We hebben ondermeer de volgende werkzaamheden uitgevoerd: Het uitvoeren van een risico-analyse, waaronder een media-analyse, om relevante milieu- en sociale issues voor Triodos Bank te identificeren in de rapportageperiode; Het beoordelen van de opzet en implementatie van systemen en processen voor informatieverzameling en verwerking, waaronder de aggregatie van data voor de Secties; Het afnemen van interviews met relevante medewerkers op groeps- en lokaal niveau die verantwoordelijk zijn voor het leveren van de informatie in de Secties; Op basis van deelwaarnemingen interne en externe documentatie beoordeeld om te bepalen of de informatie in de Secties adequaat is onderbouwd; 262

263 Een beoordeling van de data en trendverklaringen ingediend door alle locaties voor consolidatie op groepsniveau. Tijdens ons onderzoek hebben wij de noodzakelijke wijzigingen in de Secties besproken en hebben wij vastgesteld dat deze wijzigingen adequaat zijn verwerkt in de definitieve versie. Conclusie Uit onze werkzaamheden is niet gebleken dat de Secties Milieuverslag en Sociaal verslag, in alle van materieel belang zijnde aspecten, niet zijn weergegeven in overeenstemming met de verslaggevingscriteria. Amstelveen, 27 februari 2014 KPMG Accountants N.V. P.A.M. de Wit RA 263

264 Over dit verslag Wij wijzen u erop dat het online jaarverslag niet het officieel beoordeelde verslag is. Het door externe deskundigen geverifieerde verslag kunt u als pdf-bestand vinden op de site, of u kunt een gedrukte versie opvragen. Het jaarverslag 2013 is een integraal duurzaamheidsverslag en heeft betrekking op de activiteiten van Triodos Bank NV in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland (zie ook de Triodos organisatiestructuur op pagina 6). De rapportageperiode is van 1 januari tot en met 31 december Het vorige jaarverslag van Triodos Bank verscheen in april 2013 en had betrekking op het kalenderjaar In het verslag over 2013 wordt volgens dezelfde principes en uitgangspunten verslag gedaan als over Indien andere rekenmethodes zijn gehanteerd, wordt dat in de tekst toegelicht. Bij het maken van het jaarverslag van Triodos Bank wordt door een werkgroep nauwkeurig bekeken op welke manier de nieuwste richtlijnen en goede voorbeelden van verslaglegging kunnen bijdragen aan de verbeteringen van het verslag. De gegevens in het verslag worden door externe deskundigen geverifieerd. KPMG Accountants NV controleert de financiële gegevens op de wettelijk voorgeschreven wijze. Er is geen wettelijk kader voor de verificatie van de milieu- en sociale gegevens in het verslag. De kernindicatoren die worden gebruikt voor de meting van sociale en milieuprestaties worden eveneens door KPMG geverifieerd. 264

265 Onze visie op impact Het grotere geheel Als het gaat om onze impact vinden we kwaliteit belangrijker dan kwantiteit We streven naar een zo groot mogelijke impact door uitsluitend duurzame ondernemingen te financieren We zijn volledig transparant over de impact van het geld dat aan ons is toevertrouwd Onze visie op het meten van impact weerspiegelt onze missie. Dit betekent dat we allereerst kijken naar kwalitatief bewijs van onze impact, en dit alleen onderbouwen met een getal als dit relevant is. Waar het om gaat is dat we relevante, verifieerbare informatie willen verstrekken waaruit de grondige kennis van Triodos Bank blijkt als het gaat om financiering van de reële economie. Waarom is impact belangrijk? Mensen die bij ons bankieren zijn geïnteresseerd in meer dan alleen het krijgen van financiële producten en diensten; het gaat hen om de maatschappelijke en ecologische impact die zij en hun geld in de wereld hebben. Door te onderzoeken wat de impact van Triodos Bank is, kunnen we beter laten zien hoe het geld van mensen positief wordt ingezet, en ondernemers inspireren door voorbeelden te geven van hoe zij hun impact kunnen vergroten. Ons effect op de maatschappij De missie van Triodos Bank is om geld te laten werken voor een positieve maatschappelijke, ecologische en culturele verandering. Daarom zijn wij geïnteresseerd in de impact van onze activiteiten op de maatschappij en het milieu. Om er Authenticiteit staat centraal bij de visie van Triodos Bank op het beoordelen van impact. 265

266 zeker van te zijn dat onze invloed positief is, investeren we alleen in duurzame ondernemingen en gebruiken we alleen reëel geld dat door spaarders en investeerders aan ons is toevertrouwd. Groter is niet altijd beter Triodos Bank hanteert een onconventionele benadering voor het beoordelen van impact. Natuurlijk zijn cijfers belangrijk; ze vormen echter niet ons uitgangspunt. Dit klinkt misschien ongewoon, want de heersende opvatting is dat alles draait om conventionele groei, stijgende lijnen en hogere aantallen. Maar dat niet altijd terecht. Als uw bank zich bijvoorbeeld bezighoudt met duurzame verandering kan het financieren van één nieuwe innovatieve onderneming die de motor is achter een geheel nieuwe duurzame sector, meer impact hebben dan het financieren van tien gevestigde ondernemingen in een volwassen sector. Duurzame ideeën tot leven brengen Uit ons kredietverleningsproces blijkt onze aandacht voor het realiseren van positieve impact en ecologische duurzaamheid, menselijke waardigheid en economische veerkracht. Daardoor kunnen de ondernemingen die wij financieren de levenskwaliteit van mensen helpen verbeteren. Door financiering van en samenwerking met vooruitstrevende ondernemers in onze kernsectoren kunnen we goede ideeën werkelijkheid laten worden, en de impact bereiken die wij en onze klanten voor ogen hebben. En we laten via onze websites zien hoe Triodos Bank het geld dat door onze klanten aan ons is toevertrouwd, uitleent en investeert. 266

267 Onze visie op impact Context is alles Om te begrijpen wat echte impact is, zijn authentieke verhalen essentieel Onze focus op impact bepaalt welke sectoren we financieren en hoe we ze financieren We zijn volkomen transparant over de methodes die we gebruiken en de dilemma s waarvoor we staan bij het beoordelen van onze impact Context is essentieel Om onze visie en de mate waarin we deze realiseren beter te kunnen begrijpen, vertellen we de verhalen die het grote geheel illustreren. Deze verhalen bieden de context en achtergrond voor onze activiteiten. De voorbeelden in het verslag zijn representatief voor gebieden waarop we ons hebben gefocust vanwege hun aanzienlijke potentieel voor de toekomst. De sectorimpact van Triodos Bank Ons uitgangspunt is van essentieel belang voor de sectoren die we financieren en de impact die we beogen. We nemen de tijd om ons inzicht verder te verdiepen in de markten waarin we actief zijn en er zeker van te zijn dat we zinvolle relaties opbouwen met en werkelijk relevante diensten verlenen aan de ondernemingen die de drijfveer zijn achter de ontplooiing van deze sectoren. Zo financieren we progressieve scholen niet omdat wij denken dat we daarmee veel geld kunnen verdienen; we financieren ze omdat we denken dat kinderen de kans moeten krijgen om zich volledig te kunnen ontwikkelen. In onze optiek is progressief onderwijs een van de manieren om dat te doen. Vervolgens gaan we op zoek naar een financieel duurzame manier om dat te 267

268 bewerkstelligen. Onze impact zegt iets over de mate waarin we in de eerste plaats in de behoeften van de sector hebben voorzien, en is afhankelijk van ons vermogen om dat op een professionele, financieel gezonde manier te doen. Methoden We streven ernaar om zo gedegen mogelijk te werk te gaan bij het ontwikkelen van een methode achter de getoonde impactcijfers, en om volledig transparant te zijn over de aannames die we daarbij hebben gedaan. Dit verslag markeert het begin van een proces om de impact van het werk van Triodos Bank beter te kunnen beoordelen en communiceren. We verwachten dat dit proces de komende jaren een sterke ontwikkeling zal doormaken en ontvangen graag feedback. Inzicht in het taartdiagram Het taartdiagram op de homepage van dit verslag toont het aandeel van de financieringen door Triodos Bank aan bepaalde sectoren als percentage van onze totale kredietportefeuille. Deze percentages zijn exclusief de vermogensbeheeractiviteiten van Triodos. Overigens hebben we ook voorbeelden van de impact van ons vermogensbeheerbedrijf Triodos Investment Management opgenomen in de impactmetingen verderop in dit verslag. We denken dat dit relevant is om een compleet beeld te schetsen van de impact van de Triodos Groep. 268

269 Invloed uitoefenen op het bankwezen Invloed uitoefenen op het bankwezen We hebben invloed op het bankwezen in het algemeen, niet alleen op de ondernemingen die we financieren We promoten diversiteit, transparantie en duurzaamheid We zijn actief op nationaal, Europees en internationaal niveau Ons kredietverleningsproces integreert ecologische duurzaamheid, menselijke waardigheid en economische veerkracht, zodat de ondernemingen die wij financieren de levenskwaliteit van mensen kunnen helpen verbeteren. Naast het financieren van vooruitstrevende ondernemingen willen we in lijn met onze missie ook invloed uitoefenen op de banksector zelf. Want hoe duurzamer, gevarieerder en transparanter de banksector, hoe sterker volgens ons de levenskwaliteit van mensen zal verbeteren. De zes stappen van Triodos Bank om de sector te veranderen 1 Verankeren van onze waarden en systeembreed duurzaamheidsdenken in onze activiteiten 2 Financieren van sociale, ecologische en culturele projecten met een positieve impact 3 Toepassen van strikte kredietvoorwaarden en ontwikkelen van specialistische sectorkennis 4 Transparantie over wie we financieren en over ons bedrijfsmodel 5 Bewijzen dat een op waarden gebaseerd bankmodel commercieel robuust en veerkrachtig kan zijn 269

270 6 Samenwerken op praktisch en strategisch niveau met andere waardegedreven banken overal ter wereld om de banksector in beweging te laten komen Onze impact op de bancaire sector Daarom investeren we tijd en moeite om invloed uit te oefenen op de sector zelf: op nationaal niveau in alle landen waarin Triodos Bank actief is door samen te werken met beleidsmakers en anderen aan de toekomstige koers van de banksector. Op Europees niveau door als medeoprichter betrokken te zijn bij initiatieven zoals het Sustainable Finance Lab, een organisatie die in leven is geroepen om praktische ideeën te ontwikkelen voor een robuustere, duurzame banksector. Op internationaal niveau door medeoprichter te zijn van de Global Alliance for Banking on Values, een internationaal netwerk van duurzame banken die zich inzetten voor een grotere impact van de individuele leden en de bredere waardegedreven banken. Een nieuwe manier van bankieren Wij zijn van mening dat de banksector kan profiteren van de integratie van drie kernconcepten: Diversiteit, Transparantie en Duurzaamheid. Diversiteit in bankieren Allereerst zijn we van mening dat een gevarieerd banksysteem ten goede zal komen aan de diversiteit van onze economieën. We hebben meer kleinere banken nodig, niet een klein aantal grote banken. Uiteindelijk is dit een uitdaging voor overheden en toezichthouders, net als voor de banken zelf. Ook willen we onze rol spelen bij het ondersteunen van andere financiële instellingen via netwerken zoals de Global Alliance for Banking on Values. Transparant bankieren Vertrouwen is een essentieel onderdeel van bankieren. Het vertrouwen zal alleen volledig worden hersteld als de bankensector transparant is over zijn bedrijfsmodellen en kredietactiviteiten, zodat stakeholders weten wat een bank met hun geld doet, en hoe hun bank winst of verlies maakt. Hoewel dit iets is dat moet worden ingegeven door de wensen van de consument, wil Triodos Bank als referentiepunt gelden voor transparantie in bankieren. Duurzaam bankieren We zijn ervan overtuigd dat de beginselen van duurzaamheid van fundamenteel belang zijn voor de verantwoordelijkheden van banken. Een gezonde economie kan ontstaan als bij ondernemerschap en kredietverlening rekening wordt gehouden met ecologische en maatschappelijke effecten op de lange termijn. 270

