Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox

Transcriptie

1 Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox A anda Sullen, Sandra van Thiel en C hristopher Pollitt Drs. A.J. Sullen werkt aan een proefschrift ovei agentschappen en is lid van het Europair project, dat internationaal vergelijkende onderzoek doet naai agentschappen. Dr. S. van Thiel puliceerde eerdei over zelfstandige estuursorganen in de tijdschriften en en Bestuurskunde. Prof.dr. C.J. Pollitt puliceerde onder andere Pulic Manageent Refor (et Geert Bouckaert) en Agency Fever (et het Europair Tea) en is projectleider van het Europa» Project (et Colin Talot). Adres: Centru voor Puliek Manageent Bestuurskunde Erasus Universiteit Rotterda Postus dr Rotterda E-ail: sullen@fsw.eur.nl; vanthiel@fsw.eur.nl; pollitt@fsw.eur.nl Saenvatting Sinds 1994 is het aantal agentschappen in Nederland toegenoen tot 22. Dit artikel eschrijft de praktijk van interne verzelfstandiging, zoals het oprichten van agentschappen wordt genoed. Het artikel geeft een overzicht van taken en udgetten van agentschappen en gaat daarnaast in op de vraag in hoeverre interne verzelfstandiging tot eer zelfstandigheid leidt. De ervaring et agentschappen leert dat de ate van zelfstandigheid eer afhankelijk lijkt te zijn van afhankelijkheidsrelaties et het oederdeparteent, ovang en andere kenerken van agentschappen, dan van forele epalingen. 1 Inleiding In Nederland worden sinds 1994 agentschappen opgericht. In deze ijdrage geven we een overzicht van de redenen die voor hun oprichting worden gegeven en de wijze waarop dit geeurt. Het enthousiase voor agentschappen heeft zich wereldwijd verspreid. Aan agentschappen worden diverse voordelen toegedicht, et nae doelatigheidsvereteringen. Ook de Nederlandse overheid gaat uit van deze aannae, aar is selectief in wat ze enadrukt. De Nederlandse agentschapspraktijk toont aan dat de financiële en verantwoordelijkheidsdiensies van verzelfstandiging wel worden enadrukt, aar dat er nog aar weinig voortgang is geoekt op het terrein van prestatieeting. De oprichting van agentschappen wordt aangeduid et de ter interne verzelfstandiging. Vanuit een theoretisch oogpunt kan het egrip verzelfstandiging als paradoxaal worden gezien. In soige opzichten is er naelijk eer zelfstandigheid, aar in andere opzichten juist inder. Wij zullen etogen dat in de praktijk de zelfstandigheid van agentschappen niet alleen te aken heeft et forele financiële en personele vrijheden aar ook

2 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox et alternatieve inkostenronnen, het ezit van deskundigheid en eetaarheid van taken. z Nieuw Puliek Manageent en agentschappen Nieuw Puliek Manageent (n p ) is iniddels een ekend fenoeen voor estuurskundigen en zij die werkzaa zijn in de pulieke sector, n p draait o de edrijfsatige overheid. Alhoewel het niet altijd o nieuwe ontwikkelingen gaat, is n p vooral van elang geweest in de laatste twee decennia. De gevolgen zijn wereldwijd aantoonaar in estuurskundige ideeën en werkwijzen, al zijn er verschillen in gradaties (zie Pollitt en Bouckaert 2000). In deze context zijn agentschappen duidelijk herkenare organisaties geworden, en heen zij de status gekregen van een nieuwe,1 internationale categorie van overheidshervoring. Volgens Hood (1996) estaat np uit een aantal estuurskundige doctrines dat voorschrijft hoe de pulieke sector zou oeten worden georganiseerd. Kenerken van deze leer zijn onder eer het stiuleren van eer eheersatige vrijheden voor anagers, expliciete prestatieaatstaven, eer nadruk op outputsturing en een verschuiving naar eer disaggregatie van organisaties in de pulieke sector (Hood 1996). Deze ideeën over estuurspraktijken zijn doorgedrongen in alle plannen voor overheidshervoring. Geïnspireerd door Osoe engaeler zijn uitspraken zoals laat de anager anagen, sturen, niet roeien en de overheid op afstand onderdeel geworden van het deat over reorganisatie van de (rijks)overheid. Ook worden er steeds eer teren uit de private sector geruikt oideeën over de 'vernieuwing van de overheid vorte geven en te voorspellen tot welke effecten deze vernieuwing zal leiden. Het agentschapsverhaal is duidelijk eïnvloed door deze trend. De recente groei van agentschappen in zulke diverse landen als Engeland (ca. Z50), japan (89), Letland (eer dan 150) en Jaaica (11) is nauw gerelateerd aan de retoriek over resultaten zoals eer efficiëntie, doeltreffendheid, otivatie en kwaliteit van dienstverlening. Op een vergelijkare anier zijn egrippen als contracten, producten en de klant deel geworden van de alledaagse kennis over het estaan van agentschappen. Deze convergentie heeft zich voorgedaan ondanks het gerek aan ewijs over resultaten van agentschappen (Ter Bogt 1999) en de elangrijke verschillen in de wijze waarop het agentschapsodel wordt geruikt. Sceptici stellen daaro dat het woord agentschap feitelijk niet eer is dan een etiket. Niettein lijkt het ogelijk o een categorie van agentschappen (organisaties en werkwijzen) te onderscheiden. Talot e.a. (2000) heen het proces van agentschapsvoring2 eschreven aan de hand van twee kediensies: structurele disaggregatie en prestatiesturing (zie figuur 1). Figuur 1: Diensies voor het eschrijven van agentschapsvoring taakoschrijving eigen verantwoordelijkheid eheersatige vrijheid Structurele disaggregatie M Prestatiesturing contracts outputsturing prestatie evaluatie Structurele disaggregatie eschrijft hoe in verschillende landen agentschappen op afstand zijn gezet van de traditionele overheidsureaucratie. Men kan hier denken aan het (in verschillende gradaties) decentraliseren van evoegdheden naar agentschapsanagers, et etrekking tot udgetallocatie, personeelszaken en reorganisaties. Prestatiesturing eschrijft de ate waarin prestatiegerichtheid is verwerkt in verschillende agentschapsarrangeenten: contracten over iddelen, periodieke rapportage over prestaties, en het opstellen van protocollen voor het controleren van en verantwoording afleggen over prestaties. Alhoewel in de praktijk verschillen estaan in de anier waarop of de ate waarin structurele disaggregatie en prestatiesturing tot stand zijn gekoen ij het oprichten van agentschappen, kunnen ze ons inziens gezien worden als de realisatie van het NPM-gedachtegoed

