De gemeenteraad heeft op 9 juni 2016 de motie Laaggeletterdheid en Taalonderwijs aangenomen. Deze motie luidt als volgt:

Transcriptie

1 060 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan: de Gemeenteraad Datum 23 mei 2017 rm- RIS Contactpersoon Albert Wagener Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn Afdeling Productgroep Onderwijsbeleid Telefoonnummer adres Onderwerp Afdoening motie Laaggeletterdheid en Taalonderwijs De gemeenteraad heeft op 9 juni 2016 de motie Laaggeletterdheid en Taalonderwijs aangenomen. Deze motie luidt als volgt: De gemeenteraad van Den Haag op 9 juni 2016 in vergadering bijeen ter bespreking van de Voorjaarsnota / Algemene Beschouwingen (RM 144; RIS ). Constaterende dat : op dit moment in Den Haag mensen wonen die laaggeletterd zijn en/of de taal niet machtig zijn; dit aantal gegeven het huidige bereik van taaltrajecten en door de komst van arbeidsmigranten en statushouders bij ongewijzigd beleid verder zal toenemen; onvoldoende taalbeheersing de kans op werk en participatie in de Haagse samenleving in de weg staat; Hagenaars met een minder goede taalbeheersing de weg naar overheids- en andere voorzieningen moeilijker weten te vinden en over het algemeen een slechtere gezondheid hebben. Van mening dat: het van groot belang is dat iedereen de taal dermate goed beheerst dat hij / zij zich kan redden in onze stad en daarmee een fatsoenlijk toekomstperspectief heeft; deze groep mensen beter bereikt moet worden via structurele screening op taalvaardigheid en met intensieve taalcursussen de kansen op volwaardige en actieve deelname aan de Haagse samenleving kan worden vergroot; het uitgangspunt van een-leven-lang-leren bij uitstek gevolg zou moeten krijgen in het Haagse beleid, waar het gaat om laaggeletterdheid. Verzoekt het college: Gemeente Den Haag Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 te onderzoeken wat nodig is financieel en beleidsmatig - om laaggeletterdheid in de stad substantieel te verminderen en de kennis van de Nederlandse taal te bevorderen en wat hier concreet voor nodig is; hierbij specifiek in beeld te brengen voor welke doelgroepen via taaltrajecten de kans op (arbeids)deelname kan worden vergroot; op basis van het onderzoek de raad te informeren over hoe het college in afstemming met relevante maatschappelijke organisaties de laaggeletterdheid de komende jaren significant zal verminderen. Afdoening van de motie: Onderzoek naar omvang laaggeletterdheid Wij hebben op basis van bovenstaande motie aan CINOP Advies de opdracht gegeven voor een uitgebreid onderzoek naar laaggeletterdheid in Den Haag. Laaggeletterdheid betekent dat iemand moeite heeft met lezen en schrijven en de Nederlandse taal beheerst onder of tot taalniveau 1F (basisschool). Laaggeletterden zijn geen analfabeet maar hebben moeite met het lezen van bijvoorbeeld eenvoudige werkinstructies, bijsluiters, overheidsinformatie, OV-reistijden. Het onderzoek van CINOP Advies baseert zich op eerdere cijfers uit het internationaal PIAAC onderzoek dat geschatte aantallen laaggeletterden weergeeft. Daarbij gaven wij in de opdracht mee om de aantallen laaggeletterden niet alleen voor de stad als geheel maar ook per stadsdeel afzonderlijk inzichtelijk te maken. De bevindingen uit het onderzoek vindt u in de bijlagen. Uit het CINOP-onderzoek blijkt dat in Den Haag naar schatting 24% van de Haagse beroepsbevolking laaggeletterd is. Dit zijn naar schatting tot volwassen Hagenaars tussen 16 en 65 jaar. Dit percentage ligt beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde van 12%. Ook is het percentage in Den Haag relatief hoog ten opzichte van Amsterdam (18%) en Rotterdam (21%). Mogelijke verklaringen voor de verschillen ten opzichte van Nederland, Amsterdam en Rotterdam zijn de samenstelling van de bevolking naar herkomst, het opleidingsniveau alsook het aandeel studenten. In Amsterdam wonen aanzienlijk meer studenten wat het percentage laaggeletterden omlaag haalt. Grote verschillen per stadsdeel Uit het onderzoek komen opvallend grote verschillen per stadsdeel naar voren. De percentages variëren van 4% in Segbroek tot 50% in Laak. De drie stadsdelen met de hoogste percentages zijn