271 Dialoog met grote bedrijven Sommige investeerders willen zo duurzaam mogelijk investeren in beursgenoteerde ondernemingen. Triodos Bank heeft mogelijkheden voor klanten gecreëerd om te investeren in de duurzaamste beursgenoteerde ondernemingen via op duurzaamheid gescreende Social Responsible Investment (SRI)- fondsen. Daarnaast zijn we een In 2013 zijn we 554 keer (2012: 445) de dialoog aangegaan met 250 ondernemingen (2012: 219). Lees meer in ons Company Engagement Report 2013 constructieve dialoog (engagement) met ondernemingen aangegaan over hun duurzaamheidspraktijken. Kleine verandering, groot verschil Doordat we met de vier Triodos SRI-fondsen op de beurs beleggen, presteert elke euro van onze investeerders beter dan de gemiddelde duurzame prestatie van beursgenoteerde ondernemingen op het gebied van verlaging van de koolstofintensiteit (110%), het gebruik van duurzame energie (107%), het garanderen van sterke standaarden voor de toeleveringsketen (59%), het houden van toezicht op de toeleveringsketen (90%), het hanteren van een beloningsbeleid gebaseerd op ESG-waarden (ESG-gerelateerd beloningsbeleid) (78%), en MVOrapportages (96%). Bij alle duurzaamheidsindicatoren presteert de portefeuille van de Triodos SRI-fondsen 20% beter dan gemiddeld. Bevorderen transparante bedrijven Transparantie is van essentieel belang voor duurzame financiering. Daarom is het een van de kernprincipes van Triodos Bank. De Triodos SRI-fondsen behoren tot de meest transparante in de sector volgens het European Sustainable Investment Forum en het bureau van de Verenigde Naties dat toezicht houdt op de VN Principes voor Verantwoord Investeren. 271

272 We zijn een van de weinige aanbieders die verslag uitbrengen over onze onderzoeksmethoden, onze beleggingscriteria, ons volledige beleggingsuniversum en de beleggingsportefeuille per fonds. We vertellen u wat ons leidt bij het stemmen tijdens aandeelhoudersvergaderingen (richtlijnen voor stemmen met een machtiging) en hoe we per onderneming hebben gestemd. Voor meer details zie onze website. 272

273 Onze impact in een mondiale context Een vergelijking van de impact van banken op internationaal niveau We willen de duurzaamheid van banken op internationaal niveau vergelijken en verbeteren We willen ervoor zorgen dat aan de hoogste duurzaamheidsstandaarden wordt voldaan Daarvoor hebben we samen met GABV-leden een scorecard ontwikkeld Een kader voor verandering We willen onze impact in een mondiale context plaatsen en uiteindelijk de duurzaamheid van verschillende banken met elkaar vergelijken. Een goede manier om dit te doen is aan de hand van een impactscorecard, die we hebben ontwikkeld met vooraanstaande waardegedreven banken van over de hele wereld verenigd in de Global Alliance for Banking on Values (GABV). De scorecard biedt een relatief eenvoudig kader waarmee stakeholders kunnen zien in hoeverre een bank, van welk type dan ook, haar beloften op het gebied van duurzaamheid nakomt. Met de scorecard kunnen stakeholders onderscheid maken tussen de duurzaamheidsprestaties van waardegedreven banken en, naar wij hopen, conventionele banken in de toekomst. Dit is vooral belangrijk omdat GABV-banken zich van andere banken onderscheiden in die zin dat ze ernaar streven iets te doen voor mens en milieu. Hun werkzaamheden op het gebied van duurzaamheid zijn voor hen geen bijzaak, maar hoofdzaak. De scorecard is ontworpen voor het meten van: Basisvereisten die aan een duurzame bank worden gesteld, zoals haar missie en houding ten opzichte van transparantie Objectieve factoren, zoals het aandeel van de activa van een bank die worden ingezet voor de reële economie Kwalitatieve elementen die een beeld schetsen van hoe een bank deze intenties omzet in daden 273

274 Wat is de Global Alliance for Banking on Values (GABV)? De GABV is een groeiend netwerk van onafhankelijke duurzame banken die financiën gebruiken om duurzame ontwikkeling te bewerkstelligen voor mensen en gemeenschappen die niet bereikt worden en het milieu. De organisatie bestaat uit een 25-tal duurzame banken op zes continenten, met een gezamenlijk vermogen van circa USD 80 miljard. Samen streven de leden van de GABV ernaar de impact van duurzaam bankieren wereldwijd te vergroten. Banken die tot de GABV behoren voldoen alle aan zes principes van duurzaam bankieren. Deze principes laten zien hoe waardegedreven banken verschillen van andere banken, met name banken die primair worden gedreven door financieel gewin De drievoudige benadering (People, Planet, Profit) centraal bij het bedrijfsmodel 2. Geworteld in gemeenschappen, het bedienen van de reële economie en het mogelijk maken van nieuwe bedrijfsmodellen die aan hun behoeften 3. Langdurige relaties met cliënten en een direct inzicht in hun economische activiteiten en de bijbehorende risico s 4. Kijkend naar de lange termijn, zichzelf bedruipend en bestand tegen verstoringen van buitenaf 5. Transparante en inclusieve governance 6. Al deze principes verankerd in de cultuur van de bank Deze principes staan centraal bij de ontwikkeling van datgene wat we beoordelen in de scorecard. 274

275 De GABV-scorecard De Global Alliance for Banking on Values (GABV) heeft de scorecard ontwikkeld om stakeholders een integraal overzicht te geven van de duurzaamheidsprestaties van individuele instellingen en ze uiteindelijk in staat te stellen om de duurzaamheidsprestaties van verschillende banken met elkaar te vergelijken. Het project bevindt zich in een pilotfase. Het vergelijken van banken in het hele GABV-netwerk en daarbuiten is dus nog niet mogelijk. De GABV-leden zijn voornemens de scorecard op te nemen in hun jaarverslagen over 2014, wanneer vergelijkingen zullen worden gemaakt. Bekijk de duurzaamheidsprestaties van Triodos Bank in de GABV-scorecard via onderstaande tabs: Overzicht De scorecard maakt onderscheid tussen basisvereisten, objectieve factoren en kwalitatieve elementen. Deze hoofdstukken bevatten nadere gegevens over de missie en transparantie van een bank, bouwen hierop voort met zorgvuldig geselecteerde gegevens die aangeven in welke mate een bank duurzaamheid als kernactiviteit heeft en lichten toe hoe een duurzaamheidsagenda zich vertaalt naar de dagelijkse werkzaamheden van een bank en haar medewerkers. Basisvereisten Gereguleerde financiële instelling Triodos Bank is een gereguleerde financiële instelling met vestigingen in Nederland, waar haar hoofdkantoor zich bevindt, België, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland, en een agentschap in Frankrijk. Triodos Bank N.V. valt onder het regelgevingskader van De Nederlandsche Bank N.V. Alle entiteiten van Triodos Bank, inclusief al haar vestigingen, staan onder toezicht van De Nederlandsche Bank N.V. Triodos Bank valt onder het depositogarantiestelsel dat bescherming biedt voor spaartegoeden en deposito s tot EUR Triodos Bank biedt een compleet pakket bancaire diensten in de meeste landen waarin zij opereert en neemt tegoeden aan en verstrekt kredieten in al die landen. Kamer van Koophandel: Utrecht Bankvergunning sinds 1980 op grond van Art. 2:13, lid 1, Wft Uitoefenen van het bedrijf van bank met beleggingsdiensten. 275

276 Missie Triodos Bank streeft ernaar: Bij te dragen aan een samenleving waarin levenskwaliteit wordt bevorderd en menselijke waardigheid centraal staat; Mensen, instellingen en bedrijven in staat te stellen bewust om te gaan met geld en daarmee duurzame ontwikkeling te bevorderen; Klanten van duurzame financiële producten en een goede service te voorzien. Triodos Bank is de enige pan-europese waardegedreven bank. Meer informatie over de missie van Triodos Bank vindt u op de website. Transparantie in verslaglegging Triodos Bank publiceert op verschillende manieren gegevens van al haar kredieten in elk land waarin zij opereert, onder andere via Mijn Geld Gaat Goed, een online tool op al haar websites, via een mobiele app in Nederland (de eerste app ter wereld waarmee klanten van een bank kunnen zien welke ondernemingen met hun spaargeld worden gefinancierd), en door middel van diverse on- en offline berichtgeving. In het jaarverslag van Triodos Bank zijn verhalen en gegevens opgenomen, naast interviews met de managing directors van de bank, waarin de impact van het werk van de bank in de sectoren waarin zij actief is, wordt uiteengezet. Het jaarverslag 2013 bevat een uitgebreid hoofdstuk over Impact. Triodos Bank heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van de GRI-verslaggevingsrichtlijnen, heeft de laatste vijf jaar op A+ niveau in haar jaarverslag gerapporteerd, en heeft haar medewerking verleend aan de ontwikkeling van en is een actieve stakeholder in de Principles for Investors in Inclusive Finance, onderdeel van de VN Principes voor Verantwoord Investeren (UNPRI). Ook heeft de bank zitting in onder andere de Investors Council van het Global Impact Investing Network. De fondsen van Triodos Investment Management publiceren jaarverslagen en organiseren Algemene Vergaderingen voor hun investeerders, waarbij zij in contact kunnen treden met medewerkers van de organisatie. Klanten worden direct in contact gebracht met de ondernemingen die door Triodos Bank worden gefinancierd door middel van speciale evenementen en bezoeken in alle landen, en ook tijdens de Algemene Vergadering van de bank. Objectieve factoren Veerkracht van de bank via inkomsten 3-jarig gemiddeld rendement op vermogen 0,45% Marktvergelijking 3-jarig gemiddeld rendement op vermogen 0,3% Triodos Bank heeft kantoren in vijf landen. We hebben echter ten behoeve van de marktvergelijking andere Nederlandse banken meegenomen en cijfers over 2012 gebruikt. De gemiddelde verhoudingscijfers zijn gewogen naar de omvang van de balans (waardoor een groter gewicht werd gegeven aan grotere banken). We 276

277 hebben uitsluitend de gegevens van de activa per ultimo 2013 gebruikt (en niet een dag-, maand- of kwartaalgemiddelde van de activa omdat deze cijfers niet beschikbaar zijn). Veerkracht van de bank via kapitaal eigen vermogen/balanstotaal 7,0% Veerkracht van de bank via kwaliteit van de activa activa van mindere kwaliteit/balanstotaal 2,8% Marktvergelijking activa van mindere kwaliteit/balanstotaal We zijn bezig onze vergelijkende marketinginformatie te updaten, om later in het jaar een accuraat en up-todate cijfer te publiceren. Veerkracht van de bank via liquiditeiten van klanten activa van mindere kwaliteit/balanstotaal 87,6% Activa die worden ingezet voor de reële economie/balanstotaal 55,0% Opbrengsten uit de reële economie/balanstotaal 81,7% Cliënten met direct risico ten opzichte van totaal aantal cliënten 100,0% Totaal aantal cliënten bedraagt Activa die worden ingezet voor drievoudige bottom-line/balanstotaal 55,0% Kwalitatieve elementen Het bestuur van de betreffende bank toont een sterke betrokkenheid bij Duurzaam Bankieren en beschikt over een gevarieerde expertise om aan alle aspecten van Duurzaam Bankieren recht te kunnen doen Aansturing op hoog niveau Een drievoudige bottom-line (Mensen, Planeet en Welvaart)-benadering als kern van de identiteit van de organisatie bepaalt alles wat ze doet, inclusief haar benadering van governance. De bank kiest ervoor om niet naar de beurs te gaan. Het aandelenkapitaal van de bank is toevertrouwd aan het Bestuur van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos (SAAT) dat volledig bevoegd is om alles te doen ter bescherming van de missie, continuïteit en financiële belangen van investeerders aan wie de bank certificaten van aandelen uitgeeft. Implementatie van processen Leden van de Raad van Commissarissen en het Bestuur van de SAAT worden benoemd op basis van de mate waarin ze professionele expertise en een verbondenheid met de waarden die aan de bank ten grondslag liggen met elkaar combineren. Indien een prioriteit moet worden toegekend aan een van deze twee elementen, 277

278 bijvoorbeeld in het geval er een Voorzitter van de Raad van Commissarissen moet worden benoemd, staan waarden op de eerste plaats. Alle Raden van Triodos Bank streven naar brede diversiteit in samenstelling en een evenwichtige verdeling van zetels naar nationaliteit, leeftijd, ervaring, achtergrond en geslacht. De Raad van Commissarissen streeft naar een situatie waarin niet meer dan 70% van de zetels worden bezet door alleen mannen of vrouwen. Aantoonbare resultaten Met ingang van mei 2013 telde de Raad van Commissarissen vijf mannelijke en twee vrouwelijke leden (circa 70/30%) met een brede expertise en met vertegenwoordigers uit Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en België een goede internationale afspiegeling. Het Bestuur van het Administratiekantoor heeft vijf leden: twee uit Nederland en één uit het Verenigd Koninkrijk, België en Spanje. Het Bestuur bestaat uit drie vrouwen en twee mannen (60/40%) met een brede expertise. Het Bestuur neemt deel aan een permanent-educatieprogramma. In 2013 bestond dat onder andere uit aandacht voor de kernwaarden van Triodos Bank en de persoonlijke en professionele relevantie ervan. 10 van de 16 agendapunten die door de Raad van Commissarissen met de Raad van Bestuur zijn besproken en die in het jaarverslag 2013 nader worden toegelicht, hadden rechtstreeks betrekking op duurzaamheid. Overigens heeft elke post uiteindelijk betrekking op de waardegedreven aanpak van Triodos Bank. De verslagen van de CEO laten een echte betrokkenheid zien bij leiderschap en verantwoordingsplicht op het gebied van duurzaam bankieren Aansturing op hoog niveau Alle medewerkers van Triodos Bank, in het bijzonder personen met leidinggevende functies, worden aangetrokken vanwege hun affiniteit met de duurzame waarden die ten grondslag liggen aan het werk van de bank, en om hun professionele expertise. Hun prestaties worden gemeten naar de mate waarin de missie van de bank wordt gerealiseerd. De organisatie is de overtuiging toegedaan dat een gevarieerd management leidt tot een gezondere cultuur en een positief effect zal hebben op haar prestaties. Implementatie van processen Bij de werving van en het toezicht op de prestaties van senior medewerkers wordt rekening gehouden met het duurzaamheidsaspect. Aantoonbare resultaten De CEO en directieleden spreken regelmatig als experts over waardegedreven bankieren op evenementen en via uitgebreide media-artikelen in hun land. In 2013 betekende dit: publieke erkenning door de President van de Wereldbank voor de CEO en GABV tijdens de jaarvergadering 2013 van de Wereldbank; toetreding van de CEO tot de Social Investment Taskforce van de G8; deelname op hoog niveau aan besprekingen, zoals de Parliamentary Commission into Banking Standards in het Verenigd Koninkrijk (juli); 278

