Meerwaarde trajecten arbeidsparticipatie VluchtelingenWerk Noord-Nederland. Een maatschappelijke business case

Transcriptie

1 Meerwaarde trajecten arbeidsparticipatie VluchtelingenWerk Noord-Nederland Een maatschappelijke business case

2 s-hertogenbosch, juli 2016 De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland Een maatschappelijke business case Femke Giesen & René van Hooren Pimbaa Onderzoek & Advies Copyright 2016 Pimbaa. Alle rechten voorbehouden. Het is toegestaan gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en andere niet-commerciële uitingen, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld. Aan de informatie in dit onderzoek kunnen geen rechten worden ontleend. Pimbaa aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade als gevolg van onjuistheden en/of gedateerde informatie. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 2

3 Samenvatting VluchtelingenWerk Nederland en haar regionale afdelingen helpen vluchtelingen bij het vinden van een betaalde baan, vrijwilligerswerk, opleiding of stageplaats. Om zicht te krijgen op de maatschappelijke meerwaarde van deze arbeidstoeleiding, zoals uitgevoerd door de regio Noord- Nederland, heeft Pimbaa onderzoek & advies een maatschappelijke business case (MBC) opgesteld. Deze maatschappelijk business case geeft antwoord op de vraag: Wat zijn de maatschappelijke kosten en baten van de trajecten arbeidsparticipatie zoals die worden uitgevoerd door VluchtelingenWerk Noord-Nederland? Leveren de inspanningen een besparing op aan maatschappelijke kosten, bijvoorbeeld op de uitkeringen? Het maatschappelijk probleem en de aanpak De maatschappelijke business case voor Vluchtelingenwerk Noord-Nederland brengt allereerst het maatschappelijk probleem en de aanpak ervan in kaart. Het maatschappelijk probleem is dat de arbeidsparticipatie van vluchtelingen ver achterblijft bij de totale beroepsbevolking in Nederland. Van de vluchtelingen in Nederland is 46% aan het werk, 74% van de autochtone beroepsbevolking heeft een baan. Diverse belemmeringen als taalproblemen en een klein sociaal netwerk, liggen ten grondslag aan deze achterstand. De aanpak van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk wordt gekenmerkt door één op één begeleiding, die niet gelimiteerd is in doorlooptijd en wordt uitgevoerd door vrijwilligers. We kunnen stellen dat de methodiek van VluchtelingenWerk een groot aantal werkzame bestanddelen bevat; kenmerken waarvan uit onderzoek is gebleken dat ze effectief zijn. De effectenkaart Vervolgens zijn de verwachte effecten en hun belanghebbenden in kaart gebracht. We maken hierbij onderscheid tussen effecten met direct incasseerbare waarde, effecten met niet direct incasseerbare waarde en effecten met beleefde waarde. Effecten met direct incasseerbare zijn effecten waar een financiële waarde aan gekoppeld kan worden. Dit kan omdat er direct een afname in geldstromen is waar te nemen als het effect wordt gerealiseerd. Denk hierbij aan het effect aan het werk gaan in een betaalde baan dat een afname van WWB-uitkeringen tot gevolg heeft. Dit is direct financieel merkbaar voor de gemeente. Effecten met niet direct incasseerbare waarde zijn effecten die in eerste instantie alleen tot een verschuiving binnen een budget of tot een herallocatie van middelen leiden. Een voorbeeld is minder uitvoeringskosten voor uitkeringen. Effecten met beleefde waarde, zoals meer ervaren geluk, zijn niet incasseerbaar en daardoor lastig uit te drukken in financiële opbrengsten. Deze waarde kan echter wel leiden tot effecten die een niet direct incasseerbare waarde hebben, denk bijvoorbeeld aan een afname in het gebruik van zorg- of hulpverlening. In de onderstaande Effectenkaart staan de verwachte effecten van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland weergegeven. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 3

4 Belanghebbende Waarde Effect Vluchteling Direct incasseerbaar Sneller betaald werk Behoud van betaald werk Betere arbeidsmarktpositie Beleefde waarde Meer eigenwaarde Grotere tevredenheid met het leven Betere taalbeheersing Gemeente Direct incasseerbaar Snellere uitstroom uit WWB Minder terugkeer naar WWB De effecten Hierna zijn de in het verleden behaalde resultaten geanalyseerd. Voor VluchtelingenWerk Noord- Nederland gaat het om 110 vluchtelingen die in een periode van 2,5 jaar zijn geplaatst in opleiding, vrijwilligerswerk of betaalde baan. Zij ontvingen bij aanvang allemaal een WWB-uitkering, gemiddeld gedurende een periode van twee jaar. Door de resultaten van deze vluchtelingen af te zetten tegen benchmarks (wat zou sowieso gebeuren?) wordt inzichtelijk wat de impact is van de aanpak van Vluchtelingenwerk Noord-Nederland; het verschil dat zij hebben gemaakt. Als benchmark voor het sneller aan het werk gaan, gebruiken we het baanvindduurmodel van CBS. Op basis van historische gegevens van de totale populatie mensen met een WWB-uitkering in Nederland zijn betrouwbare schattingen te maken van de nog te verwachten werkloosheidsduur van een persoon. Dit model houdt rekening met persoonskenmerken (zoals geslacht, opleidingsniveau, leeftijd, regio) en de uitkeringsduur op het moment van instroom in het traject. De benchmark voor het behoud van werk na het eerste contract zijn de resultaten van een onderzoek van SEO naar de lange termijn effecten van re-integratie 1. Daarnaast zijn de effecten met beleefde waarde in kaart gebracht middels interviews met cliënten, focusgroepen met jobcoaches en teamleiders, en literatuuronderzoek. Uit de interviews blijkt dat het werken, betaald danwel vrijwillig, belangrijk wordt gevonden om onder de mensen te zijn, de Nederlandse taal te leren en om gewoonweg niet stil te hoeven zitten. De jobcoaches en teamleiders zien dat de trajecten bijdragen aan de eigenwaarde en zelfvertrouwen, ze bieden perspectief op de toekomst en tegelijkertijd helpen ze ook bij een realistischer beeld van de mogelijkheden en onmogelijkheden. Uit onderzoek weten we dat het gaan werken na afhankelijk te zijn geweest van een WWB-uitkering vaak resulteert in een betere ervaren gezondheid, een beter fysiek en sociaal functioneren en een verbeterde geestelijke gezondheid. Het volgen van een opleiding of het doen van vrijwilligerswerk leidt ook tot meer welzijn en een grotere zelfredzaamheid, zo blijkt uit onderzoek. Een voorwaarde voor deze positieve effecten is wel dat de activiteiten of het werk matchen met de vaardigheden van de werkzoekende én leiden tot betere kansen op de arbeidsmarkt. 1 Lammers M, Kok L, Wunsch C (2013). Langetermijneffecten van re-integratie. Amsterdam, SEO. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 4

