JAARVERSLAG 2016 PROEFCENTRUM HERENT

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2016 PROEFCENTRUM HERENT

2

3 Hier oogst je kennis Beste lezer, Wat enkele jaren geleden in Herent startte met een zoektocht naar geschikte gewassen in het kader van het energievraagstuk, is vandaag uitgegroeid naar de basis voor het praktijkonderzoek rond non & new food teelten. Want teelten als koolzaad en miscanthus zijn kansrijker als er verschillende toepassingen en dus afzetkanalen mogelijk zijn. Denk daarbij aan toepassingen als functionele voeding, dierenvoeding, geneesmiddelen, cosmetica, zepen, bouwmaterialen en plastics. Nog even een geheugensteuntje: Bij "non food" gaat het over teelten die toepassingsmogelijkheden hebben als energiebron of die grondstoffen leveren voor de industrie. Bijvoorbeeld vezels uit miscanthus of hennep en cosmetische olie uit goudsbloem. "New food" verwijst naar voedselgewassen die relatief nieuw zijn in onze regio of die we terug van onder het stof halen. Op termijn maakt lokale productie een kans om de weg naar ons bord te vinden. Voorbeelden zijn koolzaad, zoete aardappel, quinoa en hennepzaad. Non & new food teelten passen volledig in het plaatje van de biogebaseerde economie. In een biogebaseerde economie zijn de bouwstenen voor materialen, chemische stoffen en energie afkomstig van hernieuwbare grondstoffen in plaats van fossiele (niet hernieuwbare) grondstoffen zoals aardolie. Landbouw is een belangrijke leverancier van deze hernieuwbare grondstoffen. Een aandachtspunt in dit kader is het cascadeprincipe, dit wil zeggen dat er gevaloriseerd wordt volgens de hoogst mogelijke waarde en ook rest- en nevenstromen benut worden. Het begrip biogebaseerde economie mag dan al nieuw in de oren klinken, de meeste toepassingen zijn dat niet. Vlas en hennep worden van oudsher als vezel voor kleding gebruikt, de Romeinen gebruikten koolzaadolie als lampolie en ook nu nog zijn zo n veertig procent van alle westerse geneesmiddelen afkomstig uit planten. Bovendien worden veel van deze gewassen reeds gebruikt door de industrie, maar worden de grondstoffen geïmporteerd. Met de sterke troef van onze landbouwsector om kwalitatief hoogstaande producten af te leveren, liggen hier dus wel degelijk kansen voor nieuwe niches. Maar vooraleer deze nieuwe teelten op onze akkers staan, is er bij uitstek een rol weggelegd voor het praktijkonderzoek. Haalbaarheid is de rode draad in dit verhaal, zowel op economisch, wettelijk als teelttechnisch vlak. In 2016 werden in Proefcentrum Herent verschillende praktijk- en demoproeven aangelegd van enkele gewassen die kansrijk zijn voor onze regio. Voor u ligt het jaarverslag 2016, met een bundeling van deze kennis. We zijn verheugd dat in 2017 de werking rond non & new food versterkt en erkend wordt door de goedkeuring van twee projecten. Namelijk het Interreg Vlaanderen-Nederland project Growing a green future en het Vlaio-landbouwtraject: Goudsbloem een gouden kans!, kortweg GOGO. Samen met de projectpartners zetten we graag onze schouders onder deze projecten, met als doel het uitrollen van één of meer rendabele en innovatieve teelten. Mede dankzij deze projecten draagt de provincie Vlaams- Brabant bij aan teeltdiversificatie in de landbouw en aan het opzetten van nieuwe ketens in de biogebaseerde economie. Veel leesplezier, Gedeputeerde Monique Swinnen 1

4 Inhoud Inhoudsopgave Hier oogst je kennis... 1 Inhoud... 2 Meteorologische gegevens... 3 Proefveldwerking... 8 Goudsbloem, een gouden kans... 8 Zoete aardappel, een veelbelovend gewas Quinoa, een hip gewas met veel marktpotentieel Miscanthus, meer dan een energiegewas Communicatie Vooruitblik Contactgegevens en nuttige adressen Colofon

5 Meteorologische gegevens Tabel 1.1. Weersomstandigheden in België tijdens 2016 (bron: KMI). Bron: KMI Temperatuur Neerslag Neerslagdagen Zonneschijnduur C mm dagen uren:minuten Overzicht per maand jan/16 4,8 134, :27:00 feb/16 4,5 112, :32:00 mrt/16 5,3 82, :46:00 apr/16 8,5 65, :58:00 mei/16 14,2 78, :06:00 jun/ , :17:00 jul/16 18,3 55, :26:00 aug/16 18,1 54, :25:00 sep/16 17,5 18, :50:00 okt/16 9,7 50, :51:00 nov/16 6,1 93, :37:00 dec/16 4,7 22,7 9 84:29:00 Overzicht per seizoen Winter ,4 301, :50:00 Karakteristieken zéér abnormaal abnormaal normaal zéér abnormaal Normalen 3,6 220,5 54,8 179:12:00 Lente ,3 226, :50:00 Karakteristieken normaal normaal normaal normaal Normalen 10,1 187, :58:00 Zomer ,5 283, :08:00 Karakteristieken normaal normaal normaal normaal Normalen 17,5 224,6 43,9 578:20:00 Herfst ,1 162, :18:00 Karakteristieken normaal normaal abnormaal normaal Normalen 10,9 219, :00:00 Tabel 1.2. Definities bij de graad van abnormaliteit (bron:kmi). Graad van abnormaliteit Fenomeen bereikt of overtroffen, gemiddeld één keer om de normaal - abnormaal 6 jaar zéér abnormaal 10 jaar uitzonderlijk 30 jaar 3

6 Tabel 1.3. Weersomstandigheden in Herent tijdens 2016 (locatie: Mety-weerstation, Herent). Bron: Herent Temperatuur Neerslag Neerslagdagen C mm dagen Overzicht per maand jan/16 4,9 154,4 25 feb/16 4,9 108,8 20 mrt/16 5,4 71,8 19 apr/16 9,3 61,4 19 mei/16 14,9 78,0 17 jun/16 17,2 201,8 23 jul/16 19,6 21,2 8 aug/16 18,9 58,8 8 sep/16 18,3 6,4 9 okt/16 9,9 33,8 15 nov/16 6,2 92,4 23 dec/16 4,5 20,0 14 Overzicht per seizoen Winter ,5 310,6 70 Lente ,9 211,2 55 Zomer ,5 281,8 39 Herfst ,5 132,6 47 Figuur 1.1. Neerslaggegevens in Herent tijdens 2016 (locatie: Mety-weerstation, Herent). Neerslag (l/m²) /01/ /01/ /01/ /01/ /02/ /02/ /03/ /03/ /03/ /03/ /04/ /04/ /04/ /05/ /05/ /05/ /06/ /06/ /07/ /07/ /07/ /07/ /08/ /08/ /08/ /09/ /09/ /09/ /10/ /10/ /10/ /11/ /11/ /11/ /12/ /12/ /12/2016 4