279 De Groene Zaak, een lobby-organisatie voor duurzame ondernemingen, en een reactie op een consultatie over het groenboek over langetermijnfinanciering van de EU; medeoprichting door Triodos Bank van de Global Alliance for Banking on Values, waarvan de CEO van de bank voorzitter is; medeoprichting door Triodos Bank in 2010 van het Sustainable Finance Lab, een initiatief van wetenschappers uit verschillende disciplines dat als doel heeft het bouwen aan een duurzamer en veerkrachtiger banksector en dat in 2013 verantwoordelijk was voor verschillende presentaties en evenementen. De prestaties op het gebied van duurzaam bankieren worden gevolgd en gemeld, zowel intern als extern Aansturing op hoog niveau Het volgen en melden van financiële en niet-financiële prestaties is een essentieel onderdeel van de bank. De strategie van Triodos Bank is het realiseren van haar missie als aanbieder van duurzame producten en diensten, door zinvolle relaties te ontwikkelen waarbij haar waarden vertaald worden naar een geloofwaardig pakket diensten; door als referentiepunt voor duurzaam bankieren; door haar cultuur verder te verankeren in de waarden van de organisatie; door tegelijkertijd haar investeerders een billijke vergoeding te bieden gegeven de huidige economische omstandigheden. Deze doelstellingen zijn expliciet uiteengezet in een doorlopend driejaren strategisch plan op afdelings-, ondernemings- en nationaal niveau. Implementatie van processen Alle door Triodos Bank verstrekte kredieten worden gepubliceerd in alle landen waarin de bank opereert. Het jaarverslag geeft een overzicht van de sectoren waarin Triodos Bank actief is op haar websites. Over de niet-financiële impact wordt verslag uitgebracht aan de hand van verhalen. Er worden cijfers gebruikt ter onderbouwing van deze kwalitatieve informatie. Bewijs van impact wordt geïntegreerd met conventionelere bankcijfers, zoals kapitaalratio s waaruit de veerkracht van de bank en haar betrokkenheid bij de financiering van duurzame ondernemingen in de reële economie blijken. Alle niet-financiële impactcijfers worden teruggekoppeld aan mensen, waaruit de missie van Triodos Bank blijkt. Aantoonbare resultaten Triodos Bank financiert uitsluitend duurzame ondernemingen. De kredieten zijn in 2013 met 8% gestegen Cultuur: 16,3 miljoen bezoekers konden genieten van podiumkunsten, kunst en cultuur in theaters en van musea in heel Europa (2012: 5,7 miljoen). Ouderenzorg: mensen (2012: 9.840) hebben gebruik gemaakt van faciliteiten op het gebied van ouderenzorg. Deze zorg vond plaats in de 215 (2012: 150) zorginstellingen die door Triodos Bank werden gefinancierd. Biologische landbouw: de biologische landbouwbedrijven die door Triodos Bank worden gefinancierd produceerden in 2013 het equivalent van ruim 19 miljoen gezonde maaltijden. Dat is voldoende om (2012: ) mensen gedurende een jaar te voorzien van gezond voedsel. 279

280 Eind 2013 financierden Triodos Groep en haar beleggingsfondsen gezamenlijk 376 projecten in Europa (2012: 346). De gezamenlijke opwekkingscapaciteit van deze projecten was MW (2012: MW). Dit is voldoende om Europese huishoudens een jaar lang van energie te voorzien (2012: ). In 2013 maakten mensen gebruik van scholen en andere educatieve instellingen die door Triodos Bank werden gefinancierd (2012: ). De microfinancieringsfondsen van Triodos Investment Management verstrekten in 2013 leningen aan 110 (2012: 99) microfinancieringsinstellingen en andere financiële partijen. Deze instellingen waren gevestigd in 44 verschillende landen (2012: 45). Gezamenlijk bereikten ze in 2013 in totaal 7,9 miljoen spaarders (2012: 6.4 miljoen), en 8,4 miljoen kredietnemers (2012: 6,9 miljoen). Nadere cijfers over de niet-financiële impact van Triodos Investment Management vindt u hier. Het aantal klanten steeg met 18% tot Er zijn verschillende initiatieven om duurzaam bankieren in de hele organisatie te verankeren Aansturing op hoog niveau Triodos Bank financiert uitsluitend ondernemingen die ten goede komen aan mensen, het milieu en cultuur. Deze focus blijkt uit alle strategische en beleidsinspanningen, ongeacht de specifieke discipline binnen de bank. Duurzaamheidscriteria worden benadrukt in gepubliceerde documenten over positieve en negatieve screeningcriteria, op basis waarvan financierings- en investeringsbesluiten worden genomen. In de praktijk liggen duurzaamheidscriteria ten grondslag aan de ontwikkeling van alle nieuwe producten als expliciet onderdeel van het innovatieproces. Schenkingen kunnen een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van de levenskwaliteit. Daarom is Triodos Foundation actief in alle landen waarin Triodos Bank opereert. Implementatie van processen Er worden in de hele organisatie op afdelings-, ondernemings- en nationaal niveau driejarenondernemingsplannen vastgesteld waarin deze doelstellingen worden geïntegreerd. Er worden nieuwe producten ontwikkeld waarin duurzaamheid is geïntegreerd van nieuwe fondsen tot apps die spaarders en kredietnemers met elkaar in contact brengen. Triodos Bank hanteert duidelijk positieve criteria voor kredietverlening. Ook publiceert de bank haar visie op kredietverstrekking, inclusief zowel positieve als negatieve duurzaamheidscriteria voor financieringsbesluiten. Een en ander wordt onderbouwd door bedrijfsprincipes waarin wordt beschreven wat de missie, visie en waarden van de bank zijn en wat deze in de praktijk betekenen. In sommige landen kunnen spaarders een deel van hun rente schenken aan een goed doel. Aantoonbare resultaten Ook in 2013 heeft Triodos Bank uitsluitend kredieten verstrekt aan duurzame sectoren: Milieu (49%, 2012: 49% ), Sociaal (29%, 2012: 28%) en Cultuur (15%, 2012: 12%). Bovendien zijn in de categorie Overige opgenomen: 280

281 (7%) kredieten aan NGO s, lokale overheden, adviseurs, architecten, onderzoeksgroepen, en aan anderen die alle bijdragen aan een duurzamer toekomst. In 2013 ontvingen 401 organisaties (2012: 404) zo in totaal een bedrag aan schenkingen van EUR 0,4 miljoen (2012: EUR 0,5 miljoen). Triodos investment Management komt met een nieuw model voor impactinvesteringen: langetermijn private equity dat de missie en waarden van duurzame bedrijven onderschrijft en niet exit-gedreven is. Dergelijk langetermijnkapitaal is van groot belang voor de verdere expansie van de snel groeiende sector van biologische voeding en duurzame consumentenproducten in Europa. Er zijn voorbereidingen getroffen voor de introductie van een nieuw Organic Growth Fund (geïntroduceerd in januari 2014) voor het verstrekken van langetermijnkapitaal aan de Europese voorlopers in de sector die nu in hun groei worden belemmerd. De organisatiestructuur maakt integratie van duurzaam bankieren in de dagelijkse activiteiten mogelijk Aansturing op hoog niveau De organisatiestructuur van Triodos Bank wordt ontwikkeld op basis van haar missie en wordt volledig gedicteerd door duurzaamheidsoverwegingen. Triodos Bank is klimaatneutraal. Implementatie van processen De governancestructuur van Triodos Bank is ontworpen om haar missie te beschermen (zie boven). Vestigingen hebben nationale en sectorale expertise waardoor ze relaties kunnen aangaan met en kredieten kunnen verstrekken aan duurzame ondernemingen ten behoeve van de langetermijnbelangen van ondernemers en de duurzame sectoren waarin zij opereren. Triodos Investment Management, een volle dochter van Triodos bank, heeft 19 fondsen in beheer en bedient uitsluitend duurzame sectoren, waaronder kunst en cultuur, inclusieve financiering, duurzame handel, biologische voeding en landbouw, energie en klimaat, duurzaam vastgoed en beursgenoteerde vennootschappen met bovengemiddelde prestaties op het gebied van duurzaamheid. Private Banking biedt advies aan vermogende particulieren, family offices en organisaties die verantwoordelijkheid nemen voor de duurzame impact van hun financiën. De bank beschikt over gedetailleerde processen om ervoor te zorgen dat Triodos Bank met haar middelen haar missie kan realiseren. Met een actief en gecontroleerd Milieumanagementsysteem (EMS) worden de negatieve milieueffecten van alle activiteiten van Triodos Bank in kaart gebracht en verminderd. Door beleidsregels op het gebied van inkoop, infrastructuur van gebouwen en producten en diensten worden de prestaties gecontroleerd en verbeterd. Aantoonbare resultaten Gepubliceerde cijfers over de impact op het milieu omvatten onder andere cijfers over energieverbruik, reisgedrag van medewerkers, woon-werkverkeer, papierverbruik, en CO 2 -emissies per fte en per gebouw. Triodos Bank is volledig CO 2 neutraal. Verdere informatie vindt u op de Milieujaarverslag. Elektriciteitsverbruik 9,5% daling per fte, 8% daling per m 2 (in 2013) Drukwerk 30% daling per klant 281

282 Vluchten 8% stijging per fte en 3% stijging per klant. In 2013 is een pilotproject van start gegaan waarbij gebruik wordt gemaakt van videoconferencing, waarbij een verbinding tot stand wordt gebracht tussen alle kantoren om het luchtverkeer van medewerkers te verminderen. Er wordt steeds vaker gebruik gemaakt van zo n videoconferentiesysteem. Dit zou in 2014 moeten blijken uit de cijfers. Duurzaam Bankieren is verankerd in prikkels, beloningen en prestatiestructuur Aansturing op hoog niveau De verbondenheid tussen medewerkers en de waarden van Triodos Bank wordt verbeterd door middel van wekelijkse bijeenkomsten op alle vestigingen, en door een gedegen inwerkproces gericht op de missie en praktijk van de bank. Diverse trainingsmodules en cursussen bieden zowel een internationale als lokale focus, bijvoorbeeld via de Triodos Academy, waaronder een Values Seminar, een managementontwikkelingsprogramma en een visionair leiderschapsprogramma. Implementatie van processen Triodos Bank hanteert een gematigd beloningsbeleid zonder bonussen om een gezond en eenvoudig systeem te creëren. Triodos Bank kiest ervoor geen bonussen of optieregelingen aan te bieden aan de leden van de Directie of aan haar medewerkers. Financiële prikkels worden niet als een passende manier beschouwd om medewerkers te motiveren en te belonen. Duurzaamheid is per definitie het resultaat van een gezamenlijke inspanning van teamleden gericht op zowel de korte als de lange termijn. De verbondenheid tussen medewerkers en de waarden van Triodos Bank wordt versterkt door middel van wekelijkse bijeenkomsten op alle vestigingen, en een gedegen inwerkproces gericht op de missie en praktijk van de bank. Diverse trainingsmodules en cursussen bieden zowel een internationale als lokale focus. Een actieve ondernemingsraad in Nederland, België, Spanje en een medewerkersforum in het Verenigd Koninkrijk bieden een extra stem voor medewerkers op alle niveaus. Aantoonbare resultaten De verhouding tussen het hoogste en laagste salaris in Nederland in 2013 was 9,4 (2012: 9,4) Het aantal medewerkers steeg in 2013 met 15,5%, van 788 tot 911 Het aantal vrouwen op managementposities bleef stabiel op 40% (2012: 42%) Het ziekteverzuim in 2013 bedroeg 2,5% (2012: 3%). De doelstelling is 3% Er namen 82 medewerkers deel aan de verschillende programma s van de Triodos Academy De jaarlijkse Co-worker Conference werd gehouden in Berlijn (120 deelnemers) Medewerkers namen in 2013 deel aan values seminars, een managementontwikkelingsprogramma en een innovatief visionair leiderschapsprogramma In 2013 ontvingen alle medewerkers, ongeacht hun functie, een uitkering van 300 euro voor hun inzet als positief alternatief voor een bonusstructuur 282

