GROEPSPRAKTIJKEN VAN VLAAMSE HUISARTSEN

Transcriptie

1 HUISARts NU RESEARCH GROEPSPRAKTIJKEN VAN VLAAMSE HUISARTSEN Samenstelling en gestructureerde samenwerking N. BOFFIN IS SOCIOLOOG EN STAFMEDEWERK- STER VAN DE WVVH-AFDELING ONDERZOEK; R. CUYPERS IS JURISTE EN MEDEWERKSTER VAN DE WVVH; J. DE SMEDT IS HUISARTS EN VOORZITTER VAN DE WVVH; L. PAS IS HUISARTS EN MEDEWERKER VAN DE WVVH-AFDELING ONDERZOEK. De groepspraktijk in Vlaanderen is nog steeds in grote mate een familieaangelegenheid. Uit een enquête, die op vraag van het ministerie van Volksgezondheid werd gehouden, blijkt dat 43% van de groepsleden een partner- of familierelatie met een ander lid uit de praktijk heeft. Er zijn wel indicaties dat daarin verandering komt: de groepspraktijken zonder familie- of partnerrelaties zijn immers jonger dan deze mét. Groepspraktijken in Vlaanderen zijn ook een vrouwenzaak: in de groepspraktijken is 40% vrouw terwijl dat slechts 26% is in de totale huisartsenpopulatie. Dé groepspraktijk in Vlaanderen bestaat echter niet. Daarvoor zijn er te veel verschillen in de groepspraktijken op het vlak van gestructureerde samenwerking, praktijkorganisatie en kwaliteitsbevordering. Groepspraktijken kunnen de gezondheidszorg en de huisartsen zelf ten goede komen. In de literatuur vonden we hierover een aantal stellingen 1-8. Door samen te werken kunnen huisartsen meer tijd vrijmaken binnen en buiten de praktijk, kosten delen voor de inzet van personeel en middelen, hun beschikbaarheid en continuïteit van de zorg vergroten en het zorgaanbod in de praktijk verbreden. In groep kunnen huisartsen beter aan kwaliteitsbevordering doen. Door gestructureerde samenwerking en een betere praktijkorganisatie kunnen huisartsen ook hun positie op de eerste lijn verstevigen. Werken in een groepspraktijk is voor jonge huisartsen soms de enige mogelijkheid om als huisarts een inkomen te verdienen. Het is de enige mogelijkheid om als huisarts deeltijds te werken. Ook voor een echtpaar huisartsen is het delen van de praktijk dikwijls de meest praktische keuze. Dat geldt ook voor familiepraktijken waarin zoon of dochter samenwerkt met vader of moeder-huisarts tot deze op pensioen gaat. Samengevat kunnen we stellen dat de motivatie voor het werken in een groepspraktijk op het persoonlijke vlak ligt, namelijk het streven naar betere arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. Op maatschappelijk vlak resulteert het werken van huisartsen in groepspraktijken in een versterkte positie op de eerste lijn. Opzet van het onderzoek Dit onderzoek kadert in een project dat gesubsidieerd werd door het ministerie van Volksgezondheid. De bedoeling van dit project was om groepspraktijken van huisartsen in Vlaanderen te beschrijven en te begeleiden. De begeleiding bestond uit advies op juridisch, financieel, fiscaal en groepsdynamisch vlak. Het onderzoek bestond uit een schriftelijke enquête bij een steekproef van Vlaamse huisartsen uit groepspraktijken. De opzet van het onderzoek was om de volgende aspecten te beschrijven: aantal, samenstelling en ligging van de groepspraktijken hulp bij administratie en secretariaat, personeel andere zorgverlening in de praktijk continuïteit van de zorg werkbelasting van de huisartsen afspraken op financieel en juridisch vlak samenwerking, overleg en kwaliteitsbevordering in de groep motivatie tot en evaluatie van deelname aan een groepspraktijk behoefte aan maatregelen van de overheid. Methoden Er werd een schriftelijke enquête gehouden bij een steekproef van erkende huisartsen uit groepspraktijken. In december 1999 hadden we een bestand van 673 groepspraktijken samengesteld op basis van WVVHgegevens en informatie van de huisartsenkringen. Uit elke groepspraktijk 18 februari 2002; 31(1) Huisarts Nu

