GS brief aan Provinciale Staten

Transcriptie

1 GS brief aan Provinciale Staten Contact: Dhr. J.H.L. Vorst Aan Provinciale Staten Postadres Provinciehuis Postbus LP Den Haag T Datum Zie verzenddatum linksonder Ons kenmerk DOS Bijlagen Onderwerp Voortgang kwaliteitsslag erfgoedlijnen. Geachte Statenleden, Aanleiding De zeven erfgoedlijnen hebben sinds de start eind 2012 veel enthousiasme en cofinanciering opgeleverd. Met zo n 250 deelnemers aan de erfgoedtafels en een cofinanciering van gemiddeld 250% kunnen de erfgoedlijnen gezien worden als een geslaagd voorbeeld van netwerkend werken. Zoals u weet gaat het bij netwerkend werken om zelfregie. Dat zou zorgen kunnen geven omtrent versnippering en kwaliteitsverlies. Om dat te voorkomen is van meet af aan gewerkt met door Provinciale Staten vastgestelde doelenboom en is aan elke erfgoedlijn een globale stip aan de horizon (geografische lijn + historisch verhaal 1 ) mee gegeven. Toch sluit dat niet uit dat er aan de erfgoedtafels een situatie van verdelende rechtvaardigheid zou kunnen ontstaan. Om dat vóór te zijn heeft de provincie de erfgoedlijnen vanaf 2015 gestimuleerd om een kwaliteitsslag te maken, dat wil zeggen om zo concreet en gedetailleerd mogelijk te formuleren wat hun ambitie is (hoe ziet de erfgoedlijn er in 2020 idealiter uit) en kritisch te zijn over de kwaliteit van de projecten. Nieuwe fase De provincie neemt bij de erfgoedtafels een groeiproces waar. De netwerkaanpak was voor zowel de deelnemers als voor de provincie nieuw. De deelnemers waren gewend aan een overheid die knopen doorhakte en subsidie verstrekte als men aan welomschreven voorwaarden voldeed. Nu moet men aan de erfgoedtafels samenwerken, elkaar eerst leren vertrouwen en zelforganiserend vermogen opbouwen. Bij de tafels is een groei te zien in de verhouding tussen eigen- en collectief belang. Eigenbelang zorgt voor drive en energie, maar staat niet meer alleen voorop. Men zit tevens aan tafel om 1 Voor de Limes zijn dat de Oude Rijn en de Romeinse rijksgrens, bij de Atlantikwall de kuststrook en WO II, bij de Trekvaarten de historische vaarten en het transport over water vóór de komst van de trein, bij Goeree Overflakkee het eiland en het leven met het water als vriend en vijand, bij de Oude Hollandse Waterlinie de inundatiekommen en het Rampjaar 1672, bij de Landgoederenzone de binnenduinenrand en het buitenleven in de Gouden Eeuw en pruikentijd en bij de Waterdriehoek de grote rivieren tussen Kinderdijk, het eiland van Dordrecht en Biesbosch, die alle zijn ontstaan door de Elisabethsvloed.