3 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox 3 De verzelfstandigingsparadox Dat er een verand estaat tussen n p en agentschappen is elangrijk, odat dat een aanwijzing oplevert voor een van de proleen et etrekking tot verzelfstandiging. Aucoin gaf al aan dat de n pideologie zowel ideeën uit conservatieve als anageenttheorieën ovat (Aucoin 1990). Deze coinatie leidt tot een interne tegenstrijdigheid; np coineert een grotere ate van controle over eleidsuitvoering (The New Right) et een verindering van overheidseoeienis (anageenttheorie). Het idee dat eer zelfstandigheid zal leiden tot eer controle is een operkelijke paradox. Het ipliceert een ijzondere definitie van zelfstandigheid, die verder niet wordt geëxpliciteerd in de retoriek van overheidshervoring of ij het oprichten van agentschappen. Zelfstandigheid in NPM-opvattingen duidt op het geven van epaalde vrijheden aan uitvoeringsorganisaties, zodat ze hun verantwoordelijkheid voor het realiseren van vooraf afgesproken resultaten kunnen waaraken, op een zo efficiënt en effectief ogelijke anier. Zelfstandigheid is dus conditioneel, gekoppeld aan het ehalen van epaalde, extern epaalde doelstellingen. Dit is echter logisch als je edenkt dat inisters puliekelijk verantwoording oeten afleggen over agentschappen, iets dat niet hoeft ij edrijven in de private sector.3 Het is echter een elangrijke constatering, odat dit eleent van lijvende controle verorgen lijft in de verhalen over epowerent van organisaties zoals in reinventing goveent of in de ter verzelfstandiging zelf.4 De verzelfstandigingsparadox is een elangrijk concept, odat in de praktijk van verzelfstandiging de overgang van input- naar outputsturing gecopliceerd lijkt en op verschillende wijzen is uitgevoerd. Voor agentschappen kunnen we dit illustreren aan de hand van de hieroven onderscheiden diensies structurele disaggregatie en prestatiesturing. Deze diensies kunnen worden gezien als respectievelijk zelfstandigheid, of preciezer gezegd gegeven vrijheden, en controle. Er zijn diverse coinaties van deze diensies ogelijk o de overgang van input- naar outputsturing in te vullen. In de NPM-praktijk zijn dan ook zeer verschillende ervaringen et zelfstandigheid opgedaan. Zo laat Pollitt zien dat in Angelsaksische landen de controle door iddel van udgetallocatie en prestatieeting nagenoeg heeft geleid tot een herleving van het taylorise en een inperking van de vrijheden van anagers (Pollitt 1993; zie ook Ferguson en McGill 1996).5 De controleactiviteiten onderijnen het gevoel van vrijheid en daaree de verwachting dat verzelfstandiging stiulerend zal werken. Door het opleggen van strakke financiële doelstellingen, is zelfstandigheid een loos of zelfs negatief egrip geworden. Maar het is ook ogelijk dat verzelfstandiging plaatsvindt zonder afdoende controlevoorzieningen o na te gaan of de gestelde doelen worden ehaald. Onderzoek van Talot (1996) en Van Thiel (2000) laat zien dat prestatie-eisen sos zeer slecht zijn oschreven en dat de verzaeling van prestatie-inforatie niet altijd etrouwaar is (zie ook Carter en Greer 1993). Deze resultaten suggereren dat zelfstandigheid sos wordt gegeven zonder afdoende controle-instruenten. Naast de proleen et het egrip zelfstandigheid in NPM-teren, is ook de verwachting dat verzelfstandigde organisaties gevoelig zullen zijn voor controle en sturing niet adequaat. Integendeel zelfs, the research literature is overloaded with accounts which show such optiis to e isguided (Considine 1997). Bij agentschappen zijn onedoelde gevolgen ijvooreeld het geruik van de toegestane vrijheden voor andere doeleinden (opportunise), zij het edoeld of onewust, of epaalde onedoelde leereffecten van het geruik van ijvooreeld prestatie-indicatoren. Zo geeft Sith een lijst van ogelijke disfunctionele gevolgen van het puliceren van prestatie-inforatie in de pulieke sector. Een van die leereffecten is easureent fixation, dat in tegenstelling tot de verwachting de flexiiliteit van een organisatie aantast. Een ander effect is yopia, wanneer de organisatie zich alleen op de korteterijnresultaten richt (Sith 1995; zie ook Van Thiel 2000). H e t a n c o v a n h e t N P M - g e d a c h t e g o e d is dat o g e v i n g s v a r ia e l e n o v e r h e t h o o f d w o r d e n gez i e n, z o a l s w e d e r z i j d s e a f h a n k e li jk h e d e n tussen o r g a n i s a t i e s e n h o e z ij h u n o g e v i n g percipiëren. H e t z i jn d it s o o r t v a r ia e l e n d ie d e e ffe c t e n van np e n v e r z e l f s t a n d i g i n g a a n t a s t e n. 4 Interdependenties en diversiteit Interdependentie heeft etrekking op de afhankelijkheidsrelaties tussen organisaties en hun hulp