283 Milieu Van biologische landbouwbedrijven in Spanje tot gemeenschapsregelingen voor duurzame energie op de Schotse eilanden; van natuurbehoud in Nederland tot energie-efficiëntieprojecten in kantoorgebouwen wij helpen onze klanten een positieve bijdrage te leveren aan onze leefomgeving. Duurzame energie en energie-efficiëntie Hoe het energiesysteem van Europa mede door financieringen van Triodos Bank wordt getransformeerd tot een systeem dat ons milieu beschermt en dat eerlijker is voor de mensen die er afhankelijk van zijn. Biologische landbouw en biologisch voedsel Het verband tussen onze gezondheid en hoe ons voedsel wordt geproduceerd doet ertoe. We werken met kopstukken van de biologische landbouw in heel Europa die de bedrijven financieren achter een duurzaamvoedselsysteem dat flora en fauna beschermt, hoge standaarden voor dierwelzijn hanteert en het milieu beschermt. Duurzaam vastgoed Triodos Bank financiert ontwikkelingen in nieuwbouw- en renovatieprojecten zodat vastgoed aan de hoogste duurzaamheidsstandaarden voldoet. 283

284 Duurzame energie Impactmetingen Triodos Bank financiert onder andere ondernemingen die duurzame energieprojecten ontwikkelen en exploiteren. Daarnaast richt de bank zich op projecten op het gebied van energiebesparing en schoner gebruik van fossiele brandstoffen. Eind 2013 financierden Triodos Groep en haar beleggingsfondsen gezamenlijk 376 projecten in Europa (2012: 346). De gezamenlijke opwekkingscapaciteit van deze projecten was MW (2012: MW). Dit is voldoende om Europese huishoudens een jaar lang van energie te voorzien (2012: ). We hebben dus voor elke klant van Triodos Bank de elektriciteitsbehoefte van 2,8 huishoudens gefinancierd. 284

285 Methoden De berekening van de vermindering van de CO 2 -uitstoot gebeurt aan de hand van omrekenkoersen (kwh gram CO 2 ) van het Greenhouse Gas Protocol Initiative op basis van het Beoordelingsrapport 2007 van het internationaal klimaatpanel IPCC. De omrekenkoersen geven aan met hoeveel gram de CO 2 -uitstoot is verminderd in de mix van alle energiecentrales in een land waarin wij actief zijn voor elke kwh groene energie die in 2006 (de meest recente datum waarover wij beschikken) is geproduceerd. In deze mix is ook de opgestelde duurzame energiecapaciteit meegenomen die niet bespaard zou worden met andere groene energie. In werkelijkheid is de CO 2 -reductie dus iets hoger. Onze berekening is gebaseerd op het gemiddelde energiegebruik per kwh per huishouden om het bijbehorende cijfer te extrapoleren. We houden in ogenschouw dat sommige landen zoals het Verenigd Koninkrijk over andere methodes beschikken (zoals het Britse Renewables). De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. 285

286 Onze visie en activiteiten Onze visie op duurzame energie Triodos Bank beschouwt energie als een primaire levensbehoefte en daarmee als iets dat zeker duurzaam moet worden opgewekt en gebruikt voor toekomstige generaties. Waarom het ertoe doet hoe we onze energie opwekken De stijgende wereldwijde vraag naar energie, de zorgen over de energieveiligheid en de potentiële impact van de wereldwijde klimaatverandering zijn kwesties geworden die steeds dringender aandacht behoeven. Kredietverlening duurzame energie Percentage van onze kredieten aan de duurzame-energiesector We zien potentieel voor technologieën voor duurzame energie en energie-efficiëntiemaatregelen om een meer veerkrachtig, gedecentraliseerd en duurzaam energiesysteem te creëren dat toegerust is om deze uitdagingen in de toekomst het hoofd te bieden. Europese overheden ondersteunen stappen in deze richting volgens de doelstelling van de EU waarin wordt gepleit dat voor het jaar % van de energie afkomstig is uit duurzame bronnen, voor 20% meer energie-efficiëntie en voor 20% minder uitstoot van broeikasgassen. Triodos Bank speelt een belangrijke rol bij deze inspanningen om de impact van duurzame energie en energie-efficiëntieprojecten te vergroten. Financiering van duurzame energie per subsector Onze prioriteiten Door onze aandacht te richten op de inzet van volwassen technologieën zoals wind- en zonne-energie zijn we in staat een zinvolle bijdrage te leveren aan de noodzakelijke overgang naar ons energiesysteem. Doordat we al meer dan 20 jaar duurzame energieprojecten financieren, hebben we een schat aan ervaring en expertise opgebouwd die wordt gewaardeerd door de ontwikkelaars en exploitanten van duurzame energie met wie we samenwerken. We vergroten onze impact ook door te werken met meer gevarieerde eigendomsstructuren zoals gemeenschapsprogramma s voor duurzame energie en het financieren van energie-efficiëntie infrastructuur binnen de gebouwde omgeving. % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie Onze activiteiten Alle energieprojecten die we financieren dragen bij aan onze visie van een duurzaamenergiesysteem. 286

287 Of het nu gaat om de installatie van nieuwe opwekkingscapaciteit voor duurzame energie (door wind- of zonne-energie of waterkracht) of energiebesparingen en efficiëntiemaatregelen, al onze projecten leveren een zinvolle bijdrage aan een veerkrachtiger, duurzamer en schoner energiesysteem. Praktijkvoorbeeld Udny Community Turbine Lokale duurzame energie in Schotland Krachtige gemeenschappen Gemeenschappen in heel Schotland konden als eerste profiteren van de voordelen van de overvloedige hulpbronnen die de natuur hun schenkt. Ze hebben pionierswerk verricht op het gebied van lokale duurzame energieprojecten, een gezamenlijke ontwikkeling voor en door de lokale bevolking. Door groene energie en een langdurige bron van inkomsten voor hun gemeenschap te genereren, zijn duurzame energieprojecten een manier om een bijdrage te leveren aan onze energiezekerheid en te zorgen voor de duurzame toekomst van wijken door invloed en opbrengsten terug te geven aan lokale bevolking. De windturbine betekent een keerpunt voor Fetterangus. We zijn op zoek naar vaste, duurzame inkomsten waarmee we projecten in ons dorp kunnen financieren. De turbine is hiervoor de perfecte oplossing. Colin Wood, Gemeenschapsturbine Fetterangus Een overvloed aan wind in combinatie met een sterk verantwoordelijkheidsgevoel van de lokale bevolking heeft van de Schotse hooglanden en eilanden een natuurlijke kraamkamer voor lokale duurzame energie gemaakt. Enkele van de eerste projecten, zoals de waterkrachtsystemen bij Assynt en Knoydart, lopen nu al zo n 15 jaar, en de bewoners van de eilanden Eigg, Gigha en Westray hebben allen op hun eigen wijze pionierswerk verricht. Tien jaar geleden vond Gigha een nieuw onderkomen voor drie turbines uit Cumbria nadat deze waren vervangen door nieuwere 287

288 modellen, Eigg is in februari 2008 overgestapt op 100% duurzame energie nadat men jarenlang afhankelijk was geweest van dieselgeneratoren, en het jaar daarop was Westray de eerste gemeenschap die haar eigen grootschalige turbine van de grond af heeft ontwikkeld. De meest recente te ontwikkelen lokale turbine, op het eiland Barra, is in februari 2014 in bedrijf gesteld. Vruchten plukken De Udny Community Turbine in Aberdeenshire laat zien hoe groot de impact van lokale duurzame energie kan zijn. Reeds honderden lokale inwoners hebben al geprofiteerd van de inkomsten die met de lokale windturbine zijn gegenereerd, variërend van het aanschaffen van een ipad voor een peuterspeelzaal en schijnwerpers voor een tennisclub tot ondersteuning van medische hulpdiensten. De windturbine, die wordt gefinancierd door Triodos Bank, was de eerste in haar soort op het Schotse vasteland die volledig in handen was van de gemeenschap en die volledig door die gemeenschap werd geëxploiteerd. Na de inbedrijfstelling in 2011 heeft de Udny Community Turbine in haar eerste jaar meer dan aan inkomsten gegenereerd. Verwacht wordt dat gedurende de levensduur van 20 jaar van het project tot wel 5 miljoen aan winst zal worden gerealiseerd. Dit staat gelijk aan per inwoner van de dorpen Udny Green en Pitmedden. In het eerste jaar kon de trust een groot aantal verschillende organisaties financieren die ten goede kwamen aan de lokale gemeenschap. Er werd een bedrag van geschonken aan lokale doelen en nog eens in een reservefonds gestort. Naast andere projecten heeft de trust de lease gefinancierd van een auto voor de Pitmedden First Responders. De Responders maken deel uit van een plattelandsdienst die bestaat uit vrijwilligers die zich naar een incident begeven voordat de ambulancedienst arriveert. Het geheim van succes Andere gemeenschappen laten zich bij het realiseren van hun duurzame ambities vaak afschrikken door de enorme hoeveelheid tijd en moeite die nodig is om een project van de grond te krijgen. Achter succesvol projecten staat meestal een speciaal kernteam van mensen die de tijd hebben om in het project te stoppen, meestal gepensioneerden met ervaring en relevante vaardigheden op het gebied van bijvoorbeeld management en weg- en waterbouw. In tegenstelling tot professionele ontwikkelaars van duurzame energie hebben gemeenschappen dit soort projecten niet eerder aan de hand gehad. Elke stap is een moeizaam leerproces. Ze worden echter gesteund door lokale organisaties voor duurzame energie en toegewijde kredietgevers zoals Triodos Bank. Met hulp van Triodos Bank heeft Fetterangus uit Aberdeenshire vorig jaar haar lokale windturbine ontwikkeld. Projectleider Colin Wood: De windturbine betekent een keerpunt voor Fetterangus. We zijn op zoek naar vaste, duurzame inkomsten waarmee we projecten in ons dorp kunnen financieren. De turbine is hiervoor de perfecte oplossing. Van alle banken stond Triodos Bank het meest positief tegenover het project. Triodos begreep onze doelstellingen en heeft het hele project achter ons gestaan. Het was een lange weg waarbij tientallen lokale mensen betrokken waren en waarbij heel wat hordes moesten worden genomen. Het is het echter allemaal waard geweest. 288

289 Biologische landbouw en voeding Impactmetingen De biologische landbouwbedrijven die door Triodos Bank worden gefinancierd, produceerden in 2013 het equivalent van ruim 19 miljoen maaltijden. Dat is voldoende om mensen gedurende een jaar te voorzien van biologisch voedsel (2012: ). We financieren hectare biologische landbouwgrond in heel Europa. Dit betekent landbouwgrond ter grootte van één voetbalveld voor elke 10,4 klanten van Triodos Bank, die elk voldoende voortbrengen voor 383 maaltijden per jaar. 289

290 Methoden We nemen 100% van de impact voor onze rekening wanneer we een project mede financieren, behalve wanneer wordt gevreesd dat het de resultaten vertroebelt. Indien het niet mogelijk is om 100% van de benodigde gegevens te verkrijgen, meten we tenminste 80% van de projecten in de portefeuille, creëren we een gemiddelde voor dit cijfer en berekenen we het cijfer voor de resterende 20%. Zorgboerderijen worden uitsluitend meegenomen wanneer hun hoofdactiviteiten en -inkomsten bestaan uit landbouw en veeteelt, met zorg als nevenactiviteit. Met behulp van de door het Wereldnatuurfonds (WNF) ontwikkelde Ecologische Voetafdrukmethode is een inschatting gemaakt van het totaal aantal mensen dat van voedsel zou kunnen worden voorzien dat afkomstig is van de biologische landbouwgrond die wordt bewerkt met behulp van kredieten van Triodos Bank. Uit deze theoretische benadering blijkt het verband tussen het voedingspatroon van mensen en de landbouwgrond die hun voedsel voortbrengt. De Ecologische Voetafdruk (EV) is een meting van de global hectares (gha) die verband houden met economische activiteiten die een bepaalde bron verbruiken. Het WNF heeft, als onderdeel van het project WWF Living Planet, voor een groot aantal landen een schatting van de EV gemaakt. Het WNF schat dat er voor de hele EU gemiddeld 1,17 gha landbouwgrond en 0,19 gha weiland nodig is om iedereen in Europa en daarbuiten een jaar lang van voedsel te voorzien dat afkomstig is van de bewerkte grond. Het WNF heeft schattingen gemaakt van de EV voor elk van de vijf landen waar Triodos Bank de biologische landbouw financiert. Deze gegevens zijn gebruikt bij het maken van de schatting van het aantal mensen dat drie keer per dag van een maaltijd kan worden voorzien die afkomstig is van de totale bewerkte landbouwgrond van de Europese voedselproductiebedrijven die door Triodos Bank worden gefinancierd. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. Een voetbalveld is ongeveer 0,6 hectare groot. 290

