Directiebeoordeling CO2 prestaties 2017

Transcriptie

1 Directiebeoordeling CO2 prestaties e halfjaar Auteur: J. van Drunen Datum: 11 juli 2017 Aspecten: 3.C.1, 2.B.4 G. van der Ven Aannemingsbedrijf Van Heemstraweg TA Brakel T E info@vanderven.nl

2 Inhoudsopgave 1.0 Inleiding Evaluatie doelstellingen CO Scope 1: Directe emissies Diesel Gas Scope 2: Indirecte emissies Woon-/werkverkeer Verhouding CO2 uitstoot en draaiuren Behaalde doelstellingen Scope Scope Scope Project voortgang doelstelling Veranderingen van invloed op gegevens Verbetering marges Genomen maatregelen in Genomen maatregelen in Genomen maatregelen in Te nemen maatregelen Voortgang en trends Afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen Communicatie Interne communicatie Externe communicatie Audits Verbeterpunten Conclusies

3 1.0 Inleiding G. van der Ven Aannemingsbedrijf heeft 1 december 2015 het CO2 bewust certificaat niveau 3 behaald. Hiervoor is onder andere een emissie inventaris opgesteld met 2014 als basisjaar. De doelstelling is een vermindering van 10% CO2 uitstoot in 2020 ten opzichte van 2014 te realiseren gerelateerd aan de omzet. In deze voortgangsrapportage wordt de voortgang beschreven van de jaren 2014 t/m 30 juni Evaluatie doelstellingen CO2 De te beoordelen periode is gelijk aan het boekjaar en loopt van 1 januari t/m 31 december. De gerapporteerde periode is: 1 januari t/m 30 juni De CO2 uitstoot in het eerste halfjaar 2017 is met 1.070,43 ton CO2 flink hoger dan in dezelfde periode vorig jaar (875,76 ton). Meer en grotere projecten, verder van huis lijken hier debet aan te zijn. 2.1 Scope 1: Directe emissies De directe emissie van CO2 is gemeten en berekend op 1.055,17 ton Benzine Het benzineverbruik lijkt met liter in het eerste halfjaar behoorlijk hoger te gaan uitkomen ( liter). We denken dat dit vooral komt door een toename van het gebruik van handgereedschap nodig voor de afwerking Diesel Binnen Van der Ven is en blijft brandstof de grootste veroorzaker scope 1 van CO2 uitstoot met een aandeel van 97% (1.023,2 ton). Ook hier wordt een forse toename in liters verwacht ten opzichte van vorig jaar (totaal ton). Diesel wordt verbruikt door vrachtwagens, shovels en kranen, maar ook door de auto s. Het brandstofverbruik wordt middels tankregistratie per voertuig/materieelstuk geregistreerd. Tevens wordt aan de hand van de inkoopfacturen het brandstofverbruik gecontroleerd. In 2017 lijkt de CO2 uitstoot gelijke tred met de stijgende omzet te houden. In de meeste projecten die uitgevoerd worden zitten veel zogeheten kraanuren, dit wordt teruggezien in het brandstofverbruik dus ook de CO2-uitstoot. De verwachting is dat de uitstoot per omzet gelijk zal blijven. Door de aanschaf van meerdere energiezuinigere voertuigen en materieelstukken hopen we in een periode van extreme groei de uitstoot van CO2 c.q. het verbruik van brandstof toch te verminderen. Vanuit onze bedrijfsgedachte menen wij echter dat beperken van zaken een stap te laat is. Voorkomen is beter! Daarom is het bedrijfsbureauoverleg in het leven geroepen. De afdelingen calculatie en werkvoorbereiding nemen hieraan deel om kennis met elkaar te delen en vraagstukken op te lossen. Doel is tot de beste werkwijzen te komen, duurzamere materialen in te kopen en daar waar mogelijk de eigen bedrijfsvoering te optimaliseren. 3