4 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox ronnen. Organisaties zijn afhankelijk van elkaar ohun gestelde doelen te ehalen en zodoende te overleven (Pfeffer en Salanick 1978). Bij interorganisationele relaties, zoals tussen een agentschap en een inisterie, etreft de wederzijdse afhankelijkheid diverse activiteiten (Rhodes 1981). De scheiding tussen eleid en uitvoering is ijvooreeld een arrangeent waarij een inisterie afhankelijk is van het agentschap voor de uitvoering van eleidstaken en het halen van eleidsdoelen (Gains 2000). Op vergelijkare wijze zijn agentschappen afhankelijk van de stroo van financiële hulpronnen vanuit het inisterie o hun personeel te etalen en de afgesproken taak uit te kunnen voeren. Ongelijkheden in deze verschillende afhankelijkheidsrelaties geven de ene organisatie een zekere ate van acht over de hulpronnen die de ander nodig heeft o diens gestelde doelen te realiseren. Aldus geredeneerd, wordt de zelfstandigheid van een organisatie escherd of zelfs uitgereid als zij haar afhankelijkheid van hulpronnen kan verinderen (Pfeffer en Salanick 1978). Deze redenering kan verklaren welke effecten controle kan heen op de taakuitvoering door een agentschap. Het aakt tevens duidelijk welke stiulansen agentschappen heen o wel of niet in te steen et de wensen van de principaal en welke ogelijkheden ze heen o te onderhandelen over (de ate van) controle en sturing. In de pulieke sector kunnen verschillende arrangeenten worden aangetroffen van relaties tussen inisteries en agentschappen, waarij er sprake is van verschillen in de ate van afhankelijkheid en (on)gelijkheid tussen de organisaties. Bepaalde agentschappen zijn ijvooreeld van groter politiek elang voor een inisterie dan anderen. Soige agentschappen voeren een taak uit die een zekere professionele deskundigheid vereist, hetgeen hen een kennisvoorsprong geeft die eer ogelijkheden iedt o zelfstandig te functioneren dan agentschappen die slechts adinistratieve taken uitvoeren. Ministeries zullen naelijk eer oeite heen o zelf de specifieke taak uit te drukken in producten en gewenste resultaten; zij zijn daarvoor afhankelijk van het agentschap.6 De onvoorspelaarheid van technologische ontwikkelingen werd al eerder gezien als een elangrijke achtsron van organisaties, reden waaro organisaties deze zullen afscheren (Crozier 1964). Ten slotte, de afhankelijkheid van agentschappen van het oederdeparteent kan verinderd worden wanneer zij geld kunnen verkrijgen van andere organisaties. Het estaan van al deze verschillende afhankelijkheden aakt de relatie tussen inisteries en agentschappen dynaisch; zelfs wanneer organisaties dezelfde vrijheden krijgen, kunnen er verschillen zijn in de afhankelijkheden en dus ook in de daadwerkelijke vrijheid die een organisatie verkrijgt. De praktische invulling van egrippen als zelfstandigheid, controle en resultaten uit het n p - gedachtegoed verandert hierdoor in een zeer politieke en in soige opzichten onesliste strijd. 5 Ervaringen et agentschappen in Nederland Het Nederlandse agentschapsprograa is duidelijk geaseerd op uitenlandse ervaringen. Dit lijkt ijvooreeld uit de otieven die genoed zijn door inisters wanneer zij een voorstel tot voring van een agentschap in de Tweede Kaer heen esproken. In ongeveer 40% van de gevallen wordt van de agentschapsstatus een grotere doelatigheid verwacht, veretering van de kwaliteit, eer edrijfsatige functioneren, en veretering van de incentives in het algeeen (zie tael 1). Deze otieven verwijzen indirect ook naar zelfstandigheid odat wordt aangenoen dat de agentschapsstatus eer flexiiliteit rengt, waar- Tael 1: Motieven voor het oprichten van agentschappen in Nederland Motief In % van voorstellen tot oprichting agentschap Meer doelatigheid 23.4 Bevorderen inzicht in kosten 17.2 Bevorderen van flexiiliteit 12.5 Zo niet wenselijk 12.5 Scheiding van eleid en uitvoering 7.8 Meer doeltreffendheid 7.8 Verhogen onafhankelijkheid 1.6 Duidelijkere producteschrijving 1.6 Mogelijkheid o te specialiseren 1.6 Werk aan resultaten 1.6 Veretering van de kwaliteit 3.1 Toestaan werken voor derden 3.1 Mogelijkheid van zo overwogen 3.1 Kapitaalintensieve taak

5 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox door eleid en uitvoering van elkaar gescheiden kunnen worden en het agentschap een eigen, onafhankelijke identiteit kan ontwikkelen. Deze gepercipieerde voordelen etreffen 42% van alle genoede otieven. In technisch opzicht wijkt de Nederlandse verzelfstandigingspraktijk op een aantal punten af van de uitenlandse ervaringen. Het oprichten van agentschappen egon et het opneen van de categorie in de Coptailiteitswet? Dit gaf Nederlandse agentschappen een officiële definitie als organisatie in de pulieke sector die een aten-lastenstelsel voert. Hierdoor heen agentschappen steeds een duidelijk financieel karakter gehad. Hun structurele disaggregatie wordt gevord door de verworven financiële vrijheden. Het financiële karakter van Nederlandse agentschappen en hun forele positie in de wet geeft het Ministerie van Financiën een elangrijke, officiële rol in het prooten en vorgeven aan het gehele agentschapsvoringsproces.8 Het eoordeelt voorstellen voor het instellen van nieuwe agentschappen door de vakinisteries en geeft advies ij het oprichten van agentschappen in het algeeen. Hierdoor heeft Financiën ook een centrale rol ij het identificeren van de proleen in de pulieke sector die agentschappen worden geacht op te lossen - en de oplossingen. Het aten-lastenstelsel is dus de asis voor de zelfstandigheid van Nederlandse agentschappen. Het geeft anagers de vrijheid o udgetten toe te wijzen en eslissingen te neen over investeringen. Agentschapsanagers verkregen volledige controle over hun apparaatsudget en konden dit geruiken o ijvooreeld extra personeel aan te neen in drukke perioden. Bovendien evrijdde het anagers van de eperkingen van het verplichtingen-kasstelsel, odat het nu ogelijk werd o esparingen van dit jaar te geruiken voor investeringen in het volgende jaar. De financiële