Wadlopen in een oneindige vlakte. De ontwikkeling van het wadlopen

Transcriptie

1 Wadlopen in een oneindige vlakte De ontwikkeling van het wadlopen Afstudeerscriptie radiodocumentaire Wadlopen Docent: drs. H.J. Wedman Rijksuniversiteit Groningen André Haasdijk Bordewijklaan 155 A 9721 WD Groningen Studentnummer: Oktober 2008

2 Inhoud Inleiding 3 Start onderzoek 4 Wat is wadlopen en wat ik wil onderzoeken 7 Materiaalvergaring 10 - Interviews 10 - Overtochten 11 - Veiligheid en milieu 12 Bewerking en uitwerking van verkregen informatie 15 Conclusie 17 Bronnenmateriaal 18 Bijlage 1. Traktaat van Oostmahorn 21 Bijlage 2. De Wadloopadviescommissie 23 Scenario 25 2

3 Inleiding Wat wil ik voor een eindscriptie: een uitgewerkt schriftelijke weerslag van een onderzoek of iets anders? Dit was de vraag die mij bezig hield toen ik over de vorm van mijn scriptie aan het nadenken was. Ik had mijn zinnen gezet op iets anders. Waarom? In dit geval was het antwoord toch betrekkelijk simpel. Het methodencollege Documentaire en Tentoonstelling van Homme Wedman en Rolf ter Sluis was hiervoor de inspiratiebron. Nog specifieker was de radiodocumentaire van Floortje Smit Een heilig beroep aanleiding tot mijn keus om als afstudeerwerkstuk een radiodocumentaire te willen gaan maken. Wat tevens meespeelde bij het kiezen voor deze vorm is het feit dat ik als toekomstig leraar Geschiedenis tijdens lessen gebruik wil maken van allerlei (multi)mediavormen, waaronder radio. De keus voor een onderwerp moest echter nog gemaakt worden. Tijdens een gesprek was ik mijn keus voor een radiodocumentaire aan Homme Wedman aan het toelichten. Het komen tot een geschikt (regionaal) onderwerp bezorgde mij meer hoofdbrekens. Tijdens het onderhoud met Homme kwamen wij op het onderwerp wadlopen terecht, waarop ik me afvroeg of dat eventueel een geschikt onderwerp zou zijn. Dat bleek het geval. Ik kende het begrip wadlopen al uit mijn kindertijd, maar ik was er tot voor kort nooit actief mee bezig geweest. Sinds een aantal jaren trek ik er echter elk jaar met een groepje op uit om een tocht over het Wad te maken. Wandelen in het waddengebied betekent voor mij het betreden van een wereld van verstilde schoonheid, van vergezichten en wolkenluchten, van mosselbanken en vogels. Mijn overbuurman Sjoerd Bouwman is tijdens deze tochten onze gids. Hij was ook degene die ik als eerste aansprak betreffende mijn plannen om een radiodocumentaire te maken over het wadlopen. Hij was en is in deze kwestie het aanspreekpunt met de parate (ervarings)kennis aangaande het wadlopen en het gidsen van mensen. 3

4 Start onderzoek Degene die ik als eerste heb geraadpleegd voor mijn onderwerp is Sjoerd Bouwman. Hij is al jaren lid van en gids bij Arenicola, de Groninger wadloopvereniging die als subvereniging van studentenvereniging Vindicat 1 het leven zag in Ik ging bij hem te rade om meer te weten te komen over het ontstaan van het wadlopen in de loop van de 20 e eeuw, bijvoorbeeld over wie de wadlooppioniers zijn en hoe ik met ze in contact kon komen. Sjoerd leende mij enkele boeken over het wadlopen en wist mij ook enkele bekende namen uit de wadloopwereld door te spelen. Het bleek bovendien dat ik nog een wadloper en tevens wadloopgids bij mij in de buurt had wonen, namelijk Martin van der Wijk. Op dit moment is hij iets minder actief aan het wadlopen, maar hij heeft ook enkele zeer boeiende tochten gemaakt. Bij hem kon ik eveneens terecht voor boeken en namen. Ik had zelf recentelijk nog een artikel over het wadlopen gelezen waarin melding werd gemaakt van een dalende belangstelling voor het wadlopen, met name onder de jeugd. De animo voor het eens zo populaire wadlopen neemt af. Vooral jongeren laten het afweten, zegt Mark de Waard van het Wadloopcentrum Pieterburen. Om de natuur niet te veel uit het evenwicht te brengen, mag het centrum jaarlijks met maximaal deelnemers oversteken.,,maar wij komen niet boven de 7000 uit. De mensen van tegenwoordig willen niet meer drie en een half uur achterelkaar lopen. En helemaal niet als ze ook nog een uurtje door het slik moeten zwoegen. De Waard noemt het een ellende om jongeren van 16, 17 jaar het Wad over te krijgen.,,we zijn moei, is het dan. Het Wadloopcentrum brengt de wandelaars daarom een eind op weg met een boot. De tocht duurt dan twee uur korter. Dit alarmerende bericht was afgelopen mei nog in de Leeuwarder Courant 2 te lezen. Nu zullen leden van de Waddenvereniging blij zijn met deze ontwikkeling aangezien zo de flora en de fauna van het Waddengebied weer enigszins ontlast wordt. De ontstaansgeschiedenis van het wadlopen is tot op heden niet duidelijk, maar hoe er vroeger tegenaan werd gekeken blijkt wel uit het onderstaande citaat. 1 Vindicat atque Polit is een studentenvereniging in Groningen. Het is de oudste studentenvereniging van Nederland (1815) en de grootste studentenvereniging van Groningen. 2 Jongeren te lui en moei om door wadslik te zwoegen, Leeuwarder Courant 17 mei (2008). 4

5 Een van de winkeliers op Ameland keek zaterdag een paar klanten, die langs hun neus weg vroegen of de baas lust had met hen het Wad over te lopen naar de vaste wal, uit de hoogte aan. Dat viel hem makkelijk want hij was een lange man. Stellig vond hij het zo n krankzinnige opmerking dat hij zijn vechtpetje achter op het hoofd schoof en de handen in de zij zette Zo, zei hij met een bedenkelijk gezicht, zo, dus jullie willen, dat wij jullie straks op het Wad moeten zoeken en uit het water moeten vissen? Het gezicht van de kruidenier werd nog ietwat zwarter toen er nog meer van die klanten bleken te zijn, kinderen zelfs, die mee zouden lopen... Maar hij begon te begrijpen dat de mensen, die hij voor had, geen grapjes maakten doch dat het volledig ernst was. Zijn vrouw loste het raadsel op. Kijk, fluisterde ze terwijl, ze in de richting van een der klanten knikte is dat niet dominee Van Dijk? Nou, nou zie ik het. Warempel. O, maar dan verkeren jullie in goed gezelschap. Dominee Van Dijk. Maar die kent het Wad. De kruidenier was zichtbaar opgelucht. En hij had gelijk. Waddenlopen is gevaarlijk werk. Gekkenwerk zelfs, behalve wanneer iemand de leiding heeft die alle facetten van deze sport kent en zich tussen de geulen, slenken en prielen even thuis voelt, als in de plaats, waar hij woont in de straten. 3 Het was overigens niet zo dat er daarvoor nooit iemand van Ameland naar de vaste wal was gelopen. De al eerder genoemde dominee Van Dijk bijvoorbeeld, maar ook vele anderen, maakten de tocht meerdere malen over ijs. Tijdens strenge winters vroor de Waddenzee geregeld dicht. Daarnaast liep de Amelander Theunis Kievied in 1919 al eens van Ameland naar de vaste wal. De wind waaide al wekenlang uit oostelijke richting, waardoor de Waddenzee vrijwel droog lag. De veerboten waren zelfs niet meer in staat uit te varen via de vaargeulen. Twee jonge mannen moesten naar de vaste wal, waarop Kievied besloot hen over het nagenoeg droge wantijgedeelte naar de vaste wal te begeleiden. 4 Het wantij is het laatste (zand)deel dat onder water komt te staan als de vloed weer opkomt. Volgens een oud verhaal was de eerste wadloper een boerenknecht op Rottumeroog in het begin van de 18e eeuw. Deze kreeg zo'n vreselijke ruzie met z n 3 Met vier kinderen lopend over het Wad van Ameland naar Friese kust, Leeuwarder Courant 21 juli (1958). 4 Marius Dussel, Een halve eeuw wadlopen, Leeuwarder Courant 26 mei (2007). 5

