KLAUWAANDOENINGEN. Paardenpraktijk Landbouwhuisdierenpraktijk Gezelschapsdierenpraktijk

Transcriptie

1 KLAUWAANDOENINGEN Klauwaandoeningen uiten zich in de vorm van kreupelheid. Veel klauwaandoeningen komen echter pas bij het bekappen aan het licht. Een goede registratie van aandoeningen is belangrijk in het kader van vroege signalering. Verschijnselen Het bekendste verschijnsel van klauwaandoeningen is kreupelheid. Vaak zijn de verschijnselen echter minder duidelijk, ontstaat de kreupelheid met minder makkelijk bewegen, etc. Koeien met slechte klauwen blijven meer liggen, laten zich dikwijls aan de kant zetten bij het voerhek of de drinkbak, verbruiken meer onderhoudsvoer, vertonen minder duidelijke tochtigheidssymptomen etc.. Andere aanwijzingen voor klauwproblemen zijn een schuifelende gang, het steeds afwisselend belasten van de poten en een afwijkende stand van de klauwen (koehakkige of bodemnauwe stand, op de punt staan). Aanpak De klauwgezondheid op het bedrijf hangt nauw samen met het management en begint met een sluitende registratie. De voeding speelt bijvoorbeeld een rol bij het voorkómen van klauwbevangenheid. Ook de huisvesting, en dan met name de stalvloer, de ventilatie en algemene hygiëne, zijn belangrijk om bevangenheid/klauwproblemen te voorkomen. Denk in dit kader verder dan de stal alleen. Menig klauwprobleem ontstaat bijvoorbeeld op het kavelpad, waar losse steentjes vervelende problemen kunnen geven. Besmettingsroute Infectieuze klauwaandoeningen zoals de ziekte van Mortellaro, stinkpoot en tussenklauwontsteking worden veroorzaakt door bacteriën die in de rundermest voorkomen. Daarnaast spelen voeding en huisvesting een belangrijke rol. Een aantal klauwaandoeningen, zoals een zoolzweer en een tyloom kunnen ontstaan na een infectieuze klauwaandoening. Schade Kreupelheid veroorzaakt grote schade op melkveebedrijven. Deze schade is op te splitsen in directe economische schade (kosten behandeling en niet leveren van melk van zieke of behandelde koeien) en indirecte schade (lagere melkproductie, verminderde vruchtbaarheid en vervroegde afvoer). Deze schade kan variëren van 100 tot 300 euro of meer per kreupele koe. De verschillen in schade tussen bedrijven met veel en met weinig klauwproblemen zijn opmerkelijk groot. De schade op bedrijven met de minste problemen (minder dan vijf procent kreupele koeien op jaarbasis) bedraagt ongeveer 10 euro per gemiddeld aanwezige koe. De schade op bedrijven met veel problemen (meer dan twintig tot vijfentwintig procent kreupele koeien per jaar) bedraagt ruim 25 euro per gemiddeld aanwezige koe. Verbetering van de klauwgezondheid kan dus flink geld opleveren. Een goede klauwgezondheid draagt ook bij aan het dierwelzijn en aan het arbeidsgemak op het bedrijf.

2 Diagnose Bij klauwaandoeningen kunnen zowel het hoorn zelf aangetast zijn als de huid op de overgang van huid en hoorn (de kroonrand). Het bekendste verschijnsel is kreupelheid. Vaak zijn de verschijnselen echter minder duidelijk en worden de klauwaandoeningen pas bij het bekappen zichtbaar. Bij klauwaandoeningen onderscheiden we primaire en secundaire aandoeningen. Primaire klauwaandoeningen ontstaan als gevolg van een infectie of fouten in de voeding of huisvesting. Secundaire klauwaandoeningen komen voort uit de primaire klauwproblemen. Primaire klauwaandoeningen Hierbij onderscheiden we besmettelijke en niet-besmettelijke klauwaandoeningen. De belangrijkste besmettelijke aandoeningen zijn: Ziekte van Mortellaro Stinkpoot Tussenklauwontsteking Ziekte van Mortellaro De ziekte van Mortellaro, ook wel bekend als Italiaanse stinkpoot, is een ontsteking van de huid op de overgang van huid naar hoorn. De ontstoken plek is rood en aardbeiachtig en heeft lange haren in en rond de wond. De aandoening komt vooral voor bij eerste- en tweedekalfs koeien en leidt in bijna alle gevallen tot acute kreupelheid, waarbij de koe de aangetaste klauw ontlast. De ziekte wordt waarschijnlijk veroorzaakt door spirochaeten (soort bacterie) die in de rundermest voorkomen. De aandoening komt het hele jaar voor en is het vaakste aanwezig gedurende de zomer op bedrijven die zomerstalvoedering toepassen. Stinkpoot Stinkpoot is een ontsteking van de tussenklauwhuid, gevolgd door extra hoornvorming en kloven in de buitenklauw. In een later stadium kunnen afwijkingen in de stand van de achterpoten optreden. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie die in de mest van runderen voorkomt. Tijdens de stalperiode komt stinkpoot meer voor dan in het weideseizoen. Weidegang werkt genezend. Tussenklauwontsteking Tussenklauwontsteking, ook wel kleipoot of slakkepoot genoemd, is een acute ontsteking van de tussenklauwhuid. De ontsteking wordt gekenmerkt door acute kreupelheid, koorts en symmetrische zwellingen boven de kroonrand en in de kootholte. De aandoening wordt vooral gezien bij jonge melkkoeien en pinken. De infectie ontstaat na beschadiging of verweking van de tussenklauwhuid. De belangrijkste niet-besmettelijke aandoeningen zijn: Zoolbloedingen Chronische bevangenheid