291 Onze visie en activiteiten Onze visie op biologische landbouw en voeding Onze relatie met de grond en de aarde vereist een systemisch perspectief. We kunnen het ons niet langer permitteren om een wereldbeeld te hanteren dat landbouwgrond ziet als het beginpunt van een grenzeloos winningsproces. In plaats daarvan moet landbouw worden bezien binnen de context van een natuurlijk systeem van voedingsstoffen, water, biodiversiteit, dierwelzijn en sociale omstandigheden. De impact van landbouw We hebben boeren nodig die methodes gaan toepassen die natuurlijke bronnen conserveren en recyclen. We willen een levendige en gevarieerde landbouwsector helpen creëren met meer kleinere landbouwbedrijven die nauwere banden met lokale gemeenschappen en lokale consumenten hebben. Kredietverlening biologische landbouw en voeding Percentage van onze kredieten aan de biologische landbouw- en voedingsector 3,2% ann biologische landbouw 2,1% aan biologische voedingsbedrijven Financiering van biologisch voedsel per subsector Het respecteren van dierenwelzijn is een fundamenteel aspect van hoe we omgaan met de wereld om ons heen en een kernprincipe van biologische landbouw. Bij biologische landbouw staan bescherming van en respect voor de natuur voorop. Daarom is het hanteren van hogere standaarden voor dierenwelzijn dan bij conventionele landbouw een van de voornaamste doelstellingen. Het respecteren van dierenrechten komt voort uit de overtuiging dat wij mensen een verantwoordelijkheid hebben als dominerende soort op deze planeet. Voorts is er wetenschappelijk bewijs dat hogere standaarden voor dierenwelzijn bij biologische landbouw ook leiden tot gezondere producten voor mensen (denk aan minder gebruik van antibiotica). Hogere standaarden voor dierenwelzijn betekenen gezondere dieren, en positieve voordelen voor mensen die van voedsel kunnen genieten waarbij geen gebruik wordt gemaakt van kunstmatige hormonen of antibiotica. Financiering van biologische landbouw per subsector Onze prioriteiten We richten ons op het ondersteunen van boeren die laten zien wat de voordelen van duurzame en biologische landbouwprincipes zijn. We willen ook meer duurzaam bebouwde grond stimuleren door kredieten te verlenen voor het omschakelen van gangbare naar biologisch bewerkte grond. Ook willen we een gezonde ontwikkeling ondersteunen van de voedselsector in brede zin door % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie 291

292 producenten, distributeurs, retailers en traiteurs van voedsel te financieren die hun betrokkenheid bij duurzaam voedsel laten zien en die aan de stijgende vraag naar biologisch voedsel voldoen. Onze activiteiten Bij biologische landbouw wordt geen gebruik gemaakt van kunstmatige meststoffen en pesticiden, onderkent men het belang van biodiversiteit en worden de hoogste standaarden van dierenwelzijn doorgevoerd. Alle landbouwkredieten van Triodos Bank zijn verstrekt aan landbouwbedrijven die biologisch zijn gecertificeerd, zich in de overgangsfase bevinden naar biologische productie of duidelijk laten zien dat ze achter die principes en praktijken staan. Daarnaast financieren we detailhandel, groothandel, distributie- en cateringbedrijven die biologische voedsel-, drank- en andere producten leveren. Via de door Triodos Investment Management beheerde fondsen ondersteunen we ook biologische en fair-trade voedselproducenten in opkomende markten. Biologische landbouwgrond (hectare) en aandeel totale landbouwgrond in Europa 2011 Bron: FiBL Triodos Bank financiert hectare biologische landbouwgrond in heel Europa het equivalent van circa 60% van de totale biologische landbouwgrond in Nederland. 292

293 Praktijkvoorbeeld De Hühnermobil Innovatie ter uitbreiding van het potentieel voor de biologische pluimveehouderij Gezamenlijke inspanning en een nieuwe manier van denken Als gevolg van de stijgende vraag naar biologische producten groeit de behoefte aan aandacht voor standaarden voor dierenwelzijn bij biologische landbouw echter. Schandalen komen al steeds vaker voor en brengen schade toe aan de algemene reputatie van de sector. Dit vraagt om een gezamenlijke inspanning door alle biologische stakeholders het risico bestaat dat biologische landbouw in de voetsporen treedt van conventionele landbouw. Verder heeft biologische landbouw altijd te kampen gehad met bepaalde inherente dilemma s als het gaat over dierenwelzijn, bijvoorbeeld in de pluimveehouderij. Deze dilemma s In ons geval heeft het krediet van Triodos Bank gefungeerd als katalysator voor ons bedrijf. Triodos Bank geloofde vanaf het begin in ons ondernemingsidee. Natuurlijk moeten we geld verdienen, evenals Triodos Bank. We behandelen elkaar met respect en werken samen op een constructieve manier. In plaats van dat we de bank als zien als fremdkörper, maakt zij deel uit van onze werkzaamheden. Iris Weiland, bedrijfsmanager 293

294 vragen om een nieuwe manier van denken en ook om de ontwikkeling van innovatieve technieken. Ontwikkeling van een verbeterd concept In 1990 hebben Iris Weiland, afgestudeerd in agro-engineering, en haar toenmalige echtgenoot Maximilian Weiland een landbouwbedrijf opgericht. Dit bedrijf, gevestigd in een stadje in Hessen, is gecertificeerd volgens de standaarden van Bioland, een vereniging voor biologische boeren. In 1992 begon het echtpaar met het houden van leghennen. In korte tijd vond verzilting en vervuiling plaats als gevolg van de uitwerpselen van kippen en werd de directe omgeving van het hoenderhok besmet. Aangezien kippen de aangeboren behoefte hebben om zich beschermd te voelen, brengen scharrelkippen 80 procent van hun activiteiten door in een zone van 30 meter rondom hun ren. De verzilte grond heeft een negatief effect op de gezondheid van de dieren, door middel van besmetting via wormen en infecties evenals diarree, waardoor ze medicijnen nodig hebben. Volgens EU-regelgeving inzake biologische landbouw mogen eieren in het geval van bepaalde medicatie gedurende een bepaalde periode niet worden verkocht. Voor een biologisch bedrijf kan dit leiden tot aanzienlijke gederfde inkomsten. De Weilands wisten hoe ze het verziltingsprobleem moesten aanpakken: door de ren letterlijk mobiel te maken kan het gras regelmatig worden ververst als de behoefte daaraan ontstaat. Op die manier hebben de hennen altijd een verse groene ruimte waar ze kunnen scharrelen. Maar op dat moment waren de mobiele rennen op de markt niet geschikt voor grotere pluimveestapels en konden ze ook niet in wekelijkse cycli worden verplaatst. De Weilands zijn daarop begonnen met de bouw van een verbeterde mobiele pluimvee-ren. De kern van hun bouwconcept genaamd de Hühnermobil is een gesloten vloerplaat, waardoor de ren in minder dan 15 minuten kan worden verplaatst. Omdat de Weilands geen bedrijf konden vinden dat pluimveerennen maakte, hebben ze in 2002 zelf het eerste prototype gebouwd en dat de volgende twee jaar verder ontwikkeld. Met de Hühnermobil kunnen boeren weilanden met hier en daar een fruitboom alsmede geoogst of braakliggend grasland voor de pluimveehouderij gebruiken. De mobiele ren is goed voor het dierenwelzijn en heeft, door de hoeveelheid voer die door de hennen wordt gegeten, een positief effect op de kwaliteit en de smaak van de eieren. Zorgen voor snelle groei van het bedrijf Met behulp van een krediet van Triodos Bank Duitsland was de onderneming in staat de Hühnermobil in serieproductie te nemen en zo de ontwikkeling van het bedrijf te versnellen. Nu biedt de onderneming drie verschillende Hühnermobilen aan voor tussen 225 en 1200 hennen en heeft zij onlangs een Hähnchenmobil voor hanen aangekocht. De laatste drie jaar is het bedrijf van Iris Weiland snel gegroeid. Voor 2014 staat de productie van 160 Hühnermobilen op stapel. Een aantal daarvan zijn reeds geëxporteerd naar Noord-Italië, Nederland, Zwitserland, Luxemburg, en Oostenrijk. Afnemers van de Hühnermobil zijn voornamelijk biologische boeren; slechts 20% bestaat uit conventionele boeren. 294

295 Oplossing voor een centraal dilemma bij biologische landbouw Het verstrekken van een krediet om deze ontwikkeling te versnellen zal een impact hebben die verder gaat dan de financiering die alleen Triodos Bank verstrekt aan boeren die de Hühnermobilen aanschaffen. De vraag naar innovatieve oplossingen voor het beheer van vrijeuitloopkippen is aanzienlijk gegroeid sinds de productie van legbatterij -kippen op grond van EU-recht is verboden. Een biologische benadering van veeteelt kan een vitale rol spelen bij de bestrijding van het groeiende probleem van resistentie tegen antibiotica, die ontstaat als gevolg van het veelvuldig gebruik van antibiotica. Het efficiënt en kosteneffectief beheren van zo n systeem voor de pluimveehouderij vereist innovatieve nieuwe benaderingen. Onze kredietnemer heeft een oplossing gevonden voor een centraal dilemma in de biologische landbouw en krijgt veel aandacht van de biologische sector, waardoor nieuwe kansen worden geschapen voor een sectorbrede impact in de toekomst. 295

296 Duurzaam vastgoed Impactmetingen Triodos financiert 724 woningen en ongeveer 100 bedrijfspanden die rond m 2 kantoorruimte beslaan genoeg voor circa mensen. We financieren ook hectare natuur-/beschermd gebied. Dat is circa 20m 2 aan natuur-/ beschermd gebied per klant ongeveer de afmeting van een klein tuintje. 296

297 Methoden Bij onze berekeningen zijn we uitgegaan van een gemiddeld vloeroppervlak per kantoormedewerker van 20m 2. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. Onze visie en activiteiten Onze visie op duurzaam vastgoed Gebouwen verbruiken op dit moment 40% van alle energie die in de EU wordt geproduceerd en leveren hetzelfde aandeel van de CO 2 - uitstoot in Europa. Indien we willen overgaan op een daadwerkelijk duurzame economie moeten we nagaan hoe we gebouwen moeten bouwen en onderhouden. Kredietverlening duurzaam vastgoed Percentage van onze kredieten aan de duurzame vastgoedsector Hightech duurzame ontwikkelingen Er zijn technologieën en technieken om nieuwe panden te bouwen met duurzame materialen en ontwerpen. Deze gebouwen verbruiken veel minder energie en stoten minder CO 2 uit, waardoor ze een enorme impact realiseren in een sector die van oudsher op dat gebied zeer inefficiënt is. Een fantastische mogelijkheid voor Triodos Bank om mee te bouwen aan de toekomst. Behouden van het oude, moderniseren van het nieuwe Het merendeel van de hedendaagse gebouwen zal er over 50 jaar nog steeds staan en veel historische gebouwen zullen behouden blijven in verband met hun culturele rol. Voor bestaande panden kunnen renovatie- en moderniseringsprojecten de duurzaamheid van gebouwen enorm verbeteren inclusief isolatiemaatregelen, het gebruik van energiezuinige verlichting en verwarming, geavanceerde beheersystemen en energiezuinige apparatuur. De manier waarop een pand wordt gebruikt speelt ook een grote rol bij de totale impact ervan; bijvoorbeeld de bezettingsgraad van een kantoorgebouw en de mate waarin het gebruikt maakt van telecommunicatietechnologie zoals videoconferencing om het aantal zakelijke reizen te beperken. Financiering van duurzaam vastgoed per subsector % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie Onze activiteiten Triodos Bank financiert ontwikkelingen in nieuwbouwprojecten zodat vastgoed aan de hoogste duurzaamheidsstandaarden voldoet. We financieren ook de renovatie of herontwikkeling van bestaande panden zodat ze energiezuiniger worden. 297