6 baas, graaf Canteclaer, dat hij moest vluchten voor de galg. Hij rende over het drooggevallen wad en wist tot z'n eigen verbazing heelhuids het vaste land te bereiken. 5 Wadlopen zoals we nu gewend zijn is van een veel later datum. De oud- Groninger Derk Schortinghuis uit Den Haag liep in 1939 al naar Rottumeroog. Na de oorlog bleef Schortinghuis plus aanhang wadlopen. Dat het ook niet altijd pais en vree was tussen de wadlooppioniers bleek wel uit de zogenaamde scholenstrijd. Deze scholenstrijd speelde zich af tussen de groep Schortinghuis en de groep Buwalda/Abrahamse. Men verschilde voornamelijk van mening over welke hulpmiddelen waren toegestaan als men niet in één keer een oversteek kon voltooien. Het tweetal Buwalda/Abrahamse had namelijk in 1962 tijdens een gewaagde, allereerste wadlooptocht van Texel naar Vlieland een rubberboot gebruikt om te overvloeden, d.w.z. ze hadden overnacht in een rubberboot tijdens vloed. Zelf gebruikte Schortinghuis zogenaamde overvloedingsstoelen (drie stokken in de bodem met een zitplaats) om de vloed te overbruggen. Jaap Buwalda en Jan Abrahamse hadden in hun rubberboot geen contact meer met de bodem volgens Schortinghuis en in zo'n situatie was je af. 6 Buwalda, destijds geografiestudent, had in 1957 op Schiermonnikoog furore gemaakt met een onverwachte premièreoversteek. Bij hotel Van der Werff brak tumult los toen Buwalda met zijn maat Felix Sutorius zich daar meldde. Hoe ze het in hun hoofd hadden gehaald om dit levensgevaarlijke werk te doen, want dat kon dus absoluut niet. Dat mensen die het Wad kenden als hun broekzak, waren verzopen. Ze wilden met z n tweeën weer teruglopen, maar dit werd ze door de burgemeester verboden. Abrahamse nam uiteindelijk de plaats van Sutorius in, waarna nog vele gezamenlijke tochten en oversteken zouden volgen. 7 5 D.H Schortinghuis, De wadloperij in de eerste jaren, in: Jan A. Niemeijer ed., Wadlopen (Haren 1973) 9-35, aldaar 13; G. Groustra, Wandelen over het wad (Buitenpost en Leeuwarden 1974) Hoog water getrotseerd in overvloedingsstoelen, Leeuwarder Courant 1 juli (1963). 7 Lopend op het wad, Dagblad van het Noorden 26 april (2008); Interview met Jan Abrahamse, 5 september

7 Wat is wadlopen en wat ik wil onderzoeken Wat is wadlopen nu eigenlijk? Is het een toeristisch vermaak of een sport? Wadlopen wordt wel eens vergeleken met bergbeklimmen. Woeste natuur is in Nederland niet echt aanwezig en het enige gebied dat enigszins aan deze omschrijving voldoet ligt buitengaats, namelijk de Waddenzee. Het water in de Waddenzee kan zowel kalm en sprookjesachtig als woest en onherbergzaam zijn, maar het is nog niet ingekapseld zoals bijvoorbeeld het IJsselmeer. Net zoals bij het bergbeklimmen ligt er een gebied voor vrije geesten om te veroveren. Voor mij is wadlopen toch echt het puur van begin tot eind lopend bereiken van een plaat of eiland of andersom. 8 Sinds 1963 worden er officieel wadlooptochten georganiseerd. Eerst gebeurde dit vanuit de stichting Dorpsbelangen Pieterburen en later werden ook tochten vanuit Friesland georganiseerd. Daarvoor waren onder anderen studenten al bezig met het wadlopen en beoefenden dit als sport. Er waren verschillende wadlooppioniers. Je had onder meer de eerder genoemde groep Schortinghuis en het tweetal Buwalda/Abrahamse. Zij veroverden steeds meer gebieden in de Waddenzee met wadlopen. In de jaren vijftig had je verder dominee Van Dijk die te boek staat als wadlooppionier van de Amelandroute en was Roelof IJbema, destijds directeur gemeentewerken uit Kollum, degene die zich met de Engelsmanplaat bezighield. 9 Wadlopen is het te voet oversteken naar eiland of zandplaat. Daarbij is het niet toegestaan om een geul zwemmend te nemen. Dat is een van de spelregels van het wadlopen. Bovendien moet je de nodige kennis hebben van het Waddengebied. Kaart en kompas zijn onmisbaar en je moet precies weten wanneer het laagwater is en wanneer je kunt vertrekken. In 1972 zijn er door de toenmalige wadlooporganisaties afspraken gemaakt over de verdeling van groepen en de aantallen wadlopers. Deze afspraken zijn vastgelegd in het zogenaamde Traktaat van Oostmahorn 10. De redenen voor een dergelijke overeenkomst waren vooral gelegen in de veiligheid, het behoud van de aantrekkelijkheid van het wadlopen en de bescherming van het wad in relatie tot het te massale wadlopen Citaat uit interview met Wim Sikken, 4 augustus Jan A. Niemeijer ed., Wadlopen (Haren 1973) 8, Zie bijlage (16 augustus 2008). 7

