Biseksualiteit en internet: uitkomsten

Transcriptie

1 Biseksualiteit en internet: uitkomsten Door: Emiel Maliepaard, voluntary/activist onderzoeker bij het Landelijk Netwerk Biseksualiteit. Dit onderzoek is uitgevoerd op persoonlijke titel. Voor meer informatie: Aanleiding In oktober 2013 vond de Holland BiCon plaats in Rotterdam. Deze conferentie voor en door biseksuelen zag een breed scala aan (biseksualiteit gerelateerde) workshops; gericht op de biseksuele en andere geïnteresseerde bezoekers: workshops in flirten, polyamorie, en meer. De eerste avond van de conferentie mocht ik mijn verkennend onderzoek genaamd Verhalen van Biseksuelen presenteren. Eén van de uitkomsten van deze workshop was een frisse kijk op de rol van internet: internet is belangrijk, maar wat weten we van internetgebruik en de internetpotentie voor biseksuelen? De uitkomsten van Verhalen van Biseksuelen hebben mij verder gesterkt in het opstarten van het onderzoek naar biseksualiteit. De literatuur verkennend met name Engelstalige literatuur-blijkt er weinig onderzoek gedaan te zijn naar biseksualiteit en internet. Het bestaande onderzoek richt zich op blogs en veel op seksuele contacten van homo- en bi-mannen via het internet, vooral gerelateerd aan safe seks en risico s voor het oplopen van HIV/Aids. De rol van internet voor identiteitsontwikkeling, zoeken van informatie over biseksualiteit (seksuele ervaringen, biseksualiteit in relatie etc.), en het opdoen van sociale contacten ontbreekt. In het kort: wat is de rol en het potentieel voor websites, forums, chatrooms, facebookpagina s etc. voor biseksuelen, en in het bijzonder hen die hun biseksualiteit aan het ontdekken zijn of (nog) niet uit de kast zijn? Een lange vraag, maar er moeten natuurlijk een aantal randvoorwaarden worden neergezet: - De groep biseksuelen is een uiterst heterogene groep. - De groep biseksuelen is vaak moeilijk te bereiken. - De groep biseksuelen is niet vanzelfsprekend onderdeel van LHBT gemeenschappen, organisaties, et cetera. - Mensen die zich aangetrokken voelen (seksueel, emotioneel) tot meer-dan-1 gender identificeren zich niet per se als biseksueel. - Mensen die zich als biseksueel identificeren voelen zich niet per se 50/50 aangetrokken (seksueel, emotioneel) tot mannen en vrouwen. We moeten ook niet transgenders, transseksuelen, en interseksuelen vergeten. Biseksuelen kunnen ook aseksueel zijn. En betreffende het onderzoek: - De onderzoeker is ook actief als vrijwilliger/activist onderzoeker bij het Landelijk Netwerk Biseksualiteit: het onderzoek is dus mogelijk gekleurd. - Onderzoek gebeurd op persoonlijke titel. - Onderzoek heeft vooral LHBT organisaties, websites, en facebookpagina s gebruikt om het onderzoek te verspreiden. Wellicht heeft het onderzoek een pink emphasis; dat wil zeggen dat veel biseksuelen die geen onderdeel van de LHBT gemeenschap zijn, niet bereikt zijn. - Totaal hebben 76 mensen gereageerd, daarvan is 1 verwijderd, omdat deze respondent te weinig antwoorden gaf. De respondent gaf zelf aan dat de vragen te persoonlijk zijn, met als gevolg dat deze persoon niet durfde/wilde antwoorden.