2 werd at random één huisarts geselecteerd en aangeschreven. Een groepspraktijk werd als volgt gedefinieerd: "Er is sprake van een groepspraktijk als minstens twee erkende huisartsen dezelfde praktijkruimte delen." Het eerste deel van de vragenlijst bestond uit feitelijke vragen over de groepspraktijk. Aan de respondent vroegen we de volgende gegevens van alle leden in de praktijk: geslacht, leeftijd, relatie met de andere leden (partner of relatie van ouders/ kinderen of kinderen onderling), andere betaalde beroepsactiviteiten en aantal gebruikte getuigschriftenboekjes in Het tweede deel stelde persoonlijke vragen aan de respondent in verband met opinies en feiten over zijn praktijk. Alle gegevens werden verwerkt in SPSS voor Windows versie 10. De associatiemaat eta-kwadraat (eta 2 ), correlatieratio genoemd, kan worden gelezen in termen van verklaarde variatie. De correlatieratio is de proportie van de totale variatie in de afhankelijke variabele die door de onafhankelijke variabele wordt verklaard. Eta-kwadraat varieert tussen 0 (geen relatie) en 1 (volledige verklaring) 9. Respons Van de 673 veronderstelde groepspraktijken bleken er 109 geen (meer) te zijn. Dit brengt het totaal op 565 mogelijke groepspraktijken waarvan er 323 (57%) ons tijdig hun ingevulde vragenlijst bezorgden. In 25 gevallen had de aangeschreven huisarts de groepspraktijk verlaten en had (waarschijnlijk) een andere huisarts zijn plaats ingenomen. Deze 25 groepspraktijken werden niet opnieuw aangeschreven. De verdeling in de onderzoekspopulatie week niet significant af van de verdeling in de bestanden van december 1999 en maart 2000 op het vlak van geslacht, leeftijd (geschat op basis van het jaar van afstuderen) en universiteit. Hoeveel groepspraktijken zijn er? Op basis van drie verschillende informatiebronnen konden we in maart 2000 het bestaan bevestigen van 395 groepspraktijken met 903 erkende, actieve huisartsen. In het WVVH-bestand waren er op dat moment erkende, actieve huisartsen opgenomen wat betekent dat minstens 12,6% van de Vlaamse huisartsen in een groepspraktijk werkte. Naast de enquête baseerden we ons op de volgende twee bronnen. In januari 2000 schreef de WVVH de groepspraktijken aan met de uitnodiging om als groepspraktijk lid van de WVVH te worden en het verzoek om te melden als het geen groepspraktijk is. Begin februari 2000 vroeg de WVVH in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid aan de groepspraktijken om zich vrijwillig als groepspraktijk te registreren. Samenstelling van de groepspraktijken Van de groepspraktijken bestond 78% uit een duo en 22% uit meer dan twee huisartsen, die verder groepen worden genoemd. In 38% van de groepspraktijken werkten twee huisartsen die geen familie of echtpaar vormden: dit zijn de duo s zonder relatie. Dertig procent van de groepspraktijken bestond uit een echtpaar (partnerduo s) en in 9% van de groepspraktijken ging het om een familieduo, meestal vader en zoon. Ook in 30 van de 73 groepen waren er partner- of familierelaties onder de leden. Van de zes wijkgezondheidscentra zijn er vijf opgenomen in dit onderzoek. Het ging om twee groepen mét en drie groepen zonder relaties. Van de 761 huisartsen in een groepspraktijk was 40% een vrouw. Dat is aanzienlijk meer dan in de totale huisartsenpopulatie waar volgens de WVVH-gegevens in maart % vrouw was. Van de groepspraktijkleden werkte 43% in dezelfde praktijk als man of Resultaten Groep zonder relaties 43 Groep met relaties 30 Duo zonder relaties 123 Figuur 1: Type groepspraktijken (N=323). Partnerduo 98 Familieduo 29 Huisarts Nu februari 2002; 31(1) 19

3 vrouw, broer, zus, vader, moeder, zoon of dochter. Vooral vrouwen werken samen met hun man: 39% van de vrouwelijke huisartsen werkte met hun man in dezelfde groepspraktijk terwijl 26% van de mannelijke huisartsen met hun vrouw een groepspraktijk deelde (p = 0,000). De gemiddelde leeftijd van de huisartsen in groepspraktijken was 41 jaar (SD = 8,9). In het WVVH-bestand van actieve, erkende huisartsen was in maart 2000 de gemiddelde leeftijd 45 jaar (SD = 10,2). Leeftijd van de groepspraktijken en jaar van toetreding De helft van de groepspraktijken werd opgericht voor 1989 (SD = 7,5). De oudste groepspraktijk is van De gemiddelde leeftijd van de groepspraktijk varieerde