8 Was er in het begin van het wadlopen nog geen sprake van beperkingen, nu zijn er overheidsregels waaraan wadlopers zich dienen te houden. Zo is het Wad niet meer vrij toegankelijk voor iedereen. Er zijn nu drie typen wadloopvergunningen: de A-vergunning (uitsluitend voor wadlooporganisaties), de B-vergunning (voor individuele personen die met een groep tot max. 12 personen willen lopen) en de C- vergunning (als je alleen wilt lopen). Aan elke type vergunning zijn voorschriften verbonden. Over het al dan niet verlenen van een vergunning of ontheffingen wordt advies gevraagd aan de Wadloopadviescommissie. 12 In 1981/1983 is er een provinciale wadloopverordening door Friesland, Groningen en Noord-Holland ingesteld. Het doel van de verordening was regels te stellen ten behoeve van de veiligheid. Zowel organisaties als individuele lopers zijn sindsdien verplicht een wadloopvergunning aan te vragen. Daarbij worden eisen gesteld aan de ervaring en de uitrusting van de gidsen. 13 Het wadlopen vanaf drooggevallen schepen valt bijvoorbeeld nog niet binnen deze verordening, maar men is daar nu wel mee bezig. In mijn radiodocumentaire zal ik een drietal items behandelen. Ten eerste zal ik ingaan op het ontstaan van het wadlopen, overgaand in een recreatieve sport. Wadlooppioniers en wadlopers ontdekten en ontdekken dat men ook te voet deze bijzondere wereld kon en kan betreden. De pioniers moesten voldoende kennis nemen van de getijden, van de bodemgesteldheid, van de weersomstandigheden, maar moesten ook zeker leren omgaan met kaart en kompas. Huidige wadlopers laten zich door een gids meevoeren in dit fantastische gebied. Eerst ploeterend door een flinke laag slib langs de rijsdammen, daarna het genieten op stevige zandbodem. De tocht voert daarna over het zogenaamde wantij. Dat is het hoger gelegen gebied tussen de kust en een eiland of plaat. De twee vloedstromen die vanaf de Noordzee van weerskanten om een eiland heen de Waddenzee binnenstromen ontmoeten elkaar op deze plek. Ten tweede zal ik een aantal tochten verslaan (spannende en/of interessante tochten) om zo een beter beeld te geven van de moeilijkheden, de problemen of juist de schoonheid die de wadlopers eventueel onderweg tegenkwamen en tegenkomen. Tot slot zal ik ingaan op de veiligheidsmaatregelen die worden getroffen voor het wadlopen, waarbij ook de invloed van de verenigingen en overheden hierin aan bod zal komen. Bij dit laatste onderwerp zal ik tevens kort stilstaan bij de 12 (19 augustus 2008) (16 augustus 2008). 8

9 ontwikkeling van de natuur in het Waddengebied. Mijn keuze voor deze drie verschillende onderdelen heeft ertoe geleid dat mijn radiodocumentaire uit drie aparte afleveringen bestaat, zodat duidelijk afgebakende en uitgewerkte onderwerpen de revue zullen passeren. 9

10 Materiaalvergaring Interviews Doordat ik al bekend was met het wadlopen en mijn waddengids Sjoerd Bouwman mij graag van informatie voorzag kon ik al snel enige mensen benaderen voor een eventueel interview. De vraag wie nu een wadlooppionier was en wie niet kon echter niet zo eenvoudig worden beantwoord. De naam Wim Sikken kwam al snel bovendrijven als zijnde een goede bron en hij werd tevens geduid als zijnde een wadlooppionier. Hijzelf ontkrachtte dit in het afgenomen interview en ik zou in de loop van het onderzoek ervaren dat hij inderdaad geen pionier was, maar een zeer groot liefhebber van het wadlopen. In diverse boeken werd zijn naam vermeld en ik heb dan ook als eerste Wim Sikken (één van de eerste generatie wadlopers en nog steeds actief als lid van wadloopvereniging Arenicola uit Groningen) benaderd met het verzoek hem te mogen interviewen. Hij stemde hierin toe. Samen met Martin van der Wijk ben ik naar Haren gegaan om een interview af te nemen op 4 augustus. Ik heb het gesprek als zeer prettig ervaren, maar voor mij was het wel de eerste keer dat ik een tweegesprek afnam. Lammert Kwant heb ik als tweede geprobeerd te strikken voor het afnemen van een interview. Hij is nog zeer actief als wadloopgids en heeft zijn eigen wadloopbedrijf en weet ook veel over de natuur en besluitvorming rondom het wadlopen. Hij wist al dat iemand een radiodocumentaire aan het maken was over het wadlopen. Hij klonk dan ook niet verbaasd toen ik hem opbelde met het verzoek hem te mogen interviewen. In eerste instantie leek het erop dat hij erin toe zou stemmen. Mijn verzoek om hem in augustus op te zoeken voor een vraaggesprek werd echter resoluut van de hand gewezen. In oktober of november had hij wel tijd, maar hij had bovendien al eens een nare ervaring gehad met iemand van Radio 1. Deze ervaring bracht hij naar voren om toch nee te zeggen, want hij had destijds het gevoel gekregen een ochtend verkwist te hebben. Degene die ik voor regelgeving betreffende het wadlopen interessant vond om te consulteren was Joop Hooiring. Het kostte wel enige moeite om een datum te kunnen prikken voor een gesprek, maar uiteindelijk kon ik hem op 6 augustus thuis in Leeuwarden bezoeken. De oud-politicus was direct betrokken bij de totstandkoming 10

11 van het zogenaamde 'Traktaat van Oostmahorn' in Hij is tevens oudwadloopgids, maar gezien zijn leeftijd (70-plus) acht hij zichzelf niet meer in staat om nog wad te lopen. Via Joop Hooiring ben ik op het spoor gekomen van de oudst nog levende wadlooppionier, namelijk Roelof IJbema. Deze 86-jarige voormalige directeur gemeentewerken uit Kollum is de pionier van de Engelsmanplaat en kwam pas later met de groep Schortinghuis in aanraking. Ik ben op 28 augustus langs geweest in Kollum om een interview af te nemen. Jan Rijkmans is voorzitter van de Wadloopvereniging Arenicola en al jaren wadloper. Telefonisch hadden we een datum geprikt voor een vraaggesprek, maar door ziekte werd het uiteindelijk 29 augustus dat ik hem kon spreken. Het interview dat ik afnam heb ik uiteindelijk niet gebruikt. Dat ik het interview niet gebruikt heb komt voornamelijk door een technisch mankement dat zich had aangediend tijdens het opnemen van ons gesprek. Zijn antwoorden vond ik in mijn andere gesprekken ook terug waardoor ik een nieuw tweegesprek met Jan Rijkmans niet noodzakelijk achtte. In diverse kranten werd vroeger bericht over spectaculaire tochten van Jaap Buwalda en Jan Abrahamse. Buwalda is echter op vrij jonge leeftijd al overleden, maar Abrahamse heb ik nog kunnen benaderen voor het afnemen van een interview. Het kostte mij wel enige moeite om het juiste telefoonnummer te achterhalen, maar toen ik hem uiteindelijk aan de lijn kreeg reageerde hij zeer enthousiast op mijn verzoek. Ik heb zelfs op twee dagen een afspraak moeten maken met deze spraakwaterval, te weten 5 en 10 september. Overtochten Voor het inwinnen van informatie betreffende enkele tochten heb ik gebruik kunnen maken van enkele boeken, maar vooral krantenartikelen leenden zich voor om impressies van tochten te geven en natuurlijk enkele van de geïnterviewden zelf konden mij hierover verslag doen. Het ijswadlopen stond Jan Abrahamse nog helder voor de geest en ik heb dan ook prachtige dia s hiervan kunnen zien op zijn laptop. In de winter van 1963 was ook de Waddenzee bevroren. Dit op zich was niet uniek, want er waren eerdere strenge winters geweest met hetzelfde resultaat. In 1928/1929 werd er zelfs met auto s naar de eilanden gereden. In 1963 lag er echter geen gladde ijsvloer; het was een aaneenschakeling en opeenhoping van ijsschotsen 11