2 - Onderstaande conclusies gaan alleen over de 76 respondenten. Wellicht is het breder toe te passen, maar omdat de groep biseksuelen uiterst divers is, wil ik graag een slag om de arm houden. Bovendien is generaliseren niet het doel van dit onderzoek. De respondenten Hoewel belangrijk is om te beseffen dat biseksuelen een zeer diverse groep vormt, die zich voor een deel niet beperkt tot de standaard categorieën van sekse/geslacht en seksuele identiteit, is het toch belangrijk voor een verkennend onderzoek om deze categorieën te laten invullen. De respondenten kregen daarnaast de ruimte om een eigen omschrijving te geven van geslacht of seksuele identiteit. Dit leidde tot verdere inzichten in de diversiteit van biseksuelen en de wens om toch vaak het geslacht of seksuele identiteit naar eigen wens te omschrijven c.q. te labellen. Een meerderheid van de respondenten is vrouw (54), een grote minderheid is man (20) en klein is het aantal transgender respondenten (2). Hiervan is één trans persoon van man tot vrouw en de ander is van vrouw tot man. De meerderheid identificeert zich hetzij gedwongen door de vraagstelling als man of vrouw. De persoonlijke omschrijvingen zijn te divers om hier allemaal op te nemen. In het kort, het blijkt dat lang niet alle respondenten zich daadwerkelijk als man of vrouw omschrijven, hoewel een groot deel van de respondenten dit toch wel doet. Betreft seksuele voorkeur heeft het onderzoek zich beperkt tot 5 categorieën, sterk geïnspireerd op de Kinsey Schaal van Alfred Kinsey en de Klein Sexual Orientation Grid van Fritz Klein: alleen eigen geslacht, vooral eigen geslacht, beide geslachten, vooral ander geslacht en alleen ander geslacht. Hierbij moet gezegd worden dat de gebruikte schaal een vereenvoudiging van de werkelijkheid is; ook een kritiek van één van de respondenten. Waarom alleen eigen geslacht en ander geslacht? Dit, inderdaad, kan worden gezien als een buitensluiten van meer diversiteit zoals transgenders, transseksuelen, en interseksuelen. Echter wilde ik geen eigen schaal ontwerpen maar voortbouwen op bestaande schalen. Voor toekomstig onderzoek zou wel gekeken moeten worden naar een goed onderbouwde categorisering die meer-inclusief is en recht doet aan de veelzijdigheid van sociale categorieën. De seksuele voorkeur van de respondenten is desalniettemin erg interessant. Van de 76 respondenten zeggen er 27 zich vooral tot eigen geslacht aangetrokken te voelen, 12 vooral tot het andere geslacht en 36 respondenten zeggen beide geslachten. In theorie impliceert dit dat ze geen onderscheidt maken tussen geslachten alleen moet men zich blijven afvragen of deze antwoordcategorie ook zo is geïnterpreteerd. Slechts 1 respondent voelt zich alleen tot ander geslacht aangetrokken, en geen respondent zegt zich uitsluitend tot het eigen geslacht aangetrokken te voelen. De seksuele identiteit is sterk beperkt tot drie categorieën, namelijk hetero, homo/lesbisch, en biseksueel. Van de 76 respondenten identificeert 1 persoon zich als hetero, 10 als homo/lesbisch, en 65 als biseksueel. Voor een ander artikel dat ik aan het schrijven ben/was (voor het tijdschrift Sociologie), heb ik aangegeven dat er een zeer grote diversiteit kan worden waargenomen als men kijkt naar de eigen omschrijving van seksuele identiteit. In totaal omschrijven dan 19 personen zich als biseksueel, 5 als bi en een verscheidenheid van andere omschrijvingen waaronder ik val op mensen/personen, ik val op beide geslachten maar ook mensen die zich niet in een hokje willen plaatsen. Daarnaast worden onder meer panseksueel en omniseksueel genoemd, en slechts 1 persoon noemt zich hier homo, terwijl één ander zich als homo/gay identificeert. Te weten dat slechts 1 respondent uitsluitend tot het andere geslacht aangetrokken voelt, en de overige 75 zich in