298 Een duurzaam dak boven uw hoofd Sommige vestigingen verstrekken ook hypotheken aan particulieren, waarbij ze voornamelijk hoge duurzaamheidsstandaarden stimuleren, en diegenen die de duurzaamheidsklasse van hun woning willen verbeteren ondersteunen. Praktijkvoorbeeld Nelson Canal België telt veel oudere gebouwen die meer energie verbruiken dan gemiddeld in Europa. Dit biedt ongekende kansen voor renovatie en regeneratie door integratie van de laatste methodes op het gebied van energiebesparing en -zuinigheid. Duurzaam bouwen is nog steeds een ontwikkelingssector in België, waar de meeste gebouwen oud en in hoge mate energie-inefficiënt zijn. Tegelijkertijd wordt de regelgeving inzake energie-efficiëntie in nieuwe gebouwen steeds strenger als gevolg van de Europese doelstelling om passief bouwen vóór het jaar 2020 de norm te maken. Ambitieuze conversies Nelson Canal is een groep van drie Belgische particuliere beleggers en de Gemeente Molenbeek die in 2009 het historische gebouw van brouwerij Belle-Vue nabij het centrum van Brussel van de Belgische Groep Inbev heeft gekocht. Het complex maakt weer deel uit van de stad en zal de buurt nieuw leven inblazen. Jean-Paul Pütz van Nelson Canal Nelson Canal heeft een leegstaand gebouw van een voormalige brouwerij gerenoveerd en het omgebouwd tot een energiezuinig hotel het eerste in zijn soort in Brussel. Het wordt nu uitgebaat door Meininger Hotels en telt meer dan 150 kamers, tegen bescheiden prijzen. Het hotel maakt deel uit van een groter renovatieproject van het vervallen bedrijfsterrein dat zich in een achterstandswijk bevindt. Het project omvat onder andere een groot open plein, particuliere passieve appartementen en een locatie voor multifunctioneel gebruik. 298

299 Cofinancieren van regeneratie Triodos Bank en een andere Belgische bank financieren gezamenlijk de renovatie van de brouwerij. Het ambitieuze plan voor het Belle-Vue Hotel was gebaseerd op een gedeelde wens om het gebouw een nieuwe bestemming te geven en het een toekomst te geven die is geworteld in de regeneratie van deze wijk van de hoofdstad. Voor de Gemeente vertegenwoordigt dit een innovatief project waarin stedelijke regeneratie, effectief gebruik van industrieel en historisch erfgoed, sterk verbeterde energieprestaties van een modelgebouw en de sociaal-professionele integratie worden gecombineerd en Molenbeek- Saint-Jean op de kaart wordt gezet als toeristische bestemming. Het project heeft banen gecreëerd en de komst van toeristen biedt de buurt nieuwe economische kansen. Kansen voor een duurzamer vastgoedsector Triodos Bank België financiert duurzaam vastgoed, met een sterke focus op energie-efficiëntie: passiefwoningen en gebouwen of energieneutrale woningen en gebouwen. Ook wordt rekening gehouden met het gebruik van natuurlijke materialen en de locatie van gebouwen. De door ons gefinancierde ondernemers in de duurzame bouwsector dragen allen bij aan een duurzamer vastgoedsector. Er worden kredieten verstrekt aan een grote verscheidenheid aan ondernemingen: bouwbedrijven, projectontwikkelaars, architecten, producenten van bouwmaterialen, winkels voor ecologische bouwmaterialen, gemeenschapshuisprojecten, enzovoort. We financieren zowel huizenbouw als openbare of bedrijfsgebouwen. We financieren ook een aantal pioniers die nieuwe standaarden bepalen door het ontwikkelen van hypermoderne gebouwen. Nelson Canal is daar een voorbeeld van en laat zien hoe de sector kan bijdragen aan grootschalige stedelijke vernieuwing. 299

300 Cultuur De maatschappij heeft meer nodig dan het louter materiële. Cultuur maakt de ontwikkeling van het collectieve gedachtegoed van individuen en gemeenschappen mogelijk. Cultuur verbetert de levenskwaliteit, bevordert dat mensen zich vrij kunnen uiten en draagt bij aan de ontwikkeling van het leren en vaardigheden. We financieren een breed scala aan kunstenaars en organisaties voor podiumkunsten en ondernemers die een complementaire benadering van onderwijs hanteren. Kunst en cultuur Hoe we kunstenaars en organisaties voor podiumkunsten ondersteunen, variërend van DJ s tot violisten en van musea tot muziekcentra. Onderwijs Er is behoefte aan een gevarieerd onderwijssysteem om in de verschillende behoeftes vanuit de maatschappij te voorzien. Zo financieren we organisaties die werken met alternatieve onderwijsconcepten die inspelen op de behoeften en talenten van de mensen in de hele gemeenschap. 300

301 Kunst en cultuur Impactmetingen Dankzij de kredietverlening van Triodos Bank konden in ,3 miljoen bezoekers (2012: 5,7 miljoen) in Europa genieten van podiumkunsten, van kunst en cultuur in theaters en van musea. De stijging is hoofdzakelijk toe te schrijven aan kredietverlening aan filmmakers in Spanje. Omgerekend betekent dit het equivalent van 31,5 culturele ervaringen per klant van Triodos Bank. 301

302 Methoden Het door ons gebruikte kunst- en cultuurcijfer is gebaseerd op het aantal mensen dat in 2013 een bezoek heeft gebracht aan culturele evenementen of (film)voorstellingen die werden aangeboden door instellingen die Triodos Bank vanuit haar vestigingen financiert. Waar dit cijfer niet beschikbaar was, hebben we het gemiddeld aantal mensen dat gedurende het jaar een bezoek heeft gebracht aan een evenement of voorstelling bij een specifiek project berekend en vermenigvuldigd met het aantal door dat project georganiseerde evenementen. Wij hebben tenminste 80% van de Kunst en Cultuur -portefeuille van elk land gemeten en het resterende deel op basis van dit cijfer geëxtrapoleerd. Waar we niet in staat waren om 80% van de kredietportefeuille van een bepaald land te meten, hebben we alleen een cijfer opgenomen voor dat deel van de kredietportefeuille dat we wel hebben kunnen meten. Omdat het zeer ingewikkeld is om nauwkeurig aan te geven hoeveel personen daarmee worden bereikt, hebben we in dit cijfer geen individuele kunstenaars, musici en dergelijk opgenomen die door Triodos Bank worden gefinancierd. Wij erkennen dat een individueel project mogelijk niet uitsluitend door Triodos Bank is gefinancierd en dat het in zo n geval niet geheel aan de bank is toe te schrijven dat het project in kwestie de uitvoeringen kon organiseren. Omdat de financiering door Triodos Bank van kunst- en cultuurprojecten volgens ons een centrale rol speelt bij de totale financiering ervan kunnen we deze meting in deze context niettemin legitiem gebruiken. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. 302

303 Onze visie en activiteiten Onze visie op kunst en cultuur Kunst en cultuur spelen een belangrijke rol in de persoonlijke ontwikkeling van mensen en de samenhang in de samenleving als geheel. Creatieve expressie biedt nieuwe perspectieven, inspireert en verbindt mensen. Kredietverlening kunst en cultuur Percentage van onze kredieten aan de kunst- en cultuursector Kunst als katalysator voor persoonlijke en gemeenschapsontwikkeling Kunst en cultuur leveren een bijdrage aan persoonlijke ontwikkeling en een levendige samenleving. Ze kunnen inspireren en motiveren tot verandering. De culturele sector is dynamisch en veelzijdig. Cultureel ondernemerschap is booming. Veel instellingen zijn volledig of gedeeltelijk commercieel en richten zich op een breed en divers publiek. Triodos Bank past in de dynamiek van een sector met deze ondernemersfocus en financiert innovatieve culturele ondernemers om haar impact te helpen vergroten. Financiering van kunst en cultuur per subsector Onze prioriteiten Op basis van haar engagement van oudsher met kunst en cultuur is Triodos Bank een van de koplopers in de sector. Ze ontwikkelt innovatieve financieringsinstrumenten zoals garantiefondsen. Hiertoe werken we samen met overheden, brancheverenigingen en adviseurs. Grote diversiteit We richten ons op culturele initiatieven, ongeacht hun omvang, die zich richten op verschillende activiteiten zoals om een voorbeeld uit de praktijk te gebruiken een podium, museum en een restaurant in één bedrijf. Naast deze kredietverlening beschikken we over een fonds (Triodos Cultuurfonds) voor Nederlandse cliënten. Het Fonds, dat in 2006 is opgericht, is een voorloper geweest op het gebied van financiering van kunst en cultuur, met als doel de sector minder afhankelijk te maken van subsidies en giften door het stimuleren van cultureel ondernemerschap. % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie Triodos Bank zal zich in de toekomst richten op versterking van haar lokale netwerken en lokaal cultureel ondernemerschap. 303

304 De voordelen van kunst voor de maatschappij Bron: Rand Corporation Onze activiteiten Verbondenheid neemt een centrale plaats in bij onze visie op de culturele sector. Triodos Bank financiert kunstenaars en culturele instellingen die bruggen bouwen met de maatschappij. Veelal betekent dit een combinatie van hoge artistieke kwaliteit en een brede toegankelijkheid. De aansluiting met de gemeenschap vindt op verschillende manieren plaats: door het bereiken van een breed publiek, en door contacten met derden, zoals sponsoren, bedrijven, maatschappelijke instellingen en banken. Daarnaast is er contact met amateurs die lokaal actief zijn en bijdragen aan sociale samenhang. 304

305 Praktijkvoorbeeld Futbolín Financieren van de filmindustrie De creatieve sector heeft zich ontwikkeld als zeer actieve en interessante subsector om in te investeren, zowel vanuit kwalitatief als zakelijk perspectief. Volgens een door TERA Consultants in 2010 uitgevoerd onderzoek waren er in 2008 in Europa 8,5 miljoen mensen werkzaam in de culturele sector. Dit komt neer op 4,5% van het BNP. In Spanje vertegenwoordigt de culturele sector circa 4% van het BNP en er zijn meer dan mensen in de sector werkzaam. De ervaring was zeer positief en positioneerde Triodos Bank als belangrijke financiële partner voor dit soort projecten met een kredietportefeuille van EUR 20 miljoen. Met name de filmindustrie is een van de actievere culturele sectoren. In Spanje is Triodos Bank een belangrijke financiële partner geworden voor grote en kleine filmprojecten, die kennis en ervaring verzamelt over hoe het filmbedrijf werkt. Marktuitdagingen en -innovatie Als gevolg van de economische crisis in Spanje zijn de overheidssubsidies aan de culturele sector in 2012 en 2013 aanzienlijk gekort, met 21,2% respectievelijk 30%. De filmsector is een van de zwaarst getroffenen, met bezuinigingen van 35% in het budget voor Er zal in 2014 met nog eens 14% in de subsidie worden gesneden. Een verhoging van de BTW tot 21% over culturele activiteiten ook in 2013 moet bij dit cijfer worden opgeteld om een juist beeld te krijgen van de negatieve impact (in cijfers) op de culturele sector. Het derde grote probleem waarmee de sector te kampen heeft is piraterij van intellectuele eigendom. 305

306 Met het oog op deze ontwikkelingen en de kracht van de expertise die we hebben ontwikkeld in deze sector, samen met onze partner Audiovisual SGR, een onderlinge waarborgmaatschappij, en tegen de achtergrond van teruglopende overheidsfinanciën verwachten we dat we de ontwikkeling van de filmindustrie in Spanje in de toekomst zullen blijven steunen. Onze ervaring en informatie Ignacio Benedeti is de oprichter van IB Cinema, een kleine onafhankelijke filmproducent in Galicië. Vanaf het moment dat Triodos Bank deze onderneming in 2002 een krediet heeft verstrekt voor de productie van de documentaire Mercado de Futuros (Termijnmarkt) is er een nauwe relatie met Ignacio ontstaan. De Spaanse directeur heeft Galicië diverse malen bezocht om bij Ignacio informatie in te winnen over de filmindustrie en wat wij als bank moesten weten als we meer projecten in de sector willen financieren. Benedeti wilde zijn ervaring graag delen, en beschreef de uitdagingen, huidige situatie en unieke karaktertrekken van de filmwereld in Spanje. Audiovisual SGR, een onderlinge waarborgmaatschappij die zich richt op kleine en middelgrote film- en podiumkunstondernemingen, is uit deze gesprekken naar voren gekomen als een interessante organisatie. We hebben in januari 2012 contact opgenomen met Audiovisual SGR en een overeenkomst met hen ondertekend voor gegarandeerd kredieten aan culturele activiteiten (SGR kan maximaal EUR 1,2 miljoen garanderen). Het betreft een overeenkomst waarvan alle partijen profiteren: Triodos Bank, omdat we actief kunnen zijn in een zeer interessante sector met een laag risico; Audiovisual SGR, omdat ze kredietoplossingen kunnen bieden aan ondernemingen die om financiële hulp vragen; en de film- en podiumkunstondernemingen, die financiële ondersteuning voor hun projecten vinden bij een waardegedreven bank die op één lijn met hen ligt. Een maand later hebben we het Culturele clusterteam van onze afdeling Zakelijk Bankieren versterkt met een persoon met uitgebreide ervaring en brede contacten in de audiovisuele sector. De ervaring van deze twee jaar was zeer positief en plaatste Triodos Bank als belangrijke financiële partner voor dit soort projecten met een kredietportefeuille van EUR 20 miljoen. In het laatste kwartaal 2013 heeft Triodos Bank een overeenkomst ondertekend met een andere openbare instelling in Catalonië, ICEC (Catalaans Instituut voor Culturele Ondernemingen) voor het bieden van een gegarandeerd krediet aan filmprojecten binnen de regio. Triodos Bank heeft ervaring opgedaan in de sector, zodat zij nu kredieten kan verstrekken aan complexere projecten, samen met de SGR. We blijven nieuwe financiële oplossingen voor de sector ontwikkelen om aan de specifieke behoeften van onze bestaande en nieuwe klanten te voldoen. We luisteren naar hun wensen en proberen oplossingen te vinden die tot tevredenheid zijn van beide partijen. Maar als bank nemen we geen kaartverkooprisico. Als uitdaging moeten we onszelf profileren als bank van de sector door zichtbaarder te worden en meer en betere service te verlenen vanuit het oogpunt van risico, kwaliteit en kwantiteit. We moeten ons aanbod uitbreiden, en niet alleen kredieten verstrekken aan filmproducenten, maar ook aan andere ondernemingen in de sector zoals filmtheaters, -distributeurs, en anderen. We 306

