Ruimte voor leer-werktrajecten 13 juli Inleiding

Transcriptie

1 Ruimte voor leer-werktrajecten 13 juli 2000 Inleiding In het plan van aanpak voortijdig schoolverlaten dat in juni 1999 aan de Tweede Kamer is gezonden, wordt gesteld dat samenwerking tussen vmbo en roc s nodig is, om doorgaande leerlijnen te kunnen realiseren. Daarbij is een pedagogisch-didactisch klimaat nodig dat leerlingen uitdaagt en uitnodigt om te leren en minimaal een startkwalificatie te halen. In de nota onderwijskansen, die in februari 2000 aan de Tweede Kamer is aangeboden, is aangekondigd dat het mogelijk wordt gemaakt binnen de basisberoepsgerichte leerweg leerwerktrajecten in te richten. Uitgaande van de mogelijkheden en ambities van de leerlingen, zullen binnen deze trajecten passende combinaties worden gemaakt van binnen- én buitenschools leren die leerlingen moeten uitdagen en motiveren. Ook bij de start van het vmbo implementatieprogramma in Amsterdam (april 2000) is benadrukt dat door middel van leerwerktrajecten en een flexibele programmering binnen de basisberoepsgerichte leerweg een meer praktijkgerichte didactiek binnen het vmbo kan worden gerealiseerd. Tenslotte is ook in het plan van aanpak Aan de slag met onderwijskansen, dat in het overleg van 19 juni met de Kamer is besproken, de introductie van leer-werktrajecten in de basisberoepsgerichte leerweg aan de orde gesteld. Flexibele programmering betekent dat scholen de mogelijkheid krijgen om de basisberoepsgerichte leerweg voor wat betreft inrichting, programmering en didactiek te flexibiliseren, al of niet in combinatie met leer-werktrajecten. In deze notitie wordt de ruimte voor flexibele programmering en leer-werktrajecten binnen de basisberoepsgerichte leerweg nader verkend. Een eerdere versie van deze notitie is op 30 juni jl. besproken in het Technisch Overleg. Het TO oordeelt positief over de flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg en de inrichting van leer-werktrajecten. De organisaties stemmen in met de beschreven ruimte, voorwaarden en grenzen. De organisaties zagen in de notitie een goede basis voor nadere uitwerking. 1

2 Uitgangspunten Doel is minimaal een startkwalificatie voor iedereen. Er ontstaan doorlopende leerlijnen voor individuele leerlingen; zowel binnen het vmbo als van vmbo naar vervolgonderwijs. Handhaving van het niveau van de basisberoepsgerichte leerweg. De basisberoepsgerichte leerweg biedt een diplomagerichte, vierjarige cursus met een vijfjarige maximale verblijfsduur. Dit betekent dat scholen de verantwoordelijkheid hebben om alle leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg binnen deze tijd zo ver mogelijk te brengen naar vmbo-diplomering en aansluiting op vervolgonderwijs. Leerplichtwet en arbeidstijdenwet blijven onverkort van kracht. De ruimte voor flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg en de inrichting van leerwerktrajecten daarbinnen wordt binnen de grenzen van deze uitgangspunten gevonden. Leer-werktraject Leer-werktrajecten verruimen de mogelijkheden voor leren in de buitenschoolse praktijk. Flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg creëert mogelijkheden om stages te verruimen. Nieuw is dat leer-werktrajecten ook gepaard kunnen gaan met een arbeidsovereenkomst en dus met betaalde arbeid. De leerplichtwet blijft onverkort van kracht, inclusief het toezicht op naleving daarvan door de leerplichtambtenaar van de gemeente. De vmbo-school blijft verantwoordelijk voor het gehele opleidingstraject; zowel voor de binnen- als voor de buitenschoolse component. De leerplichtwet stelt stringente eisen aan leer-werktrajecten met verruimde stagemogelijkheden of met betaalde arbeid: er moet sprake zijn van een inhoudelijk dwingende relatie tussen de gevolgde opleiding en het stage- of arbeidstraject. Op grond van de arbeidstijdenwet moeten daarnaast afhankelijk van leeftijd en werksoort - de arbeidstijden binnen bepaalde grenzen blijven. Voor de verhouding school - praktijk geldt de wettelijke verplichting dat minimaal 60 % van de verplichte onderwijstijd binnen de school wordt ingevuld. Scholen krijgen ruimte om binnen deze normstelling eigen keuzes te maken. In de leerjaren 3 en 4 krijgen scholen de mogelijkheid de buitenschoolse praktijkcomponent te verruimen. Dit kan variëren van een gelijkmatige spreiding over deze leerjaren (bijv. 2 dagen per week) tot een spreiding waarin in het derde jaar minder en in het vierde leerjaar meer dan die 2 dagen buitenschools worden ingevuld. Beleidsruimte voor scholen: programma Flexibiliseren van de basisberoepsgerichte leerweg maakt het scholen mogelijk voor de heterogene groep van leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg een meer variabel aanbod te 2