Laak (50%), Escamp (38%) en Centrum (34%). Stadsdelen vergelijkbaar met gemiddelde landelijke percentages zijn Loosduinen (11%), Leidschenveen-Ypenburg (10%) en Haagse Hout (10%). Stadsdelen met de laagste percentages zijn Scheveningen (5%) en Segbroek (4%). Wie zijn laaggeletterd en wat zijn de (maatschappelijke) gevolgen? Laaggeletterden schamen zich vaak voor hun probleem. Zij weten dit veelal goed verborgen te houden. Zij ondervinden veelal een (grote) drempel om weer naar school te gaan of een taalcursus te gaan volgen. Laaggeletterden vormen geen uniforme groep. Bij ouderen kunnen taalen rekenvaardigen afnemen waardoor bij relatief lager opgeleiden de kwetsbaarheid toeneemt als het gaat om geletterdheid. In vergelijking met internationale cijfers heeft in Nederland een relatief grotere groep moeite met lezen en schrijven als de teksten complexer worden. Alhoewel in Nederland zo n 57% van de laaggeletterden in loondienst werkt hebben zij relatief minder kansen op de arbeidsmarkt. In vergelijking met niet-laaggeletterden zijn laaggeletterden langer werkloos, ondervinden zij vaker problemen in het omgaan met geld, beschikken zij vaker over minder gezondheidsvaardigheden en hebben zij meer moeite om mee te doen in de maatschappij. Juist deze kwetsbare groep heeft relatief meer te maken met overheidsinformatie, omdat zij vaker een beroep doen op publieke voorzieningen en instanties. 2/5

3 Daar komt bij dat de huidige complexe Nederlandse (digitale) samenleving hogere eisen aan haar burgers stelt dan voorheen. De overheid doet daar zelf flink aan mee met de digitale communicatie. Met het behalen van taalniveau 1F is men weliswaar niet laaggeletterd. Echter, niveau 2F (benodigd voor behalen startkwalificatie mbo 2) wordt meer en meer beschouwd als het minimumniveau dat een volwassene moet beheersen om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving van nu en in de nabije toekomst. Naast de gevolgen voor individuele laaggeletterde Hagenaars zijn er maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid. Die kosten zijn relatief hoog. In 2013 berekende adviesbureau PWC dat de kosten voor de samenleving ongeveer 429 miljoen per jaar bedragen. Het gaat daarbij om kosten door lagere productiviteit van werkende laaggeletterden, verminderde belastinginkomsten voor het Rijk, een groter beroep op de gezondheidszorg en meer uitgaven in het kader van de sociale zekerheid. Per laaggeletterde komt dit neer op gemiddeld 550 per jaar, gerelateerd aan Den Haag betekent dit ongeveer 45 tot 48 miljoen per jaar aan kosten. De gemeenteraad verzoekt in kaart te brengen voor welke doelgroepen via taaltrajecten de kans op (arbeids)deelname kan worden vergroot. CINOP heeft naast de aantallen laaggeletterden drie factsheets over taal en bereik, taal en integratie en taal en arbeid opgeleverd, zie bijlagen. Over het Bereik van laaggeletterden concludeert CINOP dat het zinvol is om in eerste instantie te richten op de groepen waar de meeste laaggeletterden te vinden zijn. Dit zijn voor Den Haag: de eerste generatie migranten, laagopgeleiden, laagopgeleide ouderen, werkende en werkloze laaggeletterden. Uitgangspunt daarbij is hen te bereiken met een positieve en duidelijke boodschap op maat. De aanbeveling van CINOP is in de praktijk op dit moment niet haalbaar. Dit vraagt om nieuwe wetgeving, om substantieel meer budget en om afspraken met de landelijke werknemers- en werkgeversorganisaties mede in het kader van Leven Lang Leren. Daarbij hechten we er ook aan de conclusie van CINOP om alle Hagenaars te bereiken voor het behalen van een startkwalificatie, te nuanceren. Er zijn in de samenleving mensen voor wie het maatschappelijk gewenste niveau geen haalbare kaart is. We moeten aandacht blijven houden voor de groep Hagenaars die cognitief gezien daartoe niet in staat is. Het doel is deze groep juist binnen de mogelijkheden van het individu, kansen te bieden om mee te doen aan de samenleving en het bereikte taalniveau op peil te houden. Dat kan onder andere door programma s voor eenvoudig taalbehoud en bijbehorende ICT voor bewoners in de wijk of met taalen rekentrajecten op (werk)maat via de werkvloer. Haagse aanpak