4 Daarnaast is een intern kwaliteitsteam opgericht. Dit team zal zich bezighouden met alle processen binnen de organisatie en deze zo optimaal mogelijk vanuit alle gedachten (kwaliteit, arbo, milieu) Verdere verbetering op CO2-gebied is het verminderen van het aantal draaiuren. Door in de werkvoorbereiding reeds een slimme werkmethode te bedenken kunnen per project aanzienlijke verbeterslagen in het aantal draaiuren worden gemaakt. Ook op het gebied van planning kunnen nog voordelen behaald worden. Zo kan het transportbewegingen schelen een kraan langer op het ene project te houden, zodat hij rechtstreeks door kan naar een volgend project. Onderhoud op locatie bespaart ook veel transport van groot materieel Gas Ten behoeve van het verwarmen van het kantoor en de gebouwen op de hoofdvestiging heeft het in de eerste helft van 2017 verbruikte gas een uitstoot van 25,32 ton CO2 veroorzaakt (3%). Een forse stijging ten opzichte van het eerste halfjaar 2016 waarin een uitstoot van 17,89 ton CO2 veroorzaakt is (2%), maar niet onverklaarbaar. De winter van 2015/2016 was zeer zacht en daardoor een laag aardgasgebruik. Scope % 15% aardgas Scope % aardgas wagenpark 24% wagenpark 82% materieel en projecten 73% materieel en projecten Scope % aardgas 22% wagenpark Scope % aardgas 20% wagenpark 76% materieel en projecten 78% materieel en projecten 4

5 2.2 Scope 2: Indirecte emissies De indirecte emissie van CO2 is gemeten en berekend op 15,26 ton, nagenoeg gelijk aan dezelfde periode vorig jaar (15,22 ton CO2) Elektriciteit Het elektriciteitsverbruik ligt het eerste halfjaar van 2017 met 0,53 (3%) ton CO2 een flink stuk lager dan 0,72 (5%) ton CO2. Door de overgang van computers naar thin clients is een duurzame oplossing gerealiseerd waarbij het electraverbruik een stuk geminimaliseerd kon worden. Op de locatie Van Heemstraweg 2 wordt 100% groene stroom van Green Choice ingekocht. De CO2-uitstoot is berekend aan de hand van het via de leverancier beschikbare stroometiket Woon-/werkverkeer Het grootste deel van de indirecte emissie, te weten 14,73 ton CO2 (97%) is toe te wijzen aan het brandstofverbruik van het woon/werkverkeer. Bij Van der Ven bestaat vrijwel al het woon- /werkverkeer uit vervoer per auto. Met het openbaar vervoer is het kantoor niet bereikbaar. Incidenteel maken werknemers gebruik van hun privéauto om een werkbezoek te brengen. De CO2 uitstoot voor het woon-/werkverkeer blijft stijgen, dit is verklaarbaar door een sterk groeiend aantal werknemers welke niet meer alleen uit de gemeente komen, maar door hun specialiteit wel waardevol voor de organisatie zijn. Scope % elektriciteit Scope % elektriciteit woonwerkverkeer 95% woonwerkverkeer 93% Scope % Scope % elektriciteit elektriciteit 95% woonwerkverkeer 97% woonwerkverkeer 5

6 Kg CO2 per omzet 2.3 Verhouding CO2 uitstoot en draaiuren In 2016 bedroeg de CO2-uitstoot 0,07 kg CO2 per omzet. Ten tijde van het opstellen van deze directiebeoordeling zijn nog geen omzetcijfers van 2017 bekend maar als we uitgaan van een prognose van ,= komen we op een uitstoot van 0,08 kg CO2 per omzet. 0,14 CO2-uitstoot Van der Ven 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0, Behaalde doelstellingen In 2017 wordt een hogere CO2-uitstoot verwacht dan in Ondanks een hoger aantal ton CO2 dan in 2014 toch nog een daling door de stijging in de omzet. We verwachten met name bij het pand een forse daling te kunnen realiseren door de nieuwbouw van een energieneutraal gebouw. In de brandstof op de projecten wordt ook een stijging verwacht, er zijn enkele grote projecten met veel draaiuren in uitvoering. Het doel om in 6 jaar 10% minder CO2 uitstoot per omzet, lijkt vooralsnog haalbaar. 2015: 0,09 kg/co2 per omzet 2016: 0,07 kg/co2 per omzet 2017: 0,08 kg/co2 per omzet? 2020: 0,08 kg/co2 per omzet Emissies Verwachting 2017 Scope 1 Aardgas 50,62 48,19 46,72 Gas (flessen) 4,11 5,13 3,92 Benzine 9,32 10,5 13,3 Gasolie (diesel vrachtwagens) 305,96 316,55 321,26 Gasolie (diesel materieel) , ,28 Gasolie (diesel personenauto) 85,87 84,90 106,74 Gasolie (diesel wagenpark) ,09 305,12 Scope 2 Elektriciteit 5,47 1,56 1,06 Zakelijk gebruik privé-auto s 26,7 32,19 29,46 Totaal scope 1 en , ,86 6