3 realiseren: naast diplomatrajecten kunnen ook beroepsvoorbereidende leer-werktrajecten worden aangeboden waarin de voorbereiding op de arbeidsmarkt wordt gecombineerd met voorbereiding en aansluiting op vervolgopleidingen naar een startkwalificatie. Variëteit in programmering biedt scholen de gelegenheid de leer-werktrajecten als volwaardige leerroute aan te bieden. Volwaardig omdat leerlingen van de basisberoepsgerichte leerweg ook via leer-werktrajecten garanties krijgen voor aansluiting met en doorstroom naar vervolgopleidingen (gericht op een startkwalificatie) en werk. Daarmee wordt duidelijk dat inhoudelijke aansluiting met en gegarandeerde doorstroom naar roc-opleidingen essentieel zijn in deze leer-werktrajecten. Voor de inhoud van het programma betekent dit dat leerlingen ten minste een beroepsvoorbereidend vak en het vak Nederlands volgens het examenprogramma afsluiten. Ook ICT voorzover niet al onderdeel van het beroepsvoorbereidend vak en voorbereiding op maatschappelijk functioneren maken onderdeel uit van het programma. Beleidsruimte voor scholen: leerlingen De inzet van het overheidsbeleid is dat met de introductie van leer-werktrajecten scholen mogelijkheden krijgen aangereikt om ook die leerlingen binnen boord te houden voor wie een succesvolle afsluiting van het examenprogramma van de basisberoepsgerichte leerweg anders niet haalbaar zou zijn. De flexibilisering en inzet van leer-werktrajecten wordt breder ingezet. De beleidsruimte voor scholen om gebruik te maken van de mogelijkheden tot flexibilisering van het programma en ontwikkeling van leer-werktrajecten kent geen landelijke bepaalde doelgroepen, maar strekt zich uit over alle leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg. Doel is dat zoveel mogelijk leerlingen binnen de basisberoepsgerichte leerweg doorstromen naar het roc en een startkwalificatie behalen. Centraal uitgangspunt blijft dan ook dat scholen de verantwoordelijkheid hebben om alle leerlingen zo ver mogelijk te brengen naar vmbodiplomering en aansluiting op vervolgonderwijs. Scholen moeten in staat zijn voor álle leerlingen maatwerk te leveren. Een integrale benadering en een eigen beleidsruimte voor scholen zijn daarbij belangrijke uitgangspunten. Samenwerking met roc De ruimte om leer-werktrajecten in te richten, veronderstelt - vanwege de directe gerichtheid op het behalen van een startkwalificatie een goede samenwerking tussen vmbo-scholen en rocinstellingen. Het stelt ook bijzondere eisen aan de inhoud van die samenwerking: afspraken over de voorwaarden waaronder en de manier waarop leerlingen vanuit leer-werktrajecten kunnen instromen in vervolgopleidingen in het roc. Doel is een nauwe programmatische aansluiting die een ononderbroken leerweg voor individuele leerlingen mogelijk maakt vanuit het vmbo naar het roc. In het verlengde daarvan liggen garanties dat de leerlingen na afronding van het leer- 3