5 Ze is 42 jaar oud, en sinds 2013 woont ze, samen met haar echtgenoot in de buurt van Dokkum. in haar geboorteland Egypte werkte ze in de marketing en sales. Hier in Nederland heeft ze nog geen betaalde baan gevonden. Dat wil niet zeggen dat ze niet actief is. Integendeel. Twee keer per week gaat ze naar school om de Nederlandse taal nog beter onder de knie te krijgen. Ze weet heel goed dat dat nodig is om een toekomst in Nederland op te bouwen. Verder werkt ze één dag als vrijwilliger op een peuterspeelzaal bij haar in de buurt. Heeft ze zelf geregeld. Hoe? Gewoon, door er op af te stappen. Door vrijwilligerswerk kom je in contact met mensen die Nederlands praten, en dat helpt. Het liefste was ze een opleiding voor werken in de kinderopvang gaan doen. Maar dat werd haar ontraden door een docent van het Fries College: de taal zou een te groot struikelblok zijn. Bovendien kon ze de kosten van de opleiding niet zelf betalen. De jobcoach van VluchtelingenWerk maakt haar wegwijs in de Nederlandse regels en procedures. Ze wil graag aan het werk: 'Ik wil graag werken en wil niet thuis blijven zitten. Maar ik kan meer dan schoonmaken, ik leer snel en wil alles aanpakken.' De maatschappelijke opbrengsten Sneller aan het werk. De vluchtelingen die aan de slag zijn gegaan in een betaalde baan, hebben eerder een baan gevonden dan zonder de inzet van VluchtelingenWerk Noord-Nederland zou zijn gebeurd. Dit levert in deze case in totaal een besparing op van ruim aan uitkeringen die nu niet hoeven te worden uitbetaald. Langer aan het werk. De vluchtelingen die aan het werk zijn gegaan, zijn langer aan het werk dan zonder de inzet van VluchtelingenWerk Noord-Nederland zou zijn gebeurd. Dit levert wederom een besparing op van aan WWB-uitkeringen. Betere arbeidsmarktpositie. De vluchtelingen die een MBO opleiding zijn gaan volgen, ontvangen gedurende de opleiding minder of geen WWB-uitkering. Dit levert een besparing op van aan WWB-uitkeringen. Al deze opbrengsten komen volledig ten goede aan de gemeenten waar de desbetreffende vluchtelingen wonen. Omdat de banen veelal klein en slecht betaald zijn, is niet de verwachting dat de vluchtelingen die zijn uitgestroomd naar een betaalde baan, er in inkomen op vooruit gaan. Er zijn daarom geen opbrengsten op het gebied van inkomstenbelasting. Het rendement De maatschappelijke opbrengsten zijn afgezet tegen de kosten van de trajecten arbeidsparticipatie ( ), zijn betaald door de Postcodeloterij in het kader van het project Startbaan. Daarnaast zijn ook de kosten voor de opleidingen en studiefinanciering, te weten , die worden betaald door de Rijksoverheid, meegenomen. Het rendement van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland is positief met (zie onderstaand figuur). Dit wil zeggen dat de maatschappelijke baten De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 5

6 opwegen tegen de kosten. Alle incasseerbare waarde slaat neer bij de gemeenten in Noord-Nederland waar de vluchtelingen wonen, dankzij de besparingen op de uitkeringen van de vluchtelingen Maatschappelijk rendement financiering opleidingen en studiefinanciering: Rijksoverheid financiering trajecten: Nationale Postcodeloterij besparing uitkeringen: opleiding volgen besparing uitkeringen: langer a.h. werk besparing uitkeringen: sneller a.h. werk opbrengsten investeringen De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 6

7 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding voor de maatschappelijke business case Leeswijzer De aanpak van de Maatschappelijke Business Case Het maatschappelijk probleem en de aanpak ervan De achterblijvende arbeidsparticipatie van vluchtelingen De trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland De belanghebbenden en de verwachte effecten De kenmerken van de cliënten en de trajecten De kenmerken van de trajecten De kenmerken van de cliënten Leeftijd Land van herkomst Geslacht Verblijfsduur in Nederland Leerprofiel Uitkeringsduur De resultaten van de trajecten De kenmerken van de plaatsingen Betaalde banen: sectoren Betaalde banen: functies Betaalde banen: duur Betaalde banen: omvang Opleidingen en stages: typen Vrijwilligerswerk: sectoren De beleefde effecten van de trajecten arbeidsparticipatie Inschatting van de maatschappelijke opbrengsten Snellere uitstroom naar werk De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 7

8 6.2 Langer aan het werk Betere arbeidsmarktpositie Effecten en waarde per belanghebbende De waarden van de effecten op een rij De investeringen en het rendement Kosten project Startbaan Kosten opleidingen en studiefinanciering Het rendement Het break even point Conclusies Bijlage 1: Casus Bijlage 2: Overzicht van de aannamen Literatuur De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 8

9 1. Inleiding 1.1 Aanleiding voor de maatschappelijke business case Werk is noodzakelijk om volwaardig te kunnen deelnemen aan de Nederlandse samenleving. Echter, de arbeidsparticipatie van vluchtelingen blijft ver achter bij de totale beroepsbevolking in Nederland. En zij die wel aan het werk zijn, hebben veelal laag gekwalificeerd werk. VluchtelingenWerk Nederland en haar regionale afdelingen helpen vluchtelingen bij hun deelname aan de samenleving, onder andere door hen te begeleiden richting opleiding en werk. Om het belang van deze vorm van ondersteuning te kunnen aantonen, is meer inzicht in de maatschappelijke (meer)waarde ervan nodig. In dit kader heeft Pimbaa Onderzoek & Advies een maatschappelijke business case (MBC) opgesteld voor de trajecten arbeidsparticipatie zoals die worden uitgevoerd door VluchtelingenWerk Noord-Nederland. In deze maatschappelijk business case geven we antwoord op de volgende vraag: Wat zijn de maatschappelijke kosten en baten van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland? Leveren de inspanningen een besparing op aan maatschappelijke kosten, bijvoorbeeld op de uitkeringen? Een maatschappelijke business case vergelijkt de maatschappelijke kosten en baten van een organisatie of project, in dit geval de trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord- Nederland. Met behulp van deze MBC is de meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie concreet en meetbaar gemaakt. Deze rapportage doet verslag van de MBC. 1.2 Leeswijzer De aanpak die we hebben gehanteerd bij het opstellen van deze MBC, lichten we toe in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 beschrijven we kort het maatschappelijke probleem, namelijk de achterblijvende arbeidsparticipatie van vluchtelingen. Ook gaan we hier in op de inhoud van de trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland. In hoofdstuk 4 beschrijven we de achtergrondkenmerken van de 268 vluchtelingen die een traject hebben gevolgd. In hoofdstuk 5 doen we verslag van de resultaten van de trajecten in termen van aantallen plaatsingen, soort plaatsingen en de kwaliteit van de banen waarin vluchtelingen aan het werk zijn gegaan. Ook gaan we hier in op de beleefde waarde van trajecten: de effecten die niet direct in geld zijn uit te drukken. In hoofdstuk 6 worden de behaalde resultaten vertaald naar maatschappelijke opbrengsten, zoals besparingen op WWB-uitkeringen. In hoofdstuk 7 worden de opbrengsten (de baten) afgezet tegen de kosten en wordt duidelijk wat het rendement is. We sluiten dit rapport af met conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk 8. Tot slot wordt in bijlage 1 een voorbeeld gegeven van een berekening van de maatschappelijke kosten en baten voor een individuele vluchteling en wordt in bijlage 2 een overzicht gegeven van de aannamen die zijn gedaan. Op de volgende bladzijde staat een overzicht van de aantallen cliënten waar we over rapporteren. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 9