12 en scheuren overdekt met sneeuw. Het ontbreken van een egale ijsvloer kwam doordat er meerdere malen dooi was ingetreden, waardoor ijsschotsen overbleven die vervolgens weer aan elkaar vastgroeiden of gingen kruien door de wind. 14 Jaap Buwalda en Jan Abrahamse waren in die tijd geografiestudenten uit Groningen en ze hadden al ettelijke malen in de zomer wadgelopen. Ze gingen toen wat ze noemden bergbeklimmen in twee dimensies. In de winter van 1963 zouden ze uiteindelijk tweemaal oversteken naar Schiermonnikoog en drie pogingen doen om Terschelling te bereiken. Dat laatste lukte niet vanwege een vaargeul die maar niet wilde dichtvriezen. 15 Abrahamse herinnert zich vooral het prachtige zicht op het kruiende ijs voor Terschelling dat wel hoogten kon bereiken van 8 meter. 16 Bij hun tocht naar Terschelling werden ze onder anderen vergezeld door enkele mensen van de Leeuwarder Courant. Hemelsbreed waren we twaalf tot dertien kilometer van de Friese kust maar hoeveel kilometer hadden wij gelopen om daar te komen? Terschelling was vlakbij en toch ver af. Uitdagend dreven er de ijsbergen rond in het koude water, dat van zilvergrijs tot diepblauw varieerde. Van zeelui hadden we gehoord dat wie daar twee tot drie minuten, pak weg, vijf in verbleef bij de opgeschreven personen ging behoren: de snelle dood in ijskoud water. Het zware besluit viel: terug! 17 Bij de tochten naar Schiermonnikoog logeerden Abrahamse en Buwalda steeds in het bekende hotel Van der Werff. De legendarische juffrouw Dien zorgde voor de hartelijke ontvangst en een warm bad. Voor die tochten smeerden we ons steeds helemaal in met uierzalf. Je kreeg het dan absoluut niet koud, vertelt Abrahamse. 18 Veiligheid en milieu Gedurende de jaren zestig van de twintigste eeuw werd het wadlopen steeds populairder bij grote delen van de Nederlandse bevolking. Er werden al snel schoolreisjes georganiseerd naar het Wad. Leerlingen konden onder leiding van 14 Buwalda, J.D., Winter- en ijswadlopen, Waddenbulletin 8 (1973) 2-7, aldaar Wio Joustra, Rechts houden op het Wad, Volkskrant 16 maart (1996). 16 Interview met Jan Abrahamse, 10 september Blootschouw tussen ijs en sneeuw, Leeuwarder Courant 25 februari (1963). 18 Interview met Jan Abrahamse, 5 september

13 gidsen kennismaken met de natuur in het Waddengebied en tegelijkertijd een sportieve prestatie leveren. Het wadlopen raakte weliswaar steeds meer ingeburgerd, maar qua regelgeving was er nog weinig geregeld betreffende deze. De enkele wadloper die zich in het begin slechts hoefde te bekommeren om zijn eigen veiligheid maakte plaats voor een veelvoud aan wadlopers die begeleidt moesten worden en wier veiligheid door de aanwezigheid van gidsen gegarandeerd moest worden. Alle 54 zijn gered en zaterdag zal er wel weer naar Schiermonnikoog gelopen worden, tenzij er tevoren maatregelen genomen worden wat op dit moment nog niet zo erg waarschijnlijk lijkt. Toch vraagt men zich af of dit zo kan doorgaan en daarbij mag gerust gesteld worden dat de onderlinge ruzies in Pieterburen bij dit alles een grote rol spelen. Beide clubs verwijten elkaar onzorgvuldigheid gesol met de veiligheid en het schieten onder andermans duiven. Het is moeilijk uit te vinden wat er precies waar is van de Indianenverhalen verhalen die men in beide kampen kan beluisteren maar één ding moet toch wel voorop staan van al dit geruzie en geconcurreer mag de argeloze klant niet de dupe worden. 19 Het wadlopen werd uiteindelijk in 1981 aan een provinciale wadloopverordening onderworpen. De sport mocht alleen nog bedreven mogen worden onder leiding van een gids met een door het provinciaal bestuur verleende vergunning. De verordening werd door de Gedeputeerde Staten van zowel Friesland als Groningen ingesteld en later ook in Noord-Holland. Deze verordening was bedoeld om de veiligheid van het wadlopen te vergroten. Deze regels werden vooral ingesteld naar aanleiding van enkele gevaarlijke situaties die zich tijdens het wadlopen hadden voorgedaan aan het eind van de jaren zeventig en het begin van de jaren tachtig. In 1980 nam een gids een groep het Wad op, ondanks een stormachtige wind en een halve meter verhoging, waarbij uiteindelijk twee dodelijk slachtoffers vielen te betreuren. 20 De colleges van Gedeputeerde Staten lieten daarna een onderzoek instellen naar de mogelijkheden om de wadloopsport te beveiligen. Zowel particulieren als wadlooporganisaties moesten voortaan een vergunning aanvragen. De beoordeling voor de toekenning kwam te liggen bij een commissie van deskundigen 21. Deze wadloopverordening is, met enige 19 Durk Reitsma, Niet over één kam, Leeuwarder Courant 2 juni (1978). 20 Plotselinge weersomslag werd ons noodlottig, Leeuwarder Courant 24 juni (1981). 21 Zie bijlage 2. 13

14 aanpassingen, nog steeds van kracht. De verordening is bedoeld om de veiligheid van het wadlopen te vergroten. 22 Om de veiligheid van gidsen en deelnemers tijdens een wadlooptocht te waarborgen en om de natuurwaarden te beschermen, is de provinciale Wadloopverordening 1996 in werking getreden. Deze wadloopverordening wordt voor de drie waddenprovincies Groningen, Friesland en Noord-Holland uitgevoerd door de provincie Friesland. Zowel de gidsen van wadlooporganisaties als individuele lopers zijn verplicht een wadloopvergunning aan te vragen. Daarbij worden eisen gesteld aan de ervaring en de uitrusting van de gidsen. 23 De provincies Groningen, Friesland en Noord-Holland begonnen aan het begin van de jaren zeventig een samenwerkingsverband in het kader van de Waddenzee. Hiervoor werd de Stuurgroep Waddenprovincies ingesteld. Deze instelling geeft nog steeds op provinciaal niveau inhoud aan een gemeenschappelijk beleid ten aanzien van het Waddenzeegebied. In 1976 werd door de Colleges van Gedeputeerde Staten van de provincies Friesland, Groningen en Noord-Holland hiertoe een samenwerkingsafspraak overeengekomen. Beslissingen over het te voeren beleid worden slechts na overleg met de Stuurgroep vastgesteld. Het voornaamste doel was en is het instandhouden van het Waddenzeegebied als een samenhangend natuurgebied. Hiermee namen de waddenprovincies een voorschot op de door het rijk aangekondigde provinciale indeling van het gebied, die uiteindelijk in 1981 plaatsvond. In datzelfde jaar stelden de drie provincies de Interprovinciale Structuurschets voor het Waddenzeegebied vast. Deze schets gaf aan welk beleid zij gezamenlijk voor de Waddenzee wilden voeren Wadlopen wordt aan vergunning gebonden, Leeuwarder Courant 14 mei (1981) (15augustus 2008) (20 augustus 2008). 14