4 werktraject ook werkelijk tot de opleidingen worden toegelaten. Dat betekent dat er op het niveau van individuele leerlingen tussen vmbo-school en roc bindende afspraken zijn gemaakt over de doorstroming. Een dergelijke samenwerkingsovereenkomst met een roc wordt daarom als een cruciale voorwaarde gezien voor het realiseren van leer-werktrajecten in een vmbo-school. Dit past overigens in het generieke beleid dat er op gericht is dat elke vmbo-school structureel samenwerkt met een roc. Samenwerking met bedrijfsleven Succesvolle realisatie van leer-werktrajecten veronderstelt ook medewerking van en samenwerking met het bedrijfsleven. In de eerste plaats vanwege de vereiste beschikbaarheid en kwaliteit van de leer-werkplekken (stages of werk) als leerarbeidsplek binnen het beroepsvoorbereidend programma van het vmbo. De uitbreiding van de buitenschoolse component zal andere eisen stellen aan het leerbedrijf dan de huidige omvang van de stagecomponent. Te denken valt aan eisen in de sfeer van begeleiding op de werkplek, de te verrichten variëteit van werkzaamheden, de terugkoppelingen naar de school, de mogelijkheden voor integratie met het schoolse programma en de aansluiting op vervolgonderwijs. Een tweede belangrijk punt betreft de mogelijkheid tot vervolgonderwijs. De inzet van het landelijk beleid is dat elke leerling die het onderwijs verlaat, minimaal beschikt over een startkwalificatie. Daarom is het essentieel dat leerlingen die een leer-werktraject volgen de mogelijkheid hebben direct aansluitend dan wel op termijn (uitgesteld leren) een startkwalificatie te behalen. Ook daarvoor is de steun en inzet van het bedrijfsleven noodzakelijk. Bedrijven dienen jongeren die via een leerwerktraject de basisberoepsgerichte leerweg doorlopen in de gelegenheid te stellen een vervolgopleiding op het roc te volgen en zo een startkwalificatie te behalen. Samenwerking tussen vmbo-scholen en bedrijven is zowel op landelijk als op regionaal niveau van belang. Op landelijk niveau zijn afspraken gemaakt met sociale partners over de uitgangspunten voor een actieprogramma vmbo ter versterking van de samenwerking vmbobedrijfsleven en vmbo-roc. Eén van de thema s is het bevorderen van regionale samenwerking en het vormen van netwerken tussen vmbo-scholen en het regionale bedrijfsleven. Binnen die bredere context zal ook de beschikbaarheid (kwantitatief en kwalitatief) van leerwerkplaatsen zijn beslag krijgen. De regionale samenwerking kan tevens als basis dienen voor een eventueel branchegewijs te entameren beleid waarin op landelijk niveau afspraken worden gemaakt over de inzet en het gebruik van leer-werktrajecten. De beleidsruimte die scholen in de programmering van de basisberoepsgerichte leerweg krijgen, biedt voldoende mogelijkheden om branchegewijze afspraken te realiseren. 4