10 De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 10

11 2. De aanpak van de Maatschappelijke Business Case In deze maatschappelijke business case hanteren we de volgende aanpak: We beschrijven het maatschappelijk probleem en de aanpak ervan, namelijk de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland. Hiervoor verrichten we literatuuronderzoek, bestuderen we documenten 2 en voeren we gesprekken met diverse medewerkers van VluchtelingenWerk Noord-Nederland. De aanpak die VluchtelingenWerk Noord-Nederland hanteert bij de trajecten arbeidsparticipatie, zetten we af tegen wat bekend is over werkzame bestanddelen bij de re-integratie van vluchtelingen. Hierna brengen we per belanghebbende de effecten en de daarbij behorende indicatoren in kaart (de effectenkaart). We maken onderscheid naar effecten met direct incasseerbare waarde en effecten met beleefde waarde. Effecten met direct incasseerbare waarde zijn effecten die direct een verandering in geldstromen als gevolg hebben. Denk hierbij aan het effect aan het werk gaan in een betaalde baan dat een afname van WWB-uitkeringen tot gevolg heeft. Dit is direct financieel merkbaar voor de gemeente. Besparingen op de inzet van personeel bij afdelingen werk en inkomen van gemeenten, is een voorbeeld van een niet direct incasseerbaar effect. Bij beleefde waarde gaat het om effecten zoals betere sociale relaties, betere kwaliteit van leven en een betere gezondheid. Beleefde waarde is niet incasseerbaar en daardoor lastig uit te drukken in financiële opbrengsten. Deze waarde kan echter wel leiden tot effecten die incasseerbaar (al dan niet direct) zijn, denk bijvoorbeeld aan een afname in het gebruik van zorg- of hulpverlening. Hierna hebben we de gegevens van de vluchtelingen en de resultaten die tot nu toe zijn behaald met de trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland, in kaart gebracht. We doen dit voor 268 trajecten die binnen het project Startbaan liepen (en deels nog lopen). We beschrijven de achtergrondkenmerken (zoals leeftijd, geslacht, opleidingsniveau) en de uitkeringsgeschiedenis (uitkeringsduur bij start van de plaatsing) van de vluchtelingen, die we hierna cliënten noemen. We bekijken daarnaast hoeveel cliënten zijn doorgestroomd naar betaald werk, hoeveel zijn gestart met een opleiding en hoeveel zijn geplaatst in vrijwilligerswerk. In de volgende stap vergelijken we de resultaten van de trajecten arbeidsparticipatie met benchmarks. Hiermee corrigeren we voor de deadweight, de kans dat het effect sowieso zou optreden. Zo wordt de impact inzichtelijk: het deel van het effect dat is toe te schrijven aan de trajecten arbeidsparticipatie. Naast de direct incasseerbare effecten, beschrijven we ook de beleefde waarde. Welke andere effecten naast de effecten met incasseerbare waarde zien de belanghebbenden? We brengen deze in kaart middels interviews met cliënten, twee focusgroepen (één met de teamleiders van de arbeidsparticipatieteams en één met jobcoaches) en aanvullend literatuuronderzoek Tot slot brengen we de (financiële) waarde in kaart van de direct incasseerbare effecten. In dit geval berekenen we de verwachte besparingen op uitkeringen en de eventuele extra inkomsten voor de cliënt. Deze maatschappelijke opbrengsten van de trajecten arbeidsparticipatie zetten we af tegen de gemaakte kosten. Zo krijgen we inzicht in de maatschappelijke meerwaarde van de 2 Engelhard D, Weiler R. (2012); Vluchtelingenwerk Nederland (2011). Fietsen met tegenwind; Vluchtelingenwerk Nederland (2013). Startbaan projectplan; Vluchtelingenwerk Nederland (2011). Methodiekbeschrijving verankering benenoffensief vluchtelingen. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 11

12 trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland. Duidelijk wordt in hoeverre er sprake is van een positieve maatschappelijke business case. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 12