3 meer of mindere mate tot beide geslachten aangetrokken voelt, blijkt wel dat mensen die in gedrag biseksueel zijn vele identiteiten hebben. Het gemiddelde internetgebruik is moeilijk aan te geven voor de respondenten. Veel respondenten geven een range aan (bijvoorbeeld uur, uur). Op een kleine uitzondering na besteed men ten minste 10 uur per week aan internet (exclusief studie/werk), een groot deel zelfs meer dan 20 uur per week. Het blijkt wel dat internet een substantieel tijdverdrijf is voor de respondenten hetzij op laptop/computer of mobiele telefoon: social media is één van de meest genoemde activiteiten. Andere veelgenoemde zijn: zoeken naar informatie, communicatie met anderen, , nieuws, weer, shoppen, sport/series/films kijken, (bi) dating. Biseksualiteit en Internet Op de vraag welke websites, fora, facebookpagina s, chatrooms etc. [in het vervolg benoemd als internetpagina s om verwarring en onnodige herhaling te voorkomen] bezocht worden door de respondenten worden er een groot aantal genoemd: van lokaal tot nationaal tot internationaal. Een lijst met meest genoemde websites zijn te vinden in bijlage 1. Een belangrijke conclusie is dat veel internetpagina s gericht zijn op de LHBT scene, daar waar er maar een paar specifieke internetpagina s gericht op biseksuelen worden beschreven: Landelijk Netwerk Biseksualiteit, het Grote Bi-forum, en stichting Orpheus zijn bekende internetpagina s, maar ook bimannen.com, bimeiden.nl (nu girlongirl-dating.com) en Bijou worden genoemd. De meeste andere internetpagina s welke bezocht worden hebben een breder karakter en/of doelgroep dan alleen biseksuelen, voorbeelden zijn de internetpagina s van het COC, Jong en Out, Expreszo, Zij aan Zij en bullchat. Interessant om te benoemen is dat een aantal internetpagina s vooral op lesbische vrouwen en biseksuele vrouwen gericht is; deze combinatie komt redelijk vaak voor. In feite, zien we dus dat de verschillende onderdelen van de LHBT gemeenschap niet onafhankelijk van elkaar bestaan maar er zeker sprake is van kruisbestuiving. De meeste internetpagina s worden gevonden via vrienden of via zoeken in zoekmachines als google. De redenen waarom de respondenten op deze internetpagina s zitten verschillen erg. Een kleine opsomming van de belangrijkste redenen: - Activisme - Contacten leggen - Community gevoel - Dating - Informatie opdoen - Informatie geven - Kennisoverdracht/begrip kweken - Op de hoogte stellen van activiteiten/evenementen - Seks/seksuele contacten Natuurlijk moet ik erbij zeggen dat een groot aantal respondenten meerdere redenen heeft om bepaalde internetpagina s te bezoeken, en dat een deel van de redenen elkaar overlapt. In het deel hieronder wordt verder ingegaan op een aantal van de redenen en hoe deze tot uiting komen online. Voor nu is het belangrijk om te kijken of de respondenten denken dat de bestaande internetpagina s ook deze redenen nastreven. Informatie verschaffen/kennisoverdracht, contacten leggen/faciliteren,

4 steun, en begrip kweken zijn de meest genoemde doelen. Dating en/of seks faciliteren wordt ook benoemd. Eén respondent spreekt ook over geld verdienen, namelijk voor een sekswebsite (pornhub) waar geld wordt verdiend door sluikreclame. Lobby en activisme wordt slechts een enkele keer benoemd. Concluderend, respondenten hebben een overwegend ideëel beeld van de internetpagina s en hun achterliggende doelen. Vergelijkend met de redenen waarom respondenten op deze internetpagina s zitten, blijkt dat de doelen aardig overeen komen. Eén belangrijk doel ontbreekt echter, namelijk het construeren van een community gevoel het creëren van gemeenschapsgevoel wordt slechts eenmaal benoemd als achterliggend doel van deze internetpagina s. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat deze internetpagina s niet indirect zorgen voor een gemeenschapsgevoel dit wordt later besproken. Biseksueel? Coming out? Het internet blijkt een belangrijk medium te zijn voor biseksuelen die nog in hun fase zitten van het ontdekken van hun seksualiteit, verlangen, aantrekkingskracht, seksuele identiteit et cetera. Meerdere respondenten geven aan het internet praktische tips kan geven, of een eerste stap kan zijn in het proces van coming out. Zoals iemand aangeeft: Voor anderen die nog niet uit de kast zijn, minder open of minder zelfverzekerd kan ik me voorstellen dat deze sites zeker iets toevoegen. Enerzijds omdat het een veilige omgeving is om anoniem over je gevoelens te kunnen praten, en anderzijds om informatie te vinden en contacten te kunnen leggen met mensen die met dezelfde dingen bezig zijn als jij. (r. 24) Dit wordt bevestigd door andere respondenten. Bijvoorbeeld: Offline zit ik in de kast, online ben ik op en top bi (r. 34) heel verschillend [in het] gewone leven weten veel mensen niet wie ik ben (r. 35) nu is het niet meer zo verschillend, maar vroeger was internet een plek waar ik voor het eerst eerlijk tegenover mezelf was (r. 64) De drie bovenstaande quoten staan niet op zichzelf, meer respondenten geven aan dat het leven online en offline verschillend is. Respondent 64 vertelt bijvoorbeeld hoe het internet haar geholpen heeft om haar biseksualiteit te erkennen, terwijl respondent 12 vertelt over de rol van internet voor haar coming out: ik kon me beter verwoorden, positieve voorbeelden helpen. dan zie je mensen die zorgeloos vertellen over hun biseksualiteit. dat was motiverend om te zien. heeft me geholpen om hetzelfde te doen (r. 64) Dankzij het bi-forum heb ik de moed gehad om me te uiten ten opzichte van mijn ouders dit jaar (r 12). Dit doet me denken aan andere respondenten, bijvoorbeeld iemand die aangeeft dat het internet een medium is waar goede voorbeelden worden geplaatst. Eén respondent geeft aan: je kunt verhalen lezen van anderen of zelf verhalen schrijven en meer informatie delen (r. 39). Interessant, omdat er maar weinig Nederlandstalige internetpagina s zijn waar het echt draait om biseksualiteit en je verhalen kan lezen en schrijven. Het Grote Bi-forum ( is één van de weinige