15 Bewerking en uitwerking van verkregen informatie Het op papier uitwerken van de interviews nam veel tijd in beslag, maar juist door deze schriftelijke weergave ervan is het scenario gemakkelijker in elkaar te zetten. Bij het opzetten van het draaiboek is het ook hier weer de kunst om zinnen te schrappen of om bepaalde steekwoorden weg te laten doordat deze hinderlijk zijn voor het volgen van de radioweergave als luisteraar. Ik ben wel zeer behoedzaam geweest bij het weglaten van onduidelijke zinnen, steekwoorden, of hinderlijke geluiden. Het mag niet zo zijn dat er door het weglaten van een woord een totaal andere betekenis aan een zin wordt gegeven. De opzet van het draaiboek is verdeeld in drie items, te weten: a. het ontstaan van het wadlopen, overgaand in een recreatieve sport, b. wadlooptochtbeleving, en c. de risico's van het wadlopen en de manier waarop in de loop der jaren broodnodige regelgeving werd opgesteld betreffende de veiligheid. Aan de hand van deze drievoudige kapstok kun je de interviews opdelen. Het is nog wel lastig om zoveel informatie in een juist scenario te plaatsen. Dat ook het gebruik van het juiste materiaal voor het maken van buitenopnamen zeer belangrijk is, bleek wel tijdens mijn eigen wadlooptocht. Er stond teveel wind, waardoor grote delen van de buitenopnames niet goed beluisterbaar en bruikbaar bleken. Tijdens het monteren heb ik ondervonden dat mijn scenario slechts voorlopig was. Sommige stukken tekst sluiten namelijk niet goed aan op elkaar of moeten juist een andere plaats krijgen om een eerder verteld verhaal te versterken. Helaas bleek ook dat sommige zinnen niet helemaal te filteren waren van fouten. De geïnterviewde personen zijn allemaal mannen (behalve tijdens mijn eigen wadlooptocht naar Engelsmanplaat), vandaar dat ik vond dat de voice-over van vrouwelijke kunne moest zijn. John Bolt, die jarenlang werkzaam is geweest bij RTV Noord en weliswaar officieel al pensioen is, is nog regelmatig werkzaam bij de opleiding Journalistiek van de Rijksuniversiteit Groningen en raadde mij Ellen Bourgonje voor deze aan. Ellen Bourgonje was meer dan dertig jaar werkzaam bij RTV Noord en is tegenwoordig als freelancer nog steeds betrokken bij het maken en presenteren van radioprogramma s voor deze omroep. Ik heb haar benaderd of ze haar stem wilde lenen voor mijn radiodocumentaire. Ze vond dit prima en ik heb vervolgens haar de teksten per opgestuurd zodat ze deze nog kon doornemen 15

16 voor 1 oktober. Tijdens het opnemen van haar teksten bleek toch wel dat het voor mij geen dagelijkse kost is om achter een mengpaneel te zitten. Ik had s middags nog uitleg gekregen, maar s avonds liep het toch nog even stroef aan het begin bij het opnemen. Ik moest überhaupt wennen aan het monteren. Na de opnames zei Ellen Bourgonje dat als er nog meer moest worden opgenomen of als er foutjes in de teksten waren geslopen, ik niet moest schromen om contact met haar op te nemen. Uiteindelijk heb ik nog één keer haar stem moeten lenen voor een nieuwe inspreeksessie en wel op 16 oktober. Het hele proces van monteren is tijdrovend, ook al omdat je steeds weer een ander foutje, toontje, etc. ontdekt, maar wel zeer uitdagend. Dat het gladstrijken van deze onvolkomenheden af en toe niet lukt frustreert soms, maar leidt soms ook tot creatieve oplossingen. Het willen maken van een radiodocumentaire was en is voor mij een sprong in het diepe: ook al is het de eerste keer dat je zoiets maakt, je wilt tocht iets moois neerzetten, zowel voor jezelf als voor je publiek. 16

17 Conclusie Het oorspronkelijke verhaal dat ik wilde vertellen in mijn radiodocumentaire heb ik kunnen aanhouden. De grote verhaallijnen die ik voor het drieluik had bedacht bleken bij mijn scriptiebegeleiders gehoor en ondersteuning te vinden. Het scenario was echter wel onderhevig aan veranderingen. Sommige delen van de uitgeschreven gesprekken die ik voor het script gebruikt had, bleken soms niet te passen of waren zo lastig om te plaatsen dat enig sleutelen aan het draaiboek niet kon uitblijven. Het afnemen van interviews is een vak apart, maar ik kan zeggen dat degenen die ik heb kunnen interviewen dit met plezier deden. Als een onderwerp dicht bij iemand staat kun je alleen maar hopen dat de geïnterviewde zijn enthousiasme ook tijdens de opnames kan overbrengen op de luisteraar. Het in elkaar zetten van de radiodocumentaire was een leerzaam proces. Het leren monteren vergde veel tijd en geduld, waardoor mijn respect voor de professionals alleen maar is gegroeid. Ik kan nu echter wel zeggen dat ik blij ben met het resultaat van mijn arbeid. De opgedane ervaring wil ik ook in mijn toekomstige carrière als leraar benutten, zodat leerlingen leren luisteren naar geluidsfragmenten of zelf een leuk item kunnen bedenken. 17

18 Bronnenmateriaal Arenicola. 25 jaar wadlopen (z.p. 1993). Buwalda, J.D., Winter- en ijswadlopen, Waddenbulletin 8 (1973) 2-7. Dijkstra, Hijlke, Hijlke Dijkstra vertelt. Het levensverhaal van de organisator en animator van het wadlopen in Pieterburen (Groningen 1994). Cock, Paul de, en Kees Siderius, Wadlopen met Kalverstraat-aantallen. Brabanders en Belgen betalen voor avontuur en vieze voeten, Waddenbulletin 30 (1995) Dijkema-Krijger, Lia, Wadlopen naar Borkum. De monstertocht door de Oostereems (Groningen 1978). Groustra, G., Wandelen over het wad (Buitenpost en Leeuwarden 1974). Jonkheid, Eddy, Nieuwe wadloopverordening. Veiligheid en natuur centraal, Waddenbulletin 30 (1995) Niemeijer, Jan A. ed., Wadlopen (Haren 1973). Oele, C. ed., Wadgidsen-boek. Verzameling theorie en wetenswaardigheden over het wad en wadlopen (Haren 1977). Schortinghuis, D.H, De wadloperij in de eerste jaren, in: Jan A. Niemeijer ed., Wadlopen (Haren 1973) Krantenartikelen Lopend op het wad, Dagblad van het Noorden 26 april (2008). 18

19 Jongeren te lui en moei om door wadslik te zwoegen, Leeuwarder Courant 17 mei (2008). Buwalda, J.D., Het wantij van Schiermonnikoog en het Wadlopen, Leeuwarder Courant 24 juli (1965). Dussel, Marius, Een halve eeuw wadlopen, Leeuwarder Courant 26 mei (2007). Reitsma, Durk, Niet over één kam, Leeuwarder Courant 2 juni (1978). Blootschouw tussen ijs en sneeuw, Leeuwarder Courant 25 februari (1963). Hoog water getrotseerd in overvloedingsstoelen, Leeuwarder Courant 1 juli (1963). Met vier kinderen lopend over het Wad van Ameland naar Friese kust, Leeuwarder Courant 21 juli (1958). Plotselinge weersomslag werd ons noodlottig, Leeuwarder Courant 24 juni (1981). Wadlopen wordt aan vergunning gebonden, Leeuwarder Courant 14 mei (1981). Ruyter, Martin, De laatste wadloperstocht. Expeditie naar Griend op één na de zwaarste, Volkskrant 6 juni (1964). Joustra, Wio, Rechts houden op het Wad, Volkskrant 16 maart (1996). -Film Moerkerken, Emiel van, De Wadlopers (1960, 15 min.), deze film was op Cannes (1960) in de rubriek korte film vertegenwoordigd en had als Franse ondertitel Les Alpinistes de la Mer meegekregen. 19