13 3. Het maatschappelijk probleem en de aanpak ervan In dit hoofdstuk geven we een korte beschrijving van de achterblijvende arbeidsparticipatie van vluchtelingen. Vervolgens beschrijven we de aanpak van VluchtelingenWerk Noord-Nederland en gaan we in op hoe deze aanpak zich verhoudt tot wat we weten over effectieve arbeidstoeleiding. Tot slot zetten we in de zogenoemde effectenkaart uiteen wat de verwachte effecten zijn van de aanpak en wie de belanghebbenden zijn. 3.1 De achterblijvende arbeidsparticipatie van vluchtelingen Het aantal vluchtelingen is flink toegenomen de laatste jaren: van 10,4 miljoen eind 2011 tot 15,1 miljoen halverwege Een deel van deze vluchtelingen probeert Europa te bereiken om daar een veiliger bestaan op te bouwen (UNHCR 2015). In de eerste helft van 2015 hebben ongeveer 400 duizend mensen asiel aangevraagd in Europa. Verreweg de meesten (39%) doen dit in Duitsland (VluchtelingenWerk.nl). In Nederland hebben mensen asiel aangevraagd in Het grootste deel bestaat uit Syriërs (43%) en Eritreeërs (17%) (CBS Statline). In totaal telde Nederland halverwege vluchtelingen (UNHCR 2015). Een groot deel van hen verblijft in Noord-Nederland, vermoedelijk zo n 25-30% van alle asielzoekers in Nederland. Voor de eerste helft van 2016 moesten de drie noordelijke provincies in totaal statushouders huisvesten, circa tien procent van alle statushouders in Nederland. Vluchtelingen hebben verreweg de grootste achterstand op de arbeidsmarkt. In 2013 had slechts 46 procent van hen een betaalde baan, 39 procent ontving een WWB-uitkering 3. Ter vergelijking: 74 procent van de autochtone bevolking heeft een betaalde baan en twee procent een WWB-uitkering. Van de niet-westerse allochtone bevolking heeft een vergelijkbaar percentage (45%) een betaalde baan, maar zij werken vaker fulltime en hebben minder vaak een onzeker arbeidscontract. Ook hebben zij minder vaak (12%) een WWB-uitkering (Klaver et al 2014). De arbeidsmarktparticipatie van vluchtelingen stijgt wel over een periode van 15 jaar, maar het gat verdwijnt niet helemaal (Bakker 2015). Als vluchtelingen betaald werk hebben dan is dat vaak een tijdelijk arbeidscontract, onder hun niveau en in deeltijd. Zo had in % van de werkende vluchtelingen een baan van 12 uur of minder per week. Als gevolg hiervan hebben vluchtelingen minder inkomsten. 78 procent van hen heeft een huishoudinkomen dat beneden modaal ligt. Maar liefst 26 procent heeft een huishoudinkomen dat beneden de armoedegrens ligt (Klaver et al 2014). Overigens is deze problematiek niet typisch Nederlands. Ook in andere landen blijft de arbeidsparticipatie van vluchtelingen achter (zie o.a. IMF 2016; Bloch 2002; Ames 2011). Voor deze achterstand op de arbeidsmarkt zijn verschillende redenen aan te wijzen (zie ook Klaver et al 2015). Vluchtelingen zijn dikwijls op latere leeftijd naar Nederland gekomen, spreken de taal niet goed, en vinden mede daardoor minder goed aansluiting in de samenleving. Ook het gebrek aan een 3 Gemeten bij een cohort van vluchtelingen die tussen 1 januari 2000 en 1 januari 2010 asiel hebben aangevraagd en op 1 januari 2010 stonden ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie en op die datum beschikten over een verblijfsstatus of genaturaliseerd waren. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 13

14 sociaal netwerk speelt een belangrijke rol. De vaardigheden die ze in huis hebben zijn meestal niet (direct) inzetbaar in de Nederlandse arbeidsmarkt. Verder gaat het omzetten van de in het buitenland behaalde diploma s vaak moeizaam: slechts een derde slaagt erin het diploma te laten accrediteren en vaak is dit op een lager niveau (Bakker 2015). Daarbij komt dat een deel van de vluchtelingen kampt met een slechte mentale gezondheid. Enerzijds door traumatische ervaringen voor of tijdens de vlucht. Anderzijds draagt een lang verblijf in een asielzoekerscentrum niet bij aan het verwerken van trauma s en heeft dit verblijf passiviteit, afhankelijkheid en onzekerheid over de toekomst als gevolg (Bakker 2015). Ook speelt een rol dat vluchtelingen na hun vlucht vaak een lange periode niet hebben gewerkt of geleerd en dat ze in een arbeidsmarkt terechtkomen die compleet anders is dan de arbeidsmarkt in het land van herkomst. Tot slot is sprake van (onbewuste) discriminatie door werkgevers (Klaver et al 2014; Desain & Hello 2006). Gemeenten schatten in dat ongeveer tien procent van de vluchtelingen direct bemiddeld kan worden naar een betaalde baan. Bij circa een derde zou dit helemaal niet kunnen (Razenberg & De Gruijter 2016). Bij vluchtelingen met een verblijfsvergunning ligt in de eerste fase de nadruk vooral op het zoeken naar geschikte woonruimte, het regelen van inkomensondersteuning en de inburgering. Pas in tweede instantie wordt aandacht besteed aan participatie en werk. Het gevolg van deze stapeling is dat er veel tijd voorbij gaat voordat begeleiding richting de arbeidsmarkt start. Al is per januari 2015 wel een module oriëntatie Nederlandse arbeidsmarkt (ONA) toegevoegd aan het inburgeringsexamen (Klaver et al 2015). Deskundigen zijn het erover eens dat het leren van de taal, het volgen van een opleiding, het krijgen van huisvesting en het vinden van werk niet na elkaar, maar parallel aan elkaar moet plaatsvinden, wil de integratie gestalte krijgen (Engbersen et al 2015). Ook gemeenten onderschrijven het belang van het zo vroeg mogelijk beginnen met activiteiten die zijn gericht op integratie (Razenberg & De Gruijter 2016). Het kabinet wil de volgorde nu omdraaien: eerst werk en participatie en pas een inkomensvoorziening als dit (nog) niet lukt. Om een betere en snellere participatie en integratie van vergunninghouders gestalte te geven, is de Taskforce Werk en Integratie Vluchtelingen opgericht. Mogelijk zouden een betere screening, matching en integratie, meer kennisuitwisseling binnen de keten en een sterker onderling netwerk ook kunnen bijdragen aan een oplossing (Kamerbrief 27 nov 2015 Integratie en participatie vergunninghouders). Gemeenten onderstrepen met name het belang van het zo vroeg mogelijk zicht hebben op de kenmerken als opleiding, competenties en werkervaring (Razenberg & De Gruijter 2016). 3.2 De trajecten arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland De negen regionale stichtingen van VluchtelingenWerk Nederland, waar VluchtelingenWerk Noord- Nederland (VWNN) er één van is, behartigen de belangen van vluchtelingen en asielzoekers in Nederland. VWNN is actief in de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe en begeleidt en adviseert asielzoekers, vluchtelingen en migranten vanaf het moment van binnenkomst tot en met de integratie in de Nederlandse samenleving. Dit doet VWNN onder andere door asielzoekers te begeleiden tijdens de procedure, hulp te bieden bij gezinshereniging en met taalcoaching. Daarnaast helpt VWNN hen die een verblijfsvergunning hebben, bij het vinden van betaald werk, een werkervaringsplek, een stage, vrijwilligerswerk of opleiding. Op deze zogenaamde trajecten arbeidsparticipatie gaan we dieper in. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 14