7 3.1 Scope 1 Verlagen van de CO2-uitstoot met 9% in 2020 ten opzichte van 2014 welke betrekking heeft op de volgende meest materiële emissies door: Het verbruik van brandstof door het materieel te reduceren met 2% in 2020 t.o.v In 2016 is totaal liter brandstof verbruikt ten opzichte van liter in Wanneer we het aantal liters aan de omzet relateren betekent dit: In ,01 liter per omzet, in ,02 liter per omzet. In 2020 zou door het materieel 0,023 liter per omzet (bij verwachte omzet van ) verbruikt mogen worden om een daling van 2% op het verbruik te realiseren. Dit zou betekenen dat de doelstelling nu al behaald is. Omdat 2016 wat betreft de soort projecten die uitgevoerd zijn niet als representatief kan worden beschouwd, worden eerst de cijfers van 2017 afgewacht alvorens de doelstelling bij te stellen. Het eerste halfjaar is namelijk al liter brandstof verbruikt, als deze trend zich doorzet zou over 2017 dus circa liter brandstof verbruikt kunnen worden. Daarbij uitgaande van een omzetprognose van ,= zou dit dus 0,025 liter per omzet betekenen. Het aantal gereden km s te reduceren met 5% in 2020 t.o.v In 2016 zijn km (0,07 km per omzet) verreden, in km (0,09 km per omzet), in km (0,09 km per omzet). Voor 2017 wordt een totaal verwacht van km (0,07 km per omzet). Een reducering van 5% t.o.v zou betekenen dat 0,08 km per omzet verreden mag worden. Het lijkt er op dat we de doelstelling behaald hebben, eind 2017 kijken of de prognoses kloppen. 3.2 Scope 2 Verlagen van de CO2-uitstoot met 1% in 2020 ten opzichte van 2014 welke betrekking heeft op de volgende meest materiële emissies door: Het elektriciteitsverbruik op de vestiging te verminderen met 1% in 2020 t.o.v Verbruik in 2014: kwh, 2015: kwh (0,0009 kwh per omzet), kwh (0,0009 kwh per omzet) en 2017 verwacht: kwh (0,0007 kwh per omzet). Om een vermindering van 1% te realiseren zou in ,0008 kwh per omzet verbruikt mogen worden. Het lijkt alsof deze doelstelling te realiseren is. Het aantal gedeclareerde km s te reduceren met 80% in 2020 t.o.v In 2014 zijn kilometers gedeclareerd. Dit zou betekenen dat in 2020 nog kilometers gedeclareerd mogen worden. Over 2015 zijn kilometers gedeclareerd, in Voor 2017 worden kilometers verwacht. Hieruit kunnen we concluderen dat we niet op de goede weg zijn de doelstelling te behalen. De vraag is dan ook of de doelstelling wel past in een periode van groei van de organisatie. 3.3 Scope 3 In 2020 dient 30% van de onderaannemers lokaal (<20km reisafstand tot het project) te zijn en dient 100% van de A-aanbieders CO2-bewust gecertificeerd te zijn. 7