20 -Websites

21 Bijlage 1. Traktaat van Oostmahorn WADLOOPCENTRUM FRIESLAND ( V.V.V. Westdongeradeel ) Herweystraat 11 T E R N A A R D STICHTING WADLOOPSPORT PIETERBUREN Hoofdstraat 118 P I E T E R B U R E N Oostmahorn, 13 december 1972 PERSBERICHT De Stichting Wadloopsport Pieterburen en het Wadloopcentrum 'Friesland' (V.V.V. Westdongeradeel) op 13 december 1972 in vergadering bijeen, maken het volgende bekend: Gelet op de stormachtige ontwikkeling van het massale wadlopen hebben voornoemde organisaties zich beraden op de volgende hieraan verbonden problemen. 1. De veiligheid van de te organiseren wadlooptochten; 2. Het behoud van de aantrekkelijkheid van het wadlopen; 3. De bescherming van het Wad in relatie tot het te massale wadlopen. Overeengekomen werd: a. De veiligheid van de wadlopers is er het meest mee gediend door zich bij goed bekend staande wadlooporganisaties aan te melden; b. Er zal een gebiedsverdeling op de zaterdagen zijn, waarbij het Wadloopcentrum 'Friesland' zich tot Ameland en de Engelsmanplaat beperkt en de Stichting Wadloopsport Pieterburen tot Schiermonnikoog, Simonszand en Rottumeroog. Hiermede is duidelijkheid gebracht zowel voor de deelnemers aan de wadlooptochten als voor de wadlooporganisaties in de betreffende gebieden. Voor het seizoen 1973 zal voor een zeer beperkt aantal tochten met een gelimiteerd aantal deelnemers de mogelijkheid aanwezig blijven zowel voor de Stichting Wadloopsport Pieterburen om naar Ameland en Engelsmanplaat als voor het Wadloopcentrum 'Friesland' naar Schiermonnikoog, Simonszand en Rottumeroog te lopen. c. Het Wadloopcentrum 'Friesland' zal zich beperken tot maximaal 150 per personen per tocht zowel naar Ameland als naar de Engelsmanplaat. d. De Stichting Wadloopsport Pieterburen heeft maxima voor Schiermonnikoog tot 500 personen, Simonszand en Rottumeroog elk 100 personen. e. In het broedseizoen zullen de vogelbroedgebieden op de eilanden en de platen met zorg worden gemeden. 21

22 Namens het Wadloopcentrum 'Friesland' ( V.V.V. Westdongeradeel ) w.g. J.G. Hooiring, delegatie-voorzitter w.g. J.G. Miedema, secr. Namens de Stichting Wadloopsport Pieterburen, w.g. A. Dijkstra, voorzitter w.g. C.W.M. v.d. Arend Bijlage 2. De Wadloopadviescommissie 22

23 Laatst bijgewerkt: 23 maart 2007 De Wadloopadviescommissie is in 1981 ingesteld bij het van kracht worden van de provinciale Wadloopverordening. Op basis van art. 8 van deze verordening is er een commissie van deskundigen in het leven geroepen die Gedeputeerde Staten van Groningen, Fryslân en Noord Holland adviseert over alle belangrijke zaken die met het wadlopen te maken hebben, bv. vergunningverlening, vergunningvoorschriften, sanctiebeleid e.d. Iedereen die een wadloop B-vergunning (individuele wadloopvergunning) aanvraagt, wordt door de adviescommissie mondeling getoetst op kennis en ervaring. Ook heeft de commissie een taak in het beoordelen van de interne opleidingen tot wadloopgids bij de zeven wadlooporganisaties. Van 1981 tot 1996 was de Wadloopadviescommissie een 'veiligheidscommissie'. Er werd in brede zin geadviseerd over alleen de zaken die met de veiligheid van het wadlopen te maken hadden. Uitsluitend wadlopers waren lid van de commissie (plus een voorzitter met juridische deskundigheid). De Wadloopverordening die eind 1996 van kracht werd geeft de provinciale overheid ook mogelijkheden maatregelen te treffen met betrekking tot het wadlopen als dat van belang wordt geacht voor de natuur en het landschap van de Waddenzee, bv. om verstoring van vogels zo veel mogelijk tegen te gaan. Verder werd het wadlopen vanaf drooggevallen schepen onder de verordening gebracht, evenals de natuureducatieve excursies die vanaf de Waddeneilanden en vanaf de vaste wal worden georganiseerd. In verband hiermee is de samenstelling van de adviescommissie veranderd. Behalve wadlopers zitten er nu eveneens deskundigen in de commissie die verstand hebben van natuur en landschap in de Waddenzee, van het wadlopen vanaf drooggevallen schepen en van de natuureducatieve excursies. Ieder lid zit op persoonlijke titel in de commissie en dus niet namens de een of andere wadlooporganisatie. Men wordt gevraagd en benoemd door Gedeputeerde Staten. De zittingstermijn is 4 jaar en kan een onbepaald aantal keren worden verlengd. De commissie komt twee tot drie keer per jaar in besloten zitting te Leeuwarden bijeen. Maart 2007 bestaat de commissie uit 8 leden en een ambtelijk secretaris. De leden zijn: Bert Swart, voorzitter en juridisch deskundige Ypke Bouma, deskundigheid wadlopen Cees Oele, deskundigheid wadlopen Lammert Kwant, deskundigheid wadlopen 23

24 Gerard Mast, deskundige op gebied van natuur en landschap in de Waddenzee Wiepke Toxopeus, deskundige op gebied van educatieve wadexcursies Hennie de Boer: deskundige op het gebied van wadlopen vanaf drooggevallen schepen in de Waddenzee. vacature: 2e deskundige op gebied van natuur en landschap in de Waddenzee Fokke Wagenaar, medewerker afd. Landelijk Gebied provinsje Fryslân, doet het secretariaat van de commissie. Hij is geen lid. Zie voor nadere informatie over de wadloopadviescommissie ook de toelichting bij de Wadloopverordening Scenario Tot. tijd Sec. tijd Spreker(s)/vorm/waar/wanneer opgenomen/inhoud tekst Geluidseffecten (deze zijn met een fade-in en 24