15 Vluchtelingen worden voor deze trajecten veelal aangemeld door gemeenten. Sommigen kloppen zelf aan bij VWNN of stromen door via het team Maatschappelijke Begeleiding van VWNN. Of een vluchteling in beeld is bij VWNN hangt overigens af van een al dan niet aanwezige subsidierelatie met de gemeente waar de vluchteling woont. Meestal is dat het geval: landelijk is VluchtelingenWerk in 75% van de gemeenten aanwezig (VluchtelingenWerk Nederland Jaarverslag 2014). Bij de gemeenten waar VWNN niet actief is, de witte vlekken gemeenten genoemd, probeert VWNN het komend jaar een samenwerkingsrelatie op te bouwen. De projecten arbeidsparticipatie De trajecten arbeidsparticipatie worden vrijwel altijd uitgevoerd in het kader van een landelijk project. Zo was er het project Banenoffensief Vluchtelingen waarmee in de periode in heel Nederland ruim vluchtelingen zijn begeleid richting een baan, stage of werkervaringsplek. In de periode liep het project Startbaan, waarmee landelijk 789 vluchtelingen zijn toegeleid naar de arbeidsmarkt. Hierbij konden rugzakjes worden ingezet: een bedrag van maximaal om eventuele deficiënties weg te werken, een vaktaal te leren of een aanvullende opleiding te volgen. Dit project werd gefinancierd door de Nationale Postcode Loterij. Onlangs is het project Vluchtelingen Investeren in Participeren (VIP) gestart. Dit volgt het project Startbaan op maar heeft een ander doel en aanpak. VIP is meer dan Startbaan gericht op het voorbereiden op de arbeidsmarkt en minder op het plaatsen in een betaalde baan. De VIP trajecten bestaan uit een groepstraining, één op één begeleiding door de jobcoach en het opdoen van praktijkervaring in de vorm van een stage. Het doel is dat hiermee de komende twee jaar landelijk vluchtelingen worden voorbereid op de arbeidsmarkt. Voor VWNN geldt een streefaantal van 300. Behalve het verkleinen van de afstand tot de arbeidsmarkt, zal VWNN ook blijven inzetten op het plaatsen van vluchtelingen in een baan, stage of opleiding. Deze activiteiten vallen buiten het VIP en worden met andere middelen gefinancierd. Hij is gevlucht uit Iran, is 40 jaar oud en ongetrouwd. In Iran werkte hij op een grote luchthaven als taxichauffeur. Maar hij heeft ook ervaring als koerier en als vrachtwagenchauffeur. Hij wil dolgraag ook in Nederland als chauffeur aan de slag maar zijn Iraanse rijbewijs is hier niet geldig. Daarom gaat hij iedere dinsdagavond naar school om theorie te oefenen. Zijn droom: als hij eenmaal het rijbewijs heeft gehaald werken als taxichauffeur of als koerier. Hij leest veel en oefent iedere dag voor het theorie-examen. Hij spreekt al aardig Nederlands maar wil het nog beter in de vingers krijgen. 'Als ik eenmaal werk, wordt mijn Nederlands steeds beter.' Vooral de Nederlandse procedures en regels zijn lastig te begrijpen. Dat gaat dan over verzekeringen, verplichtingen als werknemer, belastingen, etc. De jobcoach van VluchtelingenWerk helpt hem daarbij goed. Hij heeft inmiddels Nederlandse vrienden gemaakt die hem helpen. Ook over de contactpersoon van de gemeente is hij lovend. Iedereen helpt hem om zijn weg te vinden in het ingewikkelde Nederland. Maar: 'Veel mensen helpen mij maar je moet zelf dingen ondernemen.' De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 15

16 De arbeidsparticipatieteams VWNN heeft vier arbeidsparticipatieteams met in totaal zo n 30 jobcoaches. De jobcoaches zijn professionele vrijwilligers. Hiermee wordt bedoeld dat de jobcoaches dikwijls relevante expertise hebben, bijvoorbeeld op het gebied van arbeidsbemiddeling en coaching. Anderen hebben bijvoorbeeld een groot zakelijk netwerk en daarmee ingangen voor banen. Daarnaast biedt VluchtelingenWerk Nederland de jobcoaches diverse trainingen aan met het doel de deskundigheid te bevorderen en de begeleiding en bemiddeling van vluchtelingen te optimaliseren. De arbeidsparticipatieteams worden aangestuurd door een teamleider of coördinator (een enkele keer wordt deze functie door twee parttime krachten ingevuld). Dit zijn betaalde krachten. Tot hun taken behoren onder meer het regelen van de trainingen, het coachen en faciliteren van de jobcoaches, het netwerken met werkgevers(-verenigingen) en het onderhouden van contacten met ketenpartners. De arbeidsparticipatieteams komen elke zes weken bij elkaar voor een overleg. Tijdens dit overleg komt het proces ter sprake en wordt casuïstiek besproken. Momenteel worden in totaal circa 142 vluchtelingen begeleid die nog niet zijn geplaatst. De gemiddelde caseload per jobcoach komt daarmee uit op 3 à 4 vluchtelingen. De begeleiding Na de aanmelding wijst de teamleider de vluchteling, hierna cliënt genoemd, toe aan een jobcoach. Deze houdt een intakegesprek waarbij hij of zij de arbeidsmogelijkheden van de cliënt in kaart brengt. Vervolgens start de voorbereiding op en begeleiding naar een betaalde baan, opleiding of vrijwilligerswerk. Deze begeleiding bestaat uit één op één coaching door de jobcoach en trainingen 4. Met elke cliënt wordt een trajectplan gemaakt. Het eerste onderwerp in de coachingsgesprekken is meestal de kwaliteiten en interesses van de cliënt. Veel cliënten zijn het niet gewend om hierover na te denken en te praten. Vaak is het de eerste keer dat ze op zo n manier naar zichzelf kijken. Een ander onderwerp in de gesprekken is de werkervaring van de cliënt. Om hier een goed beeld van te krijgen, wordt hier tot in detail op doorgepraat. Dit omdat een verpleegkundige die in een Afrikaans streekziekenhuis werkt bijvoorbeeld, dikwijls heel andere (vaak meer) werkzaamheden verricht dan een verpleegkundige in Nederland. Het bijstellen van verwachtingen, is vaak ook een onderdeel van de coaching. Veel cliënten willen het liefst direct in een betaalde baan aan de slag. Vaak is dit echter nog niet mogelijk. Omdat relevante werkervaring ontbreekt of omdat de opleiding niet aansluit bij de Nederlandse arbeidsmarkt. Als voorbeeld noemde een jobcoach een Syrische anesthesist wiens diploma s gewaardeerd zijn op niveau mbo-4. De meeste jobcoaches geven de cliënten vaak opdrachten mee naar huis, zoals een cv opstellen, vacatures zoeken of een top vijf van bedrijven maken waar je zou willen werken. Zowel jobcoaches als cliënten benadrukken dat het zoeken naar werk door de doelgroep zélf moet gebeuren. Daarvoor worden vacatures op internet gezocht, in kranten, maar wordt ook zoveel mogelijk het netwerk van de jobcoaches en die van cliënten ingeschakeld. Als het doel van de begeleiding helder is, gaat de jobcoach op zoek naar een geschikte baan, vrijwilligerswerk, een snuffelstage, etc. Indien nodig helpt de jobcoach bij de inschrijving voor een 4 In het project Vluchtelingen Investeren in Participeren (VIP) start het traject met een groepsgewijze training die de cliënt zo goed mogelijk moet voorbereiden op de Nederlandse arbeidsmarkt. Sommige gemeenten bieden zo n training overigens al aan als onderdeel van de inburgering. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 16