5 internetpagina s die bij mij bekend is dit wil natuurlijk niet zeggen dat andere internetpagina s die dit doel bevorderen niet bestaan. Belangrijk om te noemen is dat veel van die pagina s vaak wordt bezocht, maar er relatief weinig wordt gereageerd op vragen, verhalen etc. De internetpagina s geven desondanks toch belangrijke steun en zichtbaarheid voor biseksuelen. Zoals één respondent aangeeft: het is vooral prettig te weten dat er meer zijn die er af toe mee worstelen, en voor de buitenwereld dat we er zijn en bestaan! (r. 10). Biseksuele gemeenschap online? Een belangrijke vraag voor dit onderzoek is de vraag of het internet bijdraagt aan de vorming van een biseksuele gemeenschap. Vorig onderzoek concludeerde dat er geen echte biseksuele gemeenschap bestaat in het alledaagse offline leven. Natuurlijk kunnen we ons afvragen wat een gemeenschap is, maar belangrijker is te onderzoeken of respondenten denken dat het internet een biseksuele gemeenschap (mede) kan vormen. Hieronder een aantal conclusies van respondenten: Ja, een beetje, maar met name als er in real life activiteiten aan gekoppeld zijn. Alleen online zie ik verder niet zoveel in. De topics/gesprekken gaan vaak over onderwerpen die mij niet zo bezig houden (waaronder allerlei labels die bediscussieerd worden) (r. 5) in theorie zou het best zo kunnen werken maar mijn ervaring is dat dit alleen zo werkt als je de anderen al in real life hebt gesproken. Dan kan sociale media het wij-gevoel en de herkenning versterken (r. 7) Nou nee. Bi gemeenschap is geen hechte gemeenschap. Waarschijnlijk omdat velen in een heterorelatie zitten (r. 9) ja maar er mogen er meer komen, maar voor de herkenbaarheid naar buiten toe helpen congressen en buitenactiviteiten beter denk ik (r. 10) Absoluut. Het bi-activisme is rising op het internet en steeds meer biseksuelen kunnen hun stem laten horen. Er zijn safe spaces waar je niet bang hoeft te zijn voor biphobia en je jezelf kan zijn (r. 18) Veel respondenten reageerden op deze vraag met een overwegend positief antwoord. Bovenstaande antwoorden verklaren voor een deel hoe internet kan bijdragen aan de vorming van een biseksuele gemeenschap: bepaalde internetpagina s zijn een safe space waar bi-fobie afwezig is, men kan medebiseksuelen ontmoeten die bepaalde zelfde ervaringen hebben doorstaan. Een ander waarschuwt echter dat er weinig common ground is voor de vorming van een biseksuele gemeenschap. Het antwoord van r. 9 bijvoorbeeld geeft aan dat hij denkt dat de biseksuele gemeenschap überhaupt niet hecht is omdat velen in een heterorelatie zitten. Internet biedt voor de meesten echter een plaats waar gelijkgestemden elkaar kunnen ontmoeten, van elkaar kunnen leren, en er een gevoel van gemeenschap ontstaat. Eén respondent geeft aan dat het belangrijk is dat die internetpagina s goed gemodereerd moeten worden voordat er community kan ontstaan. Zoals te lezen valt in de eerste, tweede en vierde quote moet er ook een bepaalde interactie plaatsvinden tussen het internet en het offline leven (real life) wat moet bijdragen aan het vormen van een biseksuele gemeenschap. Deze interactie tussen het offline leven en het online leven wordt een aantal keer benoemd, maar is zeker niet wijdverbreid. Belangrijke verbeterpunten

