Erosie: wat, waar en vooral wat doe je eraan?

Transcriptie

1 Erosie: wat, waar en vooral wat doe je eraan? Martien Swerts 1, Petra Deproost 1 en Jan Vermang 2 1 Afdeling Vlaams Planbureau voor Omgeving (VPO) 2 Afdeling Gebiedsontwikkeling, Omgevingsplanning en Projecten (GOP)

2 Inhoudstafel Wat is bodemerosie? Bodemerosie: gevolgen Bodemerosie: waar? Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Symptoomgerichte maatregelen Conclusie

3 Wat is bodemerosie? Bodemerosie = proces in twee fasen 1. Losmaken van bodempartikels: door regendruppels en afstromend water 2. Transport van bodempartikels: door afstromend water Diffuse erosie Geulerosie Ravijnerosie

4 Wat is bodemerosie? Derde fase = sedimentatie Op het veld Stroomafwaarts.

6 Bodemerosie: gevolgen Gevolgen on-site Verlies van vruchtbare bodem Verlies aan zaaigoed, fyto-sanitaire producten, meststoffen

7 Bodemerosie: gevolgen Gevolgen off-site Modderstromen in dorpskernen Vervuiling van waterlopen Verstopping van rioleringen en grachtenstelsels Dichtslibben van wachtbekkens en kanalen

9

10 De potentiële bodemerosiekaart Potentieel Gemiddeld risico Berekende waarde, gemiddeld per perceel, op basis van ligging, reliëf, vorm en bodemtextuur RUSLE-formule DTM (5x5m, hydrologisch gecorrigeerd) Percelenkaart Bodemkaart

11 Bodemverkenner (DOV) Kaartmateriaal erosie en erosiebestrijding bodem bodemloketten

13 Hoe erosie bestrijden? Principe: Afstromen van SEDIMENT en WATER beperken Zo BRONGERICHT mogelijk: bij voorkeur op de akker of zo snel mogelijk na het verlaten van de akker BUFFERINFRASTRUCTUUR indien voorgaande maatregelen niet volstaan Oplossing = combinatie van maatregelen

14 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Werken aan een goede bodemstructuur Verhoging van organische stofgehalte Organische bemesting: compost, stalmest Groenbedekkers Oogstresten Grasland

15 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Werken aan een goede bodemstructuur Bekalken: zorg dat de ph zich in de optimale zone bevindt bodemtextuur Optimale zone ph Zand ph 5-6 Zandleem ph 5,5 6,5 Leem ph 6,5 7,5 Klei ph 7-8

16 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Werken aan een goede bodemstructuur Bodemverdichting vermijden Betreden in voldoende droge omstandigheden (!!) Wielbelasting verlagen Totaalgewicht verlagen Gewicht verdelen over groter aantal wielen vb: meer wielen per as, meer assen, etc Gewicht gelijkmatig verdelen over de assen

17 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Werken aan een goede bodemstructuur Bodemverdichting vermijden Contactoppervlak verhogen Lagere bandendruk Bandendrukwisselsysteem Bandenkeuze Onland ploegen Vaste rijpaden

18 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Bodemruwheid verhogen Minder intensieve bewerking: een fijn zaaibed verslempt sneller Bodem grof bewerken na de oogst (vb tandcultivator) Contourbewerking: = het gewas inzaaien volgens de hoogtelijnen Voornamelijk op beperkte helling Effect vooral bij gewassen met korte afstand tussen de zaairijen

19 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Bodemruwheid verhogen Aanleg van drempeltjes tussen de ruggen

20 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Maximale bodembedekking gedurende het jaar Gewaskeuze Teelten die de bodem het jaar rond bedekt houden Teelten die de bodem gedurende een groot deel van het jaar bedekt houden = winterteelten

21 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Maximale bodembedekking gedurende het jaar Behoud van oogstresten aan de oppervlakte Goede bedekking na wintergraan en korrelmais

22 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Snelheid bodembedekking Maximale bodembedekking gedurende het jaar Groenbedekkers Keuze hangt o.a. af van tijdstip inzaai, methode destructie, kostprijs, etc Gele mosterd Facélia Italiaans raaigras Snijrogge Vorstgevoelig Ja (-5 C) Ja (-5 C) neen Neen Inzaaidatum 15/8 tot 15/9 15/7 tot 15/8 tot 30/9 Tot 15/10 Voordeel Sommige cultivars zijn antinematoden Goede voorteelt voor de meeste gewassen Grote worteldichtheid Grote worteldichtheid nadeel Moeilijk te vernietigen bij sterke groei Vereist een goed zaaibed Gevoelig aan vochttekort Soms moeilijke opkomst Bron: Les livrets de l agriculture, Ministère de la Région Wallonne. La gestion des couverts en interculture, D, Dos Santos

23 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking

24 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking Wat is niet-kerende bodembewerking (NKB)? Bodem wordt niet gekeerd voor de inzaai van het gewas Bodem wordt enkel losgemaakt Gewasresten van vorige oogst of groenbedekker blijven zo veel mogelijk aan het bodemoppervlak => Geen of beperkte vermenging van gewasresten Bodemstructuur wordt slechts beperkt verstoord Bewerkingsdiepte: 0 35 cm Veel verschillende soorten NKB!