17 opleiding en het regelen van studiefinanciering. Uit onze interviews met cliënten blijkt dat deze ondersteuning van jobcoaches erg belangrijk wordt gevonden, en daar veel nadruk op ligt. De Nederlandse wet- en regelgeving is voor mensen die hier niet zijn opgegroeid namelijk maar moeilijk te begrijpen. De jobcoach maakt een profiel en regelt een afspraak voor een oriënterend gesprek. Als het tot een plaatsing komt is de jobcoach er ook om, met name bij kleine werkgevers, dingen te regelen voor de overeenkomst. Na de plaatsing is er vrijwel altijd nog af en toe contact in de vorm van een werkbezoek of een telefoontje. Werkzame bestanddelen in de trajecten arbeidsparticipatie Wat weten we over wat werkt bij het begeleiden van mensen richting een baan? En hoe verhoudt dit zich tot de trajecten arbeidsparticipatie zoals VWNN ze aanbiedt? Uit recent onderzoek naar effectieve re-integratie begeleiding (Liu et al 2014) blijkt dat begeleiding vooral effectief is als er aandacht wordt besteed aan zowel het versterken van vaardigheden, als aan het vergroten van de motivatie. Daarnaast is uit andere onderzoeken bekend dat begeleiding effectief is wanneer ze één of meer van onderstaande onderdelen bevat: 1) Aanleren van werkzoekvaardigheden; 2) Aanleren van vaardigheden om jezelf te presenteren; 3) Vergroten van self-efficacy; 4) Stimuleren van proactief gedrag; 5) Stimuleren tot het stellen van doelen; 6) Organiseren of stimuleren van sociale steun (Lagerveld & Bennenbroek 2015). Een aantal elementen zien we terug in de trajecten arbeidsparticipatie van VWNN. Het aanleren van werkzoekvaardigheden en vaardigheden om jezelf te presenteren (je kwaliteiten en interesses) bijvoorbeeld, zijn een onderdeel van de jobcoaching. Uit onderzoek blijkt dat het hierbij vooral van belang is om te focussen op het proces van het zoeken naar werk en wat je hiervan kunt leren. Zo is het bijvoorbeeld verstandig om diverse strategieën om werk te vinden uit te proberen en om tussendoelen te stellen. De trajecten arbeidsparticipatie van VWNN worden gekenmerkt door een één op één maatwerk aanpak die in principe niet gelimiteerd is in tijd en ook op de werkplek kan plaatsvinden. Deze elementen zien we ook terug in de bewezen effectieve aanpak Individual Placement and Support (IPS) die bedoeld is voor mensen met psychiatrische problematiek (Groenewoud et al 2014). Een ander belangrijk kenmerk van IPS is dat de begeleiding is geïntegreerd met de (ggz-) zorg en dat het zoeken naar werk snel van start gaat volgens het first place then train principe. Omdat door VWNN ook begeleiding op het juridische en maatschappelijke vlak wordt geboden, zijn indien nodig hier relatief eenvoudig verbindingen mee te leggen. Al vinden deze trajecten nu vaak volgtijdelijk plaats. Verder weten we uit onderzoek dat directe bemiddeling naar werkgevers, zoals dat gebeurt door de jobcoaches, meestal heel effectief is. Het nadeel van de beschikbare kennis is dat deze is gebaseerd is op onderzoek dat is gedaan bij werklozen in het algemeen en niet specifiek de doelgroep vluchtelingen. Voor zover bekend is slechts één kwalitatief onderzoek uitgevoerd door het Refugee Council of Australia (2010) naar de werkende De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 17

18 bestanddelen van het aan het werk helpen van vluchtelingen 5. Uit deze verkenning komt naar voren dat voor de begeleiding van vluchtelingen kennis nodig is van de specifieke belemmeringen die vluchtelingen ervaren bij hun zoektocht naar werk. Verder vraagt de diversiteit in de doelgroep om maatwerk. Effectieve aanpakken worden gekenmerkt door een één op één aanpak waarbij een begeleider een eigen caseload heeft. Werkervaring opdoen, ondersteuning bij het zoeken naar werk en het solliciteren, bemiddeling met werkgevers, oriëntatie op de cultuur en het systeem van de arbeidsmarkt in het land, advies en begeleiding bij de carrièreplanning en jobcoaching op de werkplek zijn essentiële onderdelen van een effectieve methodiek. Wat betreft de begeleiders is het belangrijk dat zij meertalig zijn danwel afkomstig zijn uit een andere cultuur (ervaringsdeskundigen). Ook is het van belang dat zij weten hoe ze moeten omgaan met racisme en discriminatie op de werkplek. Uit dit onderzoek blijkt verder dat een groot deel van het succes ligt bij de werkgever. Als die voordelen ziet van een divers werknemersbestand, een goede introductie geeft aan de nieuwe werknemers en zorgt voor een open en ondersteunende teamsfeer, heeft de plaatsing een grotere kans van slagen. We kunnen stellen dat veel van de werkzame bestanddelen ook te vinden zijn in de trajecten van VWNN. Met name de één op één begeleiding door een vaste jobcoach is waarschijnlijk een essentieel onderdeel voor het bereiken van resultaten. Wel zien we dat de jobcoaches nagenoeg allemaal autochtone Nederlanders zijn. Ze komt uit Sierra Leone en is moeder van twee kinderen. Haar droom is een eigen Afrikaans restaurant. Koken is dan ook haar passie. Ze heeft gewerkt als kok. Koken doet ze momenteel nog als vrijwilliger in een verzorgingshuis voor ouderen, op dinsdag en donderdag. Dat doet ze al twee jaar. En hoewel ze graag kookt wil ze meer: 'Daar praten mensen niet zoveel met mij. Ik leer daar te weinig Nederlandse taal. Daarom ben ik op zoek naar ander vrijwilligerswerk. Thuis zitten is niks voor mij.' Eens per maand staat ze, samen met andere mensen, op de markt om dat wat ze thuis heeft gekookt te verkopen. Het is een project van de gemeente waar ze graag aan meedoet. De jobcoach die haar begeleidt is zelfstandig ondernemer. Dat is een goede match want hij kan haar helpen bij het opzetten van een eigen bedrijf. Daarnaast is er ook een taalcoach die haar helpt, nu al bijna vijf jaar. 'Ik heb nu niveau 2, maar in het licht van wat ik wil moet ik een hoger niveau halen. Als iemand later belt om te reserveren in mijn restaurant moet ik de klant goed te woord kunnen staan.' 'Het is moeilijk om te leven van een uitkering, en ik wil daar niet afhankelijk zijn. Wil zelf kunnen zorgen voor mijn kinderen en hen een toekomst geven. Een eigen restaurant starten lukt nu nog niet, maar misschien is een foodtruck een goede eerste stap. En desnoods doe ik ander werk.' 5 In dit onderzoek zijn 28 professionals werkzaam bij organisaties die zich bezighouden met de arbeidstoeleiding van vluchtelingen, 11 werknemers met een achtergrond als vluchteling en 11 werkgevers geïnterviewd. Ook is een uitgebreid literatuuronderzoek verricht. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 18