7 Figuur 1.2. Temperatuurgegevens in Herent tijdens 2016 (locatie: Mety-weerstation, Herent). Temperatuur ( C) /12/ /12/ /12/ /01/ /01/ /01/ /02/ /02/ /02/ /03/ /03/ /03/ /04/ /04/ /04/ /05/ /05/ /05/ /06/ /06/ /06/ /07/ /07/ /07/ /08/ /08/ /08/2016 Gemiddeld Maximum Minimum 09/09/ /09/ /09/ /10/ /10/ /10/ /11/ /11/ /11/ /12/ /12/ /12/2016 5

8 Bodemanalyses Perceel PAC 06 Proeven De voorgaande teelt op dit perceel was quinoa en goudsbloem. Op dit perceel lag in 2016 de goudsbloemproef en het demoveld quinoa (telkens op het stuk dat die teelt het jaar daarvoor niet had). Bodemanalyse De staalname van de bodem gebeurde op 25 februari De N-index bedroeg 75. Tabel 2.1. Standaardbodemanalyse, uitgevoerd door Bodemkundige Dienst van België. Bepaling Uitslag ontleding Streefzone Beoordeling (* mg/100 g luchtdroge grond) (* mg/100 g luchtdroge grond) Grondsoort 40 Leem - - ph-kcl 6, ,3 Tamelijk laag C in % (humus) 0,83 1,2 1,6 Laag Fosfor* Tamelijk hoog Kalium* Normaal Magnesium* Hoog Calcium* Tamelijk laag Natrium* <0,9 3,0 6,0 Zeer laag Tabel 2.2. Stikstofanalyse van de bodem door Bodemkundige Dienst van België. Diepte (cm) Grondsoort ph Nitrische stikstof (kg N/ha) Ammoniakale stikstof (kg N/ha) Koolstof (%) (Lichte leem) 7 <4 6,4 1, <4 6

9 Perceel PAC 06 Proeven De voorgaande teelt op dit perceel was een bloemenweide. Op dit perceel lag in 2016 de innovatietuin, het demoveld hennep en miscanthusproef. Bodemanalyse De staalname van de bodem gebeurde op 25 februari Tabel 2.3. Standaardbodemanalyse, uitgevoerd door Bodemkundige Dienst van België. Bepaling Uitslag ontleding Streefzone Beoordeling (* mg/100 g luchtdroge grond) (* mg/100 g luchtdroge grond) Grondsoort 35 Lichte leem - - ph-kcl 6, ,1 Tamelijk laag C in % (humus) 0,76 1,2 1,6 Laag Fosfor* Normaal Kalium* Tamelijk hoog Magnesium* Hoog Calcium* Laag Natrium* <0,9 3,2 6,4 Zeer laag 7

10 Proefveldwerking Goudsbloem, een gouden kans De goudsbloemteelt is voor Vlaanderen een volledig nieuwe teelt. Sinds 2014 zet Proefcentrum Herent in op onderzoek naar de mogelijkheden van deze teelt voor de Vlaamse akkerbouwers en tuinders. Vandaag worden de bloemen op grotere schaal geteeld in Marokko en Egypte. Daar worden ze manueel geoogst en zongedroogd. Rond de eeuwwisseling focuste Europees onderzoek op de zaadteelt van goudsbloem. Dit was een eerste aanzet naar mechanisatie en optimalisatie van de teelt, al bleek dat enkel de zaadteelt niet rendabel was voor West-Europa. Een dubbeldoelteelt van bloem en zaad kan wel voor die benodigde rendabiliteit zorgen. Van de Middellandse Zee naar West-Europa Goudsbloem, Calendula officinalis L., is een Asteracea die zijn origine kent in het Middellandse Zeegebied. De plant heeft het vermogen om zich aan te passen aan bijna alle klimaatomstandigheden en groeit dan ook als sierbloem of medicinale plant over bijna heel de wereld. De bloementeelt wordt al eeuwen gecultiveerd: uit de bloemhoofdjes wordt etherische olie gewonnen voor cosmetische of farmaceutische doeleinden. Hierbij is het gehalte aan de actieve stof faradiol in de geoogste bloemmassa van belang. De laatste twee decennia zijn dankzij het Europese landbouwonderzoek (project Carmina) ook verschillende toepassingen voor de goudsbloemzaadolie ontwikkeld. Zo biedt deze zaadolie een hernieuwbaar en milieuvriendelijk alternatief voor de vluchtige organische stoffen in industriële verven. Via een veredelingsprogramma aan Wageningen University & Research centre (WUR) werd gestreefd naar variëteiten met maximale zaaden zaadolieopbrengst en met een homogene zaadvorm en -grootte. Het uitblijven van een strengere Europese regelgeving rond natuurlijke verven bracht het onderzoek tot stilstand. Foto 3.1. Proefveld Calendula officinalis L. in Herent, 2016 ( Evi Matthyssen). 8

11 Van bloem óf zaad naar een dubbeldoelteelt De bloemen worden wereldwijd voornamelijk handmatig geplukt. Dat resulteert in een superieure kwaliteit, maar heeft een enorm hoge arbeidskost. Naar kwaliteit toe is het belangrijk om geopende bloemhoofdjes te oogsten. De handmatige pluk kan om de drie à vijf dagen gebeuren. Een plukker kan tot vier kilogram verse bloemen per uur plukken. In onze regio is de commerciële teelt van goudsbloem vooralsnog niet haalbaar door de hoge arbeidskost van de handmatige oogst, terwijl de zaadteelt op zich evenmin rendabel is. Dubbeldoelteelt heeft wel het perspectief om in Vlaanderen uit te groeien tot een rendabele en duurzame teelt. Bij een dubbeldoelteelt goudsbloem worden eerst meerdere bloemenoogsten verricht om vervolgens de plant in zaad te laten komen en het zaad te oogsten. Eerdere studies uit Nederland en Canada wezen al uit dat de zaadopbrengst niet daalde door het uitvoeren van meerdere bloemenoogsten (Van der Mheen, 1999; Wilen et al., 2004). Voor de rendabiliteit is het dan wel noodzakelijk dat de bloemenoogst machinaal kan verlopen. Daarom is Proefcentrum Herent in samenwerking met ILVO in 2014 gestart met de ontwikkeling van een aangepaste bloemenoogstmachine in combinatie met teelttechnische afstemming. Focus op dubbeldoelteelt De focus van de proefveldwerking in 2016 lag op de dubbeldoelteelt: de oogst van bloemen en van zaden in hetzelfde teeltseizoen. De bloemen bevatten verschillende actieve componenten, zoals essentiële olie, carotenoïden, polyfenolen en triterpenoïden. Zij hebben zowel cosmetische als medicinale doeleinden. De zaden bevatten een typisch vetzuur, namelijk calendic acid. De olie uit het zaad kan worden gebruikt voor de productie van milieuvriendelijke verven en andere industriële toepassingen. In 2016 werd voor het derde jaar op rij Calendula officinalis uitgezaaid in Proefcentrum Herent. De proeven kaderden in de masterproef van Evi Matthyssen, masterstudente aan de KU Leuven met als promotor professor De Proft. In 2016 werd de goudsbloem in hoofdteelt onderzocht. Goudsbloemteelt is ook mogelijk in nateelt, bijvoorbeeld na de oogst van wintergerst (zie Jaarverslag non & new food 2014). De zaai gebeurde op 20 mei. De onkruidbeheersing gebeurde mechanisch, aangezien voor de teelt (nog) geen middelen erkend zijn. Omdat het de bedoeling was om het maximale productiepotentieel in kaart te brengen, verliep de oogst handmatig. Wat is de bloemopbrengst van goudsbloem? Welke variëteit is het beste? Foto 3.2. Overzicht van de variëteiten in proef: A (WUR ); B (Orange beauty); C (Calypso orange); D (Apricot beauty); E (WUR 15001); F (Lemon beauty) ( Evi Matthyssen). Er werd een rassenproef aangelegd met zes variëteiten in drie herhalingen. De bloemoogst begon vanaf de eerste bloem per ras, waardoor de startdatum varieerde van 8 juli tot 15 juli (Tabel 3.1). De pluk 9