2 informatie uit te wisselen en van elkaar te leren (ook tussen de tafels onderling). Ook naar buiten toe dragen deelnemers het gezamenlijke verhaal van hun erfgoedlijn uit. Men komt op voor elkaars belangen en het collectieve belang. De gezamenlijke stip aan de horizon, die aanvankelijk de bedoeling had om te enthousiasmeren, gaat nu de activiteiten echt richten en verbinden en versterkt zo de gehele erfgoedlijn. Het sluit daarmee prima aan bij het op mijn verzoek opgesteld advies van de Provinciale Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK). De PARK wijst in zijn Kwaliteitsadvies Erfgoedlijnen op het belang van het verbinden van beide schaalniveaus: van de lijn als geheel en die van de individuele samenstellende elementen. Hij beveelt de erfgoedtafels aan om een trefzekere analyse van de lijn en zijn onderdelen te maken, daar een kwalitatieve duiding aan te geven, in beeld te brengen wat er rond de erfgoedlijnen speelt, een heldere toekomstvisie te formuleren en deze uit te werken in projecten en uitwerkingskader, een onafhankelijk kwaliteitsadvies te organiseren en van elkaar te leren. Kwaliteitsslag Vanaf 2015 is door alle erfgoedtafels gewerkt aan: Een heldere beschrijving van het door de erfgoedtafel gewenste eindbeeld voor hun erfgoedlijn, weergegeven op een of meerdere (deel)kaart(en), voorzien van een legenda, waarin duidelijk aangegeven staat welke maatregelen nodig zijn voor de lijn als geheel en haar samenstellende delen. Dit zou men de ambitiekaart van de erfgoedtafel kunnen noemen. Een werkwijze voor de beoordeling en prioritering van nieuwe projecten en activiteiten: in welke mate dragen de jaarlijks ingediende projecten bij aan het behalen van bovengenoemd wensbeeld. Dit zou men kortweg het afwegingskader kunnen noemen. Totstandkomingsproces Bij het maken van de ambitiekaarten en afwegingskaders is, conform het advies van de PARK, bij alle tafels een fase van analyseren en evalueren van de bestaande situatie per erfgoedlijn vooraf gegaan, alsmede een scan van de omgeving van de erfgoedlijn op zoek naar koppelkansen op andere terreinen (ruimte, energie, groen, water, infrastructuur, economie, etc). Daarnaast was het van belang om in alle fasen van totstandkoming te zorgen voor draagvlak aan de erfgoedtafels. Bij netwerken gaat het immers om één gezamenlijk gedragen doel, visie en agenda. Zonder dit collectieve draagvlak is realisatie van het beleefbaar maken van de 7 erfgoedlijnen een onmogelijke opgave. De PARK dhr. Veenenbos is door de erfgoedtafels op twee momenten tijdens het totstandkomingsproces om advies gevraagd. Continuïteit en eenheid De meeste tafels zijn niet bij nul begonnen, maar zijn verder gegaan vanuit al bestaande visie en kaarten. Zo beschikte de erfgoedlijn Limes al over een visie, kaart en ontwerpprincipes die zij in 2013 samen met hulp van de Dienst Landelijk Gebied had ontwikkeld. Ook bij de Oude Hollandse Waterlinie ging het om een actualisatie van bestaand materiaal. De erfgoedtafels hebben zich bij het totstandkoming van hun ambitiekaarten laten bijstaan door verschillende landschapsarchitectonische adviesbureaus. Enerzijds had de keuze voor éénzelfde bureau voor alle erfgoedlijnen de uniformiteit gediend, anderzijds was het ook in de visie van de 2/5