19 3.3 De belanghebbenden en de verwachte effecten De Effectenkaart (zie tabel 3.1) geeft per belanghebbende de verwachte effecten van de trajecten arbeidsparticipatie en met welke indicatoren het verwachte effect kan worden gemeten. In hoofdstuk 5 en 6 bekijken we in hoeverre deze effecten worden behaald. We onderscheiden twee belanghebbenden: de vluchtelingen die worden begeleid bij hun arbeidsparticipatie en de gemeenten in Noord-Nederland die deze vluchtelingen WWB-uitkeringen verstrekken. We maken onderscheid naar de direct incasseerbare effecten en de effecten in termen van beleefde waarde. De eerste soort effecten zijn gemeten aan de hand van registratiegegevens. De effecten met beleefde waarde zijn in kaart gebracht door middel van de focusgroepen, interviews en literatuuronderzoek en komen in hoofdstuk 5 verder aan bod. Tabel 3.1 Effectenkaart Belanghebbende Waarde Effect Indicator Vluchteling Direct Sneller betaald werk Toename inkomen incasseerbaar Behoud betaald werk Behoud inkomen Betere arbeidsmarktpositie Certificering / diploma s Beleefde Meer eigenwaarde Toename score op meetinstrument n.t.b. waarde Grotere tevredenheid met het Toename score op meetinstrument n.t.b. leven Betere taalbeheersing Toename score op meetinstrument n.t.b. Gemeente Direct Snellere uitstroom uit WWB Afname kosten WWB incasseerbaar Minder terugkeer naar WWB Afname kosten WWB Niet direct Afname kosten re-integratie incasseerbaar De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 19

20 4. De kenmerken van de cliënten en de trajecten In dit hoofdstuk beschrijven we de kenmerken van vluchtelingen die zijn ingestroomd in een traject arbeidsparticipatie 6 binnen het project Startbaan. Waar mogelijk vergelijken we de groep met het cohort uit de VluchtelingenWerk IntegratieBarometer 2014 (Klaver et al 2014). Een goed inzicht in de kenmerken van de cliënten is nodig om later te kunnen berekenen wat de maatschappelijke waarde is van de effecten. VluchtelingenWerk Noord-Nederland heeft achtergrondkenmerken van de cliënten en gegevens over hun traject en plaatsing (in een baan, betaald danwel vrijwillig, opleiding of stage) geregistreerd in het cliëntvolgsysteem VVSi. Deze gegevens zijn geanalyseerd. 4.1 De kenmerken van de trajecten In de periode juli 2013 tot en met november 2015 zijn 268 vluchtelingen gestart in een traject arbeidsparticipatie van VluchtelingenWerk Noord-Nederland. In figuur 4.1 is de status van de trajecten (peildatum: 5 februari 2016) weergegeven. In deze periode zijn 110 cliënten (41%) geplaatst. Bij 142 (53%) cliënten is nog geen plaatsing gerealiseerd en loopt het traject nog. Bij 16 cliënten (6%) is het traject voortijdig afgesloten of afgebroken (bijvoorbeeld wegens verhuizing, gezondheidsredenen, gebrek aan motivatie). Figuur 4.1 De status van de trajecten (N=268) 6% 41% Geplaatst Niet geplaatst en lopend traject 53% Niet geplaatst en afgesloten/ afgebroken traject Van de trajecten die hebben geresulteerd in een plaatsing zijn er 89 (81%) afgerond. Bij 42 van deze afgeronde trajecten is bekend hoe lang dit traject duurde: gemiddeld zeven maanden (variërend van 0 tot 21 maanden). Bijna driekwart van de trajecten duurde zes maanden of korter (zie tabel 4.1). 6 We spreken in het vervolg van cliënten. De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 20

21 Tabel 4.1 De duur van de trajecten die zijn afgerond Duur van het traject in categorieën Aantal Percentage 0-6 maanden 31 74% 7-12 maanden 9 21% 13 maanden en langer 2 5% Totaal % Onbekend 47 53% 4.2 De kenmerken van de cliënten In de volgende paragraaf beschrijven we de kenmerken van de 268 cliënten die in de periode juli 2013 tot en met november 2015 een traject volgden. Hierbij moet worden opgemerkt dat de verblijfsduur, het leerprofiel en de uitkeringsduur in veel gevallen onbekend is Leeftijd In tabel 4.2 zien we de verdeling naar leeftijdscategorieën. Van de cliënten is 60 procent 34 jaar of jonger. De gemiddelde leeftijd van de cliënten is 34 jaar. Degenen die zijn geplaatst, zijn met gemiddeld 33 jaar iets jonger dan de totale groep. In vergelijking met het cohort uit de IntegratieBarometer, waarvan 27 procent jonger is dan dertig jaar (Klaver et al 2014), zijn de cliënten van VluchtelingenWerk Noord-Nederland jong. Tabel 4.2 Leeftijd Leeftijd in categorieën Aantal Percentage 24 en jonger 44 16% jaar % jaar 69 26% jaar 27 10% jaar 9 3% 65 jaar en ouder 2 1% Totaal % De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 21