laaggeletterdheid Voor het college is het essentieel dat voldoende kennis van de Nederlandse taal noodzakelijk is voor een actieve en zelfstandige deelname aan de samenleving, om een startkwalificatie te behalen en om de kans op werk te vergroten en te behouden. Wij zetten ons in samenwerking met taalaanbieders, het onderwijs en betrokken partners in de stad actief en met grote inzet hiervoor in: Jaarlijks besteedt de gemeente 3,6 miljoen aan rijksmiddelen volwasseneneducatie en 2,8 miljoen aan gemeentelijke middelen uit de onderwijsbegroting aan het terugdringen van laaggeletterdheid en analfabetisme volwassen Hagenaars volgden door dit budget een cursus Nederlandse taal, eventueel in combinatie met rekenen. In 2015 bood ROC Mondriaan aan ruim 5000 deelnemers cursustrajecten waaronder 1862 laagopgeleide werknemers en 2112 EU arbeidsmigranten. Verder verzorgde ROC Mondriaan voor cursusgroepen op locaties in de wijk voor ouders op school, bij consultatiebureaus en voor buurtbewoners. De Stichting Taal aan Zee bereikte 1010 deelnemers waarvan 160 migrantenvrouwen met taalles aan huis en groepslessen aan 850 statushouders of asielzoekers in procedure. Gilde samenspraak zette taalmaatjes in voor 413 deelnemers. De resultaten voor 2016 en 2017 zijn naar verwachting vergelijkbaar. 3/5

4 Met Taal in de Buurt bereiken wij Hagenaars met een taalbehoefte voor wie een deelname aan een cursus bij een reguliere taalaanbieder nog een te grote stap is. Na maximaal 20 lessen Taal in de Buurt stromen deelnemers door naar vervolgtrajecten. Het is de ambitie om jaarlijks cursisten te laten deelnemen aan Taal in de Buurt. Taal in de Buurt kost jaarlijks 0,6 miljoen en wordt bekostigd uit het begrotingsprogramma Wijkaanpak en dienstverlening. Met een brief van 3 november 2016 (RIS295405) bent u door wethouder SWWS geïnformeerd over de voortgang van Taal in de Buurt. De regionale wervingscampagne Doe Weer Mee! stimuleert inwoners in deze regio tot het volgen van een lees-, schrijf- of rekencursus bij een erkende onderwijsinstelling of via educatieve media. Doe Weer Mee! verzorgt eveneens voorlichting over het herkennen van laaggeletterdheid bij medewerkers van onder andere de CJG s, sociale wijkteams, wijkservicepunten, bedrijven en instellingen met (veel) laaggeletterden. Ter preventie van laaggeletterdheid op latere leeftijd worden bij de voorscholen, het primair, voortgezet onderwijs en het mbo diverse acties uitgevoerd om het taalniveau van leerlingen te verbeteren. Het gaat daarbij onder andere om de voor- en vroegschoolse educatie, het leerkansenprofiel, de weekendscholen en activiteiten in het kader van de verlengde schooldag. CINOP noemt voortijdig schoolverlaten als een oorzaak van laaggeletterdheid. De gemeente voert, in het belang dat zoveel mogelijk Hagenaars een startkwalificatie halen, een stevige aanpak met het (beroeps)onderwijs uit om voortijdig schoolverlaten te voorkomen. Voor meer informatie hierover verwijzen wij naar de HEA Voortgangsrapportage , RIS Uit eerder onderzoek (2013: De Greef, Universiteit Maastricht) blijkt dat de Haagse aanpak laaggeletterdheid werkt. Haagse (gesubsidieerde) taalaanbieders bieden goede kwaliteit met het taalen rekenaanbod uitgevoerd door professionals en getrainde taalvrijwilligers, 75% van de deelnemers komt één of meerdere stappen vooruit in de samenleving. Sindsdien is het gesubsidieerde taalaanbod verder versterkt met enerzijds bewezen taaltrainingen voor taalvrijwilligers en taalmaatjes en anderzijds een betere samenwerking tussen de taalaanbieders met de invoering van de Haagse Taalketen. Uit onderzoek van CINOP komt naar voren dat de Haagse aanpak van laaggeletterdheid met een jaarlijks bereik van 8% beduidend hoger ligt dan het landelijk gemiddelde van 3%. Knelpunten bij vergroting ambities in aanpak laaggeletterdheid Het college zou graag de aanpak intensiveren, maar loopt tegen het knelpunt aan dat het Rijk de afgelopen jaren meer dan 80% bezuinigde op de budgetten voor volwasseneneducatie, re-integratie en de (vroegere) inburgering. Met extra gemeentelijke middelen hebben wij deze bezuinigingen (deels) opgevangen. Het huidige college zet 1 miljoen aan extra middelen uit het