3 PARK een goed idee als verschillende bureaus hun expertise op het vraagstuk zouden loslaten. Ondanks de diversiteit aan bureau s komt het resultaat toch op bij elke erfgoedlijn op hetzelfde neer: een of meerdere ambitiekaarten en afwegingskader. Resultaat Door de ondersteuning vanuit verschillende bureaus en de uitgebreidheid van toelichtende tektst er omheen, kunnen de resultaten per erfgoedlijn uiterlijk qua lengte en lay out verschillen. Alle resultaten in hun volledige omvang (soms tot 90 pagina s) kunt u vinden op: De status van de ambitiekaarten en afwegingskaders is als volgt. Het zijn de producten door en van de netwerken aan de erfgoedtafels. Zij kunnen dus ook weer door elke tafel, als de omstandigheden daarom vragen, worden bijgesteld. Deze flexibiliteit is het voordeel van netwerkend werken. Alle erfgoedtafels hebben ingestemd met de kaarten en afwegingskaders. GS zal de opgeleverde kaartbeelden verwerken in de Cultuur Historische Hoofdstructuur (CHS) en te zijner tijd in de Omgevingsvisie. Ambitiekaarten Alle erfgoedtafels hebben een of meerdere ambitiekaarten van hun erfgoedlijn gemaakt. Die zijn in alle gevallen zeer gedetailleerd en concreet. De legenda s geven goed aan wat er op de kaart te lezen valt en bevat werkwoorden, oftwel wat men op die plek van plan is te gaan doen. Nieuwe projecten zijn op die manier straks voor niemand meer een verrassing, zij geven immers invulling aan de collectief gedragen wens van de tafel. De erfgoedtafel Waterdriehoek heeft in het kader van haar kwaliteitsslag de nadruk verlegd van toeristische beleving naar de ruimtelijke kwaliteit van de verbindingen tussen de iconen Biesbosch, Dordrecht en Kinderdijk. Met andere woorden naar de oevers van de grote rivieren en de (scheeps) industriële elementen daarop, zoals de ensembles van monumentale vakwerkloodsen, spoorrails en kranen. De erfgoedtafel Limes heeft haar uit 2013 stammende visie herzien met behoud van de vijf ontwerpcriteria: Oude Rijn als Waterbaan, presentatie van de wereldberoemde Zwammerdamschepen, de visualisatie van de zes castella en hoofdstad Forum Hadriani, onderscheidend recreatief aanbod op (Romeinse) dagmarsafstand en ontwikkeling van de knopen Rijksmuseum van Oudheden (RMO) en Archeon. Haar ambities heeft de erfgoedtafel afgestemd met het kwaliteitsteam van de Nederlandse Limes Samenwerking (w.o. onze voormalige PARK dhr. Luiten). Dit team wil graag een uitwerking maken voor Forum Hadrinai en dit landelijk neerzetten als voorbeeldcasus. Bij de Atlantikwall is door de erfgoedtafel aangesloten op de clustering in vijf delen door de Duitse bezetter: kustbatterij en vliegveld (Katwijk/Noordwijk), bestuurscentrum en evacuatie (Den Haag), haven (Hoek van Holland), radarstation (Oostvoorne) en kustverdediging en inundatie (de Punt op Goeree). Deze functionele specialisatie vormt ook de basis voor een gedifferentieerd aanbod aan de bezoeker van de erfgoedlijn. De erfgoedtafel wil het thans bestaande liever beter benutten dan meer toevoegen van wat al aangeboden wordt. De erfgoedtafel Trekvaarten is voornemens zich meer te richten op het terug brengen van trekvaart gebonden elementen zoals de jaagpaden, schipperstenen, trekschuithavens en windassen (overtomen). Daarnaast wordt versterking van het netwerk, de lijngedachte en publieksbereik nagestreefd. 3/5

4 De erfgoedtafel Oude Hollandse Waterlinie heeft een doorwrochte en uitvoerig toegelichte actualisatie van haar eerdere Gebiedsvisie gemaakt. Er zijn negen deelkaarten met ontwikkelkansen opgesteld (ook het Utrechtse deel van de lijn is meegenomen). Daarnaast bevat de actualisatie thematische uitwerkingen en schetsplannen. Wat de visie bijzonder waardevol maakt is de zoektocht naar meekoppelkansen met grote maatschappelijke opgaven als waterveiligheid, klimaatbestendigheid en duurzame energie. Op Goeree-Overflakkee wil de erfgoedtafel zich vooral richten op de zeven havenkanalen, die het eiland kenmerkt. Zij krijgen een kwaliteitsimpuls en worden verbonden met fiets-, wandel- en (waar mogelijk) vaarroutes. De leidende principes daarbij zijn: maak de kanalen (weer) bevaarbaar, cultuurhistorisch helder en de omgevende ruimte aantrekkelijk, pas ze stedelijk en landschappelijk