3 Zoolbloedingen Bij 40 tot 50 procent van de koeien worden bij het koppelbekappen zoolbloedingen waargenomen. De meeste zoolbloedingen worden aangetroffen bij koeien tussen de 30 en 120 dagen na het afkalven. Over het algemeen nemen de bloedingen na 120 dagen af, maar als bloedingen eenmaal zijn opgetreden nemen ze de volgende keer na afkalven in ernst toe. Uiteindelijk resulteren zoolbloedingen vaak in het optreden van zoolzweren. Het is dus belangrijk dat het eerste optreden van zoolbloedingen zoveel mogelijk wordt uitgesteld. Hiervoor is het van belang dat alle dieren in het koppel kunnen liggen (voldoende ligplaatsen) en dat ze ook gemakkelijk kunnen liggen en vlot kunnen opstaan (goede boxmaten: x m en een diagonaal van schoftboom tot achterrand box van 2.05 m). Ook de looppaden moeten voldoende breed (> 3 m.) zijn om rangordegevechten te voorkomen. Naast een optimale huisvesting is een goed rantsoen van belang, waarbij pensverzuring wordt voorkomen en een goede vitamine- en mineralenvoorziening (o.a. calcium, koper, kobalt en zink) wordt gegarandeerd. Het risico van pensverzuring is groot bij: het opstarten van de lactatie (eerste 6 weken), een structuurarm rantsoen, hoge krachtvoergiften (of combinatie met veel bijproducten), een rantsoen waarbij de dieren kunnen selecteren. Voor een goede mineralenvoorziening moet rekening worden gehouden met het optreden van verdringing van mineralen. Andere oorzaken van zoolbloedingen kunnen zijn: Nageltred is een perforatie van de zool door een scherp voorwerp, zoals spijker of schroef. In de meeste gevallen is deze perforatie mede het gevolg van een afwijkende hardheid van de zool. Doorslijten van de klauwen/te kort bekappen Doorslijten van de klauwen komt tegenwoordig nog een enkele keer voor. In het verleden kwam dit probleem wel voor bij koeien die voor het eerst in een nieuwe (ligboxen)stal werden gehuisvest. Als het probleem zich nu openbaart, is dat meestal wanneer dieren na een lange (natte) weideperiode worden opgestald in een stal met (te) ruwe betonroosters. In dat geval zal de veehouder de dieren weer (een deel van de dag) moeten gaan weiden, of de roosters minder ruw moeten gaan maken. Vastzitten in (rooster)spleten Bloedingen door vastzitten in roosterspleten kunnen ontstaan doordat tochtige koeien zich bij het bespringen van andere dieren met de achterpoten afzetten tussen de roosterspleten. Dit kan een enkele keer ook resulteren in ontschoening. Kneuzingen door steentjes op harde ondergrond Deze problemen ontstaan vaak wanneer koeien over kavelpaden lopen die niet helemaal vrij zijn van steentjes of puin. Met schone, goed onderhouden kavelpaden kan de veehouder deze problemen voorkomen.