25 Niet-kerende bodembewerking : waarmee? Directe inzaai Strip-till Ondiepe NKB: schijveneg, cultivator, ontstoppelaar Diepe NKB: zware cultivator, grondbreker

26 Niet-kerende bodembewerking : Directe inzaai Direct inzaaien in een voldoende bodembedekking. Bron: ASBL Greenotec

27 Niet-kerende bodembewerking: Strip-till Inzaaien in een strook bewerkte grond terwijl de rest van het veld onbewerkt blijft en een voldoende bodembedekking heeft

28 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking Erosiereductie tot 85%! Figuur: resultaten van een regenvalsimulatie tonen lagere afstroming en bodemverlies bij ondiepe NKB en diepe NKB tov ploegen CT = ploegen RT d = diepe NKB RT s = ondiepe NKB Bron: Vermang J, Erosion processes and physical quality of loamy soils as affected by reduced tillage. PhD thesis. Ghent University, Belgium

29 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking Gewasopbrengst: gelijkaardig voor de meeste gewassen FM: hakselmaïs GM: korrelmaïs P: aardappelen SC: zomertarwe SB: suikerbiet WC: wintertarwe Figuur: relatieve opbrengst NKB tov ploegen (Bij YREL = 100% -> geen verschil tussen NKB en ploegen) Bron: Van den Putte et al, Assessing the effect of soil tillage on crop growth: a meta-regression analysis on European crop yields under conservation agriculture. European journal of agronomy, 33:

30 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: enkele aandachtspunten Vertrek van een goede situatie: Werk verdichte lagen weg Bewerk in voldoende droge omstandigheden Combineer met groenbedekkers in de winter => verzekeren van organisch materiaal nabij de oppervlakte Bewerkingsdiepte: Afhankelijk van diepte van de storende bodemlaag: controleer met prikstok of profielput Afhankelijk van de teelt: voldoende diep voor o.a. bieten Vermijd verdichting tijdens oogst

31 Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: enkele aandachtspunten Effecten worden gunstiger na verschillende jaren indien correct uitgevoerd (in een systeem van conservation agriculture ): Rotatie van teelten Minimaliseren van bodemverstoring Werken aan organische koolstof in de bodem => Stimuleren van bodemleven en stabiele bodemstructuur

32 Inhoudstafel Wat is bodemerosie? Bodemerosie: gevolgen Bodemerosie: waar? Hoe erosie bestrijden Brongerichte maatregelen Symptoomgerichte maatregelen Conclusie

33 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen

34 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Grasbufferstrook: Onderaan de akker Breekt de kracht van het afstromend water en vangt het meegevoerde sediment op Aandachtspunten: Nivelleer de ploegvoor tussen de akker en de grasstrook Herstel schade aan de grasstrook

35 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Grasgang Aangelegd op plaatsen waar het water van nature concentreert (droge vallei of thalweg) Zorgt voor een veilige afvoer van water zonder dat geultjes of ravijnen gevormd worden Aandachtspunt Nivelleer de ploegvoor tussen akker en grasgang Zorg dat de grasgang lager ligt dan omliggende akkers

36 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Erosiewerende dam uit natuurlijke materialen Aangelegd op plaatsen waar water concentreert: hoek van perceel, onderaan een droge vallei, etc Vangt het afstromend water op en verbetert de sedimentatie Wordt best gecombineerd met grasstrook: Dwars op de grasgang om afstromend water te vertragen In combinatie met grasbufferstrook

37 Erosiewerende dam uit plantaardige materialen: Strobalendam

38 Erosiewerende dam uit natuurlijke materialen: Kokosbalendam Dam uit wilgentenen

39 Erosiewerendedam uit natuurlijke materialen Houthakseldam

40 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Buffergracht: Vangt afstromend water en sediment op Schotten in de gracht zorgen voor sedimentatie en bufferen de waterafvoer Moet gecombineerd zijn met voorliggende grasstrook om aanvoer van sediment in de gracht te beperken Slechts zeer beperkte efficiëntie!

41 Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Aarden dam met erosiepoel / bufferbekken Aangelegd op plaatsen waar water concentreert: hoek van perceel, onderaan een droge vallei, etc Buffert het afstromend water en bevordert depositie Eventueel met voorliggende grasstrook Duurzame structuur => langdurige functie Meestal aangelegd in kader van Erosiebesluit, Ruilverkaveling, Landinrichting

42 Hoe erosie bestrijden: symptoomgerichte maatregelen

43 Inhoudstafel Wat is bodemerosie? Bodemerosie: gevolgen Bodemerosie: waar? Hoe erosie bestrijden Brongerichte maatregelen Symptoomgerichte maatregelen Conclusie

44 Hoe erosie bestrijden: effectiviteit Erosiebestrijdende maatregel Bodemerosie Sedimentafvoer uit perceel Niet-kerende bodembewerking 85% 85% Niet-kerende bodembewerking zonder bodembedekking < 40% < 40% Drempels bij ruggenteelt 60% 60% Zaaien volgens hoogtelijnen 10% 10% Groenbedekker of mulch 2-30% (gem 15%) 2-30% (gem 15%) najaarsbewerking Geen gegevens (10%) Geen gegevens (10%) grasbufferstrook Gn erosie op strook 50-70% (gem 60%) Grasbufferstrook niet-uniform perceel Gn erosie op strook 10-20% (gem 15%) Grasgang in droge vallei Gn erosie op strook 20-80% Aarden dam met erosiepoel / bufferbekken Geen erosie op maatregel >60%

45 Conclusie Voorrang voor brongerichte maatregelen Erosieprobleem integraal aanpakken vergt een combinatie van brongerichte en symptoomgerichte maatregelen

46 Vlaamse Overheid Departement Omgeving Koning Albert II-laan 20 bus Brussel Afdeling Vlaams Planbureau voor Omgeving (VPO) Martien Swerts: of Petra Deproost: of Afdeling Gebiedsontwikkeling, Omgevingsplanning en Projecten (GOP) Jan Vermang: of