autonoie viel vanaf het egin saen et controleechanisen o te zien hoe agentschappen geruikaken van deze zelfstandigheid. Deze controle is onlangs aangescherpt (Brief Minister van Financiën 2000). Aanvankelijk was de controle ogelijk via een aantal voorzieningen in de Coptailiteitswet over agentschappen. Zo oesten producten en diensten van de organisaties eetaar zijn, oest een goedkeurende verklaring van een accountant zijn afgegeven, en oesten er daadwerkelijk ogelijkheden zijn o de efficiëntie te vereteren. Het Ministerie van Financiën eoordeelde of het aanstaande agentschap voldeed aan deze criteria. Deze eoordeling werd eschreven als sturing op hoofdlijnen (Ministerie van Financiën,1991). Kandidaat-agentschappen oesten, ingevolge deze criteria, hun producten en diensten oschrijven en in de eeste gevallen uitdrukken in kostprijzen. De edoeling hiervan was o contracten tussen de agentschappen en inisteries over aantallen producten en diensten tegen vastgestelde kosten ogelijk te aken. In soige gevallen ging het voorstel aan het parleent o een agentschap in te stellen, vergezeld van deze inforatie over prestatieafspraken. De daadwerkelijke afspraken zijn echter niet openaar. Het is daaro oeilijk o vast te stellen of ze werkelijk estaan, hoe strikt controles worden uitgevoerd en welke prestatie-inforatie wordt vereist. Een extra controleechanise dat aan het egin is ingesteld, is de horizonepaling: elke vijf jaar na oprichting wordt het agentschap geëvalueerd. Dit kan zowel intern als extern geeuren. Recente ontwikkelingen heen laten zien dat het oorspronkelijke controleregie voor Nederlandse agentschappen onvoldoende werkt. De Algeene Rekenkaer constateerde over 1998 ij negen van de negentien agentschappen tekortkoingen in de financiële verantwoordingen (Algeene Rekenkaer 1999). Daaro zijn er enkele aanvullingen op de Coptailiteitsvoorschriften voorgesteld, waardoor de voorwaarden o een agentschap te worden duidelijker en strikter zijn geworden. Deze voorstellen koen voort uit de evaluatie van agentschapsvoring door het Ministerie van Financiën (1998). Deze evaluatie eval veretering in het externe toezicht van agentschappen aan, en veretering van de rapportage over prestaties in het algeeen. De nieuwe voorwaarden o een agentschap te worden zijn dat een kandidaat-organisatie reeds vooraf een eschrijving van producten en diensten oet geven, inclusief geschatte kostprijzen. Ze oeten criteria voor eoordeling van de prestaties identificeren en het interne planning- en controlesystee oet een externe prestatiegerichte oriëntatie kennen. De controlediensie (vgl. figuur 1) is dus duidelijk steviger ingevuld. Prestatiee 194 S

6 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox ting en -evaluatie zijn nu elangrijke instruenten voor controle en toezicht op agentschappen. Wellicht is het hier elangrijk o te wijzen op een elangrijk verschil tussen agentschappen en zelfstandige estuursorganen (zo s). O te eginnen, worden agentschappen opgericht door interne verzelfstandiging en zo s door externe verzelfstandiging (Verhaak 1997). Zo s heen verder een grotere forele vrijheid dan agentschappen, afkostig van een sterkere wettelijke asis. In tegenstelling tot agentschappen heen zo s geen directe hiërarchische relatie et een inister of oederdeparteent (Van Thiel 2000). Zo s functioneren eer op afstand van inisteries dan agentschappen, wat waarschijnlijk verklaart dat hun autonoie als een grotere edreiging wordt gezien voor de inisteriële verantwoordelijkheid. Een rapport van de Algeene Rekenkaer ligt aan de asis van deze opvatting. Het rapport dat werd gepuliceerd vlak na de oprichting van het eerste agentschap, concludeerde dat de verantwoordingsvereisten voor zo s in veel gevallen ondeugdelijk waren (Algeene Rekenkaer 1995). In reactie hierop foruleerde het kainet een nota waarin een aantal aatregelen werd aangekondigd o het priaat van de politiek te herstellen (Herstel van het priaat 1995). Deze aatregelen evorderden tevens het idee dat agentschappen een aantrekkelijk alternatief waren voor zo s, odat agentschappen eer rekening houden et het politieke priaat. Dit lijkt ijvooreeld uit het feit dat na 1994 de criteria voor het oprichten van agentschappen inder streng waren dan de vereisten voor zo s. Het voorstel voor het oprichten van een agentschap egon vaak zelfs et een uitleg waaro een zo geen geschikte optie was. Het verschil et zo s aakte agentschappen dus eer politiek geaccepteerd. Hun rekenschap van het politiek priaat paste ook eter ij de eer voorzichtige hervoringskoers van na Het geven van eer zelfstandigheid aan agentschappen is daaro vooralsnog niet aan de orde. 6 Agentschappen en interdependentie: verschillen in ovang, udget en taak Het aantal agentschappen in Nederland is sinds de oprichting van het eerste agentschap in 1994 gestaag toegenoen (zie figuur 2). Ze zijn een e- Figuur 2: Aantal agentschappen opgericht in Nederland (Bronnen: Instellingsrieven van de inisters naar de Tweede Kaer voor oprichting van diverse agentschappen, zie literatuurlijst.) langrijk onderdeel van de rijksoverheid geworden; oenteel werkt eer dan een kwart van de rijksatenaren ij een agentschap (zie tael 2). De toenae van het aantal agentschappen was het grootst in 1996 (5 agentschappen) en het geringst in 1997 (slechts 1 agentschap). In tael 3 staat per agentschap een korte uitleg van de geruikte afkortingen en taakoschrijving. In 2000 estonden er 22 agentschappen in ijna alle inisteries: Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Justitie, Defensie, Econoische Zaken, Landouw Natuureheer en Visserij, Buitenlandse Zaken en Volkshuisvesting Welzijn en Sport. Er zijn aar drie inisteries zonder agentschappen: Financiën, Algeene Zaken, en Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het laatstgenoede departeent kent wel een rijke traditie van zo s. Financiën is dus - ondanks zijn centrale rol ij agentschappen - vooralsnog gevrijwaard van interne verzelfstandiging.9 Alhoewel estaande agentschappen alleaal dezelfde forele status heen gekregen, kan een verschil in ovang toch leiden tot verschillen tussen de agentschappen. Hogwood en McVicar (1997) vonden ijvooreeld dat kleinere agentschappen eestal van inder politiek en financieel elang zijn voor inisteries. In hun onderzoek onder Engelse agentschappen werden kleinere agentschappen inder vaak geëvalueerd en hadden ze inder contacten et het oederdeparteent