coalitieakkoord in ter vermindering van taalachterstanden. Voor een uiteenzetting van de inzet van dit budget verwijzen naar de brief investeren in volwasseneneducatie, RIS Jaarlijks kunnen Hagenaars terecht voor een taalaanbod. Het budget is van onvoldoende omvang om het bereik nog verder te vergroten. Uitbreiding van het aanbod kost afhankelijk van het niveau van de laaggeletterde en de duur van het aanbod tussen de 850 bij inzet van taalvrijwilligers tot bij inzet van een professionele docent. Verder constateren wij dat te veel Hagenaars met een taalachterstand hun inburgering niet halen, dan wel het Nederlands niet goed leren. Oorzaak is het landelijke beleid sinds 2013, waarbij inburgeraars zelf hun inburgering moeten financieren en de gemeente geen regie meer heeft op de voortgang van de inburgering heeft geleid. Wij willen dat de gemeente meer regie krijgt op de inburgering. 4/5

5 Aanvullende maatregelen ter vermindering van laaggeletterdheid In de notitie Werk maken van de taalketenaanpak hebben 25 Haagse organisaties vertegenwoordigd in De Haagse Taalketen een gezamenlijke visie op de aanpak van laaggeletterdheid in de stad beschreven, zie bijlage. Zij adviseren over de wijze waarop het aantal laaggeletterden de komende periode significant verminderd kan worden. Om het bereik van laaggeletterden te vergroten stelt de taalketen voor om het taalbeleid uit te bouwen en te versterken als integraal onderdeel van beleidsterreinen bij het sociaal domein (jeugd, zorg, welzijn, sociale zaken). Met een gezamenlijke inspanning van de gemeentelijke diensten (OCW en SZW), de stadsdelen en de taalketenpartners is het zaak het bereik van laaggeletterden te vergroten. Dit moet leiden tot een passend taalaanbod op maat bij professionele taalaanbieders en vrijwilligersorganisaties in de wijk en in de stad. De Minister van Onderwijs geeft in haar brief van 24 februari 2017 (28760.nr.67) aan dat in juli 2017 een eindevaluatierapport verschijnt in verband met een wetswijzing over de toekomst van de volwasseneneducatie. In de brief staat onder meer genoemd uitvoering te gaan geven aan de motie Asante en Van Meenen om vóór 2022 mimimaal 1/3 van de laaggeletterden in Nederland te bereiken met taal. Ook gaat de minister in op het verzoek van de gemeenten de basisvaardigheden taal en rekenen uit te breiden met digitale vaardigheden. Het is echter aan het nieuwe kabinet definitieve keuzes te maken. We willen dit niet afwachten. De urgentie met name voor de stadsdelen Laak, Centrum en Escamp is duidelijk. Om die reden ondersteunen wij dit jaar met 0,2 miljoen uit de Onderwijsbegroting pilots in een variatie van wijken, namelijk Moerwijk, Mariahoeve en Laak. Op die manier kan de wijkgerichte aanpak van de Taalketen aan de slag om te zorgen dat meer laaggeletterden worden gevonden en naar een taalcursus gaan. De indieners van het plan hebben aangegeven dat uitbreiding van deze aanpak in de stad 1,8 miljoen per jaar kost. Hiermee kunnen jaarlijks zo n deelnemers extra worden bereikt. Op dit moment bestaat er onvoldoende budgettaire ruimte om deze aanpak in de gehele stad uit te voeren. Tot slot De afgelopen drie jaar hebben wij in het kader van de Haagse Educatieve Agenda ingezet op het versterken van het stedelijk taalaanbod en het uitbreiden van het aanbod in de wijk. Die aanpak zetten wij krachtig door. Ook geven wij in drie wijken uitvoering aan het plan van de Taalketen om meer laaggeletterden te bereiken. Naast het bereik van laaggeletterden willen wij zoveel mogelijk voorkomen dat Hagenaars laaggeletterd worden. Om die reden blijven wij met het (middelbaar beroeps) onderwijs en voorschoolse voorzieningen inzetten op het voorkomen van taalachterstanden bij de voorscholen, door leertijdverlenging op de basisscholen en in de aanpak van voortijdig schoolverlaten. Vanwege de grootte van de problematiek en de kosten voor de samenleving zal de aanpak van laaggeletterdheid een voorname plaats krijgen in de nieuwe Haagse Educatieve Agenda voor de periode Het college stelt de raad voor om de motie hiermee als afgedaan te beschouwen. Het college van burgemeester en wethouders, de secretaris de burgemeester Annet Bertram Pauline Krikke 5/5