22 4.2.2 Land van herkomst Het grootste aandeel van de cliënten komt uit Syrië (15%). Twaalf procent komt uit Irak en eveneens twaalf procent is afkomstig uit Somalië (zie figuur 4.2). Deze samenstelling is redelijk vergelijkbaar met de totale populatie vluchtelingen in Nederland (vluchtelingenwerk.nl/feiten-cijfers). Onder degenen die zijn geplaatst, is het aandeel Irakezen en Somaliërs wat groter terwijl het aandeel Syriërs juist iets kleiner is. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het verschil in verblijfsduur: de Syriërs zijn gemiddeld korter in Nederland dan de Irakezen en Somaliërs. Figuur 4.2 Nationaliteit (N=268) 15% Syrische 32% 12% Iraakse Somalische Eritrese Afghaanse Iraanse 3% 5% 5% 6% 10% 12% Chinese Onbekend Overig Geslacht Ongeveer twee derde van de cliënten is man (zie tabel 4.3). Dit geldt voor zowel de totale groep als voor de groep geplaatsten. Deze verhouding komt overeen met die in het cohort uit de IntegratieBarometer waarin 64 procent man is (Klaver et al 2014). Tabel 4.3 Geslacht Geslacht Aantal Percentage Man % Vrouw 85 32% Totaal % De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 22

23 4.2.4 Verblijfsduur in Nederland In tabel 4.4 zien we de verblijfsduur in Nederland, op het moment van de start van het traject. Dit gegeven is bij 124 cliënten bekend. Gemiddeld zijn de cliënten vier jaar in Nederland als ze starten met het traject. Dit geldt zowel voor de totale groep als de groep geplaatsten. Bijna een kwart verblijft maximaal één jaar in Nederland en 19 procent tussen één en twee jaar. Twintig procent is al zes jaar of langer in Nederland. Tabel 4.4 Duur in Nederland Duur in Nederland in categorieën Aantal Percentage 1 jaar of korter 29 23% 2 jaar 23 19% 3 jaar 18 15% 4 jaar 20 16% 5 jaar 9 7% 6 jaar of langer 25 20% Totaal % Onbekend % Leerprofiel Van 107 cliënten is het leerprofiel bekend (zie tabel 4.5). Dit is een inschatting van het opleidingsniveau, gemaakt door de docent inburgering. De helft heeft een laag leerprofiel wat wil zeggen dat ze waarschijnlijk geen opleiding hebben genoten of alleen een lagere opleiding (basisschool, een aantal jaren middelbare school), 38 procent heeft een middelbaar leerprofiel (wat ongeveer gelijk staat aan middelbaar opgeleid) en twaalf procent heeft een hoog leerprofiel. Tabel 4.5 Leerprofiel Leerprofiel Aantal Percentage Laag 53 50% Middelbaar 41 38% Hoog 13 12% Totaal % Onbekend % De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 23

24 4.2.6 Uitkeringsduur Nagenoeg alle vluchtelingen die instromen in een traject arbeidsparticipatie, zijn afhankelijk van een WWB uitkering. Na vestiging in een gemeente kunnen vluchtelingen aanspraak maken op een WWB uitkering. De periode tussen vestiging en instroom in het traject, is berekend. Deze is voor 73 cliënten bekend. Deze periode beschouwen we als indicatie voor de duur dat men een WWB-uitkering ontvangt. Het merendeel (32%) ontvangt bij instroom tussen één en twee jaar een WWB-uitkering (zie tabel 4.6). 21 procent heeft dan twee tot drie jaar een WWB-uitkering. De cliënten ontvangen gemiddeld 24 maanden een WWB uitkering (minimaal 0 maanden tot maximaal 5 jaar), wanneer het traject start. Tabel 4.6 Duur van de uitkering Periode tussen vestiging in de gemeente en instroom (duur van de uitkering) in categorieën Aantal Percentage 0-6 maanden 12 16% 7-12 maanden 8 11% maanden 23 32% maanden 15 21% maanden 7 10% 49 maanden of langer 8 11% Totaal % Onbekend % De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 24

25 5. De resultaten van de trajecten In dit hoofdstuk beschrijven we de resultaten van de trajecten. We doen dit op basis van de gegevens die geregistreerd zijn over de 110 plaatsingen, zoals het type plaatsing, de sector en de duur van de plaatsing (paragraaf 5.1). In paragraaf 5.2 schetsen we de beleefde effecten van de trajecten. Dit doen op basis van de interviews die gehouden zijn met cliënten, de focusgroepen met jobcoaches en teamleiders en het literatuuronderzoek. 5.1 De kenmerken van de plaatsingen In deze paragraaf zoomen we in op de 110 trajecten die hebben geresulteerd in een plaatsing. Het merendeel van de plaatsingen betrof vrijwilligerswerk (61 cliënten, 56% van de geplaatsten). 31 cliënten (28% van de geplaatsten) zijn aan de slag gegaan in een betaalde baan en 18 cliënten (16%) in een opleiding of stage (zie figuur 5.1). Figuur 5.1 Typen plaatsingen (N=110) 28% Betaald werk (dienstverband of eigen onderneming) Opleiding/stage 56% Vrijwilligerswerk 16% Betaalde banen: sectoren In tabel 5.1 staan de sectoren waar de vluchtelingen met betaald werk aan de slag zijn gegaan. Zeven van de 31 vluchtelingen met een betaalde baan (23%) zijn aan de slag gegaan in de horeca/huishouding. De tweede sector waarin veel cliënten (16%) aan de slag zijn gegaan is handel/marketing/communicatie. In het cohort van de IntegratieBarometer 2014 is het merendeel werkzaam in de uitzendsector, gevolgd door horeca, gezondheidszorg en de detailhandel (Klaver et al 2014). De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 25

26 Tabel 5.1 Sectoren waar vluchtelingen aan het werk zijn gegaan Sector Aantal Percentage Horeca / huishouding 7 23% Handel / marketing / communicatie 5 16% Kleding / textiel 4 13% Vervoer / transport 4 13% Zorg / welzijn 4 13% Administratie / informatica 3 10% Bouw en hout 1 3% Chemie / voedingsmiddelen 1 3% Metaal en elektra 1 3% Toerisme/ recreatie / sport 1 3% Totaal % Betaalde banen: functies Kijken we naar de functies waar de cliënten werkzaam in zijn, dan zien we dat het grootste deel aan de slag is gegaan als zelfstandige (26%) (zie tabel 5.2). Een rijinstructeur met een eigen rijschool, een automonteur met een eigen garage, iemand die een naaiatelier is begonnen en een personal trainer zijn voorbeelden van de werkzaamheden van de zelfstandigen. Verder zien we dat 19 procent een baan heeft als schoonmaker. Tabel 5.2 Functies van vluchtelingen met een betaalde baan Functie Aantal Percentage Zzp er/ondernemer 8 26% Schoonmaker 6 19% Postsorteerder 2 6% Tolk 2 6% Administratief medewerker bij VWNN 2 6% Medewerker restaurant / serveerster 2 6% Overig 9 29% Totaal % De meerwaarde van de trajecten arbeidsparticipatie door VluchtelingenWerk Noord-Nederland 26