5 Schoolverlatersbeleid en RMC-functie Het beleid van vmbo-scholen dient afgestemd te zijn op het voortijdig schoolverlatersbeleid dat onder regie en coördinatie van de gemeenten op regionaal niveau wordt gevoerd. Naast het curatieve aspect is het schoolverlatersbeleid gericht op preventie. Daarin is het van belang dat leerlingen een reële mogelijkheid wordt geboden op het behalen van een startkwalificatie. Voor vmbo-scholen betekent dit dat het tot hun verantwoordelijkheid behoort om ook voor de leerlingen die zonder diploma het vmbo verlaten aansluiting op vervolgonderwijs te realiseren. Leer-werktrajecten kunnen daarin een wezenlijke functie vervullen. Daarom worden scholen verplicht leerlingen in leer-werktrajecten te melden bij de Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC). De gemeente is zo in staat om binnen het handhavingsbeleid van de leerplichtwet en het schoolverlatersbeleid op te treden als regisseur en daar waar nodig het beleid van vmbo-scholen en roc-instellingen aan te sturen. Daarnaast kan de gemeente erop toezien dat een sluitende aanpak tot stand komt waarin ook de inzet van instrumenten van regionaal arbeidsmarktbeleid en het regionale beleid van arbeidsvoorziening kunnen worden betrokken. Verantwoording scholen en toezicht inspectie Scholen krijgen de mogelijkheid om de basisberoepsgerichte leerweg te flexibiliseren en leerwerktrajecten aan te bieden. In samenspraak met leerlingen en ouders kunnen scholen zelf keuzes maken die beter aansluiten bij de individuele mogelijkheden van leerlingen. Scholen moeten over het gevoerde beleid wel verantwoording afleggen. De inspectie toetst het beleid van de school. Dit dient transparant, onderbouwd en toetsbaar te zijn. De toezichthoudende rol van de inspectie bij de inrichting van leer-werktrajecten richt zich met name op de lessentabel, de samenwerking met roc s en de afstemming met het voortijdig-schoolverlatersbeleid. Voor het toezicht op de kwaliteit van praktijkplaatsen ligt het voor de hand ook al vanwege de vereiste nauwe relatie met de vervolgopleidingen eerder te denken aan een rol voor de landelijke organen beroepsonderwijs. Zoals al eerder aangegeven, wordt onverkort vastgehouden aan het uitgangspunt dat de basisberoepsgerichte leerweg primair in het teken staat van diplomering en doorstroming naar vervolgonderwijs dat tot een startkwalificatie leidt. Scholen houden daarom ook bij een grotere beleidsruimte bij de inrichting van de basisberoepsgerichte leerweg de verantwoordelijkheid zoveel mogelijk leerlingen naar een diploma te leiden. Ook daaraan zal de inspectie het schoolbeleid ten aanzien van flexibilisering en de inzet van leer-werktrajecten toetsen. 5

6 Invoering Inzet is om de flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg en de leer-werktrajecten in te voeren per 1 augustus Het is in het belang van de leerling als dit gelijk kan oplopen met de start van de leerwegen in de bovenbouw van het vmbo. In het kader van het plan van aanpak Onderwijskansen zullen scholen in de vier grote steden al in het schooljaar op experimentele basis vorm kunnen geven aan leer-werktrajecten. Voorzien is een begeleiding en ondersteuning van deze scholen die het ook mogelijk maakt de opgedane ervaringen beschikbaar te stellen aan het gehele vmbo-veld. Om de flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg en de introductie van leerwerktrajecten in te kunnen voeren, moeten de volgende stappen worden gezet: een wijziging van de WVO voor onderdelen van de basisberoepsgerichte leerweg; afwijking van de examenvoorschriften en het Eindexamenbesluit mogelijk maken; de inspectie zal haar toezichtbeleid ten aanzien van de leer-werktrajecten vormgeven; afspraak met de landelijke organen beroepsonderwijs over hun inzet en bijdrage in het verwerven en kwalificeren van de leerwerkplekken bij bedrijven; organiseren van regionale werkconferenties waarin vmbo-scholen actief worden voorgelicht en handreikingen krijgen voor de introductie van leer-werktrajecten op hun scholen; binnen het actieprogramma 'versterking vmbo' zal betrokkenheid van het regionale bedrijfsleven en het landelijk georganiseerd bedrijfsleven bij de leer-werktrajecten worden georganiseerd. versterken samenwerking vmbo-roc is in het kader van de introductie van leer-werktrajecten van essentieel belang. In dat verband zal overleg worden gepleegd met de BVE-Raad over: - het opstellen van een modelovereenkomst voor samenwerking vmbo-roc in het kader van de leer-werktrajecten; - de mogelijkheden voor landelijke richtlijnen of een model voor de doorstroom van leerlingen vanuit leer-werktrajecten naar vervolgopleidingen in het roc; - het bevorderen van regionale afspraken tussen roc's en vmbo-scholen over maatwerk in de aansluiting op en doorstroom vanuit leer-werktrajecten naar roc s; stimuleren van afspraken tussen vmbo-scholen en de RMC-functie in het kader het regionale beleid ten aanzien van voortijdig schoolverlaten. De Tweede Kamer zal periodiek worden geïnformeerd over de voortgang bij de invoering van de flexibilisering van de basisberoepsgerichte leerweg en de leer-werktrajecten. 6