6 zijn dat de internetpagina s specifieker op biseksuelen gericht moeten zijn, omdat veel van de genoemde internetpagina s de gehele LHBT gemeenschap willen cateren, terwijl slechts een paar internetpagina s op biseksuelen gericht zijn. Relatie tussen online en offline leven Hoewel tegenwoordig vaak gedacht wordt dat de offline en online wereld samensmelten tot één realiteit blijkt dat dat niet helemaal geldt voor de respondenten. Ten eerste, de online wereld kan een belangrijk medium zijn voor biseksuelen die nog hun seksualiteit verkennen en/of nog niet uit de kast zijn. Ten tweede is de online wereld een niet-fysieke wereld (zie ook de paragraaf hierboven). Dit heeft voordelen en nadelen. Zo stellen een paar respondenten: Ik voel me er online comfortabeler bij. Onbegrip zal mij online ook minder raken dan offline (r. 12) Geen idee; ben meer van het ontmoeten en babbelen met mensen dan achter je laptop/ desktop of tablet te zitten (r. 24) In zoverre dat er op internet geen real-life ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Deze vinden in het echt soms wel plaats (r. 60) Wat de tweede en derde quote aangeven is dat voor deze respondenten het internet geen medium is voor daadwerkelijke interacties. Natuurlijk kunnen ontmoetingen of dates ook in het offline leven plaatshebben als gevolg van online activiteiten, maar verschillende respondenten geven aan dat de online wereld beperkend is omdat er geen real life interacties plaatsvinden. Zij prefereren face-toface gesprekken met anderen boven online conversaties. Eén interessante quote hierover: Als ik iets online zoek met betrekking tot (bi)seksualiteit, dan is het eerder informatie dan bijvoorbeeld conversatie/fora/daten of iets aanverwants met interactie (r. 70) Zoals hierboven al beschreven biedt het internet de mogelijkheid om anoniem actief te zijn, en op zoek te gaan naar allerlei vormen van informatie en interactie: activisme, dating, seksuele contacten, video s spelen een rol, maar het verkrijgen van sociale contacten en informatie lijkt vooral belangrijk te zijn. Voor mensen van wie het offline leven minder open is m.a.w. degenen die niet open (kunnen) zijn over hun seksuele identiteit biedt het internet een toegevoegde waarde: anonimiteit en de mogelijkheid om de seksuele geaardheid te verkennen, uit te oefenen en actief te worden. Conclusie Natuurlijk wil ik geen hele sterke conclusies aan dit verkennend onderzoek verbinden, vooral gezien het feit dat dit onderzoek verkennend is en dat data is verzameld via een open internet survey. Het houden van groepsdiscussies of interviews kan een belangrijke meerwaarde zijn om een beter inzicht te krijgen in internetgebruik, redenen voor internetactiviteiten, en het potentieel van het internet voor biseksuelen en voor het vormen van een mogelijke biseksuele gemeenschap. Wel suggereert dit onderzoek dat het internet een belangrijk potentieel vormt voor biseksuelen, en met name voor hen die nog in de kast zitten en biseksuelen die nog in het proces van verkennen zitten. Andere biseksuelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren voor deze biseksuelen door het