4 Chronische bevangenheid Afwijkende hoorngroei. De aandoening wordt gekenmerkt door een gevoelige gang met een verkorte pas naar voren, met name van de achterpoot. Bij het bekappen worden zoolverkleuringen en zoolbloedingen zichtbaar. Secundaire klauwaandoeningen Bij het rund zijn de volgende van belang: Witte-lijn-defect Zoolzweer Tyloom Witte-lijn-defect Witte-lijn-defecten zijn bloedinkjes of ontstekingen van de witte lijn. Dit kan een uitingsvorm zijn van bevangenheid. Zoolzweer Een zoolzweer is een gat in de hoornzool, vaak als gevolg van stinkpoot, zoolbloedingen of bevangenheid. Tyloom Een tyloom is een woekering in de tussenklauwhuid, bijvoorbeeld als gevolg van een niet of niet adequaat behandelde tussenklauwontsteking of een langdurige stinkpootinfectie. In een tyloom ontstaat vaak een Mortellaroinfectie. Jongvee met kromme binnenklauwen of blokhoefjes Op een aantal bedrijven heeft het jongvee aan het eind van de stalperiode last van kromgegroeide binnenklauwen en blokhoefjes. Mogelijke oorzaken: te weinig daglicht (donkere stallen) en koper- of fosfaattekort. Daarnaast zijn te gladde roosters mogelijk oorzaak van beschadigingen van de groeischijven in het bot. Risicofactoren De oorzaak van problemen met de klauwgezondheid is niet altijd eenvoudig en eenduidig aan te geven. De gezondheid van de klauwen is namelijk een combinatie van erfelijke aanleg, voeding, huisvesting en het bestaan van andere aandoeningen. Bij het voorkómen van klauwaandoeningen gaat het vooral over voeding en huisvesting. Huisvesting Als de dieren continu in een vochtige ligboxenstal verblijven, waarbij ze bovendien met de klauwen in de mest staan, dan is dit een ideale omgeving voor ziekteverwekkers die klauwproblemen veroorzaken. Een schone vloer (gebruik mestschuif/robot), een goed stalklimaat (droge stalvloer), een goed ligbed en het voorkomen van overbezetting zijn daarom uitgangspunten voor een goede klauwgezondheid. Voeding De gezondheid van de klauwen hangt samen met de voeding. Stoornissen in de stofwisseling beïnvloeden de hoornkwaliteit van de klauw en kunnen leiden tot chronische klauwbevangenheid.

5 Kavelpad Er is een duidelijke relatie tussen de kwaliteit van de kavelpaden en kreupelheden bij runderen. Het is daarom aan te raden de kavelpaden voor elke weideperiode te controleren op onvolkomenheden, zodat de dieren er geen klauwkwetsuur oplopen. Stinkpoot en Mortellaro De kans dat de ziekte van Mortellaro op een bedrijf aanleiding geeft tot problemen is groter wanneer er tevens een stinkpoot infectie voorkomt. Huid en hoorn die zijn aangetast door stinkpoot zijn bevattelijk voor een infectie met Mortellaro. Ook de introductie van aangekochte jonge dieren is een risicofactor door een verhoging van de infectiedruk voor Mortellaro. Besteed bij de koppelbehandeling voor het opstallen extra aandacht aan deze aandoeningen. Goede huisvesting voorkomt klauwproblemen Met betrekking tot de huisvesting kan de veehouder maatregelen nemen die de klauwgezondheid ten goede komen en die bijdragen aan het voorkómen van problemen. De volgende zaken rond de huisvesting dragen bij aan een goede klauwgezondheid: zorg voor een vlakke, stroeve stalvloer en schone, ruime ligplaatsen. Het huidige advies omtrent boxlengte is 2,4 tot 2,5 meter bij een dichte muur aan de voorzijde en 2,2 tot 2,3 meter bij de middelste rij boxen met een open voorkant. Bij te kleine boxen zal het opstaan moeilijker gaan en neemt de kans op dikke hakken toe; door goed te ventileren is de stal droog en fris en zijn de koeien actief; schoon houden van de roosters en de ligplaatsen is tweemaal daags nodig. Schone, droge roosters en boxen geven bacteriën weinig kans om klauwen aan te tasten. In stallen met een roosterschuif en goede ventilatie blijven de klauwen droger en worden ze harder en daarmee minder gevoelig voor infecties; het dagelijks (ruim) instrooien van de ligplaatsen met droog en schoon zaagsel zorgt voor comfort en vermindert de kans op uitglijden. Dit levert ook een bijdrage aan een betere uiergezondheid; voorkom overbezetting van de stal (>100% = meer koeien dan ligplaatsen). Voeding en klauwproblemen Stoornissen in de stofwisseling beïnvloeden de hoornkwaliteit van de klauw en kunnen leiden tot zoolbloedingen en chronische klauwbevangenheid. Let bij de voeding op de volgende zaken: zorg voor voldoende structuur in het rantsoen. Kuilgras dat arm is aan ruwe celstof (< 225) en te fijn gehakselde snijmaïs (<0,8 cm) kunnen problemen geven; de koeien moeten dag en nacht over goed ruwvoer kunnen beschikken; zorg ervoor dat het rantsoen niet te veel eiwit bevat. Een graadmeter voor de verwerking van eiwit is het ureumgehalte van de tankmelk (norm: 20-25); mineralen moeten in de juiste hoeveelheid aanwezig zijn in het rantsoen; probeer de overgangen rond het droogzetten en het opstarten na het afkalven zo geleidelijk mogelijk te houden (max. krachtvoergift 12 kg).