met het type praktijk (eta 2 = 0,19; p = 0,000). De groepen zonder relaties bestonden gemiddeld zestien jaar en zijn het oudste type. De partnerduo s en de groepspraktijken met relaties, meestal partnerrelaties, bestonden gemiddeld vijftien jaar. De duo s zonder relaties bestonden gemiddeld negen en de familieduo s gemiddeld acht jaar. Als we de groepspraktijken indelen in het al dan niet bevatten van familieof partnerrelaties, dan blijkt dat groepspraktijken zonder relaties gemiddeld tien jaar bestonden terwijl dit bij groepspraktijken met relaties dertien jaar was (eta 2 = 0,04; p = 0,00). Tweeënveertig procent van de huisartsen stapte met een partner- of familierelatie in een nieuwe of bestaande groepspraktijk en 23% samen met HIBO of stagemeester in een nieuwe of bestaande groepspraktijk. Het jaar waarop men in de huidige groepspraktijk stapte, hing significant samen met de wijze waarop dit gebeurde (eta 2 = 0,14; p = 0,000). Wie met een familielid of partner in een groepspraktijk stapte, deed dit omstreeks 1986 en met een HIBO of stagemeester was dit gemiddeld in Wie in een andere groepspraktijk stapte (geen familie-, partner-, ex-hibo- of ex-stagemeesterrelatie), deed dit omstreeks Het jaar waarop men in de huidige groepspraktijk stapte, hing eveneens significant samen met het type praktijk (eta 2 = 0,18; p = 0,000). Het jaar waarop men in een partnerduo stapte, is gemiddeld 1985; in de groepspraktijken met meer dan twee huisartsen is dat gemiddeld 1987; in de duo s zonder relaties 1992 en in de familieduo s is dat gemiddeld Samenwerking en organisatie Van de acht kenmerken in tabel 1 hingen alleen het gebruik van een EMD (elektronisch medisch dossier) en het regelen van weekendwachten onder de groepspraktijkleden niet significant samen met het type groepspraktijk. Partnerduo Familieduo Duo zonder Groep met Groep zonder TOTALE N relatie relaties relaties POPULATIE EMD 88% 85% 80% 76% 74% 82% 316 Weekendwachten in groepspraktijk 0% 4% 5% 7% 7% 4% 321 Avond/nachten in groepspraktijk 59% 83% 87% 75% 69% 75% 284 Secretariaat door personeel of 21% 41% 67% 77% 91% 55% 322 telesecretariaat Bediende voor secretariaat 16% 10% 28% 57% 70% 31% 322 Andere zorgverleners in de 6% 4% 10% 20% 49% 14% 320 praktijk Praktijkruimte onbewoond door 9% 14% 30% 37% 64% 27% 321 leden Externe conflictbemiddeling in 1% 0% 8% 17% 21% 8% 319 verleden Tabel 1: Praktijkorganisatie en samenwerking. 20 februari 2002; 31(1) Huisarts Nu

4 Bijna alle groepspraktijken (319 op 322) hadden een gemeenschappelijk dossiersysteem waartoe alle leden toegang hebben. De meeste groepspraktijken werkten met een combinatie van papieren en EMD (52%) of alleen met een EMD (30%). In de partner- en familieduo s werkte 88% met een EMD; in de overige groepspraktijken was dat 78% (p = 0,03). Weinig groepspraktijken troffen onder hun leden een regeling voor het waarnemen van de weekendwacht: 4%. Meestal nam men hiervoor deel aan de lokale wachtdienst. Dat gebeurde veel meer voor avond- en nachtwachten: 75% van de groepspraktijken regelde deze ook onder hun leden (p = 0,000). Dit gebeurde vooral in duo s zonder relatie en familieduo s. Meer groepen met relaties (21%) en vooral partnerduo s (33%) namen deel aan de lokale wachtdienst voor avond- en nachtwachten, terwijl meer groepen zonder relaties (21%) hiervoor een regeling met andere praktijken troffen. Vijfenvijftig procent van de groepspraktijken deed een beroep op een telesecretariaat of had personeelshulp voor secretariaat of administratie (p = 0,000). Eenendertig procent van de groepspraktijken had een bediende in dienst voor secretariaat of administratie (p = 0,000). In 14% van de groepspraktijken werkten ook andere zorgverleners (p = 0,000). Het ging vooral om verpleegkundigen: 62% van de bediende-uren werd door verpleegkundigen gepresteerd. Van de uren die zelfstandige zorgverleners in de groepspraktijken presteerden, kwam 42% van kinesitherapeuten. In 27% van de groepspraktijken werd het gebouw waarin de praktijkruimte zich bevindt, niet