12 gebeurde handmatig en werd beëindigd op 28 oktober. Elke variëteit kent een periode van opstart, gevolgd door een periode waarin de bloemproductie volop op gang is gekomen en er per plukbeurt een maximale hoeveelheid bloemen wordt gehaald. Deze periode was het langst voor WUR15001, het kortst voor Calypso Orange en Apricot beauty. Een geconcentreerdere piekperiode betekent dat er minder plukbeurten nodig zijn. Ook voor goudsbloem in nateelt kan dit een voordeel zijn, omdat er pas later in de zomer kan gezaaid worden en het seizoen daarna nog kort is. Tabel 3.1. Overzicht van de variëteiten en data eerste pluk en zaadoogst. Datum eerste Datum zaadoogst (10 bloempluk weken bloempluk)) Datum zaadoogst (zonder bloempluk) A WUR /7 7/11 13/9 B Orange beauty 12/7 7/11 22/9 C Calypso orange 8/7 28/9 13/9 D Apricot beauty 12/7 / 13/9 E WUR /7 / 28/9 F Lemon beauty 15/7 / 28/9 Vergelijken we de totale bloemopbrengst van de zes variëteiten, dan blijkt dat in 2016 Lemon beauty de hoogste productie haalde, terwijl WUR achteraan bengelde. WUR en Orange beauty haalden een gelijk resultaat (figuur 3.1). Figuur 3.1. Bloemopbrengst in kg/ ha (omgerekend naar een vochtgehalte van 10,6%) bij continue bloemoogst Bloemopbrengst (in kg/ha, omgerekend naar 10,6% vocht) kg/ha WUR Orange beauty Calypso orange Apricot beauty WUR Lemon beauty Tabel 3.2. Aantal bloemen per kg versgewicht en drooggewicht van de zes goudsbloemvariëteiten. aantal bloemen per kg versgewicht aantal bloemen per kg drooggewicht WUR ,97 Orange beauty 707 4,92 Calypso orange 909 5,96 Apricot beauty 700 4,42 WUR ,74 Lemon beauty 483 3,49 Bekijken we het aantal bloemen per kilo vers- en drooggewicht, dan valt het hoge aantal bloemen van WUR op. Dit is een variëteit met erg kleine bloemen. Bij manuele pluk betekent dit een grote 10

13 werklast. Voor de mechanische bloemoogst is dit vermoedelijk eveneens nadelig. Lemon beauty had de grootste bloemen en levert ook de hoogste opbrengst. Net als bij andere studies was ook in dit onderzoek de bloemdiameter een bepalende factor voor de bloemopbrengst per ha. Ook de concentratie aan carotenoïden werd bepaald. Volgens literatuurgegevens zou deze bij verse bloemen liggen tussen 48 en 267 mg per 100 gram (Pintea et al., 2003). Uit het onderzoek van Evi Matthyssen bleek dat de concentratie aan carotenoïden bij continue bloempluk toenam in de tijd en dat Lemon beauty het hoogste scoorde voor de concentratie aan carotenoïden zes weken na het begin van de bloei. Wat is het potentieel van de zaadteelt? Figuur 3.2 geeft voor WUR en Orange beauty visueel de evolutie weer van het aantal bloemen in verhouding tot het aantal groene en bruine (afgerijpte) zaadhoofdjes in de loop van de tijd. Het gaat hierbij om een situatie waarbij geen bloemen werden geplukt. Uit deze figuur kan de maximale zaadopbrengst per variëteit afgeleid worden. Figuur 3.2. Evolutie van aantal bloemen, aantal groene en aantal afgerijpte zaadhoofdjes in de tijd, voor WUR en Orange beauty. Wat is de maximale zaadopbrengst en wat is het effect van langer plukken op de zaadopbrengst? Figuur 3.3 toont hoe de zaadopbrengst verschilt wanneer er geen bloemoogst gebeurt in vergelijking met 2, 6 en 10 weken bloempluk vanaf de eerste bloem. Dit werd onderzocht voor drie variëteiten. WUR geeft de hoogste zaadopbrengst, gevolgd door Orange beauty. Maar, in tegenstelling tot eerder publicaties (van der Mheen (1999) en Wilen et al. (2004)), ging de zaadopbrengst in dit onderzoek wel substantieel achteruit wanneer er gedurende 6 of 10 weken bloemen werden geplukt. Figuur 3.3. Zaadopbrengst zonder voorafgaandelijke bloemoogst in vergelijking met bloempluk gedurende 2, 6 en 10 weken. 1 ton per ha 0,8 0,6 0,4 0,2 zonder bloemoogst 2 weken bloempluk 6 weken bloempluk 10 weken bloempluk 0 WUR Orange beauty Calypso orange 11

14 Het oliegehalte van de zaden zou schommelen tussen 14 en 20%, het gehalte aan calendic acid tussen 55 en 61%. In het kader van het Interreg-project Growing a green future kunnen we rekenen op Karel de Grote Hogeschool voor de analyse van de kwaliteit van de goudsbloemzaden die we verkrijgen uit onze veldproeven. De onderzoekers van Karel de Grote Hogeschool vonden voor deze zes variëteiten oliegehaltes tussen 18,2% en de 24,2%. Daarnaast werd in het kader van de masterproef ook een proef aangelegd met gibberelline om tot een betere bloemsteelstrekking te komen en een proef waarbij de bloemsteel mee werd geoogst om de plantstructuur van de navolgende bloeistelen te beïnvloeden. Beide behandelingen hadden niet het beoogde effect. Meer weten? De Win, J., Vandermersch M., & Snyers, W. (2016). Goudsbloem, van sierbloem tot volwaardige teelt (?). Proeftuinnieuws, 3, (Te downloaden op Matthyssen Evi (2017). Calendula officinalis L.: developing a new crop for the Flemish horticulture. Goudsbloem: werken aan een nieuwe teelt voor de Vlaamse landbouw. Dissertation presented in Fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Agro- and Ecosystems Engineering; KU Leuven, Department of Biosystems, Division of Crop Biotechnics. Promotor. Prof M. De Proft. Van der Mheen, H. J. (1999). Goudsbloem, de mogelijkheden voor een gecombineerde bloem-en zaadproductie. PAV-bulletin Akkerbouw. Wilen, R. W., Barl, B., Slinkard, A. E., & Bandara, M. S. (2004). Feasibility of cultivation calendula as a dual purpose industrial oilseed and medicinal crop. Acta Horticulturae, Partners 12