8 Een in 2015 uitgevoerd haalbaarheidsonderzoek laat zien dat in % van de onderaannemers lokaal is. Op dit moment zijn de gegevens nog onvoldoende inzichtelijk om daar conclusies uit te trekken. Een in 2015 uitgevoerd haalbaarheidsonderzoek laat zien dat in ,7% van de A-aanbieders CO2-bewust gecertificeerd is. Op dit moment zijn de gegevens nog onvoldoende inzichtelijk om daar conclusies uit te trekken. Opgemerkt dient te worden dat niet alle contracten vrije keuzemogelijkheden bieden en dat het economisch niet altijd verantwoord of kwalitatief onmogelijk is de vanuit CO2-gedachte meest voordelige partij te kiezen. 3.4 Project voortgang doelstelling Het project 14v7146 Dijkverbetering Diefdijklinie is een project met gunningvoordeel. De doelstelling voor dit project is de uitstoot van CO2 met 10% te verminderen gedurende de looptijd van het project ten opzichte van de te verwachte uitstoot. Op basis van de calculatie is de verwachting van 0,08 ton CO2 per draaiuur berekend. In het laatste kwartaal van 2014 was de CO2-uitstoot inderdaad ook 0,08 ton CO2 per draaiuur. Hierna zien we een steeds sterkere daling naar 0,04 ton CO2 per draaiuur in het 3 e kwartaal van Daarna volgt weer een stijging. Deze trend komt voort uit de aard en hoeveelheid van de werkzaamheden en de weersomstandigheden. Het trekken van conclusies op basis van de uitstoot per draaiuur blijkt lastig. De uitstoot en het aantal draaiuren zijn namelijk sterk afhankelijk van de fase waarin het project zich bevindt en het soort werkzaamheden dat uitgevoerd moet worden. Ook de weersomstandigheden zijn van invloed op de uitstoot. De projectdoelstelling is wel behaald, door het nemen van uitstoot verminderende maatregelen is een uitstootvermindering van 22% procent ten opzichte van de verwachting gerealiseerd. Genomen maatregelen met positieve invloed op de CO2-uitstoot zijn gebleken: - Onnodige transportbewegingen vermijden door aanpassing grondstromenplan - Aangepaste werkwijze bij storten taluds (meer kleinere stortjes zorgt voor minder brandstofverbruik dan minder maar grotere storten) - Just in time levering om onnodige transportbewegingen/meerdere handelingen te voorkomen - 100% Groene stroom i.p.v. grijze stroom Factoren met een negatieve invloed op de CO2-uitstoot zijn gebleken: - Levering van meerdere vrachten grond tegelijk, zodat kranen onnodige bewegingen moeten maken om de grond te verwerken. Streven is levering just-in-time, echter in de praktijk blijkt dit niet altijd te lukken. 8

9 Ton CO2 per draaiuur - Kleine en ook onpraktische werkvakken, waardoor vrachtwagens meer rijbewegingen moeten maken om op de juiste locaties te kunnen komen. - In oorspronkelijk plan hebben wij de fasering aangepast om efficiënter te kunnen werken door minder transportbewegingen te hoeven maken. Echter, opdrachtgever heeft door ons gedaan voorstel niet volledig geaccepteerd gasolie Q ,6 gasolie Q V7146 ton CO2 uitstoot 65,9 gasolie Q ,08 57,87 gasolie Q gasolie Q gasolie Q ,72 gasolie Q gasolie Q gasolie Q gasolie Q gasolie Q gasolie Q gasolie Q gasolie Q ,09 CO2-uitstoot 14v7146 Diefdijklinie 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0 Q Q Q Q Q Q Q

10 3.4 Veranderingen van invloed op gegevens Het idee om de uitstoot te relateren aan de draaiuren is niet de juiste gebleken. Gezien de diversiteit van onze projecten met veel verschillende soorten werkzaamheden kan een hoge omzet gerealiseerd worden zonder veel inzet van materieel. Daarom is besloten de CO2 uitstoot met ingang van 2016 te relateren aan de omzet. De gegevens uit de financiële administratie zijn niet betrouwbaar als het gaat om elektraverbruik. Om het echte elektraverbruik te bepalen dient van de meterstanden te worden uitgegaan welke sinds 1 oktober 2015 bijgehouden worden. De registraties in 2016 zijn sterk verbeterd. Uit het tanksysteem kunnen alle verbruiksgegevens worden gehaald. De financiële administratie is op een aantal punten aangepast zodat verbruiksoverzichten eenvoudig gegenereerd kunnen worden, bijvoorbeeld van de brandstof. 3.5 Verbetering marges De zwaarste tijden voor de bouwsector en met name de GWW sector lijken geleden. Er wordt weer volop geïnvesteerd in de aanschaf van nieuw zuiniger materieel. Ook voor komende jaren staan nog diverse investeringen gepland. 10