25 fade-out tussen en onder de scènes gezet ) Aflevering Voice-over: Deze week de eerste aflevering van een drieluik over het wadlopen. In deze eerste aflevering aandacht voor het begin van het wadlopen dat langzaam uitgroeide tot een echte volkssport. We zullen zowel kennismaken met enkele wadlooppioniers, als met wadlopers van een later tijdstip Aan het einde van de voice-over komt een stukje uit de film De Wadlopers (1960) op Voice-over: De ontstaansgeschiedenis van het wadlopen is tot op heden niet duidelijk. Volgens de overlevering was de eerste wadloper een boerenknecht op Rottumeroog in het begin van de 18e eeuw. Hij kreeg zo'n vreselijke ruzie met z'n baas dat hij moest vluchten voor de galg. Hij rende over het drooggevallen wad en wist tot z'n eigen verbazing heelhuids het vaste land te bereiken Slikgeluiden van mijn wadlooptocht naar Engelsmanplaat Voice-over: Roelof IJbema, geboren en getogen in Friesland, is één van de laatst overgebleven wadlooppioniers die Nederland nog rijk is: hoe kwam hij eigenlijk in aanraking met het Wad en met het wadlopen? Roelof IJbema: De oorsprong is eigenlijk te vinden in het feit dat ik geboren ben in Workum en de landerijen van de boerderij waar ik woonde die grensden aan de Zuiderzeedijk, toen nog geen IJsselmeer en toen ik later werk kreeg en kwam wonen in Ternaard, woonde ik precies dezelfde afstand van de zee dan voorheen en. André Haasdijk: Hoever was dat, de afstand tot? Roelof IJbema: Vijfhonderd meter ongeveer, dus vanzelfsprekend was ik nieuwsgierig, hoe ziet het land eruit, daarachter die zeedijk in Ternaard? En toen kwam ik in aanraking met de vissersbevolking in Paesens-Moddergat. En toen werd mij ook duidelijk, als ik daar iets wilde in dat Wad dan moest ik met die mensen contact hebben. En dat is heel goed gelukt, dat is vriendschap geworden. André Haasdijk: Over welke periode hebben we het, als u het eerste contact legt? Roelof IJbema: Dat is omstreeks Toen hebben ze mij een beetje ingewijd in de geheimen van het Wad. Hoe kom je d r en hoe kom je d r weer vandaan, veilig en wel. André Haasdijk: Kunt u nog iets vertellen over de eerste, voorzichtige schreden die u deed op het Wad? Roelof IJbema: Nou, dat was in gezelschap met Piet Visser, een zoon van de familie Jan Visser, die ging 25

26 dan wel mee met een bootje naar Ameland. Dan bleven we daar een hele dag, d r werd wat vis gevangen in een geultje, wat bot gevangen. Het was gewoon een uitje. Ik werd ingewijd in de gevaren en in de mogelijkheden en de heerlijkheden van het Wad. Dat leer je nooit beter kennen dan als je samen met iemand en je bènt op dat Wad, dan is dat Wad hèt onderwerp waarover je spreekt, waarvan je geniet. André Haasdijk: Dus u had beiden een uitgesproken liefde voor het Wad? Roelof IJbema: Uitgesproken liefde voor het Wad. Piet Visser was in Indië geweest na de oorlogsjaren, dan was zo n hernieuwde kennismaking met het Wad natuurlijk ook uitzonderlijk en ik hervond iets uit mijn jeugd, van de Workumer Zuiderzee. Dat was eigenlijk het begin van mijn wadloperij. Zonder dat ik mij er bewust van was dat er ook nog andere mensen bezig waren met wadlopen qua ontspanning, enzovoort Krijsende meeuwen André Haasdijk: Ik ben hier te gast bij de heer Jan Abrahamse, wadlooppionier. Een heleboel mensen, ook wadlopers, omschrijven u als wadlooppionier van het moderne wadlopen, samen met uw compagnon Buwalda. Ziet u zichzelf ook zo of.? Jan Abrahamse: Nou, in zekere zin wel. Ik ben met wadlopen begonnen in En 1 of 2 jaar daarvoor was Jaap Buwalda begonnen. Jaap Buwalda en ik studeerden hier in Groningen beide geografie en we kwamen mekaar tegen in het café, café De Roemer. Dat was min of meer onze stamkroeg. Jaap die had toen al 1 à 11/2 jaar gelopen, samen met zijn vriend Felix Sutorius. Die waren dus voor de eerste keer naar Schiermonnikoog gelopen. Ze hadden wel eens bergbeklommen tussen aanhalingstekens. Ik bedoel, ze hadden wel eens in de Alpen, in de Ardennen wat steile wandjes beklommen, daar was ik ook bij geweest. We waren ook een keer in de spelonken in Frankrijk geweest. En toen op een gegeven moment hadden zij geen geld meer en toen zijn zij dus op een gegeven moment begonnen met de Bosatlas open te slaan en zeggen ze: hé daar heb je de Wadden, bij laagwater droogvallende gebieden dus daar kun je overheen lopen. Zonder dat ze dus wisten dat dat ook ooit gebeurd was. André Haasdijk: Het kan, het is mogelijk. Jan Abrahamse: Dus als dat bij laagwater droogvalt dan moet je daar dus overheen. Dus toen hebben zij zich dus geïnformeerd, hebben zeekaarten gekocht, geïnformeerd aan de kust en toen kwamen ze dus heel snel erachter hoe dat Wad in elkaar zat en dat het alleen over de wantijen kunt doen. Ze moesten dat dus allemaal leren. D r is veel gesproken met kustbewoners, met vissers en op een gegeven moment hebben ze dat gedaan Waden door het water Voice-over: Nu is het wadlopen helemaal ingeburgerd, maar vroeger werd er toch heel anders tegenaan gekeken. Wadloper van het eerste uur Jan Abrahamse vertelt over de tocht van Jaap Buwalda en 26

27 Felix Sutorius naar Schiermonnikoog Jan Abrahamse: En toen belanden ze in hotel Van der Werff en daar brak ongeveer de pleuris uit. Hoe ze t in hun stomme hersens hadden gehaald om dit levensgevaarlijke werk te doen, want dat kan dus absoluut niet. Dat mensen die het Wad kenden, als hun broekzak, die waren verzopen, nou enfin. Ze wilden met z n tweeën dus weer teruglopen, daar kwam de burgemeester bij, daar kwam Mees Toxopeus bij, de oude reddingbootschipper, en de politie kwam erbij. Toen zijn ze dus teruggegaan. En de derde tocht ben ik toen meegeweest naar Schiermonnikoog Voice-over: Opmerkelijk genoeg werd er al in de eerste helft van de twintigste eeuw geadverteerd voor wadlopen over het ijs. In die periode zijn er diverse keren ijswadlooptochten georganiseerd. Als tijdens een strenge winter de Waddenzee dichtvroor dan speelde Sake van der Werff van hotel Van der Werff op Schiermonnikoog hier handig op in Snijdende wind Jan Abrahamse: Oude Van der Werff, Sake van der Werff, die was dus een sterke bevorderaar van het wadlopen over ijs. Die zette in het Nieuwsblad van het Noorden, zette die s winters als het bevroren was, zette die een advertentie Kom lopen naar Schiermonnikoog over de gemarkeerde route, met stokjes had ie dat aangegeven, en de eerste kop soep is gratis in hotel Van der Werff.En die kop soep was heel erg zout. André Haasdijk: Maar hoe lang deed ie dat al? Jan Abrahamse: Dat was dus voor de oorlog al, ver voor de oorlog. Dat was dan alleen over het ijs. Over het ijs is er dus vaak veel meer gelopen. Dan was er soms een mooie vlakke ijsvloer waarop geschaatst kon worden of met sleetjes of met fietsen, zelfs met auto s is er dus overgevaren naar Schiermonnikoog en Ameland en Terschelling. De enige keer dat ik het gedaan heb, in `63, dus de beruchte winter van Reinier Paping, toen was er geen sprake van schaatsen of sleetjes. Het was één brokkelige toestand. Toen was t juffrouw Dien, de eigenaar van hotel Van der Werff, die zei van dan mogen jullie ook voor 5 gulden, inclusief ontbijt, slapen in hotel Van der Werff en sinds die tijd hebben we dat dus ook altijd gedaan Opkomend water Voice-over: Eén van de eerste generatie wadlopers is Wim Sikken. Hij is nog steeds actief als lid van wadloopvereniging Arenicola in Groningen Wim Sikken: Voor mij is cruciaal geweest het jaar Toen had je de hele strenge winter die tot ver in maart duurde en toen zijn wadlopers, onder anderen die twee uit Groningen, zijn over het bevroren Wad, over het ijs kun je zeggen, gelopen richting Terschelling met de bedoeling om dat eiland te halen. Maar dat is ze niet gelukt, want ze moesten dus dicht onder het eiland omkeren omdat de vloed omkwam en het ijs begon te bewegen en dat werd te gevaarlijk dus die zijn toen omgekeerd. Maar dat fascineerde mij geweldig. Ik was namelijk zelf ook op dat moment bezig met over het ijs lopen alleen niet op die plek, maar op het IJsselmeer. 27