15 Zoete aardappel, een veelbelovend gewas In het najaar van 2016 werden in Proefcentrum Herent de eerste zoete aardappelen geoogst. Ondanks zijn naam is de zoete aardappel (Ipomoea batatas) geen familie van de aardappel. De knollen van de zoete aardappel of bataat zijn langwerpig van vorm, met een witte, rode, oranje of paarse schil. Het vruchtvlees varieert van wit tot oranje en is lichtzoet van smaak. De interesse voor de zoete aardappel is de laatste tijd fors gestegen. Stijgende interesse zoete aardappel De interesse voor de zoete aardappel, een zetmeelhoudende knol, is de laatste tijd sterk toegenomen bij zowel consumenten als landbouwers. Van oorsprong komt de knol uit Zuid-Amerika. Momenteel wordt hij vooral ingevoerd uit de VS, Honduras, Israël, Egypte en Spanje. Het doel van onze veldproef was nagaan of dit gewas ook in onze regio kan geteeld worden en welke rassen hiervoor dan geschikt zijn. De eerste resultaten zijn alvast veelbelovend. Foto 4.1. Proefveld zoete aardappel in Herent. Teeltverloop Op het einde van mei werden stekken van zoete aardappel in open veld aangeplant met een plantafstand van 75 cm en een rijafstand van 75 cm. dit komt overeen met 4 planten per m². Als plantmateriaal werden stekken gebruikt van drie verschillende rassen: Tainung, Beauregard en Georgia Jet. Deze rassen hebben al bewezen potentieel te hebben in vergelijkbare klimatologische omstandigheden op andere continenten. Bataat is net zoals de aardappel een plant die ondergrondse stengelknollen vormt. Om na te gaan onder welke omstandigheden de beste knollen gevormd worden, werden er naast verschillende rassen ook twee verschillende teeltsystemen uitgetest. Er werden van elke variëteit vier rijen op ruggen en vier rijen vlakvelds geplant. Er werd geen extra bemesting toegediend Door het zeer natte voorjaar en de grote plantafstand was er aanvankelijk een erg hoge onkruiddruk. Het onkruid werd manueel verwijderd omdat er nog geen gewasbeschermingsmiddelen erkend zijn voor deze teelt. Naarmate de plant zich ontwikkelde verhoogde ook het onkruiddrukkende vermogen. De plant vormt namelijk lange takken van soms meer dan een meter lang. Op die manier bedekt de plant de bodem quasi volledig. 13

16 Belang ras Foto 4.2. Knollen van de rassen Tainung, Beauregard en Georgia Jet. Figuur 4.1 en figuur 4.2 tonen de opbrengsten per plant en per m². De oogstresultaten voor de rassen Tainung en Beauregard waren behoorlijk, respectievelijk 1,20 kg en 0,95 kg per plant en 2,05 kg en 0.95 kg /m². Georgia Jet gaf een beduidend lagere opbrengst en lijkt minder geschikt om in ons klimaat in openlucht te telen. Op te merken is dat het hier gaat om bruto-opbrengsten, er werd geen rekening gehouden met de kwaliteit of vorm van de knollen. Figuur 4.1. Gemiddelde totale knolmassa (in kg per plant - rug en vlak samen). kg/plant Gemiddelde bruto-opbrengst per plant (in kg) 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Tainung Georgia Jet Beauregard Figuur 4.2. Gemiddelde opbrengst per m² (in kg voor rug en vlak samen). 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Gemiddelde bruto-opbrengst per m² (in kg) Tainung Beauregard Georgia Jet Figuur 4.3. Gemiddeld aantal knollen per plant per ras (rug en vlak samen) Gemiddeld aantal knollen/plant Figuur 4.4. Gemiddeld knolgewicht per ras (in kg voor rug en vlak samen). 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 Gemiddeld knolgewicht (kg) 0 Tainung Beauregard Georgia Jet 0,00 Tainung Beauregard Georgia Jet 14

17 Belang oogstmoment De zoete aardappel is van oorsprong een tropische plant en zeer vorstgevoelig, knollen die niet geoogst worden sterven dan ook af tijdens de winterperiode. Het is dus van groot belang op het juiste moment te oogsten, zo laat mogelijk voor een optimale opbrengst, maar zeker voor de eerste vorst. De zoete aardappelen werden op twee verschillende tijdstippen manueel geoogst. Een eerste maal op 5 oktober en een tweede maal op 21 oktober, waarbij telkens een opbrengstbepaling werd gedaan. De knollen werden geteld en gewogen per plant en de opbrengsten bij variabele teelttechniek, oogstmoment en rassen werden met elkaar vergeleken. Zie figuur 4.3 en 4.4. Op de ruggen leek er vorig jaar weinig invloed te zijn van het oogstmoment op de opbrengst van de knol, maar dit kan aan de droogte liggen. De meteorologische gegevens van het KMI bevestigen dat najaar 2016 abnormaal droog was. In de vlakkeveldteelt Figuur 4.5. Opbrengstverschillen (in kg per ha) voor elk ras in functie van het oogstmoment (ruggen) Gemiddelde bruto-opbrengst (kg/ha) Oogst 5 oktober Oogst 21 oktober Tainung Beauregard Georgia Jet Belang teelttechniek Bij Tainung en Georgia Jet werd een grotere opbrengst gemeten bij de teelt op ruggen ten opzichte van de vlakkeveldsteelt (figuur 4.6). Dit verschil manifesteert zich zowel in de totale opbrengst van knollen, in het aantal knollen en in het aantal knollen met een gewicht groter dan 100 gram. (zie voorbeeld voor Tainung op figuur 4.7) Voor Beauregard was het verschil in totale opbrengst tussen ruggen en vlak veld minder uitgesproken. Er was wel een verschil in aantal knollen en aantal knollen met een gewicht groter dan 100 gram waar te nemen. Bij de teelt op ruggen werden meer knollen per plant waargenomen(figuur 4.8) Figuur 4.6. Gemiddelde opbrengst voor teelt op ruggen en teelt op vlak veld voor de drie verschillende rassen. 2,00 Gemiddelde opbrengst (kg) per plant 1,50 1,00 0,50 0,00 Tainung Beauregard Georgia Jet Rug Vlak 15