11 4.0 Genomen maatregelen in 2015 In 2015 zijn reeds een aantal maatregelen ten opzichte van 2014 genomen, bijvoorbeeld: Jaarlijkse analyse energierekeningen van de gebouwen 100% Groene stroom voor de hoofdvestiging Vervanging bestaande verlichting door LED-verlichting in gebouwen en keten Aanschaf nieuwe auto s met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Aanschaf nieuwe busjes met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Aanschaf nieuwe mobiele werktuigen welke voldoen aan Tier IV/EURO5 Monitoring brandstofverbruik met jaarlijkse terugkoppeling naar bestuurders/machinisten Halfjaarlijks terugkerende toolboxmeeting m.b.t. energiemanagement Reisafstand weegt mee in selectieprocedure voor onderaannemers Bezit CO2-bewust certificaat van onderaannemers weegt mee in selectieprocedure onderaannemers Digitale verwerking facturenstroom Maandelijkse controle bandenspanning bij <25% van de auto s, busjes en mobiele werktuigen Het machinepark wordt onderhouden conform fabrieksopgave en onderhoudsprogramma Toevoeging Ad Blue aan brandstof vrachtwagens Gebruik van rijplaten om de rolweerstand te verminderen 5.0 Genomen maatregelen in 2016 In 2016 zijn wederom een aantal maatregelen genomen, bijvoorbeeld: Aanschaf nieuwe auto s met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Aanschaf nieuwe busjes met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Aanschaf nieuwe mobiele werktuigen welke voldoen aan Tier IV/EURO5 Monitoring brandstofverbruik met halfjaarlijkse terugkoppeling naar bestuurders/machinisten Halfjaarlijks terugkerende toolboxmeeting m.b.t. energiemanagement Digitaal archief Paperless office, aanvang met digitalisering In the cloud werken aantal projecten Planning efficiënter Alternatieve werkwijzen Aanschaf tablets voor buitenmedewerkers Aanschaf 2 e beeldscherm voor kantoormedewerkers Geen 3 e printer aangeschaft ondanks flinke groei aantal kantoormedewerkers Smartphones Vervanging computers door thin clients 11

12 6.0 Genomen maatregelen in 2017 In 2017 zijn de volgende maatregelen reeds opgestart: Aanschaf nieuwe auto s met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Aanschaf nieuwe busjes met gemiddelde CO2-uitstoot gr/km Plaatsing zonnecellen op nieuwbouw kantoor Plaatsing warmtepomp in nieuwbouw kantoor Bouw duurzame werkplaats LED-verlichting nieuwbouw 7.0 Te nemen maatregelen Om de doelstellingen te kunnen behalen worden de volgende maatregelen genomen. Maatregel Besparing Besparing scope 1 Besparing scope 2 Besparing Scope 3 Niet stationair laten liter brandstof 28,5 ton CO2 - - draaien materieel Cursus het nieuwe (1%) liter 13 ton CO2 - - draaien brandstof Aanschaf zuiniger (5%) liter 97,93 ton CO2 - - auto s/materieel brandstof Cursus het nieuwe 950,4 (1%) liter 3,07 ton CO2 - - rijden brandstof Carpoolen 475 (0,5%) liter - 1,53 ton CO2 - brandstof Elektriciteit 1% op aantal kwh (96) - 0,01 ton CO2 - Zonnecellen 40% op aantal kwh - 0,7 ton CO2 - (3840) Aanschaf energiebesparend 34% brandstofbesparing 2,66 ton CO2 per - - materieel voertuig op jaarbasis Alternatieve werkwijze 10% CO2-uitstoot 36 ton CO2 op - - vermindering jaarbasis Efficiënter plannen 2% op totale ton CO2 in - - Inzet lokale onderaannemers brandstofverbruik 2020 t.o.v verreden km ,25 ton CO2 De te nemen maatregelen zijn opgenomen in het energiemanagement actieplan. 8.0 Voortgang en trends Om de voortgang te kunnen meten is 2014 het basisjaar voor G. van der Ven B.V. Aannemingsbedrijf. De grootste CO2 uitstoot komt uit scope 1. Het brandstofverbruik veroorzaakt nog steeds de grootste uitstoot, namelijk 97% ofwel ton CO2. De uitstoot in 2017 is procentueel gezien hoger dan die in Dit is te verklaren door de uitvoering van meer projecten met grondverzet ofwel meer draaiuren. De organisatie groeit aan alle kanten, omzet stijgt dus verbruik ook. Door de inzet van onderaannemers wordt het verbruik van brandstof enigszins getemperd. 12