7 Aanda Sullen, Sandra van Thtel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox Tael 2: Ovang, uitgaven en inkosten van Nederlandse agentschappen en inisteries A g e n t O p g e r i c h t A a n t a l M i n i s t e r i e A a n t a l % B ijd r a g e T o t a l e I n k o s t e n % Inko sten s c h a p in p e r s o n e e l p e r s o n e e l p e r s o n e e l 2 i n i s t e r i e 3 u it g a v e n a n d e r e andere i n i s t e r i e 1 i n i s t e r i e r o n n e n ronnen CBI BUIZA o IND JU STITIE DJI JU STITIE CJ BI JU STITIE KLPD BZK IVOP BZK CAS BZK BPR BZK ITO BZK CFI OCW RAD OCW D CW T D E FEN S IE DTO D E FEN S IE RGD VROM KN M I V&.W RDR V&.W SEN TER EZ PZD LNV BH LNV LASER LNV CBG VWS KWV VWS T o t a a l ( g e ) g (ge. 224) a ) i n c l u s i e f p e r s o n e e l a g e n t s c h a p ) p e r c e n t a g e a a n t a l p e r s o n e e l a g e n t s c h a p v a n t o t a a l a a n t a l p e r s o n e e l i n i s t e r i e c ) x f l , - B r o n : M i l j o e n e n n o t a

8 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox Ovang kan op verschillende anieren worden geeten, aar over het algeeen worden het aantal personeelsleden of de uitgaven geruikt. In tael 2 zijn eide aatstaven geruikt, evenals de verhouding in ovang tot het oederinisterie. 'ijdrage van het inisterie slaat op de etalingen aan het agentschap voor geleverde producten en diensten. Dit is van elang odat het in coinatie et de kolo totaal uitgaven inisterie laat zien hoe elangrijk Nederlandse agentschappen zijn in financiële zin voor hun oederinisteries. Wat etreft het aantal personeelsleden laat tael 2 zien, dat de eerderheid van agentschappen relatief klein is. Negentien agentschappen heen inder dan vijfhonderd edewerkers, inclusief vier agentschappen et inder dan honderd edewerkers. Er zijn echter ook enkele zeer grote agentschappen. Vijf agentschappen heen eer dan duizend edewerkers et als grootste de dji waar 52% van alle agentschapsedewerkers werkzaa zijn. Dit agentschap is ovendien voor ijna 25% van de totale uitgaven van het oederdeparteent, Justitie, verantwoordelijk. In de eeste gevallen krijgen de agentschappen et de eeste edewerkers ook dé hoogste ijdragen van hun oederdeparteent. Toch valt op dat soige kleinere agentschappen zoals het pr eer dan 2% van de totale departeentale egroting ontvangt, terwijl er aar 0.2% van de atenaren werkt. Overigens zijn in soige gevallen de financiële verantwoordelijkheden van agentschappen groter dan tael 2 lijkt aan te geven. Dit kot doordat soige agentschappen verantwoordelijk zijn voor epaalde prograakosten, zoals het cfi voor alle susidies aan scholen en Senter voor susidieverstrekkingen aan edrijven. Deze prograakosten staan echter op de departeentale egroting en dus niet op die van het agentschap. Odat de eeste agentschappen die et prograakosten te aken heen, inder dan vijfhonderd edewerkers heen, lijkt het erop dat een aantal kleinere agentschappen verantwoordelijk is voor zeer grote edragen. Verzelfstandiging kan dus verschillend uitwerken wat etreft de zeggenschap die agentschappen krijgen over financiële hulpronnen. Dit zou ook de verschillen kunnen verklaren tussen inisteries in de ate waarin zij geruikaken van prestatiesturing. De d ji is iers veel elangrijker voor het Ministerie van Justitie (25% van de egroting), dan ijvooreeld ci voor Buitenlandse Zaken waar aar 0.2% van het departeentale udget naartoe gaat. Er zijn ook verschillen in de ate waarin agentschappen financieel afhankelijk zijn van het oederdeparteent. Tael 2 evat inforatie over het percentage inkosten uit andere ronnen. Bijna alle agentschappen heen zulke neveninkosten. Bij elf agentschappen is iniaal 10% van hun inkosten afkostig van derden, en ij vijf daarvan zelfs eer dan 30%. Alleen het ci is geheel financieel afhankelijk van het oederinisterie, terwijl het cg het enige agentschap is dat zijn udget geheel uiten de departeentale egroting o ontvangt (aanvragers etalen kosten per aanvraag). Het niet of in indere ate financieel afhankelijk zijn van het oederdeparteent evordert de zelfstandigheid van een agentschap. Een onafhankelijker) agentschap kan waarschijnlijk ook zijn eigen prestatieafspraken eïnvloeden. En oederdeparteenten zullen inder uitgereide verwachtingen en afspraken heen et een financieel onafhankelijk agentschap. Ten slotte, de ogelijkheden o een grotere ate van daadwerkelijke zelfstandigheid te ereiken hangen ede af van de taak die het agentschap uitvoert. Tael 3 laat zien hoe divers die taken zijn: het rehailiteren van gevangenen, susidies toekennen, planten onderzoeken op ziektes, en het voorspellen van het weer. Deze verschillen in taken etekenen dat agentschappen ook zeer verschillende producten en prestaties leveren. Hierij kan ijvooreeld onderscheid geaakt worden naar de vereiste technologie; het weer voorspellen vereist heel andere vaardigheden dan een paspoort aken of controleren. Ruwweg kunnen er twee soorten producten worden onderscheiden: expertproducten waarvoor expertkennis nodig is (ijvooreeld onderzoeksvaardigheden) en outputproducten zoals (grootschalige) adinistratieve producten en verstrekking van susidies (zie tael 4). De kennisvoorsprong van soige agentschappen aakt inisteries dus afhankelijk, ook voor wat etreft het ontwikkelen van prestatievereisten, prestatie-indicatoren en kostprijzen. De deskundige agentschappen neen hierin dus het voortouw (vgl. Van Thiel 2000 over zo s). Zij kunnen hier