28 Ik had net een tocht gemaakt over het IJsselmeer van Enkhuizen, overgestoken naar Stavoren en had zo daar de smaak van te pakken gekregen dat ik dacht dit moeten we nog een keer weer doen en toen ben ik van Urk naar Volendam gelopen, een hele dag. André Haasdijk: Van wie heeft u het (wadlopen) geleerd? Was dat echt een jonge lichting of waren er ook een paar ouderen die het voortouw hadden genomen en die nog graag bereid waren om het wadlopen door te geven? Wim Sikken: Ik heb toen contact gezocht met, met name dus met Jaap Buwalda, die d r aan het eind van de vijftiger jaren er al mee bezig was, en Jan Abrahamse, beide sociaal geograaf student in Groningen en die waren dus daar al duidelijk mee bezig en die hadden daar al een heel stuk ervaring mee opgebouwd. André Haasdijk: Maar hoe kwam u in contact met ze? Wim Sikken: Ik heb gewoon ze opgezocht. Ik las het in de krant, dat zij weer een oversteek hadden gemaakt. Ik denk, dat is wat ik zoek eigenlijk. Dat was in 1963 eigenlijk begonnen en kort daarna is Pieterburen geïnteresseerd geworden in het wadlopen Voice-over: Op een gegeven moment kwam het toeristische wadlopen op Toeristische geluiden Voice-over: Jan Abrahamse Jan Abrahamse: Dat is dus begonnen met de strenge winter van Toen was het zo dat de VVV in Pieterburen, die organiseerde dus op het Wad, aan de kust, een korte rondleiding op het Wad over de bevroren schotsen en opgestapelde ijsbergen. Jaap en ik die gaven dus veel lezingen voor allerlei organisaties in de winter. Het was een avondvullend programma over het wadlopen. Toen hebben we dus een aantal tochten gemaakt, één naar Schiermonnikoog, één naar Ameland en we hebben drie keer geprobeerd Terschelling te bereiken. Da s drie keer mislukt omdat dat niet helemaal bevroren was. Daar hebben we dus prachtige dia s van gemaakt. Toen kwamen we op een gegeven moment in 1963 ook in Eenrum en daar gaven we dus ook een lezing. Daar zat dus een hele grote afvaardiging van die mensen die s winters dus met die ijstocht hadden gedaan vanuit het VVV. En die waren dus uitermate geïnteresseerd, want die wilden eigenlijk ook s zomers oversteken maken naar de eilanden, naar Schiermonnikoog, Simonszand, Rottumeroog, Engelsmanplaat en Ameland. En toen heeft Jaap Buwalda zich daar heel veel mee beziggehouden om die mensen daar dus een goede voorlichting over te geven. Hylke en Abel Dijkstra waren daar dus de voormannen van en een hele hoop gidsen. Maar Jaap heeft daar dus heel veel tijd aan besteed en die heeft dus daar alle informatie over gegeven. Ze hebben toen zelf ook allerlei andere over het weer moesten ze het tuurlijk het nodige weten, EHBO hebben ze dus ook voorlichting in gekregen Voice-over: Wim Sikken Wim Sikken: Wij hebben ook gidsen opgeleid uit de 28

29 regio Pieterburen die ook het vak wilden leren zal ik maar zeggen en die zijn dus ook veel met ons meegeweest. Wij hebben daar allerlei tochtjes georganiseerd en daar kwam daar dus de beroemde meneer Hylke Dijkstra naar boven drijven. Die zag daar wel wat in als toeristisch evenement. André Haasdijk: Die heeft als eerste eigenlijk.? Wim Sikken: Die heeft dat als toeristisch evenement gepushed. In 1963, toen heeft ie al een wadlooptocht georganiseerd vanuit Pieterburen een eindje het Wad op. Niet ver, maar gewoon, daar kon je aan meedoen en dan moest je een paar gulden betalen. Dan had je onder leiding van gidsen een wadlooptochtje, het Wad op en weer terug. André Haasdijk: Maar was iedereen het daarmee eens, dat het die kant een beetje op leek te gaan? Wim Sikken: Dat was toen natuurlijk nog niet zo duidelijk, het was natuurlijk ook afwachten of er genoeg animo voor bestond. Dat bleek wel het geval. Hij was ook correspondent van, toen, het Nieuwsblad van het Noorden. Dus hij bracht al het nieuws uit zijn dorp en de regio voor de krant, want dat is dé krant van het Noorden. Dus dat heeft ie slim opgepakt en is toen zelf een organisatie begonnen om wadlooptochten te organiseren. André Haasdijk: Hij was zelf ook wadloopgids? Wim Sikken: Ja, hij was zelf meer de organisator, de leider van het geheel, de reclameman. Zijn broer die was op het Wad meer gids. Ik geloof dat ik daar niks verkeerds mee zeg Voice-over: Jan Abrahamse Jan Abrahamse: Zij zijn toen dus begonnen met toeristische wadlooptochten. Later gevolgd door in Friesland twee organisaties en nog één in Uithuizen en dan had je nog Arenicola, begonnen als een studentenwadloopvereniging. Die bestaan allemaal nog, die zijn nog steeds bezig. Het was over het algemeen zo dat, kijk Uithuizen liep alleen naar Rottumeroog. Die twee Friezen die liepen hoofdzakelijk naar Engelmansplaat en Ameland en misschien ook wel naar Schiermonnikoog, maar dat weet ik niet helemaal zeker. Maar Pieterburen die liep dus alles. Dat is dus wel ns in elkaars vaarwater gekomen, maar daar ben ik dus nooit bij geweest. Later is er wel een scheuring geweest bij de club in Pieterburen, want toen is Dijkstra apart gegaan van de rest. Toen had je dus plotseling twee wadloopclubs in Pieterburen. André Haasdijk: De aantallen werden te groot? Jan Abrahamse: Dat werden gigantische aantallen. Dus met mooi weer, in weekenden s zomers, ja liepen er soms tienduizend mensen. Er zijn jaren geweest dat d r dus iets van mensen overgevoerd zijn per jaar. Dan is wadlopen niet leuk meer, tenminste in mijn optie dan meer hoor. Het leukste van wadlopen, waarom loop je dus wad: dus A is het avontuur. Willem Frederik Hermans, dat is één van mijn docenten, die heeft het ooit een keer alpinisme in twee dimensies genoemd, het is toch een uitzoeken met de stromingen, met de getijden, met het weer, met de wind 29