13 Om een beter beeld te krijgen van het totaalplaatje van onze organisatie gaan we aan de slag met scope 3 in beeld te brengen. De organisatie neemt ook deel aan initiatieven welke moeten leiden tot een reductie van CO2 uitstoot. De uitkomsten uit deze initiatieven worden intern besproken en getoetst worden op toepasbaarheid binnen de organisatie. Voor 2017 zijn de verwachtingen als volgt: Groei organisatie houdt aan Nieuwbouw kantoor Nieuwe visie op CO2/duurzaam 9.0 Afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen Ten aanzien van de CO2 footprint en CO2 prestatieladder zijn nog geen afwijkingen, corrigerende of preventieve maatregelen vastgesteld. Periode februari juni 2015 is niet gefactureerd door Green Choice, controle middels factuur op verbruik dus niet mogelijk 10.0 Communicatie 10.1 Interne communicatie Boodschap Verantwoordelijke(n) Communicatiemiddel Planning CO2 footprint Verantwoordelijke Intranet, website, personeelsbijeenkomsten Medio januari en medio juli CO2 reductiedoelstellingen en maatregelen Verantwoordelijke Intranet, website, personeelsbijeenkomsten Medio januari en medio juli Beleid, doelstellingen, aanpak (MT, directievergadering) Doelstellingen, aanpak Mogelijkheden voor individuele bijdrage, huidig energieverbruik en trends tips Directie, leidinggevenden Directie, leidinggevenden Verantwoordelijke Verantwoordelijke Uitvoerdersoverleg en managementbijeenkomsten Directiebeoordeling Startwerkinstructie Toolboxmeeting, werknemersoverleg, VAK-melding Nieuwsbrief 2 x per jaar 1 x per jaar Per project 2 x per jaar 2x per jaar Doorlopend 4x per jaar 13

14 10.2 Externe communicatie Boodschap CO2 footprint CO2 reductiedoelstellingen en maatregelen communicatiedocumenten in initiatieven scope 1, 2 en 3. Mogelijkheden voor individuele bijdrage, huidig energieverbruik en trends Nieuwe ontwikkelingen op CO2-reductiegebied en initiatieven Verantwoordelijke(n) Communicatiemiddel Planning Verantwoordelijke Website Medio maart en medio Verantwoordelijke Verantwoordelijke Verantwoordelijke Verantwoordelijke Website Website Website, nieuwsbrief Linkedin, twitter september Medio maart en medio september Continu update Medio maart en medio september Ad hoc 11.0 Audits Interne Audit Will2Sustain Verslag versie 1 Audit CI Eerland VEN-GD00T 12.0 Verbeterpunten Een verbeterpunt voor de organisatie is het toezicht op de genomen doelstellingen. Om deze reden is er binnen de organisatie een medewerker aangesteld welke verantwoordelijk is voor toezicht op de genomen doelstellingen en maatregelen, namelijk de KAM-coördinator. De registratie en analyse van CO2 gegevens worden door de afdeling bedrijfsbureau verzorgd. Factuur elektriciteitsverbruik is niet gebaseerd op 1 boekjaar en betreft nu een inschatting. Verbruik dient naar rato berekend te worden. Met de aankomende nieuwbouw zal het verbruik flink toenemen. Hier dient rekening mee te worden gehouden. De monitoring van de verschillende machines kan beter. Veel van de machines heeft een mogelijkheid tot het uitlezen van gegevens, hier wordt echter nog geen gebruik van gemaakt. Voorstel richting directie doen dit wel te gaan doen. 14

15 13.0 Conclusies G. van der Ven Aannemingsbedrijf realiseert op vele vlakken een reductie van CO2-uitstoot. In de cijfers komt dit echter niet goed naar voren door de groei die het bedrijf doormaakt momenteel. CO2 leeft in de organisatie middels toolboxen, voorlichting en instructie bij de medewerkers, maar ook tijdens gesprekken met elkaar in de pauze. Betrokkenheid medewerkers De betrokkenheid van medewerkers bij duurzame ontwikkelingen werkt twee kanten op. De werknemers zijn bepalend voor het draagvlak van duurzame ontwikkeling. Hij/zij zal de werkzaamheden bewust duurzamer uitvoeren en hiermee verbeteringen bereiken. Daarnaast zullen initiatieven zich van binnenuit moeten ontwikkelen. De medewerker is degene die de bedrijfsprocessen het beste kent en de verbetermogelijkheden kan benoemen. De slagingskans voor duurzame projecten is beter wanneer medewerkers zich betrokken voelen bij de duurzame ontwikkeling van de organisatie. 15