9 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox Tael j : Agentschappen in Nederland (2000): naa en taakeschrijving A f k o r t in g N a a T a a k e s c h r ij v i n g C B I I N D D JI C J I B K L P D I V O P C A S C e n t r a l e B e o o r d e l in g v a n d e i p o r t u it o n t w i k k e l i n g s l a n d e n I i g r a t i e e n N a t u r a l i s a t ie D ie n s t D i e n s t J u s t it ië le I n r i c h t i n g C e n t r a a l J u s t it ie e l I n c a s s o B u r e a u K o r p s L a n d e l i jk e P o l it ie D ie n s t I n f o r a t ie V o o r z i e n i n g O v e r h e id s P e r s o n e e l C e n t r a l e A r c h i e f e n S e l e c t i e D ie n s t B e v o r d e r in g v a n i p o r t u it o n t w i k k e l i n g s l a n d e n d o o r i p o r t e u r s te ondersteunen ij het verkrijgen van toegang tot EU arkten, geeft c u r s u s s e n e n v e r s p r e i d t a r k t i n f o r a t i e B e o o r d e e lt a s i e l a a n v r a g e n, v e r l i j f s v e r g u n n i n g e n, v i s a e n n a t u r a l i s a t i e s, w e r k t o o k e e a a n g r e n s c o n t r o l e s G e v a n g e n i s w e z e n I n t e n v e r z e n d t v e r k e e r s o e t e s, e h a n d e l t e z w a a r s c h r if t e n te g e n o e t e s, e n v a a r d i g t a r r e s t a t ie e v e l e n u it S p e c i a l e e e n h e i d v a n d e p o l it ie, o n d e r s t e u n t f o r e n s i s c h o n d e r z o e k. I n c l. g e h e i e d i e n s t V e r z o r g t s a l a r i s s y s t e e v o o r o v e r h e i d s p e r s o n e e l O n d e r h o u d t a r c h i e v e n t e n e h o e v e v a n o v e r h e id ( a c t i e f i n n e n B ZK ) B P R B a s i s a d i n i s t r a t i e P e r s o o n s g e g e v e n s e n R e i s d o c u e n t e n O n d e r h o u d t a d i n i s t r a t i e f r e g i s t r a t i e s y s t e e e t g e g e v e n s o v e r id e n t it e it e n r e i s d o c u e n t e n t..v. g e e e n t e n. L e v e r t g e g e v e n s en a t e r ia a l v o o r v e r v a a r d i g i n g p a s p o o r t e n I T O C F I R A D D T O D G W T I n f o r a t ie & C o u n i c a t i e T e c h n o l o g i e O r g a n i s a t i e C e n t r a l e F i n a n c ië l e I n s t e l l i n g R ij k s A r c h i e f D ie n s t D e f e n s i e T e l e a t i c a O r g a n i s a t i e D ie n s t G e o u w w e r k e n e n t e r r e in e n O n d e r h o u d t i n f o r a t i e s y s t e e n v a n p o l it ie V e r z o r g t a l l e s u s i d i e s t r o e n a a n s c h o l e n e n o n d e r w ijs in s t e l l in g e n O n d e r h o u d t c o l l e c t i e v a n o v e r h e i d s d o c u e n t e n, v e r s t r e k t in fo r a tie a a n d e r d e n O n d e r h o u d t in f o r a t i e e n c o u n i c a t i e d i e n s t e n v o o r le g e r e e n h e d e n O n d e r h o u d t g e o u w e n e n t e r r e in e n v a n o v e r h e id R G D K N M I R D R S e n t e r P Z D B H L A S E R C B C G B V W R ij k s g e o u w e n D ie n s t K o n i n k l i j k N e d e r l a n d s M e t e o r l o g i s c h I n s t i t u u t R i j k s d i e n s t v o o r R a d i o c o u n c a t i e P la n t e n z i e k t e k u n d i g e D ie n s t B u r e a u H e f f in g e n C o l l e g e t e r B e o o r d e l i n g v a n G e n e e s i d d e l e n G e z o n d h e i d s e s c h e r i n g W a r e n e n V e t e r in a ir e Z a k e n B e h e e r t a l l e o v e r h e i d s g e o u w e n, i n c l. k o n i n k l ij k e g e o u w e n e n h i s t o r i s c h e o n u e n t e n D o e t o n d e r z o e k n a a r e n g e e f t i n f o r a t i e o v e r h e t w e e r. B e h e e r t h e t r a d i o s p e c t r u, w ijs t f r e q u e n t ie s t o e, o n t w ik k e l t r e g e l g e v in g v o o r g e r u ik v a n f r e q u e n t ie s e n s t a n d a a r d i s a t i e v a n t e l e c o u n i c a t i e a t e r i a l e n G e e f t s u s i d i e s a a n e d r ijv e n in v e r s c h i l l e n d e s e c t o r e n C o n t r o l e e r t d e i - e n e x p o r t v a n p l a n t e n e n p l a n t a a r d i g e p r o d u c t e n v a n u it e n E u r o p a. B e p a a l t h e f f in g e n v o o r i p o r t e r e n v a n ijv. i n e r a l e n, d ie r e n e.d. G e e f t s u s i d i e s a a n d e l a n d o u w s e c t o r, w.o. E U - s u s i d i e s. B e o o r d e e lt o f f a r a c e u t i s c h e p r o d u c t e n w e l o f n ie t v o o r g e s c h r e v e n en v e r k o c h t o g e n w o r d e n B e o o r d e e lt v o e d s e l, h u i s h o u d e l i j k e e n v e t e r in a ir e p r o d u c t e n o p r is i c o ' s v o o r d e g e z o n d h e i d ( B r o n n e n : ja a r r a p p o r t e n a g e n t s c h a p p e n e n I n s t e l l i n g s r i e v e n )