307 hebben ook enkele dilemma s gesignaleerd inzake het kwalitatieve aspect van de voorstellen, die beslissingen rechtvaardigen om in bepaalde projecten niet te investeren. Naarmate we meer ervaring opdoen in de sector, zullen we onze eigen visie op de sector beter kunnen verfijnen. Over Futbolín Futbolín (Tafelvoetbal) is een Spaans-Argentijnse 3D-animatiefilm. Op het moment van publiceren van dit verslag had de film EUR 2,8 miljoen bijeengebracht en een publiek bereikt van rond mensen in Spanje (bron: Plural + Jempsa SL filmproducent). De film heeft een Goya Award gewonnen, de belangrijkste prijs voor Spaanse bioscopen in de categorie animatie. De film, geregisseerd door José Campanella, Oscar-winnaar en een bekende Argentijnse filmregisseur, is voor het eerst vertoond in Argentinië, waar de film een kaskraker was en meer dan 7,5 miljoen mensen trok. Het voorstel om het project te financieren was afkomstig van Audiovisual SGR. Triodos Bank tekende voor de financiering van circa 10% van het budget van EUR 11 miljoen. De deal was complex en kostte veel tijd en moeite, omdat het het tweede grote filmproject was dat door ons was gefinancierd. Wij zijn echter van mening dat dit een investering in de toekomst is en we maken gebruik van deze ervaring om andere cliënten in deze groeiende sector ervan te laten profiteren. 307

308 Onderwijs Impactmetingen In 2013 maakten mensen gebruik van educatieve instellingen die door Triodos Bank werden gefinancierd (2012: ). Dit is voornamelijk te danken aan de groei van deze sector in Spanje. Voor iedere 3 klanten van Triodos Bank genoot 1 klant onderwijs via een instelling die door ons werd gefinancierd. 308

309 Methoden Wij definiëren onderwijsinstellingen als instellingen voor het verstrekken van onderwijs, zoals scholen, opleidingscentra, enz. Kinderdagverblijven worden alleen meegerekend als het merendeel van hun activiteiten educatief van aard is. Het aantal personen dat onderwijs genoot is gebaseerd op feitelijke cijfers voor het aantal mensen dat cursussen of scholen enz. heeft bezocht van een instelling die door ons wordt gefinancierd. Of, als die gegevens niet beschikbaar zijn, het gemiddeld aantal personen dat gedurende het jaar een cursus heeft gevolgd, vermenigvuldigd met het aantal cursussen dat zij hebben georganiseerd. We hebben tenminste 80% van de onderwijsportefeuille gemeten en de cijfers geëxtrapoleerd. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. 309

310 Onze visie en activiteiten Onze visie op onderwijs We zijn van mening dat onderwijs grote voordelen met zich meebrengt voor personen voor wat betreft persoonlijke ontwikkeling en welzijn en voor de maatschappij voor wat betreft economische ontwikkeling en sociale samenhang. Kredietverlening onderwijs Percentage van onze kredieten aan de onderwijssector Gevarieerd onderwijs. Buitengewone voordelen Triodos Bank gelooft in verbetering van levenskwaliteit in het hele sociale spectrum. Daarom pleit de bank ervoor dat het onderwijssysteem voldoende variëteit kent en in de behoeften van een ieder voorziet, ongeacht iemands capaciteiten. Sommige onderwijsinstellingen die progressieve onderwijsconcepten hanteren, of die werken met personen met speciale behoeften, hebben naast financiering door de overheid ook andere financiële ondersteuning nodig. We streven ernaar een bijdrage te leveren aan het behoud en koesteren van deze diversiteit binnen het onderwijssysteem om een positieve impact voor personen, hun gezinnen en de maatschappij te realiseren. Kredieten aan de onderwijssector per subsector Onze prioriteiten De vroege kindertijd is een bijzondere belangrijke fase in iemands persoonlijke en sociale ontwikkeling. Daarom financieren we veel (kleuter)scholen die een filosofie aanhangen die voornamelijk is gericht op stimulering van de creativiteit van kinderen. Ook financieren we onderwijsinstellingen voor mensen met speciale behoeften en projecten voor volwassenen- en gemeenschapsonderwijs. Onze activiteiten Triodos Bank verleent kredieten aan onderwijsinstellingen die een aanvulling willen zijn op nationale onderwijssystemen door progressieve benaderingen in het werken met personen met speciale behoeften toe te passen. % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie 310

311 Praktijkvoorbeeld Parzivâl-Schule Triodos Bank beoogt gevarieerd, tolerant en passend onderwijsdat de behoeften en capaciteiten van individuen ondersteunt, ongeacht of het gaat om kinderen of (jong)volwassenen. Bij de financiering van particuliere scholen in Duitsland lag de focus tot dusver op Waldorf (Steiner)-scholen. Waldorf-scholen waren al een voorstander van integratie voordat dit wettelijk verplicht werd. Niettemin is er ook een beperkt aantal Waldorf-scholen in Duitsland die gericht zijn op kinderen met leerproblemen. Ze voorzien in de behoeften van kinderen en hun ouders die vinden dat noch conventionele Waldorf-scholen noch staatsscholen voor kinderen met leerproblemen de juiste oplossing voor hen zijn. Uitdagende financiering De financiering van particuliere scholen in Duitsland is vanuit juridisch oogpunt complex, omdat onderwijs onder het federale staatsrecht valt. Dit betekent dat elke bondsstaat zijn eigen regelgeving voor particuliere scholen heeft, en als zodanig ook voor bijbehorende subsidies. De financiering van Waldorf-scholen vormt met name een uitdaging omdat de scholen behoren tot non-profit ouderverenigingen of coöperaties met complexe bestuursstructuren die bij hun werkzaamheden grotendeels gebruik maken van vrijwilligers. Triodos Bank tracht deze complexe situaties te beheersen door middel van haar expertise, toetsing bij de kredietfiattering, persoonlijke bezoeken en contacten alsmede door het gebruiken van en bouwen aan de relaties met de overkoepelende organisaties van de verschillende soorten particuliere scholen. Uniek concept Triodos Bank heeft de aankoop gefinancierd van een stuk grond voor het nieuwe schoolgebouwencomplex van de Parzivâl-Schule, waaronder het Michael-Haus, een curatief educatief dagverblijf. Het terrein heeft een oppervlakte van m 2 en ligt in het centrum van München. De Parzivâl-Schule is een door de overheid goedgekeurde particuliere school die speciaal onderwijs aanbiedt. Sinds haar oprichting in 1996 opereert de school volgens de beginselen van het Waldorf Onderwijs. 311

312 Het concept van de Parzivâl-Schule is uniek in Beieren. De school ligt tussen reguliere scholen en scholen voor kinderen met speciale behoeften en is verantwoordelijk voor circa 120 mensen. De behoeften en leerproblemen van de leerlingen van de Parzivâl-Schule zijn zeer divers. Enkele leerlingen zijn te vroeg geboren, anderen hebben bijvoorbeeld een stoornis als ADHD. De school is van mening dat sport, ritme en muziek belangrijk zijn bij de ondersteuning van het leerproces van de kinderen. Zo oefenen leerkrachten tafels van vermenigvuldiging met hun leerlingen met behulp van ritme: door het gebruik van muziekinstrumenten of door ritmisch te klappen of rennen. Financiering in woelige tijden Triodos Bank heeft de aankoop van het terrein voor het nieuwe schoolgebouwencomplex, met inbegrip van haar kantine met biologisch keurmerk, het nieuwe hoofdgebouw van de school en het curatief educatief dagverblijf gefinancierd. Voordat de school verhuisde naar het nieuwe gebouw was zij tijdelijk gehuisvest in voormalige barakken in een noordelijke wijk van München gedurende een periode van zeven jaar terwijl het oude schoolgebouw werd gesloopt. Slechts één jaar na aanvang van de bouw in 2011 ging de school ondanks de woelige tijden net op tijd open voor het begin van het nieuwe schooljaar. Er werd munitie uit de Tweede Wereldoorlog in de grond aangetroffen, waardoor de bouw twee maanden vertraging opliep. Tegelijkertijd werd de organisatie getroffen door een tijdelijke bezuinigingsmaatregel bij de overheidssubsidies. Desondanks bleef Triodos Bank de school voorzien van de fondsen die ze nodig had. Bouw moet inhoud hebben en deze inhoud werd eraan gegeven door de deelnemers aldus Daintith in haar toespraak, waarin ze de regering van Opper-Beieren en Triodos Bank bedankte voor hun financiële steun. Op 28 juni 2013 sprak Nicky Daintith, voorzitter van de ouderraad, haar vreugde en dank uit bij de officiële opening van het nieuwe gebouw. Vooruitkijken De Parzivâl-Schule is nu bezig met het schema voor de tweede bouwfase, volgens planning op te leveren in mei 2016, die ook zal worden gefinancierd door Triodos Bank. Triodos Bank in Duitsland heeft twee Waldorf-scholen gefinancierd die zich richten op kinderen met leerproblemen. Hiermee profileert de bank zich meer in deze sector waardoor zij mogelijkheden biedt om verdere impact te realiseren in de sector in München en Opper-Beieren. 312

313 Sociaal Goede doelen, social enterprises en waardegedreven ondernemingen bieden essentiële steun voor kansarmen variërend van sociale zorg tot het bieden van werkgelegenheid aan kwetsbare mensen. Buiten Europa zijn onze investeringsactiviteiten gericht op waardegedreven instellingen die inclusieve financiële diensten leveren in opkomende markten in de hele wereld. Sociale projecten Maatschappelijk verantwoord ondernemen kan een diepgaand effect hebben op de ontwikkeling van een duurzame sociale economie door een oplossingsgerichte aanpak van sociale problemen. Gezondheidszorg Hoe we financiering gebruiken als katalysator voor verandering in maatschappelijke en zorginstellingen, met inbegrip van ouderen, mensen met een handicap of met gezondheidsproblemen. Microfinanciering Inclusieve financiële dienstverlening is van essentieel belang voor het bouwen aan gezondere en eerlijkere economieën. We werken met vooraanstaande waardegedreven organisaties op het gebied van microfinanciering en inclusieve financiering over de hele wereld, waardoor we impact hebben op de levens van miljoenen mensen. 313

314 Sociale projecten Impactmetingen We hebben kredieten verstrekt aan 408 sociale ondernemingen voor een totaalbedrag van EUR 87,8 miljoen. Daarnaast hebben we voor EUR 223,8 miljoen aan kredieten uitstaan aan sociale huisvestingsprojecten waarmee woonruimte wordt verstrekt aan circa mensen. 314

315 Methoden We schatten dat onze kredieten zo n 40% van de marktwaarde van het vastgoed in sociale huisvesting vertegenwoordigen. Daarbij gaan we uit van een vastgoedwaarde van ongeveer EUR per huurder. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. Onze visie en activiteiten Onze visie op sociale projecten Er zijn veel sociale organisaties en goede doelen die sociale problemen aanpakken op een manier die ook commercieel haalbaar is. Tegelijkertijd zien we een groei van het aantal sociale ondernemers: mensen die nieuwe bedrijfsmodellen creëren ingegeven door een sociaal motief om een specifieke groep in hun buurt of in de maatschappij te bedienen, vanuit het oogpunt van gedisciplineerd bedrijfsmanagement. Kredietverlening sociale projecten Percentage van onze kredieten aan de sector sociale projecten Financiering van de sociale economie We zien mogelijkheden voor deze opkomende Sociale Economie - sector om een positieve en belangrijke rol te spelen naast de publieke sector en de conventionele bedrijfssector bij het vormgeven van onze toekomstige economieën. Onze prioriteiten Binnen deze sector richten we ons op relaties met vooraanstaande sociale ondernemers die in hun benadering een duidelijk positieve sociale impact laten zien op de gemeenschappen die zij bedienen. 6,3% aan sociale huisvesting 2,5% aan sociale ondernemingen Financiering van sociale projecten per subsector (sociale ondernemingen alleen) In veel gevallen passen sociale ondernemingen zich aan aan grote veranderingen in de financiering door de overheid en de publieke sector. Als zodanig moeten ze innovatief zijn in hoe ze hun bedrijf organiseren, zodat ze het grootst mogelijke sociale voordeel kunnen realiseren en tegelijkertijd economisch duurzaam zijn. We zijn er voornamelijk op gebrand bedrijfsmodellen te ondersteunen die het potentieel hebben om schaalbaar te worden en hun impact te vergroten door middel van groei van hun onderneming en het inspireren van anderen om hetzelfde te doen. % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie 315