18 Figuur 4.7. De gemiddelde opbrengst, het totaal aantal knollen en het aantal knollen met een gewicht groter dan 100 gram per plant voor het ras Tainung voor teelt op ruggen versus teelt op het vlakke veld. 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Vergelijking teelttechniek Tainung Totale knolmassa (kg) # Knollen # Verkoopbare knollen Ruggen Vlak Figuur 4.8. De gemiddelde opbrengst, het totaal aantal knollen en het aantal knollen met een gewicht groter dan 100 gram per plant voor het ras Beauregard voor teelt op ruggen versus teelt op het vlakke veld. 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Vergelijking teelttechniek Beauregard Totale knolmassa (kg) # knollen # Knollen > 100 gr Rug Vlak Wat na de eerste oogst? Na de oogst kan ervoor gekozen worden om een na-oogstbehandeling uit te voeren, om zo de zoetheid meer tot zijn recht te laten komen. Zoete aardappelen die geïmporteerd worden krijgen vaak een warmtebehandeling waarbij de knollen vijf tot zeven dagen in een gecontroleerde en vochtige omgeving op een temperatuur van 30 worden gehouden. Op die manier wordt de omzetting van zetmeel naar suikers gestimuleerd waardoor de bataat zoeter wordt. Deze omzetting gebeurt ook bij de bewaring ( C), maar verloopt dan minder snel. De eerste resultaten zijn alvast veelbelovend en de voorkeur lijkt uit te gaan naar de teelt op ruggen. Maar naast de pure productiecapaciteit van de plant spelen nog andere factoren een rol. Zo bepalen ook kleur, smaak, kouderesistentie, het aantal knollen dat per plant gevormd wordt, het aantal verkoopbare knollen per plant. of een ras potentieel heeft. De haalbaarheid van de teelt voor onze streken en resultaten uit deze demo dienen evenwel bevestigd te worden via verder onderzoek. 16

19 Bronnen Eerste oogst van bio bataat op PCG is een succes. (Artikel PCG - Annelien Tack) Biobased Innovation Gardens (2014). Gewassengids, Rusthoeve Partners 17

20 Quinoa, een hip gewas met veel marktpotentieel Quinoa, een eeuwenoud pseudograan met als oorsprong Zuid-Amerika, maakt de laatste decennia een grote opmars onder de vlag van gezonde voeding. De groeiende vraag oversteeg dit decennium het aanbod in de winkelrekken en 2013 werd door de FAO (Food and Agriculture Organisation of the United Nations) zelfs uitgeroepen tot Jaar van quinoa. In 2015 werd gestart met een demoveld, in 2016 werd een demonstratieve veldproef aangelegd met vier verschillende rassen in één observatie. Gecoördineerd praktijkonderzoek in Vlaanderen In 2014 werd de eerste quinoa geoogst in België, meer bepaald op een proefveld in de provincie Luik. Sinds 2015 wordt er ook in Vlaanderen onderzoek verricht naar deze nieuwe teelt. ILVO coördineert de werking in samenwerking met partners Inagro, PCG, Hogent, de Vlaamse overheid en Proefcentrum Herent. Het onderzoek spitst zich toe op rassenvergelijking en de optimalisatie van de teelttechniek, zoals bemesting, gewasbescherming en zaaidichtheid. Demonstratie toont haalbare teelt Op Proefcentrum Herent werd in 2016 opnieuw een demoperceel aangelegd om de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouwers kennis te laten maken met deze nieuwe teelt. Er werd voor gekozen om vier rassen te zaaien in één observatie. De rassen zelf zijn afkomstig van WUR en werden geselecteerd op basis van opbrengst en ziekte(on)gevoeligheid en hun teeltverloop is aangepast aan het Noord-Europese klimaat. Op 20 april 2016 werden de rassen met een pneumatische zaaimachine gezaaid aan een zaaidichtheid van 20 kg/ha. De afstand tussen de rijen bedroeg 12,5 cm (cf. de graanteelt). Er werd niet bemest. Foto 5.1. Opkomst van de verschillende quinoarassen op 27 mei

21 Foto 5.2. Gewasstand van de verschillende quinoarassen op 16 juni Onkruidbeheersing is grootste uitdaging Voorlopig zijn er nog geen gewasbeschermingsmiddelen erkend in de teelt van quinoa. Een preventieve aanpak zoals het werken met een vals zaaibed tegen onkruid en het gewas luchtiger houden tegen schimmelziekten zijn enkele mogelijkheden. Uit de resultaten van deze demonstratie blijkt dat onkruidbeheersing nog een groot probleem vormt. Er viel uitzonderlijk veel neerslag in De proefvelden lagen er zo nat bij dat schoffelen niet mogelijk was. Ook valse meeldauw speelde ons parten. Het ras Jessie is vroegrijp (mogelijk als gevolg van gevoeligheid voor valse meeldauw) en werd vroeger geoogst (op 18 augustus 2016). De overige rassen werden op 12 september 2016 geoogst. Tabel 5.1. Indicatieve opbrengst (kg per ha) van de verschillende quinoarassen. Ras Opbrengst Bruto nat (kg per ha) Netto gedroogd (kg per ha) Riobamba 3271, ,45 Pasto 2601,50 846,00 Atlas 2337,20 844,20 Jessie. 1003,81 De opbrengstcijfers zijn louter indicatief, aangezien er niet met herhalingen werd gewerkt. Qua opbrengst was er een sterk verschil tussen de rassen onderling. De rassen Atlas en Pasto hadden de laagste netto opbrengst, met ongeveer 850 kg per ha. Pasto was bij de oogst nog niet helemaal rijp, wat het verschil in opbrengst kan verklaren. Op de tweede plaats stond het ras Jessie, dat ondanks zijn hoge meeldauwdruk toch een netto opbrengst van kg/ha haalde. Dit komt vooral omdat het ras tijdig begint af te rijpen. Het ras met de hoogste netto-opbrengst tijdens deze demonstratieproef was Riobamba met kg/ha. De cijfers van het ILVO waar wel met herhalingen werd gewerkt schetsen een beter beeld van de opbrengst van quinoa. In 2015 werden bij ILVO geen opbrengstverschillen vastgesteld tussen de rassen. In deze proeven wordt met de hand geoogst waardoor er zo goed als geen verlies is. In 2016 scoorden Jessie, Riobamba en Atlas (resp , 2.356, kg/ha) even goed qua netto opbrengst en lag het resultaat van Pasto (1.718 kg/ha) iets lager. 19

22 Grote interesse vanuit de sector De resultaten van deze demo zijn alvast veel belovend. Het bewijst dat de teelt goed kan gedijen in onze bodem en klimaat en dat er een redelijke opbrengst mogelijk is. Ook de telers zijn enthousiast over deze nieuwe teelt, maar een belangrijk knelpunt voor hen is de beschikbaarheid van het zaaigoed. De veredelde quinoarassen zijn momenteel enkel beschikbaar als contractteelt en dan nog in beperkte mate. De sector vraagt meer onderzoek naar teelttechniek en economische haalbaarheid, iets waar de partners in de toekomst een antwoord op proberen te vinden. Verder zal ook worden ingezet op onderzoek naar de kwaliteitseigenschappen van quinoa voor verwerking. Bronnen Partners 20