10 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox Tael 4: Onderscheid in producten van agentschappen Expertproducten KNMI PZD CBC KLPD RDR DGVIT RGD KWV Outputproducten IND RAD IV O P C)IB CAS BPR CFI Senter door in hoge ate zelf epalen wat de voorwaarden zijn voor prestatiesturing. Deze ate van zelfstandigheid gaat duidelijk uit oven de forele vrijheden die agentschappen heen gekregen door hun status. Bij agentschappen zonder zulke specifieke kennisenodigdheden zullen inisteries een veel striktere controle en invloed kunnen uitoefenen. 7 Conclusie Nieuw Puliek Manageent is doorgedrongen in alle voorstellen tot reorganisatie van de overheid. De verspreiding van agentschappen in diverse landen is hier het ewijs van. De veronderstelde voordelen van interne verzelfstandiging voren de kern van het agentschapsverhaal. Zelfstandigheid in NPM-teren heeft echter een paradoxaal karakter; inputsturing wordt vervangen door eer sturing aar dan op output en prestaties. Dit kan leiden tot verschillen tussen agentschappen, odat zij, ondanks hun gelijke forele status, in verschillende contexten (taak, ovang) werken. Het geruik van de ter verzelfstandiging verergt de politieke en estuurlijke strijd o controle ij de oprichting van agentschappen. In Nederland is de aandacht pas recent verschoven van voornaelijk financiële sturing naar een reder toezicht op prestaties. In welke ate dit daadwerkelijk heeft geleid tot veranderingen in de ate van zelfstandigheid van agentschappen is niet duidelijk, odat de contracten tussen agentschappen en inisteries niet openaar worden geaakt. In dit artikel heen we geproeerd te laten zien dat de ate van zelfstandigheid van een agentschap afhankelijk is van verschillende contingenties. Er zijn verschillende coinaties van ovang, alternatieve inkostenronnen en taak, die van invloed zijn op de (on)ogelijkheden van sturing en controle van agentschappen, op de reactie van agentschappen op kansen en edreigingen in de ogeving, en op de ogelijkheden van agentschappen o invloed uit te oefenen op de hun opgelegde prestatievereisten. Wanneer we aandacht esteden aan dit soort factoren, is het duidelijk dat de veronderstelde effecten van éér zelfstandigheid niet sipel zijn - zoals verondersteld in NPM-doctrines - aar afhankelijk van de kenerken van de interorganisationele relatie tussen inisterie en agentschap. Het zijn dus niet zozeer de forele uitgangspunten, vastgelegd in de Coptailiteitswet, die de ate van daadwerkelijke zelfstandigheid van een agentschap epalen, aar eerder de ovengenoede - inforelere - eigenschappen. Noten i Agentschappen worden hier als nieuw aangeduid, odat ze in ideeën over reorganisatie van de overheid ook als zodanig worden enoed, en odat het de specifieke identiteit enadrukt die agentschappen recent heen gekregen. Niettein zijn wij ons ervan ewust dat er in voorgaande perioden vergelijkare arrangeenten heen estaan in de pulieke sector. Als gedecentraliseerde organisatorische eenheden heen agencies lang deel uitgeaakt van de pulieke sector in landen als Zweden en de Verenigde Staten, aar zijn pas internationaal erkend in de afgelopen twintig jaar. Overigens is het karakter van de agentschappen in Zweden en de vs veranderd in de afgelopen twee decennia, door de introductie van prestatie-indicatoren en eer aandacht voor efïiciency-esparingen (o e c d 1998; Pollitt en Bouckaert 2000). 2 Het estuderen van het proces van agentschapsvoring in verschillende landen levert elangrijke inzichten op in het verloop van hervoringen. In dit artikel wordt er verder niet op ingegaan, aar een verschil in uitgangspositie kan verklaren hoe agentschappen ontstaan en in welke ate verzelfstandiging leidt tot veranderingen in de pulieke sector van de onderzochte landen (Talot e.a. 2000; Pollitt en Bouckaert 2000). 3 Het geven van inforatie aan anderen dan de aandeelhouders is niet verplicht. 4 Dit soort retoriek verergt dat het in feite gaat o voort

11 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox durende ontwikkeling van nieuwe voren van ureaucratisering (Hoggett 1991; 1996). 5 Vergelijk de evindingen van Kickert (1998) over de verzelfstandigingsparadox ij zelfstandige estuursorganen. 6 White (1991) spreekt in dit verand van een reversal of control tussen de agent en de principaal. 7 Moenteel ligt een wetswijzigingsvoorstel voor o de naa agentschap te vervangen door aten-lastendienst (Brief Minister van Financiën 2000). Nieuwe agentschappen zullen dus voortaan aten-lastendienst heten. Bestaande agentschappen ogen hun naa en de agentschapstitel lijven voeren. 8 D a t g e l d t o o k v o o r a n d e r e l a n d e n z o a l s h e t V e r e n i g d Kon i n k r i j k, D e n e a r k e n e n A u s t r a l i ë. 9 Per 2002 zal de Belastingdienst een agentschap worden (dan aten-lastendienst genaad). Literatuur Agentschappen ij het Ministerie van Econoische Zaken, 1993, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr 1. Agentschappen ij het Ministerie van Landouw, Natuureheer, en Visserij, 1993, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Agentschappen ij het Ministerie van Defensie, 1993, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr 1. Agentschappen ij het Ministerie van Justitie, 1993, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Agentschappen ij het Ministerie van Justitie, 1994, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.3. Agentschappen ij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1994, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Agentschappen ij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1994, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Agentschappen ij het Ministerie van Defensie, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.2. Agentschappen ij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr. 1. Agentschappen ij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar , n r. i. Agentschappen ij het Ministerie Justitie, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar ( ) , nr.4. Agentschappen ij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar ( ) , nr.4. Agentschappen ij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar ( ) , nr. 1. Agentschappen ij het Ministerie van Binnenlands Zaken, 1996, Tweede Kaer vergaderjaar , nr 2. Agentschappen ij het Ministerie van Justitie, 1996, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr 5. Agentschappen ij het Ministerie Binnenlands Zaken, 1997, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Agentschappen ij het Ministerie van Landouw Natuureheer en Visserij, 1997, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.3. Algeene Rekenkaer, 1995, Zelfstandige estuursorganen en inisteriële verantwoordelijkheid. Den Haag, Tweede Kaer vergaderjaar , nr. 3. Algeene Rekenkaer, 1999, Rechtatigheidsonderzoek Tweede Kaer, vergaderjaar , nrs Aucoin, P., 1990, Adinistrative Refor in Pulic Manageent: Paradigs, principles, paradoxes and pendulus. Governance 3 (2): Brief Minister van Financiën, 2000, Wijziging enkele artikelen van de Coptailiteitswet onder andere de verdere invoering van het aten-lastenstelsel: Gewijzigd voorstel van wet. Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.146. Carter, N. en P. Greer, 1993, Evaluating Agencies: Next Steps and Perforance Indicators. Pulic Adinistration 71 Autun, Considine, M., 1997, Managerialis Strikes Out. In: M. Considine en M. Painter, Managerialis: The Great Deate, Melourne: Melourne University Press, Considine, M 1997, The Corporate Manageent Fraework as Adinistrative Science: A Critique. In: M. Considine en M. Painter, Managerialis: The Great Deate. Melourne: Melourne University Press Crozier, M., 1964, The Bureaucratic Phenoenon. Chicago: University of Chicago Press. Ferguson, C. en D. McGill, 1996, The Vision and Reality of an Executive Agency. In: A. Lawton en D. McKevitt, Case Studies in the Pulic Service, Oxford: Blackwood Pulishers, p Gains, F., 2000, Understanding Departent Next Step Agency Relationships. Departent of Politics. Sheffield: University of Sheffield. Giddens, A., 1981, Central Proles in Social Theory: Action Structure and Contradiction in Social Analysis. London: Mac Millan. Giddens, A., 1990, The Consequences of Modernity. Caridge: Polity Press. Herstel van het priaat van de politiek ij de aansturing van zelfstandige estuursorganen, 1995, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr 5, Den Haag: Sdu. Hoggett, P., 1991, A New Manageent in the Pulic Sector? Policy and Politics 19 (4) Hoggett, P 1996, New Modes of Control in the Pulic Sector. Pulic Adinistration 74, Hogwood, B. en M. McVicar, 1997, The Pondlife of Executive Agencies: Parliaent and Inforatory Accountaility1. Pulic Policy and Adinistration 12 (2) Hood, C. 1996, Exploring variations in Pulic Manageent Refor. In: H. Bekke, J. Perry en T. Toonen, Civil Servia Systes, Blooington: Indiana University Press, p Instelling Agentschap Organisatie inforatie- en counicatie

12 Aanda Sullen, Sandra van Thiel en Christopher Pollitt Agentschappen en de verzelfstandigingsparadox technologie voor de openare orde en veiligheid. (ITO), 1998, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr 1. Instelling Agentschap Laser, 1998, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Instelling Agentschap Inspectie Gezondheidseschering, Waren cn Veterinaire Zaken, 1999, Tweede Kaer, vergaderjaar : , nr. i. Instelling Agentschap EVD, 1999, Tweede Kaer, vergaderjaar t , nr. r. Kickert, W., 1998, Aansturing van verzelfstandigde overheidsdiensten. Rotterda: Sason. Ministerie van Financiën, r99r, Verder Bouwen aan Beheer: Rapport van de heroverwegingswerkgroep Beheersregels. Den Haag. Ministerie van Financiën,, 1998, Verder et resultaat: Het agentschapsodel Den Haag. OECD, t998, Budgeting in Sweden. Paris: o e c d. PfefFer Jeffrey, S. G. en Salanick, G.R., 1978, The External Control of Organizations. New York: Harper & Row Pulishers Inc. Pollitt, C r990, Managerialis and the Pulic Services. Oxford, Basil Blackwood Ltd. Pollitt, C., 2000, Is The Eperor In His Underwear? Pulic Manageent: An International Journal of Theory and Researsch, 2 (2) r8r-t99. Pollitt, C. en G. Bouckaert, 2000, Pulic Manageent Refor: A coparative analysis. New York: Oxford University Press. Pollitt, C. en H. Sua, t997, Trajectories of Refor: Pulic Manageent Change in Four Countries. Pulic Money e[ Manageent 17 (r) 7-r8. Power, M., 1997, The Audit Society. Oxford: Oxford University Press. Rhodes, R., r98r, Control and Power in Central Local Governent Relations, Gower. Rhodes, R., t998, Different Roads to Unfailiar Places: urc Experience in Coparative Perspective. Australian Journal of Pulic Adinistration 57 (4) Sith, P., t995, On The Unintended Consequences of Pulishing Perforance Data In The Pulic Sector. International Journal of Pulic Adinistration r8: Talot, C., 1996, Ministers And Agencies: Control, Perforance and Accountaility. London, c c f p a. Talot, C., C. Pollitt, K. Bathgate, J. Calufield, J. Reilly en A. Sullen 2000, The Idea of Agency. Paper presented for the Aerican Political Studies Association Conference, Washington DC. Ter Bogt, H., 1999, Financial and Econoic Manageent in Autonoized Dutch Pulic Organiziations. Financial Accountaility a; Manageent 15(3): Van Thiel, S. 2000, Quangocratization: Trends, Causes and Consequences. Bestuurskunde. Rotterda, Erasus Universiteit. Verhaak, F., 1997, Shifting Fraes of Reference in Dutch Autonoisation Refors. Pulic Manageent and Adinistrative Refor in Western Europe. W. Kikkert. Cheltenha, Edward Eiger. Vernieuwing rijkshuisvestingsstelsel Aanvraag agentschapsstatus Rijksgeouwendienst (v r o ), 1997, Tweede Kaer, vergaderjaar , nr.i. Verzelfstandiging Centru van Bevordering van Iport uit ontwikkelingslanden (ci ), 1997, Staten Generaal, vergaderjaar I997'I99^ 25 7U 'nrs 7& en l