6 Kavelpad Let bij het kavelpad op de volgende zaken om kreupelheden te voorkomen: vlakheid vier tot vijf meter breed geen versmallingen en scherpe bochten goede afwatering aan de zijkanten goede drainage, vooral op de overgang naar zachte ondergrond of de weide geen puin en scherpe steentjes op het pad geen schaduwrijke plekken, hier blijft langer vocht staan Behandeling Bij het behandelen van klauwaandoeningen maken we onderscheid tussen individuele behandeling en koppelbehandeling. Kreupele koeien individueel behandelen Als er een koe kreupel wordt, is het noodzakelijk de koe zo spoedig mogelijk te (laten) behandelen. Hoe eerder dit gebeurt, des te sneller de koe zal herstellen. Ernstige gevolgen, zoals een ontstoken klauw, dikke hak, mastitis, productiedaling of vermagering worden dan voorkomen. Therapeutisch bekappen Met uitzondering van tussenklauwontsteking, dat met antibiotica moet worden behandeld, begint de behandeling van een kreupele koe met zorgvuldig en vakkundig therapeutisch pedicuren. Als Mortellaro aanwezig is dan moet na het bekappen de klauw goed droog en schoon worden gemaakt en behandeld met een antibioticum bevattende spray, gevolgd door één keer per twee weken een voetbad. Preventie Klauwproblemen komen vaak pas aan het licht als het echt mis is. Een koe is kreupel of er wordt tijdens het koppelbekappen een ernstige afwijking geconstateerd. Schade door tegenvallende prestaties en door behandelkosten is dan al niet meer te voorkomen. Klauwproblemen komen echter nooit zomaar uit de lucht vallen. Veel afwijkingen zijn besmettelijk en sluimeren vaak al jaren op het bedrijf. Preventieve maatregelen zijn dan ook belangrijk voor een goede klauwgezondheid. Tweemaal per jaar koppelbekappen Voor een goede klauwgezondheid is het gewenst dat de koeien twee keer per jaar door een professionele klauwverzorger worden bekapt. Zorgvuldig vastleggen van klauwafwijkingen tijdens het bekappen is hierbij een onmisbare ondersteuning. Op basis hiervan worden problemen tijdig onderkend en kunnen ze worden aangepakt voordat er ernstige schade ontstaat.

7 Bij het bekappen wordt los en overtollig hoorn verwijderd en worden infecties met Mortellaro en/of gevolgen van stinkpoot behandeld. Indien geen open wonden (dus ook geen Mortellaro) worden aangetroffen, is het aan te bevelen kort na het bekappen een formalinevoetbad te gebruiken. Vlak na het bekappen komen de ontsmettingsmiddelen beter in de tussenklauwspleet en het bal-hoorn-gebied. Hierdoor wordt de kans op het aanslaan van een infectie verkleind. Daarnaast is het zinvol om in de tussenliggende periode koeien op het moment van droogzetten te bekappen. Formalinevoetbad Een formalinevoetbad heeft een genezende en preventieve werking op stinkpoot en een preventieve werking op Mortellaro. Laat de koeien daarom één keer per twee weken, één dag (twee opeenvolgende melkmalen) door een formalinevoetbad lopen. Voetbaden zijn echter alleen nuttig bij juist gebruik. Voetbaden tegen Mortellaro Op veel rundveebedrijven is de ziekte van Mortellaro of Italiaanse stinkpoot een groot probleem, dat bovendien lastig is te bestrijden. De oorzaak van de aandoening is gebaseerd op meer factoren. Denk voor de preventie van de aandoening aan een gesloten bedrijf, fris stalklimaat en een goed koecomfort (= boxen = boxafmetingen). Onderzoek naar het ziekteverloop van de aandoening en het gebruik van verschillende methoden van bestrijding heeft aangetoond dat gevoelige dieren binnen een periode van 18 tot 21 dagen vaak een herbesmetting oplopen. Dit betekent dat alleen één keer per twee weken een voetbad het gewenste resultaat zal hebben. Voor wat betreft de te gebruiken middelen is het volgende bekend: het gebruik van antibiotica is in voetbaden niet toegestaan; kopersulfaat mag tot een concentratie van 0,5 procent worden gebruikt, zonder dat het als chemisch afval moet worden aangeboden. Deze voetbaden geven in sommige gevallen het gewenste resultaat; voor voetbaden met zinksulfaat geldt een maximale concentratie van 1 procent; voetbaden met een formalineoplossing van 4 procent (uitgaande van een 40 procent handelsoplossing) geven een duidelijke verbetering van de Mortellaro-situatie op het bedrijf. Houd voor formalinebaden een schema aan van één dag per twee weken gedurende twee melkmalen. Per bad adviseren we maximaal 200 koepassages waarna de oplossing ververst dient te worden.