23 Miscanthus, meer dan een energiegewas Miscanthus of olifantsgras is een interessant gewas voor landbouw en industrie. Het is een gras dat zijn oorsprong vindt in Azië, maar ook perfect in onze streken kan groeien. Het gras heeft een hoog groeipotentieel omdat het op zeer efficiënte wijze CO 2 omzet naar biomassa. Bovendien stelt het gewas relatief weinig eisen op het gebied van bemesting en gewasbescherming. Miscanthus kan geteeld worden op percelen die minder geschikt zijn voor andere teelten. Zo wordt in Nederland al miscanthus geteeld op gronden waar anders niets op verbouwd zou worden. Een extra voordeel is dat miscanthus een meerjarige teelt is en tot twintig jaar op hetzelfde perceel kan blijven staan. Afzetmogelijkheden in opmars In eerste instantie werd voornamelijk gekeken naar de afzetmogelijkheden van miscanthus als biobrandstof. Versnipperde miscanthus wordt verbrand in een biomassa gestookte CV ketel en de vrijgekomen warmte wordt benut voor de verwarming van gebouwen of sanitair water. Intussen zijn ook een aantal alternatieve afzetmogelijkheden opgang aan het maken. Zo is miscanthus een valabel alternatief als strooisel in dierenstallen of als mulch voor onkruidbeheersing. Ook de industriële wereld verricht onderzoek rond miscanthus in de zoektocht naar duurzame biogebaseerde grondstoffen. Daarbij bekijken ze het gebruik van miscanthusvezels als grondstof voor de productie van papier, verpakkings- of isolatiemateriaal. De haalbaarheid en het gebruik van biogebaseerde grondstoffen zowel op het vlak van de teelt als van de toepassing - wordt ook in het Interreg-project Growing a green future onderzocht. Foto 6.1. Toepassingsmogelijkheden van miscanthus: mulch, grondstof voor bloempotten, grondstof voor isolatiemateriaal (Foto s: Proefcentrum Herent; ILVO/Hilde Muylle. Proefveld sinds 2009 Het eerste proefveld werd in 2009 in Proefcentrum Herent aangelegd, gevolgd door een tweede proefveld in Ook in Proefcentrum Pamel werd in 2012 een proefveld miscanthus aangelegd. Sindsdien worden de percelen jaarlijks opgevolgd naar drogestofgehalte. Foto 6.2. Miscanthus op proefveld in Herent. 21

24 Jaarlijkse cyclus - 20 jaar opbrengst Van april tot oktober produceert het olifantsgras zeer veel biomassa. Vanaf november tot maart droogt het gras en begint te verkleuren. Bij een drogestofgehalte hoger dan 80%, is het voldoende droog en kan het geoogst worden. Daarna begint de cyclus opnieuw. Waarschuwingsberichten drogestofgehaltes om telers te informeren Het is van belang om miscanthus pas te oogsten op het moment dat de stengels voldoende gedroogd zijn (DS ligt hoger ligt dan op 80%). Indien miscanthus te vroeg geoogst wordt is de kans op broeien van de oogst groter. In de periode van maart tot april volgen we in Proefcentrum Herent de evolutie van het drogestofgehalte van miscanthus op voor onze percelen. We krijgen ook de drogestofgehaltes van het ILVO, Inagro en het CIPF en versturen op basis van de verzamelde gegevens een waarschuwingsbericht met informatie aan alle geïnteresseerde telers via onze nieuwsbrief Teeltwijs Miscanthus. Foto 6.3.: Verschillende fracties van miscanthusstalen voor drogestofbepaling. Foto 6.4. Miscanthus in droogoven tijdens drogestofbepaling. Nat voorjaar 2016 spelbreker in droogproces Het voorjaar van 2016 was extreem vochtig (zie figuur Neerslaggegevens in Herent) en dit had een negatieve invloed op het uitdrogen van de stengels. Het drogen van de stengels was veel langzamer dan in de voorbije jaren en de stalen voor drogestofbepaling werden veel langer opgevolgd. In 2016 werden de stalen opgevolgd tot week 17, met name eind april Toch werd op geen enkel moment in Herent het ideale drogestofgehalte van 80 % gehaald. De meeste andere gemonitorde percelen bleven in 2016 steken op drogestofgehaltes onder 80 % DS. Enkel op de percelen van het ILVO was begin april in week 15 een drogestofgehalte van 85% bereikt. De stengels in Herent werden pas in mei geoogst met de bosmaaier en werden gehakseld en als mulch gebruikt. Op dat moment hadden ze een drogestofgehalte van 63% wat ruimschoots kleiner was dan de gewenste 80% voor optimale bewaring. Op de proefvelden in Pamel werden de stengels niet geoogst en wordt in 2017 een evaluatie gedaan van de tweejaarlijkse opbrengst. 22

25 Figuur 6.1. Vergelijking evolutie drogestofgehaltes miscanthus Bronnen Praktijkonderzoek Miscanthus Proefcentrum Herent Miscanthus, een nieuwe teelt voor de Vlaamse landbouw, Hilde Muylle Miscanthus als veelzijdige grondstof Groene gronstoffen Partners 23

26 Hennep, potentie voor vezels en voeding Hennep wordt al van oudsher in onze contreien geteeld, onder andere voor de productie van textiel en touw. De concurrentie van katoen heeft hennep als landbouwgewas in de twintigste eeuw naar de achtergrond verdreven. De laatste jaren is daar stilaan verandering in aan het komen en kan de teelt een waardevolle aanvulling vormen in het teeltplan. Hennep kan zowel geteeld worden voor de vezels als voor het zaad (olie). Tegenwoordig zijn er talloze toepassingen van hennep als grondstof of product voor de industrie: vezelproducten, stalstrooisel, touw, papier, textiel, voeding, veevoeder. In Frankrijk, Nederland en Duitsland is het areaal de laatste jaren dan ook gestaag toegenomen. Hennep groeit zeer goed in onze streken en stelt relatief weinig eisen op het gebied van bemesting en gewasbescherming. Er komen weinig plagen of ziekten voor. Zijn diepe wortels zorgen ervoor dat de plant relatief goed bestemd is tegen droogte en verbeteren de structuur van de bodem. Aanleg demoveld hennep Op Proefcentrum Herent werd in 2016 een eerste keer een demoperceel aangelegd om de Vlaams- Brabantse land- en tuinbouwers kennis te laten maken met de teelt. Er werden 3 are ingezaaid met het hennepras Finola. Finola is een ras dat ontwikkeld werd in Finland en hoofdzakelijk gericht is op de productie van oliehoudende zaden. De hennep werd ingezaaid op 25 mei De opkomst was vrij slecht, waardoor ook de onkruidbeheersing op het perceel een probleem vormde. Inzaaien op rijen kan hier mogelijk een oplossing bieden. Het proefveld lag er - gezien het zeer natte voorjaar zo nat bij dat schoffelen niet mogelijk was. Dat resulteerde in een hoge onkruiddruk die moeilijk onder controle te krijgen was. De melding van eerste bloei die verplicht dient doorgegeven te worden gebeurde op 7 juli Een deel van het perceel werd gemaaid wegens te hoge onkruiddruk en van het resterend deel werd enkel het zaad geoogst op 18 augustus. Foto 7.1. Hennep op Proefcentrum Herent op 7 juli Foto 7.2. Onkruiddruk op hennepperceel. Goedkeuring vereist voor hennepteelt Hennep ook bekend onder zijn Latijnse naam Cannabis - heeft bij sommigen een kwalijke reputatie omwille van zijn hallucinogene werking. Maar het ene ras is het andere niet. Het grote verschil zit hem in één van de inhoudsstoffen van de plant THC of tetrahydrocannabinol. Het is deze stof die voor de roesopwekkende effecten van cannabis zorgt. De rassen die door landbouwers geteeld mogen worden hebben extreem lage gehaltes van deze stof (max. 0,2%), en hebben bijgevolg geen roesopwekkende effecten. 24