goed in en vooral: stem nieuwe stedelijke ontwikkeling er op af. De erfgoedtafel Landgoederenzone had, zoals beschreven, als eerste haar kwaliteitsslag in 2016 voltooid. Daarbij tevens bijgestaan door een adviesbureau die zich op de economische exploitatie van de lijn richtte. Onze voormalige PARK dhr. Veenstra was eveneens bij de totstandkoming betrokken en heeft daar zijn advies Kwaliteitsimpuls Erfgoedlijnen mede op gebaseerd. De toegevoegde waarde van de kwaliteitsslag bij de Landgoederenzone is de analyse en de op diversiteit gerichte planning van de (economische) functie van de landgoederen: horeca, trouwlocatie, openbaar park, overheidsgebouw, etc. Afwegingskaders Bij de beoordeling en prioritering van nieuwe activiteiten en projecten hanteert elke tafel zijn afwegingskader. Belangrijke gemeenschappelijke criteria waren natuurlijk al de relatie die de activiteit of het project moet hebben met de geografie en het verhaal van de erfgoedlijn, de bijdrage aan het weer beleefbaar, bereikbaar en bekend maken ervan, de mate van cofinanciering (ook die door de inzet van vrijwilligers), de verbinding tussen de samenstellende delen van de erfgoedlijn, of het om een fysiek project gaat, de meerwaarde voor de samenleving en de kwaliteit van de openbare ruimte, alsmede de onderlinge samenwerking. Daarnaast heeft elke tafel nog zijn lijnspecifieke aandachtspunten, zoals de relatie met de UNESCO-nominatie bij de erfgoed Limes, de bouwkundige urgentie van een restauratie bij de Landgoederenzone of de erkenning van een bunkercomplex als (gemeentelijk) monument bij de Atlantikwall. De prioriteiten van de erfgoedlijnen die voortkomen uit de kwaliteitsslag hebben ook een plek gekregen in de afwegingskaders van de erfgoedlijnen. Zo krijgen projecten die de samenhang tussen de landgoederen in de Landgoederenzone vergroten meer punten bij de afweging tussen projecten. De Atlantikwall kent met het afwegingskader meer punten toe aan projecten die de publieksbereik vergroten. De erfgoedlijn Trekvaarten kent naar aanleiding van de kwaliteitsslag onder andere extra punten toe aan het realiseren van trekschuithavens en knooppunten, en communicatie en publieksbereik. Door de kwaliteitsslag zal straks de belangrijkste eis de koppeling zijn met de ambitiekaart van de erfgoedlijn: staat een nieuw ingediend project of activiteit daarop vermeld. De belangrijkste wijzigingen in de afwegingskaders hangen vooral samen met de specifieke keuzes van de erfgoedtafels in het kader van hun kwaliteitsslag die in het afwegingskader de wegingsfactor voor deze specifieke criteria verzwaard. 4/5

5 Conclusie Geconcludeerd kan worden dat de erfgoedtafels er goed in geslaagd zijn om de elementen van hun erfgoedlijn in een groter verband te plaatsen en hun ambities door te laten werken in hun beoordelingskader. Het is de tafels gelukt om inzichtelijk te maken waarom ze waar naar toe gaan, wat vooralsnog het collectief gewenste eindbeeld voor hun lijn is, welke projecten en activiteiten daarin passen en aan welke eisen zij moeten voldoen. Er is daarmee sprake van een eigen goed doordachte en collectief gedragen regie. Om van elkaar te kunnen leren, zullen wij naast de intervisiebijeenkomsten met de voorzitters jaarlijks een bijeenkomst organiseren voor alle deelnemers aan de erfgoedtafels, ter bespreking van gezamenlijke thema s, die elke tafel aangaan. Bespreking van elkaars ambitiekaarten en afwegingskaders zou het onderwerp van de eerstkomende bijeenkomst kunnen zijn. Wij gaan er van uit met bovenstaande u voldoende op de hoogte te hebben gebracht van de voortgang van de kwaliteitsslag erfgoedlijnen. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, secretaris, voorzitter, drs. J.H. de Baas drs. J. Smit 5/5