7 vertellen van persoonlijke verhalen, beantwoorden van vragen en biseksualiteit meer zichtbaar maken op het internet. Het internet is geen medium dat alle verlangens van de respondenten vervult het belang van offline leven wordt geregeld benoemd. Activiteiten, seminars, workshops et cetera in het offline leven worden nadrukkelijk ook genoemd als belangrijk voor de respondenten. Interactie vindt, nog steeds, voor een substantieel deel plaats in het alledaagse offline leven van de respondenten. Toch wil ik benadrukken dat het internet veel potentieel heeft, en door de respondenten ook wordt gezien als een medium met veel potentieel. Belangrijk is dat er meer internetpagina s komen specifiek gericht op biseksuelen en biseksualiteit, dat deze internetpagina s up-to-date zijn, goed gemodereerd, en dat er veel interactie plaatsvindt. Een link met offline activiteiten is daarbij zeer welkom, vooral voor biseksuelen die al uit de kast zijn. Erkenning Ik wil graag alle respondenten bedanken voor de tijd en moeite om de survey in te vullen. Zonder jullie openheid had ik veel minder inzicht kunnen krijgen in de rol(len) van het internet. Ook wil ik iedereen bedanken die het onderzoek onder de aandacht heeft gebracht activisten, vrienden, en organisaties/websites.

8 Bijlage 1: Internetpagina s Websites gericht op biseksuelen, voortkomend uit lopend onderzoek naar biseksualiteit online. Alle websites staan maar één keer genoemd, indeling is gemaakt op de eerste indruk van de websites. Sommige websites hebben ook een velerlei aan functies en doelen. Niet alle internetpagina s die genoemd zijn in de vragenlijst zijn meegenomen in deze opsomming vooral de belangrijkste pagina s worden genoemd. Internetpagina s zoals youporn, pornhub, en bullchat zijn niet meegenomen omdat deze niet specifiek een functie vervullen voor biseksuelen/lhbt ers, hoewel dit zeker voor een aantal respondenten zeer belangrijke internetpagina s zijn. Websites: gemeenschap, informatief (Nederland) (Forum van het Landelijk Netwerk Biseksualiteit) (Website Landelijk Netwerk Biseksualiteit) (COC Nederland, belangenvereniging LHBT Nederland, maar zie ook de lokale COC websites) (CHJC is een belangenvereniging voor Christelijke homo- en biseksuelen) (Forum en verhalen van o.a. biseksuelen over o.a. comingout) (Stichting voor hulpverlening bij Biseksualiteit en/in relatie) (Support groepen voor LHBT-ers, ook specifieke Kringen voor Biseksuelen) (Facebook Groep Holland BiCon) (Queer aan Zee Pagina) Websites: gemeenschap, informatief (Vlaanderen) (Website voor niet-heteroseksuele jongeren) (Belangenvereniging voor LHBT Vlaanderen) Bi-friendly tijdschriften en hun websites (zie ook facebookpagina s) (Website van tijdschrift voor biseksuele en lesbische vrouw) (Website van tijdschrift voor LHBT+ jongeren) Bi-Dating (Site voor bimannen, en koppels waarvan de man bi is)

9 (Site voor bivrouwen, en koppels waarvan de vrouw bi is) (Site voor bimannen) (Site voor biseksuelen) (Site voor biseksuele en lesbische vrouwen) (Voorheen Vrouw-only dating, erotiek, en feesten) Bi-groepen: (35+ Biseksuele vrouwen groep, omgeving Den Haag) (Bi groep De Samenkomst, omgeving Tilburg) (Website voor openminded vrouwen) Overige websites: (Website van gay community site ) (Website van Stichting Mannenwerk, support voor mannen) (Website van Amsterdam Gay Pride, sinds 2013 ook een Bi Pride) (Website van LHBT informatiecentrum, vooral LHBT boeken, tijdschriften en expo s) (Website van Transgender belangenvereniging) (Website gericht op suicide preventie onder LHBT jongeren) (Forum en dating voor geïnteresseerden in polyamorie) Feesten: (Vrouw-only feesten) (Maandelijks Erotic Bi Party op Showboot) Internationaal: (Bisexual Resource Center)

10 (Bisexual Conference UK) (Bisexual Research Conference UK) (Webportaal voor Bi organisaties en websites wereldwijd)