bewoond door een of meerdere praktijkleden. Van de groepspraktijken met leden zonder partner- of familierelaties werd 39% niet bewoond door een of meer leden (p = 0,000). In 8% van de groepspraktijken werden in het verleden externen aangetrokken om te bemiddelen bij conflicten (p = 0,000). Bij de conflicten ging het over financiële zaken (68%), over het medisch beleid (24%) en over taakafspraken (24%). Samenwerking en overleg In 53% van de groepspraktijken werden formele overlegmomenten of vergaderingen belegd over het beheer van de praktijk, zoals onderhoud, financiën, taakverdeling enzovoort. Dit percentage was het laagste in de partnerduo s en nam toe tot het hoogste percentage bij de groepen zonder relaties (p = 0,000). Waar er formele overlegmomenten werden belegd, was dat meestal eentot driemaal per jaar (32%), 24% vergaderde vier- tot zesmaal per jaar, 23% een- of tweemaandelijks en 21% wekelijks en meer (SD = 33,6). In 98% van de groepspraktijken vergaderde men tussen 1- en 64-maal per jaar. Als we vier groepspraktijken die elke dag of elke twee dagen vergaderden uit de analyse sluiten, krijgen we een gemiddelde van veertien vergaderingen per jaar (SD = 18,2). In de groepspraktijken met drie huisartsen en meer lag deze gemiddelde vergaderfrequentie (22 vergaderingen per jaar) duidelijk hoger (eta 2 = 0,134; p = 0,000). In 54% van de groepspraktijken werden er soms of regelmatig bijeenkomsten met andere zorgverleners op de eerste lijn belegd. Meer huisartsengroepen dan duo s organiseerden bijeenkomsten met andere zorgverleners op de eerste lijn (p = 0,005). In 37% van de groepspraktijken werden soms of regelmatig bijeenkomsten met plaatselijke verenigingen, bewoners of patiënten belegd. Kwaliteitsbevordering Of men in de groepspraktijk soms of regelmatig kwaliteitsbevordering organiseerde, hing significant samen met het type praktijk, behalve voor literatuurbesprekingen. Partnerduo Familieduo Duo zonder Groep met Groep zonder TOTALE N relatie relaties relaties POPULATIE Formeel beheersoverleg 28% 32% 58% 77% 93% 53% 319 Bijeenkomsten met andere zorgverleners 50% 46% 50% 61% 71% 54% 306 Bijeenkomsten met lokale bevolking 40% 41% 32% 33% 43% 37% 297 Tabel 2: Overleg in de groepspraktijk en bijeenkomsten met externen. Huisarts Nu februari 2002; 31(1) 21

5 Partnerduo Familieduo Duo zonder Groep met Groep zonder TOTALE N relaties relaties relaties POPULATIE Casusbespekingen 80% 90% 96% 100% 95% 91% 313 Overleg medisch beleid 76% 79% 93% 100% 95% 88% 308 Consensusontwikkeling 66% 71% 75% 85% 90% 75% 306 Literatuurbesprekingen 66% 71% 61% 79% 73% 67% 310 Peer revieuw 48% 25% 51% 61% 68% 51% 298 Tabel 3: Kwaliteitsbevordering. Meer groepen en duo s zonder relaties hielden vergaderingen over medisch beleid (p = 0,000), casusbesprekingen (p = 0,000), consensusontwikkeling (p = 0,005) en peer review (p = 0,01). In groepspraktijken waar er overleg over het medisch beleid was of casusbesprekingen plaatsvonden, was de minimumleeftijd gemiddeld lager (eta 2 = 0,04; p = 0,000). Bespreking We kunnen enkele gegevens vergelijken met resultaten van eerder onderzoek. In 1993 stelde BRIELS eveneens onder de groepspraktijken een verhouding vast van 78% duo s en 22% groepen met meer dan twee huisartsen 1. In hetzelfde onderzoek werkte 50% van de huisartsen in groepspraktijk samen met een partner of familielid; in ons onderzoek is dat 43%. De data van het onderzoek aan de Universiteit Gent naar women- en manpowerplanning in de huisartsgeneeskunde dateren van Uit dit databestand selecteerden we de 466 praktijkvoerende Vlaamse huisartsen, waarvan 11% vrouw was en 22% in een groepspraktijk werkte. In deze populatie werkte 52% met een EMD (ons onderzoek: 82%), 56% had een administratieve ondersteuning in de praktijk (ons onderzoek: 55%) en 24% had hiervoor een bediende (ons onderzoek: 31%). Deze cijfers moeten met de nodige voorzichtigheid worden bekeken omdat de onderzoekspopulaties en de vragenlijsten verschillend zijn. De vragenlijst die we voor deze enquête gebruikten, is niet gevalideerd. We stelden ze samen op basis van literatuur en discussie. Niet alle data worden hier gerapporteerd. In het volgende artikel wordt verslag gebracht van werkbelasting en tijdsbesteding. De data die we hier presenteren, stelden geen probleem van item non-respons. Meerdere vragen laten wel veel ruimte voor interpretatie. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de vraag naar de frequentie van het beleggen van vergaderingen over andere dan beheerszaken. Zaken als peer review, bijeenkomsten met plaatselijke verenigingen, bewoners of patiënten kunnen door de respondent naar wens worden ingevuld. We kunnen dan ook geen uitspraak doen over bijvoorbeeld de kwaliteit van de kwaliteitsbevorderende bijeenkomsten. BESLUIT Deze enquête bij Vlaamse huisartsen in groepspraktijken geeft een beschrijving van de samenstelling van groepspraktijken en een aantal aspecten van het werken in een groepspraktijk. Uit het onderzoek besluiten we dat het werken in een groepspraktijk nog in grote mate een familieaangelegenheid is: 43% van de groepsleden heeft een partner- of familierelatie met een ander lid uit de praktijk. Er zijn wel indicaties dat daar verandering in komt: de groepspraktijken zonder familie- of partnerrelaties zijn jonger dan deze mét. Groepspraktijken in Vlaanderen zijn een vrouwenzaak. In de groepspraktijken is 40% vrouw terwijl dat 26% is in de totale huisartsenpopulatie. 22 februari 2002; 31(1) Huisarts Nu

6 Group practices of flemish general practitioners: composition and co-operation N. Boffin, R. Cuypers, J. De Smedt, L. Pas Data were collected by a survey of a stratified sample of GPs (General Practitioners) in group practices with the objective to describe the composition of the practices and aspects of structured co-operation. The response rate was 323 (57%). More then 77% of the groups practices are duo practices: 30% partner couples, 9% family members and 38% couples without any partner or family relation. Forty percent of the GPs is female and 43% has a partner or family relation with another member of the practice. Fifty five percent of the group practice rely on secretary help but only 31% on secretary staff. Caregivers other than GPs are active in 14% of the practices. In 27% the practice building is dwelled by practice members and in 8% of the practices persons were attracted as go-betweens in conflicts. Fifty three percent has regular formal meetings on practice management, 54% has regular meetings in primary health care and 37% has community meetings. GP group practices in Flanders are a matter of family business and women s business. MeSH Practice management Group practice SUMMARY LITERATUUR 1 BRIELS AM. Associaties in Vlaanderen. Huisarts Nu 1994;23: LEMIENGRE M. Huisartsgeneeskunde van de 21ste eeuw. Een realiseerbare toekomstvisie?[editoriaal]. Huisarts Nu 1994;23: HEYRMAN J. De rol van de overheid bij het stimuleren van groepspraktijken. Huisarts Nu 1994;23: AELVOET M. Ondersteuning en structurering van de eerste lijn: de essentiële component in de gezondheidsorganisatie. Brussel: Ministerie van Volksgezondheid en leefmilieu, CAMPENS D, DEGRYSE J, HEYRMAN J. Welke praktijkvorm kiezen jonge artsen? Huisarts Nu 1994;23: VAN BAELEN S, HOEDHUYS J, HEYRMAN J. Beroepskeuze van huisartsen vijf jaar na afstuderen. Promotie 1990 vergeleken met promotie Tijdschr Geneeskd 1998;54: VAN DE RIJDT-VAN DE VEN AH. Huisartsengroepen, groei en grenzen: een onderzoek naar nieuwe vormen van professionele organisatie [dissertatie]. Tilburg University Press, 1994: D HANIS G. Samen werken: beter voor huisarts en patiënt? Een internationale literatuurstudie. Huisarts Nu 1994;23: TACQ J. Associatiematen voor kruistabellen. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven, Sociologisch Onderzoeksinstituut, BOGAERT K, DE PRINS L, DE MAESENEER J. Manpowerplanning in de huisartsgeneeskunde in België. Scenario voor 2010 en Gent: RU, Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnszorg, Huisarts Nu februari 2002; 31(1) 23