316 Onze activiteiten Onze activiteiten binnen sociale projecten bestaan onder andere uit kredietverlening aan organisaties die een positief sociaal voordeel opleveren, variërend van gemeenschapsondernemingen, fairtrade-ondernemingen en sociale ondernemingen die werkgelegenheid bieden aan kwetsbare en achtergestelde groepen tot non-profit ondernemingen met een sociaal oogmerk en aanbieders van sociale huisvesting. Praktijkvoorbeeld L Atelier de l Avenir De social profit-sector in België is mede op zoek naar creatieve en ondernemende oplossingen om sociale uitdagingen het hoofd te bieden zoals de vergrijzing en de stijgende kosten van de gezondheidszorg. De uitdaging op de arbeidsmarkt betreft het bieden van banen aan mensen die weinig tot geen toegang hebben tot de reguliere arbeidsmarkt. Dalende subsidies hebben de sector de laatste jaren aanzienlijk getroffen. In dit nieuwe klimaat wordt van sociale organisaties verwacht dat zij een zakelijker benadering hanteren en meer marktgericht zijn. Ondersteunen van professionalisering Triodos Bank financiert een breed scala aan sociale organisaties die werken voor een specifiek maar uiteenlopend publiek, zoals werklozen of ouderen, of mensen met een lichamelijke beperking of met leerproblemen. Al deze organisaties hebben een sociale missie en delen dezelfde waarden als Triodos Bank, waardoor ze natuurlijke partners zijn. Naast onze rol als bank en financiële partner nemen we ook deel aan evenementen in de social profit-sector, organiseren we workshops en ondersteunen we organisaties als Toolbox en i- Propeller, die de sector helpen om verder te professionaliseren bij de overgang naar meer commerciële modellen. 316

317 Innovatief bouwen Atelier de l Avenir maakt deel uit van het Atelier du Monceau, dat bijna 100 doven en/of slechthorenden in dienst heeft. In hun fabriek nabij Luik produceert Atelier de l Avenir panelen die worden gebruikt bij een innovatieve bouwtechniek. De panelen zijn energiezuinige bouwstenen voor modulaire huizen die steeds opnieuw kunnen worden gemonteerd, zodat gebouwen met hun tijd mee kunnen gaan een belangrijke innovatie voor met name de sociale huisvesting. Triodos Bank heeft, naast het verstrekken van een kredietlijn, de bouw van de fabriek gefinancierd waar de panelen zullen worden vervaardigd. Directe impact De onderneming stelt mensen met een beperking, met name doven en/of slechthorenden, in staat om hun eigen inkomen te verdienen en een onafhankelijk bestaan op te bouwen. Ze doet dit door gehandicapten te begeleiden, van informatie te voorzien en werkgelegenheid te bieden. Bij deze impact staat menselijke waardigheid centraal, een kernelement van de missie van Triodos Bank. 317

318 Gezondheids- en sociale zorg Impactmetingen Bij de beoordeling van de impact van gezondheids- en sociale zorg zijn kwaliteits -indicatoren per definitie meer kwalitatief van aard. Hoewel de organisaties die we financieren richtsnoeren > richtlijnen voor inzake goede praktijken naleven, zijn we in het bijzonder op zoek naar die organisaties waarbij de focus op kwaliteit van zorg is verankerd in de cultuur van de organisatie personen (2012: 9.840) hebben gebruik gemaakt van voorzieningen op het gebied van ouderenzorg. Deze zorg vond plaats in de 215 zorginstellingen (2012: 150), alle gefinancierd door Triodos Bank. Dat betekent financiering van 10,4 zorgdagen per klant van Triodos Bank. 318

319 Methoden We meten het aantal instellingen voor ouderenzorg gefinancierd en het aantal personen dat in die zorginstellingen woont, in het hele vestigingennetwerk van Triodos Bank. We nemen 100% van de impact voor onze rekening wanneer we medefinancier zijn van een project, behalve wanneer wordt gevreesd dat de resultaten hierdoor worden scheefgetrokken. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. 319

320 Onze visie en activiteiten Onze visie op gezondheids- en sociale zorg Triodos Bank steunt zorgverleners die laten zien dat de mens bij hun organisatie centraal staat. Door waardegedreven zorgverleners te financieren, voornamelijk die zorgverleners die gericht zijn op ouderen en mensen met speciale behoeften, kunnen we eraan bijdragen dat de levenskwaliteit van mensen in de zorg en het algehele welzijn van een maatschappij verbetert in een overgangsfase van de manier waarop we sociale zorg organiseren. Kredietverlening gezondheids- en sociale zorg Percentage van onze kredieten aan de sector gezondheids- en sociale zorg Kwaliteitszorg Doordat wij ons richten op de kwaliteit van de zorg, zien we ook dat de organisaties die we financieren beter toegerust zijn om goede mensen aan te trekken en te behouden, wat een positieve impact heeft op de mensen die de zorg ontvangen, en de commerciële haalbaarheid van het bedrijf. Onze prioriteiten Gezien de noodzaak om meer kwalitatieve- en mensgerichte sociale zorg te bieden, richten we ons met name op financiering van de bouw of ontwikkeling van extra zorgfaciliteiten. Kredietverlening aan de gezondheids- en sociale zorg per subsector De stijgende vraag naar ouderenzorg om in de behoeften van een vergrijzende maatschappij te voorzien, betekent dat we ons richten op financiering van voorzieningen voor ouderenzorg. We concentreren ons ook op ondersteunende zorgdiensten voor mensen met speciale behoeften die inspelen op de uitdagingen en capaciteiten van elk individu. Onze activiteiten De vraag naar gezondheids- en sociale zorgdiensten in Europa is aan verandering onderhevig als gevolg van demografische trends en veranderend overheidsbeleid. Geprojecteerde grijze druk De verhouding tussen 65-plussers en mensen in de leeftijd van 15 tot 64 (uitgedrukt in procenten) % ontleend aan gegevens op het moment van publicatie 320

321 Ontleend aan: Eurostat Hoewel elk land over zijn eigen systeem beschikt voor de financiering van de (gezondheids)zorg bestaat er een gezamenlijke behoefte aan een grotere beschikbaarheid van hoogwaardige zorgverlening. 321

322 Praktijkvoorbeeld De Boshoeve Hoe een beter milieu de kwaliteit van de gezondheidszorg kan verbeteren Zinvolle zorg en inspiratie De Boshoeve staat middenin een woonwijk in Nieuw-Vennep. De multifunctionele accommodatie is gehuisvest in een zeer duurzaam gebouw en heeft een dagverblijf voor kinderen met en zonder beperkingen. In het gebouw zijn ook flexwerkers, kookclubs en een natuurworkshop gehuisvest. Het gebouw is bedoeld om een zinvolle dagopvang te bieden aan jongvolwassenen met een chronische ziekte of een lichamelijke of geestelijke beperking. De ruimte voor het dagverblijf is groter dan de standaardvereisten en er zijn meer en beter opgeleide medewerkers aanwezig om de kinderen de zorg te geven die ze nodig hebben. Tegelijkertijd is De Boshoeve een plaats van inspiratie als duurzaam gebouw. Het wekt zijn eigen energie op door zonnepanelen op het dak. Bij alle materialen en bouwtechnieken wordt rekening gehouden met de gezondheid en het welzijn van de bewoners. Regenwater wordt opgevangen en gefilterd en vervolgens gebruikt om het toilet mee door te spoelen. Er wordt gebruik gemaakt van warmtepompen voor verwarming en koeling, en het Cradle2Cradle -tapijt reinigt de lucht door fijnstof te absorberen. De architect maakte niet alleen deel uit van het ontwerpproces, maar is ook werkzaam in het gebouw als directeur van een netwerkorganisatie die lezingen, workshops en cursussen over duurzame en vitale architectuur organiseert. Creëren van kansen door borgstellingen De financiering van De Boshoeve door Triodos Bank was mogelijk dankzij een borgstelling van het NSGK een liefdadigheidsinstelling die jongvolwassenen met beperkingen ondersteunt om ze zo zelfstandig mogelijk deel te laten nemen aan het gewone dagelijks leven. In 2011 werd het Triodos NSGK Borgstellingsfonds opgericht. Daarmee kan Triodos Bank kredieten verlenen aan ondernemers die zonder borgstelling mogelijk geen krediet zouden hebben gekregen. 322

323 Initiatieven als De Boshoeve kunnen mede zorgen voor een transformatie van de sector in Nederland. Zij bieden een visie voor ondernemers in de zorgsector waar zorgfaciliteiten gewoonlijk aan hoge eisen moeten voldoen. Het is van essentieel belang dat andere financiers en ondernemers op een duurzame manier gaan bouwen en renoveren. Niet alleen omdat men hier op lange termijn niet langer omheen kan, maar eenvoudigweg omdat financiële en sociale rendementen niet apart kunnen worden gezien, maar als elkaar versterkend. Naast zorgfaciliteiten in de bredere context van de bebouwde omgeving, zijn duurzame gebouwen die het welzijn van de gebruikers verbeteren aantrekkelijk om in te wonen en te werken. Als gevolg daarvan zullen ze een hogere bezettingsgraad hebben, wat weer leidt tot een hoger rendement op investeringen. Investeren in duurzaamheid is niet slechts een kwestie van principes, het is ook financieel verstandig. 323

324 Microfinanciering Impactmetingen De gespecialiseerde microfinancieringsfondsen van Triodos Investment Management hebben kredieten verstrekt aan 110 (2012: 99) microfinancieringsinstellingen, banken en andere financiële instellingen in 44 landen (2012: 45). Gezamenlijk bereikten ze in 2013 in totaal 7,9 miljoen spaarders (2012: 6,4 miljoen), en 8,4 miljoen kredietnemers (2012: 6,9 miljoen). 324

325 Methoden Het bewijs van de impact van onze microfinancieringsactiviteiten is afkomstig uit het Duurzame Managementsysteem voor Opkomende Markten van Triodos Investment Management. Deze informatie is gebaseerd op gedetailleerde kwartaalrapportages van de microfinancieringsinstellingen en banken in de portefeuille, jaarlijkse beoordelingen, en locatiebezoeken. De berekeningen van de impact per klant die in dit jaarverslag worden gebruikt, zijn gemaakt op basis van de gemiddelde spaartegoeden per klant over alle vijf de vestigingen. Deze gemiddelde tegoeden zijn vervolgens gerelateerd aan eenzelfde deel van de totale impact van Triodos Bank in een bepaalde sector. Eind 2013 waren er in totaal klanten. Onze visie en activiteiten Onze visie Triodos Bank is een belangrijke investeerder in de microfinancieringssector vanaf het moment dat zij in 1994 voor het eerst in deze sector heeft geïnvesteerd. We onderkenden dat duurzame ontwikkeling, en met name het aanpakken van ongelijkheid, uitsluiting en het armoedeprobleem, een wereldwijde kwestie was en hebben sindsdien onze bankexpertise in de inclusieve financieringssector ingezet om deze internationale uitdagingen het hoofd te bieden. Kredietverlening microfinanciering Kredietverlening per regio De laatste tien jaar hebben we gezien hoe microfinanciering zich snel heeft ontwikkeld en uitgebreid. Veel nationale overheden overal ter wereld zijn het belang in gaan zien van de ontwikkeling van inclusieve financiële sectoren, waarbij het merendeel van de mensen toegang heeft tot financiële diensten. Het hiaat van de financiële inclusiviteit staat nu op de agenda van de Verenigde Naties en de G2. Investeerders zijn de laatste jaren in toenemende mate de mogelijkheden gaan inzien van de maatschappelijke en financiële rendementen van microfinanciering en sluizen steeds meer geld naar deze sector. Als investeerder kan Triodos Bank invloed uitoefenen op de richting die de inclusive financieringssector opgaat. We delen onze visie met iedereen die bij de keten betrokken is investeerders, microfinancieringsinstellingen, banken en andere stakeholders om het belang van de klanten te begrijpen, voor ogen te houden en daarnaar te handelen. Dit zijn doorgaans klanten met een laag inkomen, beperkte financiële kennis en weinig macht en invloed. Aandacht voor de belangen van deze mensen en hun gezinnen is de enige manier om duurzame financiële resultaten op lange termijn te bereiken. Om een sector van inclusieve financiële dienstverlening te helpen vormen waarbij de belangen van de klant voorop staan heeft een aantal investeerders, waaronder Triodos Investment Management Principles for Investors in Inclusive Finance opgesteld. Deze investeerders zijn van mening dat specifieke beginselen voor investeerders in inclusieve financiering de beweging in de 325