27 Wie hennep wil telen, moet dit melden aan de Vlaamse Overheid en kunnen voorleggen dat het om één van de goedgekeurde rassen gaat. Na het ontvangen van de goedkeuring dient een bord bij de teelt geplaatst te worden met de vermelding dat het om een goedgekeurde teelt gaat. Foto 7.3. Teelttoelating Hennep in Herent. Bronnen PCBT Inleiding tot de biologische teelt van hennep Brochure Groene Grondstoffen Hennep (Inagro vzw) Biobased Innovation Gardens (2014). Gewassengids, Rusthoeve. Wageningen University and Research Hennep. 25

28 Communicatie Regelmatig publiceren de vakpers en reguliere pers artikels over onze werking. Hieronder geven we er twee weer. Jaarlijks stellen we onze proefveldwerking non & new food voor op een openvelddag. We tonen onze proefvelden en verduidelijken we samen met onze partners welke vragen we proberen te beantwoorden met onze proefveldwerking. Tijdens de openvelddag non & new food op 6 september 2016 ontvingen we een 70-tal geïnteresseerden in Proefcentrum Herent. Boer&Tuinder publiceerde onderstaand verslag van Bart Vleeschouwers over de openvelddag. Proeftuin Herent zet in op goudsbloemen Tijdens de rondgang maakten de deelnemers kennis met de praktijk van de goudsbloemteelt. Boerenbond Op de jaarlijkse openvelddag van het provinciaal landbouwcentrum in Herent (Vlaams-Brabant), worden allerlei nieuwe teelten voorgesteld. Een van de teelten met een potentieel is zeker die van goudsbloem. Interessant bij deze studienamiddag was dat ook mogelijke afnemers van het product hun visie gaven over de mogelijkheden van het gewas. Na een korte situering van de openvelddag door gedeputeerde Monique Swinnen, waarbij ze de nieuwe teelten en niet-voedingsteelten even aan bod bracht, leidde Mieke Vandermersch (provinciale dienst Landbouw) kort de teelt van goudsbloemen in. De goudsbloem (Calendula officinalis) werd voor het derde opeenvolgende jaar uitgezaaid op het proefcentrum in Herent en de onderzoekers beginnen de teelt stilaan in de vingers te krijgen. Goudsbloem kan gezaaid worden als hoofdteelt of als nateelt, bijvoorbeeld na vroege aardappelen of een vroege groente. Omdat de rentabiliteit toch nog een probleem is, wordt in Herent gezocht naar de teelt van dubbeldoelrassen. Daarbij wil men zowel inzetten op de oogst van de bloemen (die interessante inhoudsstoffen bevatten), als op de oogst van het zaad (waaruit een speciale olie geëxtraheerd kan worden) aan het eind van de teelt. Deze dubbele insteek vraagt natuurlijk onderzoek naar de optimalisatie van die twee oogsten. In een onderzoek dat Evi Matthijssen (masterstudent KU Leuven) uitvoert, gaat ze onder meer na hoelang je bloemen kunt blijven plukken en wanneer je er best mee stopt om toch nog voldoenden zaadvorming te krijgen. 26

29 Plukken behoorlijk arbeidsintensief Het plukken van de bloemen gebeurt op het proefcentrum meestal met de hand, omdat je zo de beste plukresultaten behaalt, maar dat is economisch en ergonomisch niet verantwoord. Daarom wordt sinds vorig jaar een machine uitgetest die het ILVO ontwikkelde voor het oogsten van kamillebloemen. Deze machine wordt nu verder aangepast voor de pluk van goudsbloem. De resultaten gaan in ieder geval de goede kant op. In de proeven zoekt men trouwens ook naar variëteiten met bloemen die goed boven het blad uitsteken en die hoger zijn dan gemiddeld, zodat ze beter oogstbaar zijn. Mieke Vandermersch stipte nog aan dat het organiseren van de afzet een belangrijk aandachtspunt blijft. Zoals wel meer met nieuwe teelten blijft de afzet een probleem. Er is geen interesse van de afnemers, omdat er onvoldoende aanbod is en de producent begint er niet aan omdat er geen afzet is het aloude verhaal van de kip of het ei. Interesse van mogelijke afnemers Kris Schatteman, CEO van Eco Treasures, vertelde dat het technisch mogelijk is om uit bloemen van goudsbloem of uit het zaad stoffen te extraheren die voor verder gebruik interessant kunnen zijn. Eco Treasures werkt bijvoorbeeld met superkritische extractie, waarbij vloeibaar koolzuurgas wordt gebruikt. De aldus verkregen producten (essentiële oliën, sterolen, bètacaroteen en faradiol-esters) worden dan gebruikt in cosmetica en geneesmiddelen, in de voeding of voor industriële toepassingen. Michel Diels, onderzoeker bij Synres, gaf een overzicht van de mogelijkheden om calendula-olie te gebruiken bij de productie van moderne decoratieve verven. Daarbij zou de specifieke chemische samenstelling van de olie van groot belang kunnen zijn om petroleumgebaseerde grondstoffen te vervangen door natuurlijke producten. Op die manier kan men verven maken met een ecolabel. Omdat er voorlopig nog veel te weinig goudsbloemolie geproduceerd wordt, wordt het nog niet gebruikt bij Synres. De kip of het ei, weet je wel. Op het veld Jonas De Win, onderzoeker-voorlichter bij de Nationale Proeftuin voor Witloof, heeft zich de laatste jaren ook ontpopt als specialist van quinoa en goudsbloem. Hij gaf toelichting bij het proefopzet bij het veldbezoek. De goudsbloemen werden gezaaid met 25 cm tussen de rijen en 4 cm in de rij, zodat er zestig planten per m² staan. Bij het zaaien moet je ook al denken aan de rijsporen, om later te kunnen oogsten met de zaaimachine. Het is vanaf de bloemvorming belangrijk om de bloemen regelmatig te oogsten, zodat je de plant stimuleert om steeds nieuwe bloemhoofdjes te maken. Als de bloemen in zaad beginnen te gaan, sterft de plant immers af en stopt de productie van nieuwe bloemen. Aangezien elke bloem slechts drie tot vijf dagen bloeit, is het van belang om te oogsten om de drie à vier dagen. De variëteiten die in Herent uitgezaaid werden, zijn onder meer ontwikkeld bij Wageningen UR. Daarbij kon men bijvoorbeeld het oliegehalte van de zaden verhogen van 11% naar 27%. Het blijkt dus dat er nog een behoorlijk genetisch potentieel bestaat om deze teelt nog verder te verbeteren. Ook aan de zaadvastheid van het calendulazaad werd in de veredeling al veel aandacht besteed. Oorspronkelijk heeft goudsbloemzaad de neiging om weg te springen van de plant als het rijp is, terwijl de zaadjes bij de recente variëteiten mooi compact in het bloemhoofdje blijven zitten, zodat ze gemakkelijker te oogsten zijn. Ziekten en plagen zijn nog niet zo n groot probleem alhoewel een bepaald motje toch problemen kan geven. De rupsjes vreten namelijk de bloemhoofdjes weg en dat kan tot zware verliezen leiden. Verder werkt trips remmend op de bloemdiameter, wat belangrijk kan zijn aangezien de bloemgrootte de opbrengst van de bloemen bepaalt. Ten slotte kan ook witziekte de groei van de planten afremmen. Goudsbloem is een nieuwe teelt en daarom zijn er nog geen producten voor erkend. Daar zal in ieder geval iets aan moeten gebeuren als de teelt wordt opgepikt door landbouwers. Mogelijkheden voor de teelt Goudsbloem kan zeker uitgroeien tot een interessante aanvulling van het gewassenassortiment in de akkerbouw. Aangezien er industriële toepassingen mogelijk zijn, zal het uitzaaien van grotere oppervlakten niet meteen leiden tot verzadiging van de markt, wat wel een risico is bij nieuwe teelten met beperktere afzetmogelijkheden. Als je bedenkt dat alleen al een bedrijf als Synres de olie van vijfhonderd hectare goudsbloem zou kunnen gebruiken, zie je mogelijkheden voor een uitbreiding van de teelt. Het proefcentrum in Herent wil mogelijke pioniers graag op weg helpen bij de teelt van goudsbloem. Een 27

30 leuke bijkomstigheid is uiteraard dat het een kleurrijke verfraaiing van ons landschap zou zijn en dat het voor bijen een interessante drachtplant is. Met de hand geplukte bloemhoofdjes leveren een prachtig kleureffect. Boerenbond Het resultaat van machinaal oogsten is niet zo fraai als bij oogsten met de hand, maar het voldoet zeker aan de eisen van mogelijke afnemers. Boerenbond Bronnen Overgenomen uit Boer&Tuinder, 9 september 2016, Bart Vleeschouwers. 28

31 Op 10 november organiseerden we een persmoment rond de oogst van de zoete aardappel. Wim Fobelets schreef voor Vilt onderstaand artikel. Geslaagde eerste test met teelt van bataat in Herent Vilt Voor de één is het een zoete lekkernij, voor de ander een interessante nieuwe teelt. Op het Proefcentrum Herent, de proefboerderij van de provincie Vlaams-Brabant, hebben ze geen klagen over een gebrek aan belangstelling voor hun jongste experimentele teelt. Net zoals met goudsbloem en quinoa wordt uitgezocht of de zoete aardappel, ook wel bataat geheten, mogelijkheden biedt voor landbouwers in onze regio. Anders dan zijn naam doet vermoeden, is de bataat geen familie van de aardappel maar wel van het lastige onkruid haagwinde. Bataat is een importvrucht zodat Sofie Lambrecht van veiling BelOrta graag de eerste lokaal geteelde exemplaren in ontvangst nam. Op het Proefcentrum Herent werden eind vorige week de eerste zoete aardappelen door gedeputeerde Monique Swinnen aangeboden aan de grootste groente- en fruitveiling van het land. Voor een nieuwe aardappelvariëteit zou de pers, VILT incluis, zich niet laten optrommelen. De zoete aardappel waarvan sprake is met andere woorden geen aardappel maar een meer exotisch gewas dat ook bekendstaat als bataat. De provincie Vlaams-Brabant kon dus uitpakken met een nieuwigheid op zijn proefboerderij, na eerdere experimenten met hennep, miscanthus, goudsbloem en quinoa. Bataat, een stevige knol met paarse schil en vruchtvlees dat in kleur varieert van wit tot oranje, komt uit Zuid-Amerika. De exemplaren die ons land ingevoerd worden, zijn afkomstig uit de Verenigde Staten, Egypte, Honduras, Israëlof Spanje. Bataat is familie van het woekerende onkruid haagwinde, weet gedeputeerde van landbouw Monique Swinnen. Half mei werd het proefveldje van 60 vierkante meter aangeplant, niet met kleine knollen maar met stekken die elke 75 centimeter in de grond werden gestoken. Nadien groeide het veld helemaal dicht omdat bataat veel uitlopers vormt. Bemesten of bespuiten was niet nodig. Patrick Andries, beheerder van het Proefcentrum Herent, legt uit dat er drie rassen zijn aangeplant waarvan er twee na een uitdagend groeiseizoen een behoorlijke opbrengst gaven. Niet toevallig de twee variëteiten die het best aangepast zijn aan onze klimaatomstandigheden. In oktober werden per struik 800 gram tot 1,2 kilo zoete knollen geoogst. Dat gebeurde manueel, zegt Andries, maar een kleine test leerde dat het ook met een eenvoudige aardappelschudder lukt. Ruggenteelt naar het voorbeeld van aardappelen gaf qua opbrengst betere resultaten dan teelt in de vlakke grond. 29

32 Eens geoogst, is de vraag wat je met zo n culinaire nieuwtje aanvangt. Frituren, in de oven bakken of er puree van maken, luidt het antwoord. Heel gelijkaardig dus aan wat je met een aardappel kan beginnen in de keuken. Al zou de bataat op de aardappel voor hebben dat hij de bloedsuikerspiegel minder snel beïnvloedt. Is er een markt voor zo n gezonde lekkernij? Sofie Lambrecht van veiling BelOrta weet bijna zeker van wel. Alleen al het feit dat ie lokaal geteeld is, speelt in het voordeel van de Vlaamse bataten. Lokale teelt beantwoordt aan de consumententrend inzake duurzaamheid, versheid en steun aan lokale landbouw, aldus Lambrecht. Voor de meeste Vlamingen is bataat nog een nobele onbekende maar Sofie Lambrecht denkt dat de lokale teelt ook daar verandering in kan brengen. Zelfs voor een gespecialiseerde veiling als BelOrta is bataat iets nieuw zodat voor de eerste twee bakjes niet meteen een koper werd gezocht maar de kwaliteitsafdeling aan het werk (o.a. proeven) werd gezet. Op het Proefcentrum in Herent krijgt het experiment volgend jaar zeker een vervolg. Twee andere proefcentra (Sint-Katelijne-Waver en Kruishoutem), beiden gespecialiseerd in groenteteelt, doen op hun beurt testen met bataat. In Herent hebben ze tijdens de openvelddag ervaren dat landbouwers staan te popelen om een beloftevol nieuw gewas in hun teeltplan in te lassen. Het professionaliseren van de teelt is een kolfje naar de hand van het praktijkgericht landbouwonderzoek. Ook de toelevering van plantgoed en de afzet zullen even tijd moeten krijgen alvorens landbouwers er op grotere schaal zelf mee aan de slag kunnen. Bronnen Overgenomen uit Vilt, 14 november 2016, Wim Fobelets. 30